Ο Θρύλος του Ιερού Δισκοπότηρου(6)

 (Συνέχεια από 25. Απριλίου 2022)

Ο Θρύλος του Ιερού Δισκοπότηρου

Emma Jung και Marie-Louise von Franz

Εισαγωγή στ 

Στην ψευδοϊστορική πραγματεία του Geoffrey δεν υπάρχει αναφορά στο Δισκοπότηρο, αν και πρέπει να διέγειρε πολύ έντονα την φαντασία των ποιητών, καθώς μόλις λίγα χρόνια μετά την εμφάνιση της παρήχθη μεγάλος όγκος λογοτεχνικών έργων. Τα έργα αυτά, εμπνευσμένα από το χρονικό του Geoffrey, ξεχώρισαν χαρακτήρες και γεγονότα, τα μεταμόρφωσαν και τα επεξεργάστηκαν σε βρετανικές ιστορίες, προς γενικό όφελος του μορφωμένου κόσμου της εποχής.
Σε κάθε ένα από αυτά στοιχεία-η ροπή προς το άλογο, η έντονη παρουσία του θηλυκού στοιχείου, η αφομοίωση του υλικού της φαντασίας της Ανατολής, και πιο ξεκάθαρα απ’ όλα, στον κυρίαρχο συμβολισμό του μαγικού επέκεινα και της χώρας των νεκρών-υπάρχει μια ψυχολογική έκφραση ενός εξαιρετικού ανακατέματος του ασυνειδήτου, όπως συμβαίνει από καιρού εις καιρόν, ιδιαιτέρως όταν οι θρησκευτικές αξίες ενός πολιτισμού αρχίσουν να αλλάζουν.

Παρά τη σημασία που δόθηκε σε αυτά τα συλλογικά ψυχολογικά θεμέλια, δεν πρέπει να ελαχιστοποιηθεί το επίτευγμα των δημιουργικών προσωπικοτήτων, που ήξεραν πως να τραβήξουν στο φως της ημέρας τους κρυμμένους θησαυρούς των ψυχικών τάσεων που βρίσκονται κάτω από το κατώφλι (ως προς την αντίληψη), καθώς με την πράξη τους αυτή, τα προίκισαν με μια συμβολική μορφή. Στον Chretien de Troyes ανήκει η ιδιαίτερη τιμή, να είναι ο πρώτος που επεξεργάστηκε το υλικό αυτό (Erec, Yvain, Le Chevalier au Lion, Le Roman de la Charrette, …) σε ξεχωριστές λογοτεχνικές συνθέσεις. Στις ιστορίες αυτές μπορεί να αποδοθεί το γεγονός, πως οι Βρετονοί ήρωες απέκτησαν δημοφιλία και κύρος, αλλά και έγιναν γνωστοί, σημαντικοί ή αγαπητοί, με τους χαρακτήρες και την μοίρα των οποίων ήταν όλοι οικείοι. (Στη γερμανική λογοτεχνία αυτό μπορεί να συγκριθεί χοντρικά με τον Φάουστ). Το Li Contes del Graal, το τελευταίο έργο του Chrétien, παραμένει ανολοκλήρωτο. Σταματά στον στίχο 9034, λόγω του θανάτου του, όπως προκύπτει από τη δήλωση ενός από τους συνεχιστές του. Άλλοι ποιητές συνέχισαν το έργο του και μέσα σε περίπου τριάντα χρόνια ολοκλήρωσαν 60 χιλιάδες στίχους. Ο πρώτος ήταν ένας ανώνυμος συγγραφέας γνωστός ως ψευδό-Wauchier ή ψευδό-Gautier, ακολουθούμενος από τον Wauchier de Denain που έγραψε μεταξύ 1190 και 1212, και τέλος από τους Gerbert και Manessier. Κάθε μια από τις τρεις συνέχειες είναι  πιο μακρά από το αρχικό κείμενο του Chrétien. Αυτοί όμως διαμόρφωσαν μια μακρά ακολουθία περιπετειών και όχι ένα ολοκληρωμένο όλο.

Εύκολα μπορεί να αντιτείνει κανείς πως ήταν παραβίαση των δικαιωμάτων του Chrétien για τους άλλους ποιητές να συνεχίσουν και να ολοκληρώσουν το ατέλειωτο έργο του. Επειδή όμως το «Δισκοπότηρο» και η «αναζήτηση του Δισκοπότηρου» είναι ιδέες αρχετυπικής, και συνεπώς καθολικής (universal) ανθρώπινης φύσεως, είναι ενδιαφέρον να δούμε πως ακριβώς η φαντασία των διαφορετικών συγγραφέων αντέδρασε στο ίδιο υλικό. Το ίδιο ενδιαφέρον είναι και το πρόβλημα που φαινόταν καθαρά πως είχε σημασία ακριβώς εκείνη τη στιγμή, έστω και αν από λογοτεχνικής άποψης, το ποίημα φαινόταν πως είχε υποφέρει κατά τη διαδικασία. Χάριν σε αυτή την «ενωμένη προσπάθεια», φωτίζονται διαφορετικές απόψεις του υλικού, και καθίσταται δυνατή μια πιο βαθιά και περιεκτική κατανόηση του ποιήματος, σε σύγκριση με τις διαπιστώσεις που θα μας παρείχε το ποίημα ως έργο ενός συγγραφέως.

Το ποίημα του Chrétien, αποκαλούμενο σε πολλά συγγράμματα και ως Romanz de Perceval, έχει την ποιότητα ενός παραμυθιού, και στο κέντρο του βρίσκεται ο ήρωας Πέρσιβαλ και η αναζήτηση του Δισκοπότηρου εκ μέρους του. Σχεδόν ταυτόχρονα με το Contes del Graal του Chrétien (σύμφωνα με τον Bruce, μεταξύ 1180 και 1199), εμφανίστηκε σε μετρική μορφή μια παραλλαγή της ιστορίας, το έργο Roman de l`Estoire dou Graal του Robert de Boron, που ως προς την φύση του ήταν περισσότερο ένας χριστιανικός θρύλος. Το πρώτο μέρος της παραλλαγής του Robert «Ιωσήφ από Αριμαθαίας», έχει διατηρηθεί ολόκληρο, ενώ από το δεύτερο μέρος με τον τίτλο «Μέρλιν» υπάρχει μόνο ένα μέρος. Επιπλέον υπάρχει μια παραλλαγή του έργου υπό μορφή πρόζας, που αντιστοιχεί επακριβώς στο ποίημα, και περιέχει ένα τρίτο μέρος με τον τίτλο Perceval, ώστε να σχηματίζει μια τριλογία, γνωστή και ως Petit Saint Graal. Το πρώτο μέρος καταπιάνεται με αποκλειστικά με την προηγούμενη ιστορία του Δισκοπότηρου. Στο δεύτερο μέρος, «Μέρλιν», εγκαθιδρύεται η σύνδεση με τον Βρετονικό κύκλο θρύλων μέσω του Μέρλιν,  που είναι ο σύμβουλος του Αρθούρου και του πατέρα του. Ενώ στο τρίτο μέρος, «Πέρσιβαλ», επιτυγχάνεται ο στόχος της αναζήτησης.  

Όπως αναφέρθηκε, δεν μπορεί να ειπωθεί με βεβαιότητα, εάν ο Robert de Boron ήταν ο πρώτος που συνδύασε το υλικό των θρύλων με το παραμύθι, ή εάν αυτό συνέβη πιο νωρίς. Αν και σε μερικά κείμενα υπονοείται η αναφορά στο πρωτότυπο, δεν βρέθηκε μέχρι τώρα, αφήνοντας ελεύθερο το πεδίο για κάθε είδους υποθέσεις. Μια υπόδειξη πως ο θρύλος του Δισκοπότηρου είναι παλαιότερος από τις διασωζόμενες μορφές του, βρίσκεται σε ένα απόσπασμα του Χρονικού του Helinandus, ενός μοναχού του Froidmont. Το χρονικό είχε ολοκληρωθεί το 1204. Έχει λοιπόν γραφτεί κατά τη χρυσή εποχή των ποιημάτων για το Δισκοπότηρο. (Το κείμενο βρίσκεται στο J. P. Migne, Patrologia Latina, Vol. CCXII, col. 814/15):

«Εκείνο τον καιρό (717-719) ένας άγγελος έδειξε σε κάποιον ερημίτη στη Βρετανία ένα θαυμαστό όραμα, και στο όραμα τον Ιωσήφ, τον ευγενή ιππότη (decurione) που πήρε το σώμα του Χριστού από τον σταυρό, και το σκεύος το οποίο χρησιμοποίησε ο Κύριος στο Τελευταίο Δείπνο με τους μαθητές του. Ο ερημίτης έγραψε την περιγραφή των οραμάτων, που πήραν τον τίτλο gradale. Gradalis ή gradale, είναι γαλλική λέξη για ένα πλατύ και κάπως βαθύ δοχείο, στο οποίο σερβίρονταν νόστιμα φαγητά στους πλούσιους, όπου τα κομμάτια ήταν κατανεμημένα σε διάφορες σειρές. Στη λαϊκή διήγηση αποκαλείται και greal, επειδή είναι σύμφωνο και καλό να τρώει κανείς από αυτό, εν μέρει λόγω του ίδιου του δοχείου, που ήταν από άργυρο ή άλλο από τα πολύτιμα μέταλλα, και εν μέρει λόγω του περιεχομένου, τη διάταξη και ποικιλία των νόστιμων φαγητών. Δεν μπόρεσα να βρω την ιστορία αυτή γραμμένη στα λατινικά, αλλά μπορεί να βρεθεί μόνο στα γαλλικά, στην κατοχή μερικών ευγενών, και λέγεται πως δεν είναι εύκολο να βρεθεί σε ολοκληρωμένη μορφή.»

Η αναφορά αυτή μας δίνει μια εξήγηση για την καταγωγή του grail από το gradale, που είναι γενικά αποδεκτή ως ισχύουσα. Θα επιστρέψουμε αργότερα στο ζήτημα αυτό.

Μια άλλη εισήγηση βρίσκεται στο Illustrum maioris Britanniae scriptorum summarium, του J. Bale, που τυπώθηκε για πρώτη φορά στο Ipswich, το 1548. Αναφερόμενος στο Speculum historiae του Beauvais, ο Bale αναφέρει τα ακόλουθα:

«Ένας Βρετανός ερημίτης αγνώστου ονόματος, γεννημένος στην Ουαλία και ζώντας εκεί, ο οποίος σύμφωνα με τον τρόπο των βάρδων της περιοχής είχε αφιερώσει ολόκληρη τη ζωή του στην μελέτη της επιστήμης των άστρων και της ιστορίας, μάζεψε τα αξιοσημείωτα γεγονότα που συνέβησαν στην πατρίδα του, και τα συνέγραψε. Έγραψε κυρίως για τον διάσημο Βρετανό βασιλιά Αρθούρο και τη στρογγυλή τράπεζα του. Είχε όμως να πει πολλά περί Lancelot, Morgan, Perceval, Gauvain, Bertram και άλλους γενναίους άνδρες. Αμαύρωσε όμως το κύρος του ανακατεύοντας σοβαρά πράγματα με τα περίεργα, την αλήθεια με το παραμύθι, και όπως αναφέρει ο Vincentius στο Speculum Historiale, αφιέρωσε το μεγαλύτερο μέρος του έργου του «Ιωσήφ από Αριμαθαίας» σε κάποιον Vualwanus. Το έργο είναι γνωστό σε κάποια γλώσσα άγνωστη σε μένα. The Holy Grail, Book I. Έχω δει αποσπάσματα του έργου. Σύμφωνα με τον Vincent, ήταν διάσημο την εποχή του Ίνα, βασιλιά των δυτικών Σαξόνων, γύρω στο 720».

Σύμφωνα με τον Jessie L. Weston, ο ισχυρισμός αυτός του Bale δεν μπορεί να βρεθεί στον Vincent de Beauvais. Ο Bale ίσως να μπέρδεψε τις πηγές, και ο Vincent πρέπει να διάβασε το απόσπασμα στον Helinandus, τον οποίο και γνώριζε. Από την άλλη, το έργο του αναφέρεται στην εισαγωγή του έργου γνωστού ως The Lancelot Grail, όπου διαβάζουμε:

«Την παραμονή της Μεγάλης Παρασκευής του έτους 717 μετά το Πάθος του Ιησού Χριστού, ο συντάκτης του κειμένου βρισκόταν στην καλύβα του, σε μια από τις πιο άγριες περιοχές της Βρετανίας, και τον βασάνιζαν αμφιβολίες για την Τριάδα. Τότε του εμφανίστηκε ο Χριστός και του έδωσε ένα βιβλιαράκι, όχι μεγαλύτερο από την παλάμη του χεριού του, το οποίο θα έλυνε όλες τις αμφιβολίες του. Αυτός ο ίδιος, ο Χριστός, το είχε γράψει, και μόνο αυτός που ήταν καθαρισμένος με την εξομολόγηση και την νηστεία μπορούσε να το διαβάσει. Το επόμενο πρωί ο συγγραφέας άνοιξε το βιβλίο, και τα μέρη του είχαν ακόλουθους τίτλους:

1)Αυτό είναι το βιβλίο της καταγωγής σου. 2) Εδώ ξεκινά το βιβλίο του Ιερού Δισκοπότηρου. 3) Εδώ ξεκινούν τα τρομακτικά πράγματα. 4) Εδώ ξεκινούν τα θαύματα».

Μετά την περιγραφή πως τραβήχτηκε στον τρίτο ουρανό και τι περιπέτειες έπρεπε να περάσει μέχρι να βρεθεί πάλι το βιβλίο-το οποίο στο μεταξύ έχει εξαφανιστεί-ξεκινά η ιστορία του Ιωσήφ από Αριμαθαίας.

Σύμφωνα με τα δεδομένα αυτά, ο θρύλος του Δισκοπότηρου υπήρχε ήδη από τον 8ο αιώνα, πράγμα που δεν είναι αδύνατο, αν και δεν υπάρχουν βέβαιες αποδείξεις. Είναι πιθανόν, πως ορισμένα στοιχεία της ιστορίας υπάρχουν και σε προηγούμενες εποχές, ενώ η ένταξη τους σε μια ενωμένη, δημιουργική εργασία ήταν προορισμένη για μια μεταγενέστερη εποχή.

Συνεχίζεται

Πηγή: Franco Cardini

Ίσως δεν το γνωρίζουν όλοι αυτό, αλλά οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι μια από τις χώρες στον κόσμο όπου η μεσαιωνική ιπποτική λογοτεχνία και τα υποκατάστατά της κάθε είδους έχουν τη μεγαλύτερη επιτυχία. Από τις ακαδημαϊκές σπουδές μέχρι τις επιστημονικές δημοσιεύσεις, αλλά και από τη λαϊκή λογοτεχνία μέχρι τα «παιχνίδια ρόλων», το πάθος για τις πράξεις των παλαντίνων του Άρθουρ είναι ανεξέλεγκτο: τελικά, η Disney Co. είναι ένα από τα μεγαλύτερα οχήματα στον κόσμο. Και το φαινόμενο ξεχειλίζει για πάνω από δύο αιώνες προς όλες τις πιθανές κατευθύνσεις: από τη νεορομανική και τη νεογοτθική αρχιτεκτονική μέχρι τα «μεσαιωνικά εστιατόρια» όπου γίνονται και τουρνουά, από τον κινηματογράφο μέχρι την τηλεόραση, από τον «Τευτονισμό» ως ανθρωπολογικό-δικονομικό και ανθρωπολογικό φαινόμενο- στρατιωτικό (West Point Academy) έως τις άπειρες παραγώγους του Τολκινισμού έως τις συνεχείς αναβιώσεις του μύθου του Ιερού Δισκοπότηρου.

ΟΠΩΣ ΘΑ ΔΟΥΜΕ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΣΥΝΕΧΕΙΑ Ο ΜΥΘΟΣ ΑΥΤΟΣ ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΙ ΤΗΝ ΜΕΤΑΛΛΑΞΗ ΤΗΣ ΘΕΛΗΣΕΩΣ ΚΑΙ ΠΡΟΑΙΡΕΣΕΩΣ, ΣΤΗΝ ΒΟΥΛΗΣΗ, Η ΟΠΟΙΑ ΟΙΚΟΔΟΜΕΙ ΚΑΙ ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΗΣ ΛΕΓΟΜΕΝΗΣ ΔΥΣΕΩΣ. ΟΙ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΕΣ ΤΗΣ ΔΙΑΔΟΣΕΩΣ ΤΟΥ ΜΥΘΟΥ ΑΥΤΟΥ ΣΥΜΠΙΠΤΟΥΝ ΜΕ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΗΣ ΠΙΣΤΕΩΣ.