Συνέχεια από: Δευτέρα 28 Νοεμβρίου 2022
του αιδεσιμώτατου Δρ. Μπράντον Γκάλαχερ
II. Το «παράδειγμα» στο έργο του Φλωρόφσκυ: Αντι-δυτική πολεμική και Χριστιανικός Ελληνισμός
Ωστόσο, θα ήταν σφάλμα να σκεφθεί κανείς ότι η πολεμική του Φλωρόφσκυ στρεφόταν αποκλειστικά εναντίον του Bulgakov και της ρωσικής θρησκευτικής φιλοσοφίας στο βαθμό που αυτή αποτελούσε ένα παράσιτο του γερμανικού ρομαντισμού ως μορφή αρνητικής δυτικής επιρροής πού οδηγεί στην ετεροδοξία. Στην πραγματικότητα, η πολεμική του Φλωρόφσκυ εναντίον της ρωσικής θρησκευτικής φιλοσοφίας αποτελούσε μέρος της ευρύτερης πολεμικής του εναντίον της δυτικής θεολογίας πριν και μετά το μέγα σχίσμα. Εν όψει μίας τέτοιας θεολογίας, υποστήριξε ότι η ανατολική Ορθοδοξία αποτελεί την κοινή παράδοση της αδιαίρετης Εκκλησίας, ότι ο χριστιανικός Ελληνισμός περιλάμβανε όχι μόνο τον Μ. Βασίλειο και τον Γρηγόριο Νύσσης, αλλά και τον Αυγουστίνο ως ένα είδος επίτιμου Έλληνα Πατέρα60. Θα πρέπει, παρ’ όλα αυτά, να σημειωθεί εδώ ότι όταν μιλάμε για αντιδυτική «πολεμική» στη σκέψη του Φλωρόφσκυ, αυτή θα πρέπει να διακρίνεται προσεκτικά από την αντίστοιχη πολεμική άλλων στοχαστών, όπως ο Έλληνας θεολόγος και πατρολόγος π. Ιωάννης Ρωμανίδης και ο σπουδαίος Έλληνας φιλόσοφος Χρήστος Γιανναράς (1935-)61, των οποίων οι οξείες κριτικές και βαριές κατηγορίες εναντίον της Δύσης (που ανάγουν κάθε σύγχρονο κακό στον Θωμά τον Ακινάτη και τον Αυγουστίνο), στερούνται της καθολικότητας και της καλής ιστορικής αίσθησης τού Φλωρόφσκυ.
Ο Ρωμανίδης, μαθητής τού Φλωρόφσκυ στο Harvard και συνάδελφός του στην Ελληνορθόδοξη Θεολογική Σχολή τού Τιμίου Σταυρού (Brookline, Mass.) στα τέλη της δεκαετίας τού 1950, ανέπτυξε έναν περίτεχνο ιστορικό «μύθο» για την διαφθορά της δυτικής θεολογίας, η οποία, όπως ισχυρίζεται, στην αρχή υπήρξε ευρύτατα ελληνιστική, αλλά διεφθάρη με την κατάκτηση της Δυτικής «Ρωμαϊκής» (Βυζαντινής Ορθόδοξης) Αυτοκρατορίας κατά τους 8ο και 9ο αιώνες από τα βαρβαρικά φύλα των «Φράγκων». Γι’ αυτόν, δεν υπάρχουν Λατίνοι ή Έλληνες Πατέρες, παρά μόνο Ορθόδοξοι «Ρωμαίοι» στη Δύση και στην ελεύθερη Ανατολή, οι οποίοι διδάσκουν «ρωμαϊκή Ορθόδοξη θεολογία» και όχι την «καρολίγγεια φραγκική» αίρεση. Η πτώση της Δύσης στους Φράγκους οδηγεί σε κάθε είδους αίρεση, ειδικά όμως στο Filioque (απηχώντας εδώ τον Lossky και τον Lev Karsavin (1882-1952), το οποίο «είναι τόσο κακό όσο και ο Αρειανισμός» και αποτελεί ένα είδος διεφθαρμένης ρίζας του δυτικού Χριστιανισμού. Επίσης τα περισσότερα από αυτά τα σφάλματα μπορούν να ανιχνευθούν στο έργο του Αυγουστίνου, ο οποίος διέφερε από τον «Ρωμαίο» Αμβρόσιο62. Αν μία τέτοια «χολή» ακούγεται παράδοξη στον δυτικό αναγνώστη, τότε η έμμονη ιδέα του Γιανναρά ότι «η Δύση» έχει, κατά μία προσφιλή του έκφραση, «διαστρέψει το χριστιανικό Ευαγγέλιο» θα φανεί ακόμη πιο παράξενη63.
Ο Γιανναράς, ακολουθώντας τον Ρωμανίδη, βλέπει τη «δυτική εκτροπή» να έχει τις ρίζες της πίσω στον Αυγουστίνο, ο οποίος θα «παρέμενε μάλλον ένας μεμονωμένος αιρετικός στοχαστής [...] αν κατά τον 9ο αιώνα οι Φράγκοι δεν ανακάλυπταν τη σημασία των αιρετικών διδαχών του»64. Ακόμη πιο σθεναρά, ανιχνεύει τις απαρχές «του φαινομένου που σήμερα ονομάζουμε ολοκληρωτισμό» στον υψηλό σχολαστικισμό ιδιαίτερα του Ακινάτη65. Ισχυρίζεται ότι από τον Αυγουστίνο «ως τον Θωμά Ακινάτη και έως τον Καλβίνο» διαμορφώθηκε μία νέα εκδοχή «εκκλησιαστικής ορθοδοξίας» (σε αντιδιαστολή με την ανατολική Ορθοδοξία), όπου η Ορθοδοξία καταντά μία «θρησκεία» και αποτελεί πλέον «επιβεβαίωση (sic) στη θεσμοποιημένη ιδεολογία που είναι κυρίαρχη, γιατί είναι λογικά και κοινωνικά και μεταφυσικά υποχρεωτική»66. Ο Γιανναράς γράφει ότι ως «σύγχρονος Έλληνας», ενσαρκώνει την αντίθεση και την αποξένωση των απομειναριών της «εκκλησιαστικής Ορθοδοξίας», διψώντας για το «ορθό», κουβαλώντας ωστόσο, ταυτόχρονα την δυστυχή πραγματικότητα του «εσφαλμένου» σε μία κοινωνία «εκδυτικισμένη κατά τρόπο ριζικό και δυστυχή». Στην κριτική του για τη Δύση, υποστηρίζει, προβαίνει απλώς σε μία «αυτοκριτική• αυτή αναφέρεται στο δικό μου ολοκληρωτικά δυτικό τρόπο ζωής»67. Ωστόσο, στον Γιανναρά, «η Δύση» μοιάζει συνεχώς να ταυτίζεται με το «ξένο»68, με τον θρίαμβο των βαρβαρικών γερμανικών φύλων πάνω στη Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία69, και οι δυτικές εκκλησίες70 με τις διάφορες προϋποθέσεις που ορίζουν το δυτικό Χριστιανισμό71, τις οποίες, όπως είδαμε, ανιχνεύει στο δυτικό «σχολαστικισμό», του οποίου δηλητηριώδης πηγή υπήρξε ο Αυγουστίνος και οι «δάσκαλοί» του, (ο Τερτυλλιανός και ο Αμβρόσιος)72. Αντίθετα, η «Ανατολή» είναι αναπόφευκτα δεμένη με το «ελληνικό πνεύμα»73, με το οποίο εννοεί όχι μόνο τούς Έλληνες Πατέρες και τις χαρακτηριστικές τους διδασκαλίες74, αλλά και τη μοναδικά ελληνική προσέγγιση της πραγματικότητας75, η οποία εκφράστηκε από τον χριστιανικό Ελληνισμό76 και έχει ξεκάθαρα τις απαρχές του στην ελληνόφωνη Ανατολική Αύτοκρατορία77.
Αν και ο Γιανναράς και ο Ρωμανίδης εκθέτουν αναμφίβολα το ίδιο παράδειγμα που εντοπίζεται και στον Φλωρόφσκυ, φαίνεται ότι στερούνται το φιλελεύθερο πνεύμα του Φλωρόφσκυ, την οξεία ιστορική του αίσθηση και την οικουμενική συμπόνια, με συνέπεια το ίδιο παράδειγμα να εκδιπλώνεται σ’ αυτούς χωρίς κάποια ιδιαίτερη επεξεργασία. Η εννοιολογικά περισσότερο επεξεργασμένη πολεμική του ίδιου του Φλωρόφσκυ εκτείνεται από την απερίφραστη απόρριψη της εθνικής «Λατινικότητας», ως την αποπομπή όλων των αποχρώσεων του Σχολαστικισμού και την πιο διακριτική συμπερίληψη της δυτικής πατερικής σκέψης στον χριστιανικό Ελληνισμό, ο οποίος έχει ανατολικό και ελληνικό χαρακτήρα. Μερικά από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της όψιμης σκέψης του Φλωρόφσκυ - όπως η πολεμική στάση του έναντι της Δύσης, (έναντι του ορθολογισμού που έχει εμποτίσει τον δυτικό κόσμο), η εμφασή του στη «βυζαντινό-σλαβική» κληρονομιά ως την ανεξάντλητη πηγή της «ρωσικής ψυχής» και ευρύτερα της ορθόδοξης “δημιουργικής προσωπικότητας” («η ένταση του ρωσικού λαού και του ορθόδοξου πνεύματος. Εδώ από αρχαιοτάτων χρόνων βρίσκεται ο τόπος της πολιτισμικής δημιουργικότητας»)78 μπορεί να ανιχνευθεί ιδιαίτερα στην προ-θεολογική, συγκεκριμένα στη φιλοσοφική του περίοδο μέ σημαντικότερο γεγονός τη συγγένειά του με την ευρασιανική κίνηση τη δεκαετία του ’20. Πριν την οριστική του ρήξη με τους Ευρασιάτες το 1928 (79), ο Φλωρόφσκυ έδωσε ένα κείμενο σε μία συλλογή των Ευρασιατών υπό τόν τίτλο Russia and Latinity(1923)80, η οποία, όπως έγραψε πρόσφατα ο διάκονος P. Gavrilyuk, «προήγαγε τον ισχυρισμό ότι ο προσηλυτισμός στο Ρωμαιοκαθολικισμό ενός Ορθοδόξου πιστού στη Γαλλία ήταν χειρότερος από τη δολοφονία του από τους Μπολσεβίκους στην κομμουνιστική Ρωσία, με δεδομένο ότι το πρώτο οδηγούσε στην αιώνια απώλεια της ψυχής, ενώ το δεύτερο προξενούσε μόνο την προσωρινή καταστροφή τού σώματος». Όταν ο πασίγνωστος διπλωμάτης και λαϊκός εκκλησιαστικός άνδρας, πρίγκιπας Γρηγόριος N. Trubetskoy (1874-1930), επέκρινε την ιδέα αυτή στο περιοδικό Put’, οι Ευρασιάτες απάντησαν με μία ανοικτή επιστολή, την οποία υπέγραψε ο Φλωρόφσκυ και η οποία υπερασπίστηκε την ηθική συσχέτιση ανάμεσα στην καταπιεστική φύση του Μπολσεβικισμού και τον Ρωμαιοκαθολικισμό81.
ΕΙΝΑΙ ΟΛΟΙ ΤΟΥΣ ΤΟΣΟ ΑΠΟΦΑΣΙΣΜΕΝΟΙ ΠΟΛΕΜΙΟΙ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΥ ΩΣΤΕ ΟΜΟΛΟΓΟΥΝ ΟΤΙ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΣΤΗΡΙΖΕΤΑΙ ΣΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΥ.
Σημειώσεις
58. GF, σσ. 67-68, 77, 81-82, 85.
59. FLOROVSKY, “Renewal”, σ. 4.
60.«Απαντώντας σέ μία ερώτηση αναφορικά με τη στάση απέναντι στον ιερό Αυγουστίνο αποκρίθηκε με μη αναμενόμενο τρόπο: Θα έλεγα ότι ο ιερός Αυγουστίνος είναι πραγματικά ένας ανατολικός Πατέρας (E. L. MASCALL, «Obituary of Florovsky», Sobornost, Vol. 2 no. 1 (1980), σσ. 69-70. (Για την επίδραση του Αυγουστίνου βλ. CHRISTOPH KÜNKEL, Totus Christus: Die Theologie Georges V. Florovskys (Gottingen, Vandenhoeck and Ruprecht, 1991).
61. Π.χ. CHRISTOS YANNARAS, “Orthodoxy and the West”, Eastern Churches Review, Vol. 3 No. 3 (Spring, 1971), σσ. 286-300 καί Orthodoxy and the West, translated by Peter Chamberas and Norman Russell, (Brookline, MA: Holy Cross Orthodox Press, 2007) (βλ. την βιβλιοπαρουσίασή μας του τελευταίου έργου στο Logos, Vol. 50 no. 3-4 (December, 2009), σσ. 537-542 και με περισσότερο θετική ματιά βλ. ANDREW LOUTH, “Some Recent Works by Christos Yannaras in English Translation”, Modern Theology, Vol. 25 no. 2 (April, 2009), σσ. 329-340). Βλ. Επίσης την πρόσφατη ανακοίνωση τού Χ. Γιανναρά στο Hellenic College τής Ελληνορθόδοξης Θεολογικής Σχολής τού Τιμίου Σταυρού στήν Βοστώνη των Η.Π.Α.: http://www.hchc.edu/hellenic/about/news/1548.html (τελευταία ημέρα πρόσβασης 14 Ιανουαρίου 2012).
62. J. ROMANIDES, Franks, Romans, Feudalism, and Doctrine, σσ. 4 κ.εξ., 53, 63 κ.εξ. και 95. Για τα έργα του Ρωμανίδη βλ. την διαδικτυακή τοποθεσία: http://www.romanity.org/cont.htm#roman (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 12 Σεπτεμβρίου 2012), όπου το παραπάνω κείμενο υπάρχει και στα ελληνικά.
63. YANNARAS, Orthodoxy and the West, σσ. 33, 41, 51 κλπ. [βλ. στην πρωτότυπη ελληνική έκδοση: Ορθοδοξία και Δύση στη νεώτερη Ελλάδα (Αθήνα: Δόμος, 1992), σσ. 56, 66, 80] (ΣτΜ).
65. Orthodoxy and the West, σ. 12 (Ορθοδοξία και Δύση, σ. 22) και βλ. Elements, σ. 158, (Αλφαβητάρι, σ. 235).
66. Οπ.π., σσ.156, 158, (ελλην. σσ. 234, 236).
67. Orthodoxy and the West, σσ. viii-ix.
68. Οπ.π., σσ. 184-185.
69. Οπ.π., σ. 14 (ελλην. σ. 26).
70. Οπ.π., σσ. 184-185.
71. Οπ.π., σ. 246. Αυτό συμπεριλαμβάνει τον ορθολογισμό, την απόρριψη του αποφατισμού, την ατομοκρατία, τον ηθικό ευσεβισμό, την άρνηση του γεγονότος ότι η αλήθεια παραχωρείται σε εμπειρική συνάντηση, αγνοώντας επομένως την παλαμική διάκριση ουσίας και ενεργειών και τη δικανική προσέγγιση στο μυστήριο της σωτηρίας. Οπ.π., σσ. 33 κ.εξ., 49-50, 135, 195, 200-203, 208, 210).
72. Οπ.π., σσ. 16-17, (ελλην. σ. 31).
73. Οπ.π., σ. 126.
74. Οπ.π., σσ. 47 κ.εξ., 131.
75. Οπ.π., σσ. 8-9, 66-67.
76. Οπ.π., σσ. 251-252.
77. Οπ.π., σσ. vii-viii, 18-19.
78. Βλ. FLOROVSKY, “The Cunning of Reason” (trans. Catherine Boyle-επανέκδοση από CW, XII, σσ. 13-22) και «About the Non-Historical People» (The Land of the Fathers and the Land of the Children) (trans. Ilya Vinkovetsky), Exodus to the East: Forebodings and Events, eds. Ilya Vinkovetsky and Charles Schlacks, Jr. (Idyllwild, California: Charles Schlacks , Jr. Pub., 1996 [1921]), σσ. 30-40 εδώ 38 και 52-68 εδώ 64-66 (Για την ευρασιανική κίνηση βλ: Russia Between East and West: Scholarly Debates on Eurasianism, ed. Dmitry Shlapentokh (Leiden: Brill, 2007)).
79. “Evraziiskii soblazn [The Eurasian Seduction]”, Sovreminnyia zapiski, No. 34 (1928), σσ. 312-346.
80. “Dva Zaveta [Two Covenants], Rossiia i Latinstvo (Berlin: Logos, 1923), σσ. 152-176.
81. βλ. GAVRILYUK, “Florovsky’s Neopatristic Synthesis and the Future Ways of Orthodox Theology” στο George Demacopoulos and Aristotle Papanikolaou, eds., Orthodox Constructions of the West (Bronx, NY: Fordham University Press, ύπό έκδοση 2013). (Είμαι υπόχρεος στον συγγραφέα για την άδεια χρήσης του κειμένου του). Ο Gavrilyuk προετοιμάζει μία εξαντλητική μονογραφία για τη σκέψη του Φλωρόφσκυ, τη ζωή και την κληρονομιά του, αντλώντας το υλικό του από τα αρχεία του Princeton: Georges Florovsky and the Russian Religious Renaissance of the Twentieth Century (υπό έκδοση Oxford University Press, 2014).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου