Αγ. Γρηγόριος Νύσσης - Ερμηνεία του Άσματος Ασμάτων (26)

Συνέχεια από: Τρίτη 16 Αυγούστου 2022

    ΛΟΓΟΣ Ζ'

(Ασμα Ασμ. 3,9 - 4,7)

«Φορείο έφτιαξε για τον εαυτό του ο βασιλιάς Σολομών 

από ξύλα του Λιβάνου,

τους στύλους του τους έκανε από ασήμι

το θρόνο του (ανάκλιντρό του) από χρυσάφι,

και το στρώμα του από πορφύρα,

μέσα του κεντημένο λιθόστρωτο, 

δώρο αγάπης απ' τις κοπέλες της Ιερουσαλήμ. 

Βγείτε και δείτε, κοπέλες της Ιερουσαλήμ,

το βασιλιά Σολομώντα 

με το στεφάνι που τον στεφάνωσε η μάνα του 

τη μέρα του γάμου του,

τη μέρα που χαιρόταν η καρδιά του. 

Βλέπω τι καλή που ‘σαι, αγαπημένη μου, τι καλή! 

Τα μάτια σου μάτια περιστεριού 

έξω από όσα αποσιωπάς

τα μαλλιά σου κοπάδια κατσικιών,

που φάνηκαν να κατηφορίζουν από το Γαλαάδ.

Τα δόντια σου κοπάδια κουρεμένα πρόβατα, 

που ανηφορίζουν από το λουτρό, 

κι όλα γεννούνε δίδυμα 

και δεν υπάρχει ανάμεσά τους στείρα.

Γαϊτάνι κόκκινο τα χείλια σου,

κι ωραία η λαλιά σου.

Τα μάγουλά σου κομμάτια ροδιού, 

έξω από το πέπλο σου (έξω από όσα αποσιωπάς).

Ως πύργος του Δαβίδ ο λαιμός σου

χτισμένος στο Θαλπιώθ. 

Χίλιοι θυρεοί (ασπίδες) κρέμονται σ' αυτόν,

όλα τα κοντάρια (οι βολίδες) των δυνατών (πολεμιστών).

Οι δύο μαστοί σου σα δίδυμα μικρά ζαρκαδιού, 

που βόσκουν μέσα στα κρίνα.

Ώσπου να φυσήξει το αεράκι της μέρας και να σκορπίσουν οι σκιές, 

θ' ανέβω από μόνος μου στο όρος της σμύρνας

και στο βουνό του λιβανιού.

Όλη καλή είσαι, αγαπημένη, και ψεγάδι δεν έχεις κανένα.

Έπειτα στη συνέχεια των επαίνων ο λόγος προβάλλει τα εγκώμια των δοντιών, προσπερνώντας το στόμα και τα χείλη, πράγμα που αξίζει να μην το αφήσουμε ανεξέταστο. Για ποιο λόγο λοιπόν προηγούνται στους επαίνους τα δόντια από τα χείλη; Θα πεί ίσως κάποιος θέλοντας να δείξει γλαφυρότερα την ομορφιά, το χαμόγελο συντελεί στην ανάδειξή της χωρίς λόγια με την υπογράμμιση των δοντιών. Εγώ όμως έχοντας στο νού μου κάτι άλλο σκέφτομαι ότι προηγείται στους επαίνους η ομορφιά των δοντιών πριν από τα εγκώμια του στόματος για κάποιο άλλο λόγο. Γιατί έπειτα από αυτό δεν άφησε ούτε τα χείλη χωρίς εγκώμιο, λέγοντας ότι «τα χείλη της είναι γαϊτάνι κόκκινο και η λαλιά της ωραία». Τι στοχάζομαι λοιπόν γι' αυτό; Ότι η καλύτερη σειρά στα μαθήματα είναι πρώτα να διδάσκεσαι και τότε να μιλάς. Κι αν πει κανένας ότι τα μαθήματα είναι οι τροφές της ψυχής, δε θα λαθέψει στο σωστό. Κι όπως τη σωματική τροφή λεπταίνοντάς την με τα δόντια την κάνουμε κατάλληλη για τα σπλάχνα, κατά τον ίδιο τρόπο υπάρχει και μέσα στην ψυχή μια ικανότητα για τη λέπτυνση των διδαγμάτων, που κάνει ωφέλιμο το μάθημα γι' αυτόν που το δέχεται. Τους καθηγητές λοιπόν που κάνουν τις διακρίσεις των διδαγμάτων και γίνεται για μας εύληπτη και επωφελής η διδασκαλία, ο λόγος νομίζω τους ονομάζει μεταφορικά δόντια. Γι' αυτό προηγείται ο έπαινος των δοντιών κι έτσι έπειτα προσθέτεται το εγκώμιο των χειλιών· δε θα στολιζόταν βέβαια τα χείλη με τη λογική ομορφιά, αν δεν απόθεταν σ' αυτά δια της φιλόπονης κατανόησης των μαθημάτων τη χάρη των λόγων. Αυτή λοιπόν την αιτία αντιληφθήκαμε στην ακολουθία των επαίνων σχετικά με τα δόντια.

Αλλ' είναι καιρός να εξετάσουμε και τον ίδιο τον έπαινο, πως συγκρίνει την ομορφιά των δοντιών με κοπάδια κουρεμένα, που μόλις βγήκαν από το λουτρό και χαίρονται όλα εξίσου για τούς δίδυμους τόκους τους. Ο έπαινος είναι ο εξής κατά λέξη· «τα δόντια σου σαν κοπάδια πρόβατα που τα έχουν κουρέψει, που ανεβαίνουν από το λουτρό, όλα γεννούν δίδυμα κι ανάμεσά τους δεν υπάρχει στείρα». Δεν ξέρω πως θα επαινέσει κάποιος τα δόντια, αν προσέξει το σωματικό μέρος του παραδείγματος, συγκρίνοντάς τα με τις πολύτεκνες αγέλες. Ο έπαινος των δοντιών έγκειται στη στερεότητά τους, στην κανονική θέση τους και στη σταθερή εμφύτευσή τους μέσα στα ούλα, ώστε να έχουν κανονική κι αρμονική σειρά∙ ποια ομορφιά όμως των δοντιών τονίζουν με το παράδειγμά τους τα κοπάδια που ανεβαίνουν από το λουτρό με το δίδυμο γένος τους, σκορπισμένα στις πλαγιές, δεν μπορώ έτσι εκ του προχείρου να καταλάβω. Αυτά στέκονται σε μια κανονική σειρά στοιχημένα και συνεχόμενα μεταξύ τους, ενώ τα κοπάδια σκορπίζουν το ένα εδώ, το άλλο εκεί αραιώνοντας για την ανάγκη της βοσκής. Αλλά και με τη φυσική γυμνότητα του δοντιού δεν προσφέρεται στη σύγκριση το ντυμένο με το μαλλί του πρόβατο. Επομένως πρέπει να ερευνήσουμε πως αυτός, που εγκωμιάζει την αρμονία των δοντιών, παραβάλλει την ομορφιά τους με τις διπλογεννούσες αγέλες, που έχουν κουρέψει το μαλλί τους κι έχουν καθαρίσει τον ρύπο του σώματός τους με το λουτρό.

Τι σκεφτήκαμε λοιπόν γι' αυτά; Αυτοί που με σαφέστερη εξήγηση λεπτοποιούν τα θεία μυστήρια, ώστε να μπορεί εύκολα το σώμα της Εκκλησίας να δεχτεί αυτή την πνευματική τροφή, αυτοί κάνουν το έργο των δοντιών· παίρνουν στο στόμα τους παχύ και σφιχτό το ψωμί του λόγου και το κάνουν με λεπτομερέστερη εξέταση να γίνει πιο εύκολα δεκτό από τις ψυχές εκείνων που το δέχονται. Για παράδειγμα (είναι καλύτερο να παραστήσουμε το νόημα με παραδείγματα) ο μακάριος Παύλος τη μια μας προβάλλει απλά κι απέριττα, σαν ψωμί ακατέργαστο, το παράγγελμα του νόμου, λέγοντας «δε θα φιμώσεις το βόδι που αλωνίζει», και την άλλη απαλύνοντάς το με την επεξήγηση κάνει εύκολα αποδεκτό το θέλημα του νόμου λέγοντας «μήπως ο Θεός νοιάζεται για τα βόδια;» Σίγουρα γράφτηκε για μας, όπως και πολλά άλλα παρόμοια. Όπως ο Αβραάμ δηλαδή που απόχτησε δύο γιους, ένα από τη δούλη του κι ένα από την ελεύθερη. Αυτό είναι ο ακατέργαστος άρτος. Πώς όμως τον μαλακώνει και τον κάνει κατάλληλο να τον φάνε όσοι τρέφονται από αυτόν; Μεταφέρει το παράδειγμα στις δύο διαθήκες· η μια γεννά τέκνα για τη δουλεία, η άλλη ελευθερώνει από τη δουλεία. Έτσι κι ολόκληρο το νόμο (για να μην καθυστερούμε μιλώντας για το καθένα χωριστά) τον παίρνει σαν ένα σώμα παχύ, τον λεπταίνει με τη θεωρία και από σωματικό τον κάνει πνευματικό λέγοντας, «γνωρίζουμε ότι ο νόμος είναι πνευματικός». Αυτό λοιπόν που καταλάβαμε με τον Παύλο, ότι εκπληρώνει μέσα στην Εκκλησία έργο δοντιών λεπταίνοντας τη σαφήνεια των διδαγμάτων, αυτό το λέμε και για τον καθένα που κατά μίμηση εκείνου μας εξηγεί τα μυστήρια.

Δόντια λοιπόν της Εκκλησίας είναι αυτοί που λεπταίνουν το ανεπεξέργαστο χόρτο των θείων λόγων και το μηρυκάζουν. Όπως λοιπόν ο θείος Απόστολος περιγράφει το βίο όποιων ορέγονται το καλό έργο της επισκοπής λέγοντας τα καθ’ έκαστον για το ποιος πρέπει να είναι όποιος αφιερωθεί στην ιερωσύνη, ώστε μαζί με όλα να έχει και το διδακτικό χάρισμα, έτσι εδώ αυτοί που είναι ταγμένοι στην υπηρεσία των δοντιών μέσα στην Εκκλησία η Γραφή θέλει να έχουν πρώτα δεχτεί κουρά, δηλαδή να γυμνωθούν από κάθε υλικό βάρος, έπειτα να γίνουν καθαροί από κάθε μολυσμό της σάρκας και του πνεύματος με το λουτρό της συνειδήσεως, και εκτός από αυτά να προκόβουν πάντοτε και ν' ανεβαίνουν και ποτέ να μην τους παίρνει πάλι ο κατήφορος προς το βάραθρο, και μαζί με όλα να χαίρονται για τα δίδυμα γεννήματα των αγαθών που κυοφορούν σε κάθε είδος αρετής και να μην είναι άγονοι σε κανένα από τα καλά έργα. Η διπλή κυοφορία είναι το σύμβολο της ευδοκίμησης σε καθένα από τα δύο στοιχεία που έχουμε, ώστε τα τέτοιου είδους δόντια να γεννούν δίδυμα, γεννώντας στην ψυχή την απάθεια ενώ στο σωματικό βίο την ευσχημοσύνη (σεμνότητα, κοσμιότητα).

Προσθέτει σ' αυτά στη συνέχεια τον έπαινο που αρμόζει στα χείλη παρομοιάζοντας την ομορφιά τους με γαϊτάνι βαμμένο κόκκινο, που την ερμηνεία την πρόσθεσε ο ίδιος ονομάζοντας το γαϊτάνι «ωραία λαλιά». Αυτό το εξετάσαμε ήδη στα προηγούμενα, πως με την υπηρεσία των δοντιών, δηλαδή των διδασκάλων, μιλάει από κοινού το στόμα της Εκκλησίας. Γι' αυτό ανέφερε δόντια πρώτα που δέχονται κουρά και λούζονται και δε μένουν στείρα και γεννούν δίδυμα και τότε τα χείλια παίρνουν την όψη κόκκινου λουλουδιού, όταν όλη η Εκκλησία στην κοινή αποδοχή του αγαθού γίνει ένα χείλος και μία φωνή. Το παράδειγμα της ομορφιάς έχει διπλή σημασία. Δεν λέει μόνο ότι τα χείλια είναι απλώς γαϊτάνι, αλλά πρόσθεσε και το έξοχο χρώμα, ώστε να στολιστεί και με τα δύο το στόμα της Εκκλησίας και με το γαϊτάνι και με το κόκκινο χρώμα ανάλογα σε κάθε μέρος· με το σπαρτίο δηλαδή διδάσκεται την ομοφροσύνη (ομογνωμοσύνη), ώστε όλη να γίνει ένα γαϊτάνι και μια σειρά κλωσμένη από διάφορα νήματα∙ με το κόκκινο διδάσκεται ν' αποβλέπει προς το αίμα με το οποίο λυτρωθήκαμε και να ομολογεί πάντοτε αυτόν που μας εξαγόρασε με το αίμα του. Και με τα δύο αυτά ολοκληρώνεται η ευπρέπεια στα χείλη της Εκκλησίας, όταν και η πίστη σκορπίζει τη λάμψη της μπροστά στην ομολογία και η αγάπη συνυφαίνεται με την πίστη. Κι αν πρέπει να περιλάβω το παράδειγμα σ' ένα ορισμό, θα ορίσουμε αυτό που είπαμε ως εξής· κόκκινο γαϊτάνι είναι «η πίστη δι’ αγάπης ενεργούμενη», ώστε η πίστη να δηλώνει το κόκκινο και το γαϊτάνι να εξηγείται με την αγάπη. Η αλήθεια βεβαιώνει ότι μ' αυτά στολίζονται τα χείλη της νύμφης. Η ωραία ομιλία δε χρειάζεται άλλη λεπτομερέστερη εξέταση η ερμηνεία. Γιατί προηγουμένως ο Απόστολος διευκρίνισε ότι η ομιλία αυτή είναι ο λόγος της πίστης που κηρύσσουμε, λέγοντας «αν ομολογήσεις με το στόμα σου πως ο Ιησούς είναι ο Κύριος και πιστέψεις με την καρδιά σου ότι ο Θεός τον ανέστησε από τους νεκρούς, θα σωθείς· γιατί η πίστη της καρδιάς οδηγεί στην δικαιοσύνη, ενώ η ομολογία με το στόμα στη σωτηρία». Αυτή είναι η ωραία λαλιά, με την οποία επανθίζουν ευπρεπώς τα χείλη της Εκκλησίας, όπως εκείνο το κόκκινο γαϊτάνι.