ΤΟ "ΚΑΚΟ ΣΤΟΝ ΘΕΟ" (8)

 Συνέχεια από: Τετάρτη 20 Ιουλίου 2022

ΤΟ "ΚΑΚΟ ΣΤΟΝ ΘΕΟ" 

Του Antonio Stevenazzi.

          

 Το κακό λοιπόν δέν υφίσταται καθαυτό, δέν είναι ένα πράγμα ή μία ουσία, αλλά προστίθεται σαν μία πληγή στο πράγμα, η οποία τοιουτοτρόπως μένει χωρίς κάποιο αγαθό, μειούμενη στο Είναι της : το κακό είναι η σκιά ενός αγαθού.

          Οπωσδήποτε ένα παρόμοιο δόγμα, το οποίο ανεδύθη σε εθνικό περιβάλλον (Στοά και Νεοπλατωνισμός), ανεπτύχθη και εμβάθυνε στην συνέχεια απο τους Χριστιανούς στοχαστές κάτω απο την καθοδήγηση τής αποκαλύψεως (ιδιαιτέρως διά του Αυγουστίνου και του Ακινάτη) και αφού έγινε κοινό κτήμα τής σχολαστικής συμφωνούσε όχι μόνον με την βιβλική θέση τής αγαθότητος τής δημιουργίας, καθότι απέκλειε κάθε μορφή μεταφυσικού δυαλισμού, αλλά ταυτοχρόνως εναρμονιζόταν με την βιβλική θέση τής αγαθότητος τού Θεού Δημιουργού και με την βιβλική αφήγηση τής πτώσεως και τής ακόλουθης Θεολογικής θέσεως τού προπατορικού αμαρτήματος. Καθότι μία τέτοια έλλειψη στην δημιουργία θα έβρισκε την καταγωγή της σε μία αυτοδιαστροφή εκ μέρους της πεπερασμένης θελήσεως τού πνεύματος (τού ανθρώπου ή κάποιου ανώτερου απο αυτόν όντος), και θα αποκλειόταν κάθε μορφή μονισμού η οποία θα επανέφερε την καταγωγή τού κακού στον ίδιο τον Θεό και ταυτοχρόνως θα οδηγούσε το κακό στην ιστορική απόφαση μίας κτιστής ελευθερίας! Με συνέπεια να δίδεται στην δημιουργία εμμέσως μόνον η δυνατότης τού κακού αλλά όχι το κακό, σαν ένας κίνδυνος της κτιστής ελευθερίας και όχι μόνον το Είναι αλλά ούτε το ίδιο το πεπερασμένο και ο περιορισμός που χαρακτηρίζουν την  δημιουργία σαν πεπερασμένη οντότητα, θα ταυτίζοντο με το κακό.

          Αυτό το δόγμα είναι οπωσδήποτε σημαντικό, αλλά παρ'όλα αυτά ο καθορισμός τού κακού με όρους καθαρά οντολογικούς σαν έλλειψη ενός αναγκαίου αγαθού (Privatio boni debiti) δέν φαίνεται να δικαιολογεί την ενεργητική δύναμη τής φθοράς και τής καταστροφής με την οποία παρουσιάζεται το κακό τόσο το φυσικό όσο και το ηθικό. Η απουσία αγαθού, η έλλειψη ή ο  πολύ μικρός βαθμός τής συμμετοχής στο αγαθό δέν συλλαμβάνουν την ένταση τής αντιπαραθέσεως στο αγαθό, που καθιστά το κακό αυτό που είναι! Μπορούμε ίσως να μειώσουμε σε ένα απλό μή-όν τα βάσανα που μαστίζουν και τυραννούν την ανθρωπότητα; Και η ωμότης ο καταστρεπτικός θυμός, ο κυνισμός, η απόρριψη, το μίσος, πώς μπορούμε να πούμε ότι είναι ένα "τίποτα;" Τα κακά είναι πάντοτε πιό πραγματικά απο τα αγαθά, έλεγε στον καιρό του ο Bossuet!

Βεβαίως το κακό βρίσκεται στο επίπεδο τής πράξης και πάντοτε σε σχέση μ'αυτό και ποτέ στο επίπεδο τού Είναι σαν τέτοιο. Αλλά απο μία Θεολογική άποψη, θα μπορούσαμε να το ορίσουμε με όρους σχέσεως και ακριβώς μ'αυτή την σημασία κάποιος Θεολόγος εισάγει την υπόθεση τού ορισμού τού κακού σαν στέρηση ελευθερίας (Privatio Libertatis). Δηλαδή σαν διαστροφή τής σχέσεως τού ανθρώπου με τον Θεό και με τον άλλον άνθρωπο, κάτι που οδηγεί στην ίδια την διαστροφή τής φύσεως και τού πλάσματος που το επιθυμεί, αποκαλύπτοντάς το σε όλη του τήν βαρβαρότητα σαν "αμαρτία"! Το κακό πάντως δέν είναι μόνον αντίθεση στο αγαθό, αλλά, καθότι είναι αυτή η αντίθεση, είναι αντιφατικό καθαυτό, και στόν εαυτό του. Απο το ένα μέρος είναι "θετικό". Τίθεται σαν ολοκληρωμένο, επιβεβαιωμένο, κάτι που τού προσδίδει την ιδιαίτερη εμφάνιση μιάς συμπυκνωμένης πραγματικότητος, συγκεντρωμένης. Παρ'όλα αυτά όλο αυτό που τίθεται ολοκληρωμένο και επιβεβαιωμένο είναι "αρνητικό". Το "όχι" στο αγαθό και απο εδώ προκύπτει και η εσωτερική κενότης τού κακού! Γι'αυτό το κακό είναι αυτό το οποίο είναι καθαυτό αντιφατικό, διεστραμμένο, σχιζοφρενικό, ολοκληρωτικώς αλλοτριωτικό, παράλογο, ανοργάνωτο, καταστροφικό και χαοτικό" (W.Kasper). Διαθέτει μία δύναμη ακτινοβολίας ικανής να ξαφνιάσει τον ίδιο τον κόσμο και να καθορίσει άλλες βουλήσεις, γοητεύοντάς τες! Απο αυτή την καθολική δύναμη, η οποία ξαφνιάζει, αποδιοργανώνει και πειράζει, και απο την σύμπτωση αρκετών βουλήσεων στην βάρβαρη επιθυμία τους, το κακό αποκτά παρ'όλα αυτά μία δευτερεύουσα  "αυτονομία", η οποία παρ'ότι μόνον φαινομενική,  είναι όμως επαρκής!

          Ακόμη κι' έτσι όμως, με τό θεώρημα τής ελευθερίας το οποίο μπορεί να εξηγήσει την παραγωγή τού ηθικού κακού (αφήνοντας για την ώρα μετέωρη όλη την προβληματική η οποία προσθέτει στην ελευθερία την μυστηριώδη φιγούρα τού διαβόλου) και πολλών φυσικών κακών, στην ρίζα τών οποίων υπάρχει κάτι σαν αμαρτία ή ανθρώπινη αμέλεια, δέν συλλαμβάνεται ακόμη μία δικαίωση τού λεγόμενου "φυσικού" κακού, δηλαδή κάθε κακού το οποίο δέν μπορεί να αποδοθεί άμεσα στην ελευθερία τού πλάσματος και το οποίο φαίνεται να προοδεύει απο την πράξη αιτίων που υπόκεινται στον φυσικό καθορισμό (ασθένειες, επιδημίες, πλημμύρες, σεισμοί και φυσικές καταστροφές κάθε είδους, αιτίες πόνου, θανάτου και καταστροφής). Τί να σκεφθούμε για μία φύση η οποία γεννά θλίψεις και λάθη, δάκρυα και αίμα; Ενός κόσμου στον πόνο, που υποφέρει, όπου κάθε ανηφόρα φαίνεται ότι πρέπει να πληρωθεί ακριβά και όπου η ιστορική πορεία της ανθρωπότητος μοιάζει τόσο σαν με σταυρική πορεία; Και ο Θεός; Μπροστά στο κακό, σ'αυτό το κακό, ακόμη και αν δέν τον σκεφθούμε σαν έναν άγριο τιμωρό Θεό, πρέπει να τον σκεφθούμε σαν έναν αδύναμο Θεό; Είναι δυνατόν να αναγνωρίσουμε το φυσικό κακό και την ύπαρξή του, και ταυτόχρονα να υποστηρίξουμε τήν επιβεβαίωση ότι ο Θεός δέν θέλει το κακό; Το πρόβλημα είναι τεράστιο, πρέπει να το αναγνωρίσουμε και εάν είναι δυνατόν  να δώσουμε και κάποια εξήγηση ακόμη, παρ'όλα αυτά όμως μία απάντηση η οποία θα συνθέτει θετικά όλα αυτά δέν υπάρχει!

          Ο P.Teilhard de Chardin προσπάθησε να δώσει μίαν απάντηση σ'αυτό το ερώτημα, στηριζόμενος σε μία εξελικτική σύλληψη τής δημιουργίας η οποία κινείται πρός εκείνη την τελειότητα, για την οποία μίλησε η Γεν. 1, σε προφητική μορφή, εσχατολογική. Σε έναν εξελισσόμενο κόσμο, σε γίγνεσθαι, απο την πρωτογενή απροσδιόριστη ποικιλία προς μία ενότητα όλο και πιό σύνθετη και επικεντρωμένη, το φυσικό αυτό είναι ένα στατικό απρόοπτο. "Δέν οικοδομείται τίποτε χωρίς μία αντίστοιχη καταστροφή". Στην πραγματική εξέλιξη σε κάθε πραγματοποίηση τής συνθέσεως κάτι πρέπει να καεί καθοριστικά για να αντισταθμίσει την σύνθεση! Είναι δυνατόν δηλαδή να σκεφθούμε την ίδια την δημιουργία, όχι σαν μία πραγματικότητα ήδη καθορισμένη, αλλά σαν μία εξελικτική πρόοδο, όπου όμως παίζει καθοριστικό ρόλο η ανθρώπινη ελευθερία. Αυτό ανοίγει εμμέσως την δυνατότητα όχι μόνον τού ηθικού κακού, το οποίο παράγεται απο την αμαρτία τού αθρώπου και απο τις τεράστες ζημιές που υφίσταται η φύσις απο αυτή, αλλά και τού φυσικού κακού.Το οποίο είναι αναπόφευκτα παρόν σε μία δημιουργία η οποία βαδίζει πρός την ολοκλήρωσή της!    

          Παρ'όλα αυτά η έκταση και η ένταση τού πόνου στον κόσμο μοιάζει υπερβολική στο ανθρώπινη πνεύμα ακόμη και για έναν κόσμο σε εξέλιξη. Υπάρχει ίσως λοιπόν κάποιος μυστηριώδης δεσμός ανάμεσα στην υπερβολή τού κακού στον κόσμο, και ιδιαιτέρως στον ανθρώπινο κόσμο, και στην ηθική αταξία, ένας δεσμός τού οποίου μάς διεφεύγουν οι τελικές συνέπειες και για τον προσδιορισμό τού οποίου δέν έχουμε ακόμη ούτε ονόματα, ούτε έννοιες; Είναι παράξενο αλλά ενδιαφέρον αυτό που λέει ο Teilhard στο τέλος τής πραγματείας του: "Είναι σίγουρο ότι για ένα βλέμμα, το οποίο έχει εκλεπτυνθεί απο ένα άλλο φώς και όχι εκείνο της καθαρής επιστήμης, η ποικιλία και η πονηριά τού κακού η οποία διαχέεται εδώ και τώρα στον κόσμο δέν προδίδει κάποια υπερβολή η οποία για την νόησή μας παραμένει ανεξήγητη εάν δέν προσθέσουμε στο φυσικό αποτέλεσμα τής εξελίξεως το θαυμαστό αποτέλεσμα μίας αρχέγονης καταστροφής ή εκτροπής". Εδώ όμως βρισκόμαστε στα όρια τής Θεολογίας όπου αναδύεται και το άλυτο ερώτημα "εάν η υπερβολή, η οποία επαληθεύεται απο τους φαινομενολόγους, τού πόνου στον κόσμο των ανθρώπων, δέν σχετίζεται με τις "δυνάμεις και τις εξουσίες" τού Παύλου, με τον"Θεό τού κόσμου τούτου" ή με τις "αρχές και τις εξουσίες" αυτού του κόσμου, του οποίου η αρχαιότατη πτώση απο τον Θεό είναι υπεύθυνη για την ρωγμή η οποία διατρέχει όλον αυτόν τον κόσμο, απο το πιό βαθύ του βάθος μέχρι πάνω-πάνω στην τραγική ιστορία τής ανθρωπότητος;

          Η επιμονή με την οποία το θέμα διατηρείται στην Αγία Γραφή και ακόμη και στην ζωή του Ιησού πρέπει να μας βάλει σε σκέψεις.