Αγ. Γρηγόριος Νύσσης - Ερμηνεία του Άσματος Ασμάτων (14)

 Συνέχεια από: Τρίτη 29 Μαρτίου 2022

    ΛΟΓΟΣ Δ'

(Άσμα Ασμάτων 1,15-2,7)

Ο ΝΥΜΦΙΟΣ

«Είσαι καλή, εσύ που σ’ έχω δίπλα μου (πλησίον μου), 

είσαι καλή (όμορφη)· τα μάτια σου είναι περιστέρια.

Η ΝΥΦΗ

Καλός είσαι, αδελφέ μου, και ωραίος.

Στην κλίνη μας ήρθες τυλιγμένος στον ίσκιο.

Δοκάρια του οίκου μας είναι οι κέδροι, σανιδώματα (φατνώματα) τα κυπαρίσσια.

Εγώ είμαι το άνθος του πεδίου (της πεδιάδας), το κρίνο των κοιλάδων.

Ο ΝΥΜΦΙΟΣ

Όπως το κρίνο ανάμεσα στ’ αγκάθια,

έτσι είσαι, αδελφή μου, ανάμεσα στις θυγατέρες.

Η ΝΥΦΗ

Μηλιά ανάμεσα στα δέντρα του δάσους,

έτσι είναι ο αγαπημένος μου ανάμεσα στους υιούς (στα παλικάρια).

Πεθύμησα τον ίσκιο του και κάθισα από κάτω, κι ήταν γλυκός στο λάρυγγά μου ο καρπός του.

Εισάγετέ με στο οίκο του κρασιού, με την αγάπη να με σκεπάσετε.

Τονώστε με μ’ αρώματα,

στρώστε μου μήλα, γιατί είμαι λαβωμένη απ’ την αγάπη.

Τ’ αριστερό του χέρι κάτω απ’ το κεφάλι μου και το δεξί του μ’ αγκαλιάζει.

Σας ορκίζω, κόρες της Ιερουσαλήμ,

στις δυνάμεις και στις εξουσίες του αγρού,

μην ξυπνήστε και σηκώσετε την αγάπη μου, ώσπου να το θελήσει».

Γι’ αυτό λοιπόν το μυστήριο η παρθένος ψυχή ονόμασε «κλίνη» την ένωση με τη θεότητα. Και η ένωση αυτή δεν ήταν δυνατό να πραγματοποιηθεί διαφορετικά παρά αν παρουσιαζόταν σ’ εμάς ο Κύριος συσκιασμένος με το σώμα, που δεν είναι μόνο νυμφίος, αλλά και οικοδόμος, που και το σπίτι οικοδομεί με την τέχνη του, αλλά και ύλη της τέχνης του γίνεται. Γιατί βάζει στέγη στο σπίτι καλλωπίζοντας το έργο με ξύλα που δε σαπίζουν (με άσηπτο ύλη), κι αυτά είναι τα κέδρα και τα κυπαρίσσια, που η ποιότητα των ξύλων αυτών είναι ανώτερη από κάθε αιτία σαπίσματος· δεν υποχωρούν στο χρόνο, δε βγάζουν σαράκι, δεν καταστρέφονται από την υγρασία. Από τα ξύλα αυτά, τα κέδρα επειδή είναι μακριά καλύπτουν τα πλάτη του οίκου και χρησιμοποιούνται στη στέγη, ενώ τα κυπαρίσσια γίνονται αυτά που λένε φατνώματα και ομορφαίνουν εσωτερικά την κατασκευή. Η διατύπωση είναι η εξής· «δοκοί του οίκου μας είναι τα κέδρα και τα φατνώματα κυπαρίσσια». Οπωσδήποτε τα αινίγματα που δηλώνονται από τα ξύλα γίνονται φανερά με όσα ακολουθούν στη συνέχεια του νοήματος. «Βροχή» αποκαλεί ο Κύριος στο Ευαγγέλιο τις ποικίλες προσβολές των πειρασμών, λέγοντας γι’ αυτόν που θεμελίωσε σωστά το σπίτι πάνω στην πέτρα ότι «έπεσε η βροχή και φύσηξαν οι άνεμοι και κατέβηκαν οι ποταμοί και παρ’ όλα αυτά το οικοδόμημα έμεινε άθικτο».

Γι’ αυτή λοιπόν την καταστρεπτική βροχή έχουμε ανάγκη από τέτοιες δοκούς. Κι αυτές είναι οι αρετές, που δε δέχονται τις επιδρομές των πειρασμών, επειδή είναι σκληρές κι ανυποχώρητες και προφυλάγουν κατά τους πειρασμούς να μην μαλακώνουν προς την κακία, θα κατανοήσουμε αυτό που λέμε, αν εξετάσουμε μαζί μ’ αυτό τη φράση του Εκκλησιαστή. Γιατί εκεί λέει, «από την οκνηρία πέφτουν οι δοκοί της στέγης κι από την αργία των χεριών, η οικία θ’ αρχίσει να στάζει». Αν τα ξύλα που συγκρατούν τη σκεπή είναι αδύνατα και άτονα (μη ανθεκτικά) λόγω της λεπτότητάς τους, κι αν ο οικοδεσπότης αδιαφορεί για τη φροντίδα του οικοδομήματος, (τότε) δεν ωφελήθηκε καθόλου από τη στέγη καθώς μπαίνουν μέσα οι σταγόνες της βροχής (γιατί βαθουλώνει εξ ανάγκης η οροφή υποχωρώντας στο βάρος του νερού και δεν αντέχει η λεπτότητα των ξύλων αλλά λυγίζει στην πίεση του βάρους. Γι’ αυτό, το νερό που μαζεύεται στο βαθούλωμα περνάει στο εσωτερικό κι οι σταγόνες αυτές, όπως λέει το χωρίο των Παροιμιών, «εκβάλλουν τον άνθρωπο έξω από τον οίκο την ημέρα της βροχής»).  Έτσι μας προτρέπει με το αίνιγμα της παραβολής με τη δύναμη των αρετών να στεκόμαστε ανυποχώρητοι στις επιδρομές των πειρασμών, μήπως εξασθενημένοι κάποτε από τα παθήματα της πτώσεως παρουσιάσουμε κοιλότητα και δεχτούμε στα βάθη μας τη διείσδυση (την επιρροή) των έξωθεν αυτών νερών πάνω στην καρδία μας, που καταστρέφουν ό,τι φυλάγουμε στο σπίτι.

Αυτοί οι κέδροι τώρα του Λιβάνου που φύτεψε ο Κύριος, όπου φωλιάζουν τα σπουργίτια και που ανάμεσά τους διακρίνεται η φωλιά του ερωδιού, αυτοί οι κέδροι λοιπόν, οι αρετές, αποτελούν την ασφάλεια του σπιτιού της νυφικής παστάδας, όπου φωλιάζουν οι ψυχές σαν τα σπουργίτια και πετούν πάνω από τις παγίδες, κι ανάμεσα τους διακρίνεται η φωλιά του ερωδιού, που η Γραφή  την ονομάζει οικία. Λένε ότι το αγριοπούλι αυτό απεχθάνεται τη συνεύρεση κι ότι ζευγαρώνουν μεταξύ τους από κάποια φυσική ανάγκη κράζοντας και δυσανασχετώντας και φανερώνοντας τη δυσαρέσκειά τους. Έτσι νομίζω με το όνομα αυτό η Γραφή υπαινίσσεται την καθαρότητα. Αυτές λοιπόν τις δοκούς της οροφής της καθαρής παστάδας βλέπει η νύμφη, βλέπει και το διάκοσμο από τα κυπαρίσσια που έτσι καλά λειασμένα και συνθεμένα αρμονικά προσδίδουν λάμψη στο ορώμενο κάλλος· διότι είπε ότι τα φατνώματα της οροφής είναι κυπαρίσσια. Και φατνώματα είναι μια αρμονική και σκαλισμένη συναρμογή των σανίδων που δίνουν ποικιλία στο κάλλος της οροφής.

Τί μαθαίνουμε από αυτά; Το κυπαρίσσι έχει μια ωραία φυσική μυρωδιά. Επίσης δεν υποχωρεί στο σάπισμα και είναι κατάλληλο για κάθε ξυλουργική φιλοτεχνία· λειαίνεται εύκολα, δένεται εναρμονίως με τ’ άλλα στοιχεία και είναι κατάλληλο για σκάλισμα. Με όσα λέγονται διδασκόμαστε νομίζω να μην κατορθώνουμε μόνο τις αρετές μέσα στην ψυχή μας, και να μας γίνονται έξη χωρίς να φαίνονται , αλλά να μην παραμελούμε και την ομορφιά που φαίνεται. Πρέπει να εκθέσουμε σκέψεις χρηστές και στο Θεό μπροστά και στους ανθρώπους, και στο Θεό βέβαια να φανερωνόμαστε, ενώ τους ανθρώπους να τους πείθουμε, να έχουμε την έξωθεν καλή μαρτυρία, να λάμπουμε με τα φωτεινά μας έργα μπροστά στους ανθρώπους, και να συμπεριφερόμαστε στους έξω με κοσμιότητα. Αυτά είναι τα σανιδώματα(φατνώματα) που φιλοτεχνούνται μέσα στον κόσμιο βίο με την ευωδία του Χριστού, που σύμβολό της είναι το κυπαρίσσι, όπως ξέρει να συνθέτει όλα αυτά σωστά κι αρμονικά ο σοφός αρχιτέκτονας Παύλος που λέει «όλα να γίνονται ανάμεσά σας με τάξη κι ευσχημοσύνη».

Όταν λοιπόν επιτύχουμε τα κατορθώματα αυτά αυξάνεται η μέσα μας ομορφιά καθώς η πεδιάδα της φύσης μας βλασταίνει το ευωδιαστό και αγνό άνθος. Το όνομα του λουλουδιού είναι κρίνο, που η φυσική λαμπρότητα που θεωρούμε σ’ αυτό συμβολίζει τη μαρμαρυγή της σωφροσύνης. Αυτά αναφέρει η νύμφη για τον εαυτό της λέγοντας· εγώ όταν ήρθε ο νυμφίος στην κλίνη μας συσκιασμένος με το σώμα, πού οικοδόμησε ως οίκο εμένα για τον εαυτό του, φτιάχνοντας την οροφή με τα κέδρινα δοκάρια των αρετών και στολίζοντας τη στέγη με τα ευωδιαστά κυπαρίσσια, εγώ λοιπόν έγινα το άνθος από την πεδιάδα (το πεδίο) της φύσης, που ξεχώριζε από τα άλλα λουλούδια με τα χρώματα και τη μοσχοβολιά μου· γιατί φύτρωσα κρίνο από τις κοιλάδες. Η διατύπωση είναι η εξής· «εγώ είμαι άνθος του κάμπου (του πεδίου), κρίνο των κοιλάδων». Γιατί αληθινά με όσα εκθέσαμε πρωτύτερα η ψυχή που καλλιεργήθηκε στην πλατύτητα της φύσης μας (ακούοντας τη λέξη πεδιάδα σκεφτήκαμε την πλατύτητα της ανθρώπινης φύσης, επειδή μπορεί να δεχτεί απείρως πολλά νοήματα και πράγματα και μαθήματα)· η ψυχή λοιπόν που καλλιεργήθηκε μέσα μας με τον τρόπο που είπαμε από το γεωργό της φύσης μας αναβλαστάνει άνθος ευωδιαστό και λαμπρό κι αγνό από την πλατωσιά (πλατύτητα) της φύσης μας. Η πλατωσιά αυτή αν και ονομάζεται κοιλάδα, επειδή συγκρίνεται με την ουράνια ζωή, δεν παύει να είναι πεδιάδα και δεν εμποδίζεται αυτή (η ψυχή) που καλλιεργήθηκε εκεί καλώς να γίνει άνθος. Γιατί ο βλαστός υψώνεται από το κοίλωμα προς τα ψηλά, όπως παρατηρούμε στο κρίνο· ανεβαίνει πολύ το καλάμι του χόρτου από τη ρίζα και τότε βγάζει το άνθος στην κορυφή, αφού απομακρυνθεί όχι λίγο από τη γη, για να μείνει έτσι καθαρό στα ψηλά νομίζω το κάλλος και να μη μολύνεται από τη γειτονία με τη γη.

Γι’ αυτό και ο δίκαιος οφθαλμός αυτήν που έγινε κρίνο ή που πόθησε να γίνει (γιατί και τα δύο τα υποθέσαμε ή ότι δηλαδή καυχιέται πως έγινε κιόλας ό,τι είχε ποθήσει ή ότι παρακαλεί το γεωργό να γίνει άνθος με τη σοφία εκείνου και να ξεπεταχτεί από τις κοιλάδες της ανθρώπινης ζωής στο κάλλος του κρίνου)· γι’ αυτό λοιπόν είτε θέλει να γίνει κρίνο είτε και έγινε αυτό που θέλησε, καλώς συγκατατέθηκε ο δίκαιος νυμφίος αποβλέποντας στην αγαθή επιθυμία εκείνης που τον κοίταζε να γίνει κρίνο που δεν το πνίγουν τ’ αγκάθια της ζωής. Αυτά τα ονόμασε «θυγατέρες», δηλώνοντας νομίζω με αποσιώπηση τις εχθρικές δυνάμεις της ανθρώπινης ζωής, που πατέρας τους ονομάζεται ο εφευρέτης της κακίας. «Σαν το κρίνο λοιπόν» λέει «μέσα στα αγκάθια, έτσι είναι η αδελφή μου μέσα στις θυγατέρες».

Πόσο βλέπομε ότι προχώρησε στην άνοδό της προς το ύψος η ψυχή· πρώτος βαθμός ανόδου η παρομοίωσή της με τον ίππο που κατάλυσε την αιγυπτιακή δύναμη· δεύτερος βαθμός ότι στάθηκε πλησίον του και παρομοίασε τα μάτια της με περιστέρα· τρίτος βαθμός που δεν την είπε πια «αυτή που στέκεται πλησίον του» αλλά «αδελφή του Κυρίου». Γιατί λέει, «όποιος πράξει το θέλημα του ουράνιου Πατέρα μου αυτός είναι αδελφός μου κι αδελφή μου και μητέρα μου». Αφού λοιπόν έγινε άνθος και δεν την εμπόδισαν καθόλου οι ακανθοφόροι πειρασμοί να γίνει κρίνο, ξεχνώντας το λαό και το σπίτι του πατέρα της έστρεψε τα βλέμματά της προς τον αληθινό Πατέρα (γι’ αυτό κι ονομάζεται αδελφή του Υιού παίρνοντας τη συγγένεια αυτή με το νόημα της υιοθεσίας και απαλλασσόμενη από τη σχέση με τις θυγατέρες του ψευδώνυμου πατέρα), γίνεται πάλι πιο ψηλή από ό,τι ήταν και με τα μάτια της περιστεράς βλέπει κάποιο μυστήριο (εννοώ με το Πνεύμα της προφητείας). Κι αυτό που βλέπει είναι τούτο «όπως είναι η μηλιά μέσα στα δέντρα του δάσους, έτσι είναι ο αγαπημένος μου ανάμεσα στους υιούς (στα παλικάρια)».

Τί είναι λοιπόν αυτό που έχει δει; Δάσος ονομάζει συνήθως η θεία Γραφή τον παραδομένο στην ύλη βίο των ανθρώπων όπου θρασομανούν τα διάφορα είδη, τα υλικά πάθη, όπου φωλιάζουν και κρύβονται τα αιμοβόρα θηρία, που στο φως και στον ήλιο κοιμούνται, δείχνουν όμως την αγριάδα τους στο σκότος της νύχτας. Μετά τη δύση του ηλίου λέει ο προφήτης, «όταν πέσει η νύχτα, τότε τα θηρία του δάσους ξετρυπώνουν από τις φωλιές τους». Επειδή λοιπόν ο αγριόχοιρος που ζει στο δάσος κατέστρεψε το καλό κλήμα της ανθρώπινης φύσης, όπως λέει ο προφήτης, «την κατάστρεψε ο κάπρος από το δάσος, ο θηριώδης αγριόχοιρος την κατάφαγε βόσκοντας», γι’ αυτό φυτρώνει η μηλιά στο δάσος, που επειδή είναι ξύλο είναι ομοούσιο της ανθρώπινης ύλης (επειδή ακριβώς είναι όμοιοι, δοκιμάστηκε σε όλα έκτος από την αμαρτία), με το να παράγει όμως τέτοιο καρπό, που γλυκαίνει τα αισθητήρια της ψυχής, παρομοιάζει προς το δάσος πολύ περισσότερο απ’ ό,τι το κρίνο προς τα αγκάθια. Η ευχαρίστηση από το κρίνο φτάνει στην όψη και την ευωδιά, ενώ η ευχαρίστηση από το μήλο μοιράζεται αρμονικά στις τρεις αισθήσεις· και τα μάτια ευχαριστεί με την όμορφη όψη, γλυκαίνει την αίσθηση της όσφρησης με την ευωδιά του και ως τροφή καταγλυκαίνει τα αισθητήρια της γεύσης. Εύστοχα λοιπόν παρατήρησε η νύμφη τη διαφορά της με τον Κύριο· εκείνος γίνεται και των ματιών μας ευχαρίστηση, καθώς γίνεται για μας φώς, και ευωδία (μύρο) για την όσφρησή μας και ζωή για όσους τον έχουν τροφή τους («ο φαγών αυτόν θα ζήσει», καθώς λέει κάπου το Ευαγγέλιο). Η ανθρώπινη φύση όταν τελειοποιηθεί με την αρετή γίνεται άνθος που δεν τρέφει το γεωργό, αλλά στολίζεται η ίδια. Γιατί εκείνος βέβαια δεν έχει έλλειψη από τα δικά μας αγαθά, αλλά εμείς έχουμε ανάγκη τα δικά του, όπως λέει ο προφήτης· «δεν έχεις ανάγκη των αγαθών μου».

Γι’ αυτό η καθαρμένη ψυχή βλέπει το νυμφίο να γίνεται η μηλιά ανάμεσα στα δέντρα του δάσους, ώστε, αφού μπολιάσει όλα τα άγρια δέντρα του δάσους με τον εαυτό του, να τα κάνει να φορτωθούν με τον όμοιο καρπό. Όπως λοιπόν τις θυγατέρες με την παρομοίωσή τους προς τα αγκάθια τις θεωρήσαμε κόρες του ψευδώνυμου πατέρα, που φύτρωσαν δίπλα στο άνθος και προχωρούν με τον καιρό στη χάρη του κρίνου, έτσι κι εδώ, ακούοντας γι’ αυτούς που παρομοιάζονται με τα δέντρα του δάσους, δεν υποθέσαμε ότι εννοούνται οι φίλοι, αλλά οι εχθροί του νυμφίου· αυτοί, ενώ ήταν υιοί του σκότους και τέκνα της οργής, τους μεταβάλλει με την κοινωνία του καρπού σε υιούς φωτός και σε υιούς ειρήνης. Γι’ αυτό λέει εκείνη που έχει εξασκημένα αισθητήρια· «ήταν γλυκός στο λάρυγγά μου ο καρπός του». Και καρπός είναι ασφαλώς η διδασκαλία. Γιατί ο προφήτης λέει· «πόσο γλυκά είναι τα λόγια σου στο λάρυγγά μου, γλυκύτερα από μέλι τα νιώθω στο στόμα μου».

«Όπως η μηλιά ανάμεσα στα δέντρα του δάσους, έτσι είναι ο αγαπημένος μου ανάμεσα στα παλικάρια. Τον ίσκιο του επιθύμησα και κάθισα σ’ αυτόν κι ήταν γλυκός ο καρπός του στο λάρυγγά μου». Τότε αληθινά γλυκαίνονται τα αισθητήρια της ψυχής, όταν μας εξασφαλίσει o ίσκιος της μηλιάς από τη φλόγα των πειρασμών, ώστε να μην κατακαούμε από τον ήλιο αυτόν πού βράζει πάνω από το ακάλυπτο κεφάλι μας. Και δεν υπάρχει άλλος τρόπος να δροσιστούμε κάτω από τον ίσκιο του δέντρου της ζωής, αν δεν οδηγήσει σ’ αυτό την ψυχή ή επιθυμία. Βλέπεις γιατί έχεις μέσα σου τη δύναμη της επιθυμίας, για να σου προκαλέσει την επιθυμία του μήλου, που με πολλούς τρόπους απολαμβάνουν όσοι πλησιάσουν. Και τα μάτια αναπαύονται από τη χάρη της ομορφιάς του και η μύτη αναπνέει την ευωδιά και το σώμα τρέφεται και το στόμα γλυκαίνεται και η φλόγα της ζέστης απομακρύνεται και η σκιά γίνεται θρόνος, όπου θρονιάζεται η ψυχή που αρνήθηκε την καθέδρα των διεφθαρμένων (ασεβών).

Συνεχίζεται