ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ (5)

Συνέχεια από: Δευτέρα 16 Μαίου 2022

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ 

Ο ΜΟΝΟΘΕΙΣΜΟΣ ΣΑΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ

ERIK PETERSON.

         Μετά τον Φίλωνα, η χρήση της έννοιας "θεία μοναρχία", εμφανίζεται ξανά μόνον στην γραμματεία των Χριστιανών απολογητών. Φαίνεται όμως πώς δέν είναι κάτι τυχαίο. Όπως αυτή η έννοια χρησιμοποιείται ήδη στον Φίλωνα για να καταστήσει κατανοητό στους προσηλυτισμένους τον Ιουδαϊκό μονοθεϊσμό, έτσι ακριβώς εμφανίζεται και στους απολογητές, στην προσπάθειά τους να υπερασπιστούν τον Χριστιανισμό, καθώς είναι μία έννοια που κυκλοφορεί ήδη ευρέως. Βρίσκουμε λοιπόν την έκφραση "μοναρχία", για πρώτη φορά στον διάλογο του Ιουστίνου με τον Ιουδαίο Τρύφωνα (Ι,3). Εχει σημασία δέ ότι ο Ιουστίνος βάζει στο στόμα του Εβραίου την λέξη "μοναρχία". Σαν να είναι αυτή η έννοια αυτονόητη, ακούμε απο τον Τρύφωνα να λέει, ότι οι φιλόσοφοι ερευνούσαν (εκαναν ζητήσεις) "περί μοναρχίας...και πρόνοιας". Μ'αυτό βεβαιωνόμαστε για την σχολαστικο-φιλοσοφική καταγωγή αυτής της έννοιας. Είναι ενδιαφέρον δέ να παρατηρήσουμε πώς ο Ιουστίνος, ακριβώς όπως ο Φίλων δηλώνει σχετικά με την μοναρχία πώς δέν κρίνει αναγκαίο να συμπληρώσει "του Θεού". Αυτό αποδεικνύει πώς αυτή η έννοια είναι παραδοσιακής καταγωγής και ότι αυτή η παράδοση δέν διεκόπη στην αρχαία Χριστιανική Εκκλησία. Γνωρίζουμε απο τις κατηχησεις του Αγίου Κυρίλλου Ιεροσολύμων πώς η αγγελία της μοναρχίας τού Θεού αποτελούσε ένα ουσιαστικό στοιχείο στο πρόγραμμα των σπουδών για τους κατηχούμενους. (Κατήχηση VI 36, XVII 2). Στην Ιστορία της Εκκλησίας τού Ευσέβιου Καισαρείας υπάρχει η σημείωση πώς και ο Ιουστίνος έγραψε μία πραγματεία για την "μοναρχία του Θεού, την οποία συμπεραίνει όχι μόνον απο τις πηγές που εμείς χρησιμοποιούμε, αλλά και απο τα βιβλία των Ελλήνων". Έτσι λοιπόν όπως και στον Φίλωνα, έτσι και στον Ιουστίνο εμφανίζεται μία έννοια που ανήκει σε παλαιότερη περιπατητική παράδοση και χρησιμοποιείται για την προπαγάνδα και των Εβραίων και των Χριστιανών.

          Η έννοια "μοναρχία" του αλεξανδρινού εβραϊσμού ήταν κατά βάθος μία πολιτικο-θεολογική έννοια, η οποία επελέγη για να εκφράσει και να δικαιώσει την θρησκευτική υπεροχή του Ιουδαϊκού λαού και τού μηνύματός του στους Εθνικούς.

          Έτσι η προπαγανδιστική Χριστιανική γραμματεία, αναλόγως της Εβραϊκής, χρησιμοποιεί την πολιτικο-θεολογική έννοια της Θείας μοναρχίας για να βεβαιώσει με την σειρά της την υπεροχή του "λαού του Θεού" ενωμένου στην "Εκκλησία τού Χριστού", απέναντι στην πολυθεϊστική πίστη των εθνών.

          Στον Τατσιανό, μαθητή του Ιουστίνου, σχετικά με την χρήση της λέξεως "μοναρχία", έχουμε να εξετάσουμε δύο χωρία απο την απολογία του. Όπου γίνεται λόγος για τον αναρχικό χαρακτήρα του σύμπαντος, "των όλων το μοναρχικόν". Και στην συνέχεια : "Εσείς οι Έλληνες....εξασκηθήκατε πιό πολύ στον πολυθεϊσμό παρά στην μοναρχία, εσείς σκέπτεστε ότι πρέπει να ακολουθήσετε τους δαίμονες σαν νά ήταν δυνατοί".

          Ο τελευταίος των Ελλήνων απολογητών, ο οποίος χρησιμοποιεί με συχνότητα την μεταφυσική έννοια της μοναρχίας, είναι ο Θεόφιλος της Αντιοχείας. Εκεί διαβάζουμε λοιπόν ότι: οι Πλατωνικοί δηλώνουν ότι η ύλη δέν έγινε, είναι αγέννητος, όπως ο Θεός. Αλλά εάν και οι δύο είναι αγέννητοι τότε δέν είναι δυνατόν να αποδειχθεί ούτε η μοναρχία. Εδώ όπως και στον Αριστοτέλη, η έννοια της μοναρχίας του Θεού αντιπαρατίθεται στον Πλατωνικό δυαλισμό. Η επιχειρηματολογία βεβαίως δέν ακολουθεί την γραμμή του Αριστοτέλη, αλλά στηρίζεται στην έννοια της παντοδυναμίας του Θεού, με την σημασία τής Χριστιανικής δογματικής. Υπάρχει αναφορά επίσης και στις αντιφάσεις των Ελλήνων ποιητών σχετικά με τις αναφορές τους στον Θεό. Μερικοί σκέπτονται σ'έναν μοναδικό Θεό, άλλοι- εμπνευσμένοι απο τους δαίμονες-επινοούν μία πολλαπλότητα Θεών, αλλ'όμως όταν ξαναγίνονται αντικειμενικοί, μιλούν σαν τους προφήτες "για την μοναρχία του Θεού και την καθολική κρίση". Αυτό αξίζει ιδιαίτερης προσοχής. Το δόγμα της μοναρχίας του Θεού, είναι ένα σημείο της αντικειμενικότητος τού πνεύματος, ενώ η πολυθεϊστική αγγελία, είναι μία έκφραση της κατάληψης της ψυχής του ποιητού. Στον ποιητικό ενθουσιασμό εκφράζεται μία μεταφυσική πολλαπλότης, η οποία είναι τελικώς δαιμονικής καταγωγής.

          Ο Θεόφιλος επιμένει λοιπόν στην δαιμονική καταγωγή του πολυθεϊσμού. Δέν είχε πεί άραγε το Φίδι στον παράδεισο, εσείς θα γίνετε σαν Θεοί; Όταν δέ στην συνέχεια ο Αδάμ, εκδιωχθείς απο τον παράδεισο, γνώρισε την γυναία του (Γεν 4,1), βίωσε το "μυστικό της μοναρχίας του Θεού", δηλαδή ότι δέν υπάρχει μία μεταφυσική πολλαπλότης ή ένας αντίστοιχος δυαλισμός, με την έννοια ότι ένας Θεός θα είχε δημιουργήσει τον Αδάμ και ένας άλλος Θεός την Εύα! Τότε ακριβώς συνειδητοποιεί καθαρά πώς η Εύα δημιουργήθηκε απο το πλευρό του. Ο ίδιος ο Θεόφιλος δέ εξηγεί με μεγάλη λεπτότητα τις συγκεκριμένες αιτίες οι οποίες, στην ανθρώπινη ζωή, μπορούν να οδηγήσουν στην μεταφυσική πολλαπλότητα. Είναι ο ποιητικός ενθουσιασμός και η γυναίκα, αυτά που μπορούν να μας οδηγήσουν στο λάθος. Μόνον που και οι δύο πειρασμοί, μπορούν να ξεπεραστούν. Ο ποιητικός ενθουσιασμός μπορεί να μεταλλαχθεί σε απλότητα και εγκράτεια και η γυναίκα μπορεί να "αναγνωρισθεί", έτσι ώστε το εμπειρικό γεγονός της δημιουργίας της απο το πλευρό του Αδάμ να καταλήξει μία αναγνώριση πώς ένας μόνον Θεός δημιούργησε και τους δύο. Έτσι λοιπόν φανερώνεται, απο τις εκφράσεις τού Θεόφιλου πώς η έννοια της μοναρχίας, ακριβώς επειδή απλώνεται σε κάθε συγκεκριμένη λεπτομέρεια και σε κάθε ξεχωριστή κατάσταση, δέν μπορεί να μεταλλαχθεί σε πολιτική, η οποία με την έννοια της ενότητος οδηγείται πάντοτε, αναγκαίως, πέραν της συγκεκριμένης καταστάσεως.

          Το χωρίο που μόλις τώρα αναφέραμε, περί της "αναγνωρίσεως" της Εύας, εκφράστηκε καθαρά απο τον Θεόφιλο για έναν συγκεκριμένο λόγο. Εάν σκεφθούμε πώς οι έννοιες της Θείας μοναρχίας και της τεκνοποιήσεως συνδέονται εδώ μεταξύ τους, δέν μπορούμε να ξεφύγουμε απο την εντύπωση πώς ασκείται πολεμική με μία θεωρία η οποία αρνείτο την μοναρχία του Θεού και απέρριπτε την τεκνοποίηση. Αλλά αυτό θα σήμαινε, πώς ο Θεόφιλος έγραψε μία πραγματεία (η οποία χάθηκε) εναντίον του Μαρκίωνος, ο οποίος δίδασκε τον δυαλισμό και όριζε την τεκνοποίηση σαν κάτι κακό και βρώμικο. Έτσι μοιάζει σχεδόν βέβαιο πώς η λέξη "μοναρχία" χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει μία αλλαγή εννοιολογική πολύ βασική, σε σχέση με τον Γνωστικό δυαλισμό. Εάν δέ ανατρέξουμε και στην Εκκλησιαστική ιστορία του Ευσέβιου θα δούμε στο V20, 1 να αναφέρεται ένα γραπτό του Ευρηναίου "περί μοναρχίας ή περί του είναι τον Θεόν ποιητήν κακών", το οποίο εξαρτάται απο τον Θεόφιλο και καταφέρεται επίσης εναντίον του Γνωστικού δυαλισμου. Το κείμενο απευθύνεται εναντίον ενός Βαλεντινιανού, του Φιορίνου, του οποίου είναι γνωστές οι Γνωστικές Θέσεις.

          Συνεχίζεται

Αμέθυστος.