Συνέχεια από Παρασκευή 3 Δεκεμβρίου 2021
On dreams and death
ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΟΝΕΙΡΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ
Marie–Louise von Franz
Tο σκοτεινό πέρασμα της γέννησης και το πνεύμα της αποθάρρυνσης
Η εικόνα ενός σκοτεινού, στενού περάσματος που έχει σχέση με την γέννηση, ανήκει επίσης σε εκείνα τα αρχετυπικά μοτίβα που προαναγγέλλουν την διαδικασία του θανάτου. Στο κείμενο του Κομάριου, η παρασκευή χρυσού ή «της πέτρας των σοφών» παριστανόταν σαν να συνέβαινε μέσα από μία εγκυμοσύνη και την γέννηση ενός παιδιού. Αυτό είναι ένα κυρίαρχο στοιχείο μέσα από πολλούς αιώνες την αλχημιστική παράδοση.
Παρόμοιο με την εικόνα του θανάτου είναι ένα άλλο στοιχείο στο κείμενο του Κομάριου: η αντίληψη ότι οι σοφοί θα πρέπει να μεταχειρισθούν το υλικό τους σαν ένα πουλί «που κλωσσάει τα αυγά του... σε μαλακή θερμότητα». Αυτή η ιδέα επανέρχεται συνεχώς στα αλχημιστικά κείμενα. Από την αρχή του κόσμου, ο αρχαίος άνθρωπος αναρωτήθηκε σαν μαγεμένος πως από ένα αυγό, που αν το ανοίξεις περιέχει μόνο μισο-υγρές «νεκρές» ουσίες, μπορεί να προέλθει ένα ζωντανό πλάσμα, μόνο με την ζεστασιά και χωρίς την βοήθεια κανενός εξωτερικού παράγοντα. Οι αλχημιστές σύγκριναν την παραγωγή της πέτρας με αυτό το «θαύμα».
Το “I Ching”, το Κινέζικο βιβλίο χρησμών, περιέχει ένα στοιχείο παράλληλο με αυτό, που μου φαίνεται άξιο να το μνημονεύσω. Αφορά την περιγραφή μιας χρονικής κατάστασης που ονομάζεται Chung fu (εσωτερική αλήθεια). Ο Richard Wilhelm σχολιάζει: «Το στοιχείο fu (αλήθεια) είναι στην πραγματικότητα η εικόνα του ποδιού ενός πουλιού πάνω από ένα πουλάκι, που μόλις μπορεί να πετάξει. Αυτό υπαινίσσεται την ιδέα της επώασης. Υπάρχει ένα άδειο αυγό. Η δύναμη που δίνει το φως πρέπει να το ενεργοποιήσει από έξω, αλλά πρέπει να υπάρχει ένα σπέρμα ζωής μέσα του για να ξυπνήσει η ζωή»(Vol.I, 250). Με παρόμοιο τρόπο, και οπωσδήποτε σε αυτή την περίπτωση χωρίς κανένα πολιτιστικό δάνειο, ο αλχημιστής Gerhard Dorn (16ος αιώνας) ονόμαζε το πιο εσωτερικό μέρος της ψυχής, το Ταυτό (Self) του ανθρώπου, «εσωτερική αλήθεια», και έβλεπε την αλχημιστική εργασία σαν μία «εκκόλαψη» αυτής της αλήθειας από την ύλη της φύσης.
Ο συμβολισμός της γέννησης είναι ιδιαίτερα έντονος και περίτεχνος στην αιγυπτιακή νεκρώσιμη τελετή. Έτσι, στο 170 κεφάλαιο του “Βιβλίου των Νεκρών” διαβάζουμε: «Τίναξε το χώμα που είναι μέσα στην σάρκα σου• είσαι ο Ώρος στο αυγό του» (Hornung, 1979, 348). Ή στο 85ο κεφάλαιο: «Είμαι αυτός που υψώθηκε, ο κύριος του Ta-Tebu• το όνομά μου είναι το αγόρι σε αυτό τον τόπο, το παιδί σε αυτό το λειβάδι» (Hornung, 1979, 174). Ή: «Είμαι το χθες. Το όνομά μου είναι “αυτός που είδε εκατομμύρια χρόνια”... Είμαι ο κύριος της αιωνιότητας... Είμαι αυτός που βρίσκεται στο Μάτι του Udjat, και αυτός που βρίσκεται μέσα στο αυγό... Με αυτό μου δόθηκε η ζωή» (Hornung, 1979, 115). Ή: «Μπαίνω στον κόσμο από τον οποίο αναδύθηκα, αφού ανανέωσα την πρώτη μου γέννηση» (Hornung, 1972, 325). Είναι αλήθεια ότι αυτό το τελευταίο κεφάλαιο αναφέρεται στον θεό-ήλιο, αλλά κάθε νεκρός επαναλαμβάνει την τύχη του θεού, και, σαν τον ήλιο, αναγεννιέται σαν ένα παιδί και βγαίνει από το αυγό του σαν ένα πουλί.
Μέχρι σήμερα έχω ακούσει μόνο μία φορά ένα τέτοιο μοτίβο γέννησης στο όνειρο ενός ανθρώπου που επρόκειτο να πεθάνει. Ήταν η περίπτωση μιας γυναίκας 74 χρόνων, που πέθανε από μεταστάσεις καρκίνου. Είδε το επόμενο όνειρο μόνο δύο εβδομάδες πριν από τον θάνατό της. Ήταν πολύ άρρωστη την προηγούμενη ημέρα, αλλά έκανε πολλές φαινομενικά μάταιες προσπάθειες να βάλει σε κάποια τάξη τις εξωτερικές της υποθέσεις. Αποτέλεσμα ήταν να προκαλέσει δυνατούς στομαχικούς πόνους, και μετά από το περιστατικό αυτό ονειρεύτηκε το εξής:
Ξυπνώντας, συσχέτισε την «άλλη γη» με μία «γη με νάνους και με πνεύματα», που είχε πιο πριν ονειρευθεί.
Το τελευταίο όνειρο μου φαίνεται πως θέλει να εκφράσει τα εξής: Ο σωλήνας εμφανίζεται σαν ένα «πέρασμα γέννησης» για μία άλλη ύπαρξη. Η ονειρευόμενη έπρεπε να τον περάσει με το κεφάλι πρώτα, όπως ένα μωρό που γεννιέται. Για την ώρα, πάντως, βρίσκεται ξαπλωμένη μέσα στον σωλήνα, επειδή ακόμη την απασχολούν οι φροντίδες αυτού του κόσμου, και επειδή αντιστέκεται στο σκοτεινό πέρασμα. Η χώρα στην οποία υποτίθεται ότι θα γεννηθεί είναι η "χώρα των νάνων και των πνευμάτων" - στην ψυχολογική γλώσσα το συλλογικό ασυνείδητο, που πραγματικά πάντοτε ήταν και ακόμη είναι "κάτω" από τον κόσμο της συνείδησής μας, ακόμη και όταν δεν το προσέχουμε.
Οι γιατροί Raymond Moody (1976,1978) και Michael Sabom (1982) και ο θεολόγος Johann Christoph Hampe (1975) αναφέρουν παρόμοια μοτίβα "περάσματος" στις αντίστοιχες εργασίες τους (Lindley, 1981). Αφορούν περιπτώσεις καρδιακής προσβολής, ύστερα από την οποία οι ασθενείς επαναφέρονταν στην ζωή με τεχνητά μέσα. Οι περισσότεροι ασθενείς περιγράφουν την εμπειρία τους σαν να βρίσκονται σε μία πολύ ευτυχισμένη κατάσταση, αλλά πολύ συχνά μερικοί από αυτούς έπρεπε πρώτα να περάσουν από κάτι που έμοιαζε με σύντομη συσκότιση (Hampe, 1975, 52-57) ή από μία σκοτεινή κοιλάδα ή τούνελ πριν φθάσουν σε μία καινούργια κατάσταση ύπαρξης. Μια κλινικά νεκρή γυναίκα που επανήλθε στην ζωή με την χρησιμοποίηση αδρεναλίνης περιέγραφε την εμπειρία της με τον ακόλουθο τρόπο:
"Επέπλεα μέσα σε ένα μακρύ τούνελ, που στην αρχή φαινόταν πολύ στενό, έπειτα γινόταν όλο και πιο φαρδύ. Ήταν σκούρο κόκκινο από πάνω μου και μαύρο-μπλε μπροστά μου. Όμως, όσο πιο ψηλά κοιτούσα τόσο φωτεινότερο γινόταν. Το αίσθημα ότι δεν είχα βάρος ήταν θαυμάσιο" (Hampe, 1975, 83).
Και μια άλλη περίπτωση:
Βρέθηκα πάλι μέσα σε ένα σκοτεινό ελικοειδές τούννελ. Στο πιο ακρινό σημείο του τούννελ, που ήταν πολύ στενό, είδα ένα λαμπερό φως (Hampe, 89).
Όταν υποχρεώθηκαν να επιστρέψουν στην ζωή μέσω της ιατρικής θεραπείας, μερικοί από αυτούς τους ασθενείς ανέφεραν ότι έπρεπε να περάσουν πάλι μέσα από το ίδιο τούννελ, με το οποίο είχαν αναχωρήσει.
Μπορεί επίσης κανείς να ονειρευθεί τον θάνατο ενός άλλου προσώπου σαν αναχώρηση μέσα από ένα τέτοιο εμπόδιο. Έτσι μία γυναίκα είδε το εξής όνειρο πριν από τον θάνατο του πατέρα της:
"Βρίσκομαι σε έναν υπόγειο σταθμό, και ξαφνικά ανακαλύπτω τον πατέρα μου ανάμεσα στους ανθρώπους που περιμένουν για ένα τραίνο. Δεν φαίνεται να με έχει προσέξει, αλλά προχωράει προς τα εμπρός. Φοράει ένα σκούρο μπλε κοστούμι και φαίνεται να είναι πολύ καλά, όμως λίγο πιο αδύνατος από πριν. Τον ακολουθώ, αλλά η μεγάλη απόσταση ανάμεσά μας μένει πάντα η ίδια, ανεξάρτητα από το αν βαδίζω γρήγορα ή αργά. Δεν πρόκειται να τον φθάσω. Ξαφνικά τον βλέπω να εξαφανίζεται μπροστά από ένα λαμπερό τοίχο στο τέρμα του τούννελ. Περπατάει μέσα από τον τοίχο, και στα σημεία από όπου πέρασε εμφανίζονται μικρά πράγματα, που είναι δύσκολο για εμένα να τα αναγνωρίσω από την απόσταση που βρίσκομαι. Έπειτα συναντάω την μητέρα μου. Λέει ότι είδε τον πατέρα να εξαφανίζεται, και ότι πολλά κουνέλια έπεσαν από τον τοίχο σε εκείνο το σημείο. Της λέω ότι τα κουνέλια είναι σύμβολο της γονιμότητας, και ότι βρίσκω να έχει ιδιαίτερη σημασία το ότι και ο θάνατος, επίσης, είναι γόνιμος".
Το όνειρο μιλάει από μόνο του. Τα κουνέλια δείχνουν ότι ο θάνατος του πατέρα θα φέρει στην ονειρευόμενη ψυχολογική ανάπτυξη στην δική της ζωή.
Συνεχίζεται
Aμέθυστος
Παρόμοιο με την εικόνα του θανάτου είναι ένα άλλο στοιχείο στο κείμενο του Κομάριου: η αντίληψη ότι οι σοφοί θα πρέπει να μεταχειρισθούν το υλικό τους σαν ένα πουλί «που κλωσσάει τα αυγά του... σε μαλακή θερμότητα». Αυτή η ιδέα επανέρχεται συνεχώς στα αλχημιστικά κείμενα. Από την αρχή του κόσμου, ο αρχαίος άνθρωπος αναρωτήθηκε σαν μαγεμένος πως από ένα αυγό, που αν το ανοίξεις περιέχει μόνο μισο-υγρές «νεκρές» ουσίες, μπορεί να προέλθει ένα ζωντανό πλάσμα, μόνο με την ζεστασιά και χωρίς την βοήθεια κανενός εξωτερικού παράγοντα. Οι αλχημιστές σύγκριναν την παραγωγή της πέτρας με αυτό το «θαύμα».
Το “I Ching”, το Κινέζικο βιβλίο χρησμών, περιέχει ένα στοιχείο παράλληλο με αυτό, που μου φαίνεται άξιο να το μνημονεύσω. Αφορά την περιγραφή μιας χρονικής κατάστασης που ονομάζεται Chung fu (εσωτερική αλήθεια). Ο Richard Wilhelm σχολιάζει: «Το στοιχείο fu (αλήθεια) είναι στην πραγματικότητα η εικόνα του ποδιού ενός πουλιού πάνω από ένα πουλάκι, που μόλις μπορεί να πετάξει. Αυτό υπαινίσσεται την ιδέα της επώασης. Υπάρχει ένα άδειο αυγό. Η δύναμη που δίνει το φως πρέπει να το ενεργοποιήσει από έξω, αλλά πρέπει να υπάρχει ένα σπέρμα ζωής μέσα του για να ξυπνήσει η ζωή»(Vol.I, 250). Με παρόμοιο τρόπο, και οπωσδήποτε σε αυτή την περίπτωση χωρίς κανένα πολιτιστικό δάνειο, ο αλχημιστής Gerhard Dorn (16ος αιώνας) ονόμαζε το πιο εσωτερικό μέρος της ψυχής, το Ταυτό (Self) του ανθρώπου, «εσωτερική αλήθεια», και έβλεπε την αλχημιστική εργασία σαν μία «εκκόλαψη» αυτής της αλήθειας από την ύλη της φύσης.
Ο συμβολισμός της γέννησης είναι ιδιαίτερα έντονος και περίτεχνος στην αιγυπτιακή νεκρώσιμη τελετή. Έτσι, στο 170 κεφάλαιο του “Βιβλίου των Νεκρών” διαβάζουμε: «Τίναξε το χώμα που είναι μέσα στην σάρκα σου• είσαι ο Ώρος στο αυγό του» (Hornung, 1979, 348). Ή στο 85ο κεφάλαιο: «Είμαι αυτός που υψώθηκε, ο κύριος του Ta-Tebu• το όνομά μου είναι το αγόρι σε αυτό τον τόπο, το παιδί σε αυτό το λειβάδι» (Hornung, 1979, 174). Ή: «Είμαι το χθες. Το όνομά μου είναι “αυτός που είδε εκατομμύρια χρόνια”... Είμαι ο κύριος της αιωνιότητας... Είμαι αυτός που βρίσκεται στο Μάτι του Udjat, και αυτός που βρίσκεται μέσα στο αυγό... Με αυτό μου δόθηκε η ζωή» (Hornung, 1979, 115). Ή: «Μπαίνω στον κόσμο από τον οποίο αναδύθηκα, αφού ανανέωσα την πρώτη μου γέννηση» (Hornung, 1972, 325). Είναι αλήθεια ότι αυτό το τελευταίο κεφάλαιο αναφέρεται στον θεό-ήλιο, αλλά κάθε νεκρός επαναλαμβάνει την τύχη του θεού, και, σαν τον ήλιο, αναγεννιέται σαν ένα παιδί και βγαίνει από το αυγό του σαν ένα πουλί.
Μέχρι σήμερα έχω ακούσει μόνο μία φορά ένα τέτοιο μοτίβο γέννησης στο όνειρο ενός ανθρώπου που επρόκειτο να πεθάνει. Ήταν η περίπτωση μιας γυναίκας 74 χρόνων, που πέθανε από μεταστάσεις καρκίνου. Είδε το επόμενο όνειρο μόνο δύο εβδομάδες πριν από τον θάνατό της. Ήταν πολύ άρρωστη την προηγούμενη ημέρα, αλλά έκανε πολλές φαινομενικά μάταιες προσπάθειες να βάλει σε κάποια τάξη τις εξωτερικές της υποθέσεις. Αποτέλεσμα ήταν να προκαλέσει δυνατούς στομαχικούς πόνους, και μετά από το περιστατικό αυτό ονειρεύτηκε το εξής:
Βρισκόταν ξαπλωμένη κατά πλάτος του ανοίγματος ενός τσιμεντένιου σωλήνα που ήταν περίπου ένα μέτρο φαρδύς, και που το επάνω μέρος του πίεζε οδυνηρά το στομάχι της. Ο σωλήνας ήταν χωμένος μέσα στην γη. Ήξερε ότι έπρεπε να βγει από αυτόν με το κεφάλι, και να πάει σώα και αβλαβής σε μία άλλη γη.
Ξυπνώντας, συσχέτισε την «άλλη γη» με μία «γη με νάνους και με πνεύματα», που είχε πιο πριν ονειρευθεί.
Το τελευταίο όνειρο μου φαίνεται πως θέλει να εκφράσει τα εξής: Ο σωλήνας εμφανίζεται σαν ένα «πέρασμα γέννησης» για μία άλλη ύπαρξη. Η ονειρευόμενη έπρεπε να τον περάσει με το κεφάλι πρώτα, όπως ένα μωρό που γεννιέται. Για την ώρα, πάντως, βρίσκεται ξαπλωμένη μέσα στον σωλήνα, επειδή ακόμη την απασχολούν οι φροντίδες αυτού του κόσμου, και επειδή αντιστέκεται στο σκοτεινό πέρασμα. Η χώρα στην οποία υποτίθεται ότι θα γεννηθεί είναι η "χώρα των νάνων και των πνευμάτων" - στην ψυχολογική γλώσσα το συλλογικό ασυνείδητο, που πραγματικά πάντοτε ήταν και ακόμη είναι "κάτω" από τον κόσμο της συνείδησής μας, ακόμη και όταν δεν το προσέχουμε.
Οι γιατροί Raymond Moody (1976,1978) και Michael Sabom (1982) και ο θεολόγος Johann Christoph Hampe (1975) αναφέρουν παρόμοια μοτίβα "περάσματος" στις αντίστοιχες εργασίες τους (Lindley, 1981). Αφορούν περιπτώσεις καρδιακής προσβολής, ύστερα από την οποία οι ασθενείς επαναφέρονταν στην ζωή με τεχνητά μέσα. Οι περισσότεροι ασθενείς περιγράφουν την εμπειρία τους σαν να βρίσκονται σε μία πολύ ευτυχισμένη κατάσταση, αλλά πολύ συχνά μερικοί από αυτούς έπρεπε πρώτα να περάσουν από κάτι που έμοιαζε με σύντομη συσκότιση (Hampe, 1975, 52-57) ή από μία σκοτεινή κοιλάδα ή τούνελ πριν φθάσουν σε μία καινούργια κατάσταση ύπαρξης. Μια κλινικά νεκρή γυναίκα που επανήλθε στην ζωή με την χρησιμοποίηση αδρεναλίνης περιέγραφε την εμπειρία της με τον ακόλουθο τρόπο:
"Επέπλεα μέσα σε ένα μακρύ τούνελ, που στην αρχή φαινόταν πολύ στενό, έπειτα γινόταν όλο και πιο φαρδύ. Ήταν σκούρο κόκκινο από πάνω μου και μαύρο-μπλε μπροστά μου. Όμως, όσο πιο ψηλά κοιτούσα τόσο φωτεινότερο γινόταν. Το αίσθημα ότι δεν είχα βάρος ήταν θαυμάσιο" (Hampe, 1975, 83).
Και μια άλλη περίπτωση:
Βρέθηκα πάλι μέσα σε ένα σκοτεινό ελικοειδές τούννελ. Στο πιο ακρινό σημείο του τούννελ, που ήταν πολύ στενό, είδα ένα λαμπερό φως (Hampe, 89).
Όταν υποχρεώθηκαν να επιστρέψουν στην ζωή μέσω της ιατρικής θεραπείας, μερικοί από αυτούς τους ασθενείς ανέφεραν ότι έπρεπε να περάσουν πάλι μέσα από το ίδιο τούννελ, με το οποίο είχαν αναχωρήσει.
Μπορεί επίσης κανείς να ονειρευθεί τον θάνατο ενός άλλου προσώπου σαν αναχώρηση μέσα από ένα τέτοιο εμπόδιο. Έτσι μία γυναίκα είδε το εξής όνειρο πριν από τον θάνατο του πατέρα της:
"Βρίσκομαι σε έναν υπόγειο σταθμό, και ξαφνικά ανακαλύπτω τον πατέρα μου ανάμεσα στους ανθρώπους που περιμένουν για ένα τραίνο. Δεν φαίνεται να με έχει προσέξει, αλλά προχωράει προς τα εμπρός. Φοράει ένα σκούρο μπλε κοστούμι και φαίνεται να είναι πολύ καλά, όμως λίγο πιο αδύνατος από πριν. Τον ακολουθώ, αλλά η μεγάλη απόσταση ανάμεσά μας μένει πάντα η ίδια, ανεξάρτητα από το αν βαδίζω γρήγορα ή αργά. Δεν πρόκειται να τον φθάσω. Ξαφνικά τον βλέπω να εξαφανίζεται μπροστά από ένα λαμπερό τοίχο στο τέρμα του τούννελ. Περπατάει μέσα από τον τοίχο, και στα σημεία από όπου πέρασε εμφανίζονται μικρά πράγματα, που είναι δύσκολο για εμένα να τα αναγνωρίσω από την απόσταση που βρίσκομαι. Έπειτα συναντάω την μητέρα μου. Λέει ότι είδε τον πατέρα να εξαφανίζεται, και ότι πολλά κουνέλια έπεσαν από τον τοίχο σε εκείνο το σημείο. Της λέω ότι τα κουνέλια είναι σύμβολο της γονιμότητας, και ότι βρίσκω να έχει ιδιαίτερη σημασία το ότι και ο θάνατος, επίσης, είναι γόνιμος".
Το όνειρο μιλάει από μόνο του. Τα κουνέλια δείχνουν ότι ο θάνατος του πατέρα θα φέρει στην ονειρευόμενη ψυχολογική ανάπτυξη στην δική της ζωή.
Συνεχίζεται
Aμέθυστος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου