Πηγή: Μαρτσέλο Βενετσιάνι
Ένα πολύ αγαπητό μου πρόσωπο, με περίεργη δολιότητα, ανέθεσε στην Τεχνητή Νοημοσύνη να γράψει κριτική για το πρόσφατα δημοσιευμένο βιβλίο μου "Ο Νίτσε και ο Μαρξ σφίγγουν τα χέρια". Μάλιστα, μου ανέθεσε τρεις εκδοχές: μια θετική, μια καυστική και μια που υπογράμμιζε τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία του έργου. Με την εκπληκτική ταχύτητα που γνωρίζουμε, το Chat Gpt Open AI δημοσίευσε τρεις πραγματικά εξαιρετικές κριτικές, καλογραμμένες, καλύτερα μελετημένες, ανταποκρινόμενες στο κείμενο, με αιτιολογημένες κριτικές και δικαιολογημένους επαίνους. Επιτρέψτε μου να πω ότι δεν έχω διαβάσει ποτέ τόσο καλογραμμένες κριτικές, και όχι μόνο για το δικό μου βιβλίο. Ακόμα και οι καυστικές υποστηρίζουν επιχειρήματα και κρίσεις με τις οποίες δεν συμφωνώ, αλλά οι οποίες είναι σοβαρές, αξιόπιστες και παρόλα αυτά βάσιμες.
Η επαινετική κριτική αναδεικνύει το "σαφές και εύστοχο" ύφος και το "τολμηρό και διευκρινιστικό" περιεχόμενο του κειμένου, το οποίο "δεν ενδίδει σε απλουστεύσεις ή ακαδημαϊκή υπερβολή", απαλλάσσει τον Μαρξ και τον Νίτσε από ιδεολογικές καρικατούρες και αποκαθιστά την πολυπλοκότητά τους και την κληρονομιά τους. «Δεν προσφέρει εύκολες λύσεις, αλλά εγείρει ουσιώδη ερωτήματα... Ένα βιβλίο που συνιστάται για όσους αναζητούν στη φιλοσοφία όχι ένα αφηρημένο καταφύγιο, αλλά έναν φακό για την κατανόηση του κόσμου στον οποίο ζούμε».
Η κριτική, ωστόσο, επικρίνει το δοκίμιο ως φιλόδοξο, αλλά καταλήγει ως ρητορική άσκηση ιδεολογικής διάδοσης. Η σύγκλιση μεταξύ των δύο συγγραφέων, υποστηρίζει, αναφέρεται αλλά δεν αποδεικνύεται αυστηρά. «Το αποτέλεσμα είναι μια αφήγηση που προχωρά μέσα από αναλογίες, μερικές φορές υποδηλωτικές, αλλά συχνά αυθαίρετες», οι οποίες συσκοτίζουν τις βαθιές διαφορές τους. Το ύφος, «συχνά επαινούμενο για τη σαφήνειά του, αποτελεί επίσης έναν περιορισμό εδώ. Η γραφή, κομψή και δυναμική, τείνει να αντικαθιστά το επιχείρημα με αφορισμό, παράγοντας ένα πειστικό αποτέλεσμα που είναι περισσότερο συναισθηματικό παρά ορθολογικό... Η φιλοσοφία, αντί να αμφισβητείται, αφηγείται».
Η ανάγνωση του κιαροσκούρο αναγνωρίζει την αξία του συγγραφέα στην προσέγγιση της σύγκρισης «χωρίς ντροπαλότητα, με αναγνωρίσιμο ύφος και ισχυρή πνευματική προσωπικότητα». Κάνει τις σύνθετες έννοιες προσβάσιμες. Αλλά, από την άλλη πλευρά, ο Μαρξ και ο Νίτσε φαίνονται πιο συμβολικές μορφές παρά στοχαστές. σαγηνευτική πρόζα, λαμπρό και δυναμικό ύφος, αλλά «ο αφορισμός συχνά αντικαθιστά την ανάλυση». Το βιβλίο, ωστόσο, δεν προορίζεται να αποτελέσει ακαδημαϊκό κείμενο, σημειώνει, ούτε ισχυρίζεται ότι είναι ουδέτερο, αλλά μάλλον κλίνει προς την ερμηνεία, και αυτό είναι ταυτόχρονα το δυνατό του σημείο αλλά και το όριό του. Τελικά, είναι «ένα έργο πολιτικού στοχασμού που χρησιμοποιεί τη φιλοσοφία ως εργαλείο για να διερευνήσει το παρόν».
Δεν έχω διαβάσει κριτικές τόσο ακριβείς στους επαίνους και την κριτική τους. Συνήθως, διαβάζει κανείς βιαστικές a priori κρίσεις ή κοινότοπες «διαφημίσεις». Οι κριτικές αναγνώσεις έχουν μειωθεί, ή μάλλον, στην ανάγνωση γενικά, σχεδόν κανείς δεν «σπαταλάει χρόνο» πια διαβάζοντας και κατανοώντας κείμενα άλλων ανθρώπων. σχεδόν κανείς δεν εκτίθεται στην έκφραση σκληρών και λεπτομερών κρίσεων, απλώς για χάρη της αλήθειας. Τόσο η ευγένεια της κριτικής όσο και η ευγένεια του σχολιασμού εξαφανίζονται: ένα βιβλίο συνήθως δημοσιεύεται σε προεπισκοπήσεις, αποσπάσματα ή συνεντεύξεις με τον συγγραφέα, προκειμένου να παρακαμφθεί η ανάγνωση και η διαμεσολάβηση. Είναι λυπηρό να παραδεχτούμε ότι για να έχουμε μια ειλικρινή και αξιόπιστη ανάγνωση ενός βιβλίου, πρέπει να το παραγγείλουμε από την Τεχνητή Νοημοσύνη. Παραμένει μυστήριο από πού αντλεί αυτές τις κρίσεις και πώς καταφέρνει να συνθέτει τις αναγνώσεις άλλων τόσο καλύτερα από αυτές που χρησιμοποίησε. Όταν φτάσουμε στο σημείο να πούμε ότι το βιβλίο θα ήταν καλύτερο αν το είχε γράψει η Τεχνητή Νοημοσύνη, τότε θα πιστοποιήσουμε την υπερβολή της γραφής, και ίσως της σκέψης.
Το ζήτημα, όπως καταλαβαίνετε καλά, δεν αφορά το βιβλίο μου, ούτε καν μόνο τα βιβλία γενικότερα. Αφορά τη σχέση μεταξύ Τεχνητής Νοημοσύνης και ανθρώπινης νοημοσύνης, μεταξύ αλγορίθμων και κριτικής σκέψης, μεταξύ στυλ, επιλογών, δημιουργικότητας και τεχνολογίας. Αλλά τελικά, το ερώτημα που παραμένει είναι ένα, με άπειρες επιπτώσεις: θα μας σώσει η Τεχνητή Νοημοσύνη ή θα μας καταστήσει άχρηστους; Με άλλα λόγια, θα σώσει την κριτική μας σκέψη, θα διαβάσει τα έργα μας, θα αναπληρώσει τις ανθρώπινες αδυναμίες και έτσι θα αντισταθμίσει την προοδευτική βαρβαρότητα, την κριτική και νοητική εξόντωση που βιώνουμε; Ή μήπως θα επιταχύνει την παρακμή και την αντικατάσταση της ανθρωπότητας, ατροφώντας τις πνευματικές ικανότητες που χρησιμοποιούνταν μέχρι τώρα, αν όχι στην πραγματικότητα ωθώντας την ανθρωπότητα προς την «ανανεωμένη βαρβαρότητα», για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια του Βίκο; Θα μας κάνει η τεχνολογία πιο πρωτόγονους, πιο ζωώδεις και αυτόματους, ή θα ωθήσει τη νοημοσύνη προς πιο εκλεπτυσμένα και υψηλότερα μονοπάτια, που δεν είχαν δοκιμαστεί προηγουμένως, αφήνοντας συνηθισμένες εργασίες σε εγκεφαλικές μηχανές; Το ερώτημα είναι αν η κριτική νοημοσύνη είναι αυτή που μειώνεται, δημιουργώντας έτσι χώρο για την Τεχνητή Νοημοσύνη ή, αντίστροφα, αν η Τεχνητή Νοημοσύνη καθιστά περιττό το σκεπτόμενο μυαλό. Ποια είναι η αιτία και ποιο είναι το αποτέλεσμα ή μήπως η αλληλοσύνδεση τους;
Για να διευκρινίσω το ερώτημα, επιστρέφω στο συγκεκριμένο παράδειγμα της κριτικής της Τεχνητής Νοημοσύνης: θα πρέπει να είμαστε ευγνώμονες στην Τεχνητή Νοημοσύνη που καλύπτει τα κενά, τα βέτο και τις παραλείψεις του λογοτεχνικού πολιτισμού, αντισταθμίζει τις απώλειες και τις ανθρώπινες αποτυχίες και προσφέρει πολύτιμα αποτελέσματα σε όσους αναζητούν στέρεη γνώση και κρίση; Ή μήπως αυτό που μας δίνει είναι στην πραγματικότητα αυτό που μας αφαιρεί, καθιστώντας τα βήματα της ανάγνωσης και του στοχασμού περιττά, σε σημείο που να τα σβήνουν από τις νοητικές μας διαδικασίες; Είναι ένα ανοιχτό ερώτημα. Εν τω μεταξύ, ας καλλιεργήσουμε την ελπίδα ότι η κατάργηση ή η εξαφάνιση του κριτικού τουλάχιστον δεν προαναγγέλλει την κατάργηση ή την εξαφάνιση του συγγραφέα. Τελικά, τα βιβλία θα δημιουργηθούν μόνα τους, όπως οι κριτικές, και θα διαβαστούν μόνα τους, χωρίς ανθρώπινους αναγνώστες;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου