ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ (8)

 Συνεχίζεται από  Τετάρτη 23 Νοεμβρίου 2022

Του Hans – Georg Gadamer

Υπάρχει λοιπόν, ανάμεσα στις άλλες, μια ερώτηση που αφορά τον Jaeger. Ο νεαρός θεολόγος Αριστοτέλης, όπως προτάθηκε από τον Werner Jaeger –μου είπαν– μοιάζει πολύ με τον νεαρό Χέγκελ θεολόγο, όπως προτάθηκε από τον Nohl και από τον Dilthey, και αυτό συμβαίνει συνεπεία της τάσεως της φιλοσοφικής γερμανικής παιδείας της εποχής να ψάχνει θεολογικά ενδιαφέροντα στην νεότητα των μεγάλων στοχαστών. Πιο συγκεκριμένα ρωτήθηκα εάν εκείνη η ομοιότης μας δίνει το δικαίωμα να υποθέσουμε πως ο Jaeger στο Μαρβούργο γνώρισε τις ιδέες του Χάιντεγκερ πάνω στον Αριστοτέλη και επηρεάστηκε κατά κάποιο τρόπο.

Πρέπει να επισημάνω κατ’ αρχάς πως η διεισδυτική φιλολογική ανάλυση των αριστοτελικών κειμένων, που έγινε από τον Jaeger, απέδειξε πως αυτά τα κείμενα δεν είναι έργα που κατασκευάστηκαν και ολοκληρώθηκαν βάσει ενός σχεδίου, με την σημασία ακριβώς που δίνουμε εμείς σήμερα σ’ αυτόν τον όρο. Μπορούμε να θεωρήσουμε και τους πλατωνικούς διαλόγους σύμφωνα μ’ αυτό το είδος, αλλά με την προειδοποίηση επίσης πως δεν είναι φιλοσοφικές πραγματείες, αλλά ποιητικά έργα. Επανερχόμενος όμως στο προτέρημα της ερωτήσεως, είναι αλήθεια πως ο Jaeger υπογραμμίζει τα θεολογικά ενδιαφέροντα του νεαρού Αριστοτέλη, ιδιαιτέρως με την ανάπλαση των χαμένων διαλόγων. Είναι επίσης αλήθεια πως υπήρξε στο Μαρβούργο σαν μαθητής του Natorp, όπως υπήρξα και εγώ στην συνέχεια. Και με αυτή την ευκαιρία θυμάμαι πως όταν στο τέλος της δεκαετίας του 1920 είχα μια συζήτηση μαζί του, μου φέρθηκε, παρόλη την νεαρή μου ηλικία, σαν να ήμουν ένας μελετητής του δικού του επιπέδου. Οπωσδήποτε ο Γαίγκερ γνώριζε πολύ καλά τον Dilthey, για τον οποίο είχε εκφράσει μερικές φορές τον θαυμασμό του.

Παρ’ όλα αυτά όμως δεν μπορώ να φανταστώ ότι υπήρξε ιδιαιτέρως ενδιαφερόμενος για τα νεανικά θεολογικά γραπτά του Χέγκελ δημοσιευμένα από τον Hermann Nohl. Θα έλεγα αντιθέτως πως η αποκατάσταση εκ μέρους του Γαίγκερ της εξελίξεως του Αριστοτέλη, με μια νεανική φάση θεολογικού χαρακτήρος, ανήκει στην γραμμή του Hermann Usener. Θα προσέθετα πως αφορά μια πιο γενική τάση της εποχής, εκείνη δηλαδή η οποία ήθελε να αποκαταστήσει το μεγαλείο του Αριστοτέλη, αντιτιθέμενη στην σιωπή που είχε επιβληθεί πάνω στον Αριστοτέλη, από τήν ακαδημαϊκή νεοκαντιανή φιλοσοφία, ασχολούμενη ολοκληρωτικώς με τον Πλάτωνα, τον οποίο θεωρούσε πρόδρομο του Γαλιλαίου και του Kant. Μια προτίμηση της οποίας ο Natorp ήταν το ζωντανό παράδειγμα.

Εξ’ αυτής της οπτικής γωνίας δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο Γαίγκερ συνεισέφερε στην επανάληψη των μελετών πάνω στον Αριστοτέλη και στην επανάκτηση της φιλοσοφικής του σημασίας. Δεν νομίζω όμως πως η αποκατάσταση της νεανικής σκέψης του Αριστοτέλη είναι η πιο σημαντική του ανακάλυψη. Διότι εργάζεται με αποσπάσματα και εγώ σαν φιλόσοφος δεν μπορώ να βασισθώ σε αποσπάσματα. Γι’ αυτόν τον λόγο προτιμώ να διακρίνω το βιβλίο Λ, το οποίο είναι ένα οργανικό κείμενο, πολύ πιθανόν μια διάλεξη, όπως μπορούμε να συμπεράνουμε από το προσεγμένο στυλ. Και πράγματι είναι το μοναδικό μέρος της Μεταφυσικής το οποίο μπορεί να ομοιάσει με ένα ολοκληρωμένο έργο και για το οποίο θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι μια μονογραφία πάνω στο πρόβλημα του Είναι.

Όσον αφορά την σχέση ανάμεσα στον Γαίγκερ και στον Χάιντεγκερ, την αποκλείω: ο Γαίγκερ ήταν στο Μαρβούργο γύρω στα 1910, ο Χάιντεγκερ πήγε εκεί το 1923.

Περνώντας όμως τώρα σ’ ένα άλλο θέμα, θέλω να προσθέσω κάτι στην έννοια της φύσεως, ώστε να απαντήσω και στην ερώτηση, εάν είναι δυνατόν να προβλέψουμε ήδη στον Ηράκλειτο, την σχέση φύσις-νόμος αντί για την σχέση φύσις-τέχνη στην οποία αναφέρθηκα. Πρώτα απ’ όλα λοιπόν είμαι πολύ αβέβαιος στο να δεχθώ πως πριν από την εποχή των σοφιστών φύσις θα μπορούσε να έχει την σημασία της nature, με την αφηρημένη σημασία που την κατανοούμε σήμερα.

Για παράδειγμα στον Εμπεδοκλή βρίσκουμε εκείνο το διάσημο απόσπασμα (DK 31B8) στο οποίο φύσις αντιτίθεται στον θάνατο, αλλά σαν την ανάμιξη, το μίγμα, στον διαχωρισμό. Και λέγεται μάλιστα ξεκάθαρα πως η φύσις είναι το όνομα με το οποίο οι άνθρωποι δείχνουν την ανάμιξη των στοιχείων.

Απόσπασμα 8 (350) Γέννηση και θάνατος

Άλλο πάλι θα σου πω· φύσις ουδενός έστιν απάντων

θνητών, ούτε τελειώνει με τον επάρατο θάνατο.

Υπάρχει μόνον ανάμειξη και ανταλλαγή των αναμειγμένων,

και γέννηση είναι τ’ όνομα που έδωσαν σ’ αυτές οι άνθρωποι.

Θέλω να πω δηλαδή πως δεν υπήρχε ακόμη η Φύσις καθαυτή, αλλά μόνον φύσις ακολουθούμενη από κάποια εξήγηση, όπως για παράδειγμα: η φύσις του ανθρώπου. Γι’ αυτό δεν είμαι πεισμένος πως η αντίθεση φύσις-νόμος μπορεί να αναφερθεί σε κάποια περίοδο που προηγείται της περιόδου της σοφιστικής

.

Τέλος ας προσθέσω κάτι πάνω στην σχέση ανάμεσα στην διαλεκτική και τον ΝΟΥ, ανάμεσα στον διάλογο και την αλήθεια. Είναι γνωστό πως στην Πολιτεία ο Πλάτων ταυτίζει καθαρά την φιλοσοφία με την διαλεκτική, κάτι που συμβαίνει και σε άλλους διαλόγους της ωριμότητος. Γενικά μπορούμε να πούμε πως δεν είναι τυχαίο που ο Πλάτων υιοθετεί την λογοτεχνική μορφή του διαλόγου. Σχετικά με αυτό όμως πρέπει να έχουμε υπόψιν μας κυρίως την VII επιστολή, για την αυθεντικότητα της οποίας δεν μπορεί να αμφιβάλλει κανείς πλέον, με την εξαίρεση μόνον του Edelstein. Η 7η επιστολή λοιπόν, μας δίνει το δικαίωμα να βεβαιώσουμε πως για τον Πλάτωνα η σχέση με την αλήθεια πραγματοποιείται μέσα στην κοινότητα. Και γι’ αυτό να είμαστε δύο είναι πολύ σημαντικό σημείο: δεν είναι δυνατόν να ορισθεί με εξαντλητικό τρόπο η αλήθεια από έναν μόνον από τους συνομιλητές και επιμένω λέγοντας πως αυτή η θεμελιώδης πλευρά της ανθρώπινης καταστάσεως ήταν γνωστή και στον Αριστοτέλη.

Ο Αριστοτέλης ήταν ένας δάσκαλος, και όποιος διδάσκει πρέπει να καταλάβει πως το ακροατήριο τον κατανοεί, όχι για την συνέπεια της σκέψης, αλλά διότι στο βάθος υπάρχει κάτι κοινό που καθιστά δυνατή την επικοινωνία, υπάρχει η σχέση με την αλήθεια που εγκαθίσταται στον διάλογο. Υπάρχει ο ΝΟΥΣ.

(Συνεχίζεται)

Αμέθυστος