Αγ. Γρηγόριος Νύσσης - Ερμηνεία του Άσματος Ασμάτων (34)

  Συνέχεια από: Σάββατο 24 Δεκεμβρίου 2022

    ΛΟΓΟΣ Θ'

(Ασμα Ασμ. 4,10 - 15)

Πόσο πιο ωραία έγιναν τα στήθη σου, αδελφή μου, νύμφη μου, 

πόσο πιο ωραία από το κρασί έγιναν;

Η ευωδία των μύρων σου πάνω από όλα τα αρώματα.

Κερήθρα είναι τα χείλη σου, νύμφη μου, και σταλάζουν,

μέλι και γάλα κάτω από τη γλώσσα σου·

και η ευωδιά των ρούχων σου σα μυρωδιά λιβανιού. 

Κήπος κλεισμένος είσαι, αδελφή μου, νύμφη μου,

κήπος κλεισμένος, πηγή σφραγισμένη.

Όσα μου στέλνεις είναι παράδεισος ροδιών και κάθε καρπού, 

κύπροι μαζί με νάρδους,

νάρδος και κρόκος, μοσχοκάλαμο και κανέλα (κιννάμωμο),

με όλα μαζί τα ξύλα του λιβάνου (τα δενδρολίβανα),

σμύρνα κι αλόη με όλα τα πρώτα αρώματα.

Πηγή κήπων, πηγάδι του ζωντανού νερού, 

που κατεβαίνει με θόρυβο από το Λίβανο».

Αλλ' ο κήπος αυτός έχει ανάγκη κι από πηγή, για να διατηρείται το άλσος θαλερό, καθώς θα το ποτίζει αδιάκοπα το νερό. Γι' αυτό συνδύασε στους επαίνους την πηγή με τον κήπο λέγοντας «κήπος κλεισμένος» και «πηγή σφραγισμένη». Το λόγο για την πηγή μας τον δίνουν αινιγματικά οι Παροιμίες λέγοντας «η πηγή του νερού ας είναι δική σου» και «ας είναι για σένα μόνο κι ας μην υδρεύεται εκτός από εσένα κανένας ξένος». Όπως εκεί εμποδίζει τους ξένους να ξοδεύουν για τις ανάγκες τους το νερό της πηγής, έτσι κι εδώ δηλώνει ότι η πηγή δεν σκορπίζει καθόλου σε ξένους τα νερά της, λέγοντας ότι είναι «σφραγισμένη», που είναι ίδιο σα να έλεγε φυλαγμένη. 

Αυτό που λέγεται σημαίνει το εξής· Πηγή λέγεται κατ' εξοχήν, κατά το λόγο το δικό μου, η διανοητική δύναμη της ψυχής μας, που αναβλύζει μέσα μας και πηγάζει κάθε λογής λογισμούς. Αλλά τότε γίνεται δική μας η κίνηση του νού μας, όταν κινείται για όσα συμφέρουν σ' εμάς, παρέχοντας σ' εμάς κάθε βοήθεια για την απόκτηση των αγαθών. Όταν όμως στρέψει κανένας την ενέργεια των λογισμών στην εξέταση της κακίας, τότε το ρυάκι ξοδεύεται στους ξένους, ώστε να τρέφεται καλά ο βίος με τ' αγκάθια αρδευόμενος από τη συμμαχία των λογισμών, ν' αποξηραίνεται όμως και να μαραίνεται η ανώτερη φύση, αφού καμιά ικμάδα από τους λογισμούς δεν τρέφει τη ρίζα της.

Επειδή λοιπόν η σφραγίδα χαρίζει το απαραβίαστο σ' αυτό που φυλάει φοβίζοντας με το αποτύπωμά της τον κλέφτη, και κάθε τι που δεν το κλέβουν μένει ακέραιο στον κύριό του, ο έπαινος φαίνεται ότι εδώ αποδίδει στη νύμφη την ακρότατη αρετή, ότι η διάνοιά της μένει ανέπαφη από τους εχθρούς, διότι φυλάγεται με την καθαρότητα και την απάθεια για τον ίδιο της τον Κύριο. Γιατί σφραγίζει την πηγή αυτή η καθαρότητα, χωρίς να θολώνει τη διαύγεια και το αιθέριο της καρδιάς με κανένα βούρκο νοημάτων. 

Και για να κάνει το πράγμα κανένας σαφέστερο, πρέπει να το σκεφτεί ως εξής. Επειδή όσα έχουμε άλλα είναι αληθινά δικά μας, όσα ανήκουν στην ψυχή, και άλλα τα προσοικειωνόμαστε ως δικά μας, εννοώ τα σχετικά με το σώμα και εξωτερικά, νομίζοντας με μια λανθασμένη εκτίμηση δικά μας τα ξένα (πράγματι τι κοινό έχει η άυλη ψυχή με την παχύτητα της ύλης;), γι' αυτό και οι Παροιμίες μας συμβουλευουν, να μην ξοδεύεται η πηγή της διάνοιάς μας στα ξένα προς εμάς, τα σχετικά με το σώμα δηλαδή και εξωτερικά, αλλά να κυκλοφορεί στο δικό της κήπο και να τρέφει τη θεία φυτεία. Και διδαχτήκαμε ότι η φυτεία του Θεού είναι οι αρετές, που αν ασχολείται με αυτές η διανοητική δύναμη της ψυχής μας και δεν σκορπίζεται σε κανένα από τα εξωτερικά τότε σφραγίζεται από τη σφραγίδα της αλήθειας, παίρνοντας μορφή από τη σχέση της με το αγαθό. 

Ας δούμε όμως το νόημα και των επόμενων επαίνων. «Όσα αποστέλλεις», λέει, «είναι παράδεισος ροδιών με τους ποικίλους καρπούς των ακροδρύων, κύπρος μαζί με νάρδο, νάρδος και κρόκος, μοσχοκάλαμο και κανέλα μαζί με όλα τα ξύλα του Λιβάνου, σμύρνα κι αλόη με όλα τα πρώτα μύρα, πηγή των κήπων, πηγάδι ζωντανού νερού που κατεβαίνει με θόρυβο από το Λίβανο». Οτι μέσα σ' αυτά που ειπώθηκαν υπάρχει ένα σημαντικότατο και εξαίσιο νόημα, που αποπνέει θαυμασμό για το κάλλος εκείνης που υψώθηκε με τη δύναμη του Θεού και που επαινείται με εφευρετικές επαινετικές υπερβολές, είναι φανερό κι από την πρόχειρη ανάγνωση όσων ειπώθηκαν. Ποια όμως είναι η αληθινή σκέψη, που εκφράζουν οι λέξεις αυτές, ο μόνος που θα μπορούσε να ξέρει με σαφήνεια είναι εκείνος που γνωρίζει καλά να διηγείται τα θεία μυστήρια, όπως ο άγιος Παύλος, εμφορημένος από το Πνεύμα. Πως ό,τι στέλνει η νύμφη είναι παράδεισος ροδιών; Και πως από τις ροδιές προέρχεται ο καρπός των ακροδρύων; Και πως τα ακρόδρυα γίνονται κατάλογος μύρων και αρωμάτων; Γιατί στους καρπούς των ακροδρύων και τους όμοιούς τους συγκαταλέγονται ο κύπρος και η νάρδος και ο κρόκος, το μοσχοκάλαμο και η κανέλα, και κάθε δέντρο του Λιβάνου, σα να μην λείπει μέσα σε όσα αριθμήθηκαν κανένα διάφορο άρωμα από του λιβανιού. Σ' αυτά προσθέτει τη σμύρνα και την αλόη και όλα τα πρώτα μύρα. Κι αυτή που προηγουμένως ονομάστηκε από τον εγκωμιαστή της «νύμφη», τώρα λέγεται «πηγή των κήπων και πηγάδι ζωντανού νερού που κατεβαίνει με θόρυβο από το Λίβανο». Αλλά, όπως προείπα, την αληθινή εξήγηση γι' αυτά μπορούν να την ξέρουν όσοι έχουν τη δύναμη να ερευνούν το βάθος του πλούτου και της σοφίας και της γνώσης του Θεού, ενώ εμείς, για να μην εγκαταλειφθούμε χωρίς να δοκιμάσουμε και ν' απολαύσουμε τ' αγαθά που μας προτείνονται στον τόπο αυτό, θα φέρουμε στο λόγο μας με σύντομη αναφορά τον ίδιο το Θεό Λόγο και θα τον καταστήσουμε οδηγό στη σπουδή μας.

Φαίνεται ότι όλος ο κατάλογος των επαίνων και αυτός που αναφέρθηκε πριν από αυτά και όσα μας παράθεσε ο Λόγος τώρα για αυτήν, δεν αποβλέπουν πρώτιστα σ' ένα ψιλό εγκώμιο, αλλά βάζουν μέσα μας με όσα λένε δύναμη για το ανέβασμα της καρδιάς στα μεγαλύτερα και υψηλότερα. Ονομάζεται για παράδειγμα αδελφή και νύφη του Λόγου, αλλά καθένα από αυτά τα δύο ονόματα συνδέει την ψυχή με το νυμφίο· η σημασία που δηλώνει η λέξη "νύφη" κάνει την ψυχή «σύσσωμη», όπως λέει ο Παύλος, «με τον αθάνατο νυμφίο», ενώ η προθυμία για τα θελήματα πλησιάζει, όπως λέει το Ευαγγέλιο, στην αδελφική σχέση (αγχιστεία). Επειτα επαινούνται οι μαστοί που χύνουν αντί γάλα κρασί και ο έπαινος είναι φανερό πως είναι γεγονός (γιατί δεν εγκωμιάζεται το ανύπαρκτο). Εκτός από αυτά το άρωμά της κρίνεται ανώτερο από όλα τα αρώματα, που δε θα κρινόταν πως είναι έτσι, αν αληθινά δεν είχε αυτή ανεβεί στο ύψος εκείνο με την προκοπή της στο καλό. Έπειτα από αυτό θαυμάζεται η κηρήθρα του στόματός της που σταλάζει το λόγο και το σύνθετο παρασκεύασμα της σοφίας που βρίσκεται κάτω από τη γλώσσα της, ανάμιξη μελιού με γάλα.

Αυτά είναι δύναμις όχι λέξεις. Γιατί με τη χειραγώγησή της από το Λόγο για το ανέβασμά της προς τα ψηλότερα αυξήθηκε τόσο πολύ, ώστε να κάνει το στόμα της πηγή μελιού και αποθήκη της σύμμικτης σοφίας τη γλώσσα, μέσα στην οποία θεωρείται η γη της επαγγελίας που ρέει μέλι και γάλα. Κι ενώ την έχει υψώσει με τις συνεχείς ανόδους ο Λόγος τόσο πολύ, την ανεβάζει ακόμη ψηλότερα λέγοντας ότι το φόρεμά της αναδίδει την ωραία ευωδιά του λιβανιού και γι' αυτό ο λόγος μαρτυρεί ότι αυτή έχει φορέσει το Χριστό. Γιατί κατάληξη κάθε ενάρετης ζωής γίνεται η μετουσία του Θεού (με το λιβάνι δηλώνεται η θεότητα). Και ούτε σ' αυτά δε στάθηκε η ψυχή που τη χειραγωγεί ο Λόγος όλο και προς τα ψηλότερα, αλλά μετά την ομοίωσή της με το λιβάνι στην ευωδιά γίνεται κήπος που μοιάζει με τον παράδεισο, κήπος όχι όπως ήταν στους πρώτους ανθρώπους ελεύθερος κι αφύλαχτος, αλλά περιφραγμένος ολόγυρα με τη μνήμη της εντολής.

Βλέπεις πόση δύναμη έλαβε για τα ψηλότερα. Πρόσεξε πάλι το ανέβασμα πάνω από το σημείο αυτό. Δεν έγινε μόνο κήπος που καρποφορεί την ίδια του τροφή, αλλά και μπορούν να την πιούν όσοι διψούν, αφού έγινε πηγή και μάλιστα σφραγισμένη. Και δε στάθηκε ούτε σ' αυτά, αλλ' έφτασε σε τέτοιο σημείο της αύξησής της προς τα ανώτερα, ώστε να βλαστάνει από το στόμα της παράδεισος (όποιος προσέξει καλύτερα τη σημασία της εβραϊκής λέξης αντί να πεί “όσα μου στέλνεις από το στόμα σου”, λέει «παράδεισος ροδιών» που σημαίνει τούτο· τα λόγια σου, που προέρχονται από το στόμα σου, είναι παράδεισος ροδιών. Οι ροδιές παράγουν όλα τα είδη των καρπών με κέλυφος. Και οι καρποί είναι κύπρος με νάρδο, νάρδος και κρόκος, μοσχοκάλαμο και κανέλα και κάθε είδος λιβανιού, σμύρνα, αλόη και όλα τα πρώτα μύρα). Επειδή λοιπόν σύμφωνα με το μακαρισμό των ψαλμών για τη βοήθεια που της δείχνει ο Θεός κατέταξε στην καρδιά της τις καλές αυτές αναβάσεις προχωρώντας ολοένα από δύναμη σε δύναμη, σωστά ονομάζεται στο επίπεδο αυτό της τελειότητας «παράδεισος ροδιών όσα στέλνει από το στόμα της». Και η λέξη «αποστέλλει» εφαρμόστηκε πρόσφορα στο νόημα αυτό. Γιατί αυτό που αποστέλλουμε πηγαίνει από αυτόν που το στέλνει σ' αυτόν που το δέχεται. Αυτό μπορούμε να το μάθουμε κι από την πολύ συνηθισμένη χρήση του ρήματος, όπως αναφέρει και το Ευαγγέλιο ότι τους μαθητές του που τους αποστέλλει στο κήρυγμα της αλήθειας τους ονόμασε αποστόλους.

Τι είναι λοιπόν αυτό που στέλνει το στόμα της νύμφης; Είναι φανερό, ο λόγος της πίστης, που όταν φτάσει στους αποδέκτες του γίνεται παράδεισος, που φυτεύεται στις καρδιές μέσω της ακοής. Το άλσος το κατάφυτο και σύσκιο από τα δέντρα συνηθίζουμε να το ονομάζομε παράδεισο. Κι ας μάθουμε και τα είδη των φυτών, που ο Λόγος καλλιεργεί στις ψυχές όσων πίστεψαν· ροδιές ονομάζει τα δέντρα που περιποιείται η ομιλία που βγαίνει από το στόμα της νύφης. Η ροδιά όμως δυσκολεύει τον κλέφτη, επειδή προβάλλει κλαδιά με αγκάθια και τον καρπό της τον περιβάλλει και τον τρέφει εκεί μέσα σ' ένα φλούδι τραχύ και πικρό που όταν έρθει ο καιρός του μετά το ωρίμασμά του σπάζει και το τσόφλι και παρουσιάζεται από μέσα ωραίος κι ευχάριστος στην όψη και στη γεύση μελίγλυκος κι ακίνδυνος, που καταγλυκαίνει τα αισθητήρια της γνώσης με τον κρασωπό χυμό του. Γι' αυτό νομίζω ο λόγος που βγαίνει από το στόμα της νύφης κατασκευάζει παράδεισο ροδιών μέσα στις ψυχές όσων ακούν· για να διδαχτούμε με τα λεγόμενα, να μην εξασθενούμε με κάποιες παραλυσίες και απολαύσεις κατά την παρούσα ζωή, αλλά να προτιμούμε το βίο που σκληραγωγεί η εγκράτεια. Ετσι θα μπορούσε να γίνει απρόσιτος για τους κλέφτες ο καρπός της αρετής περιφραγμένος με το στιφό φόρεμα της εγκράτειας και με τη σοβαρή και σκυθρωπή διάθεση σαν με αγκάθια κάνοντας αμυχές σ' όσους πλησιάζουν για κακό. Όταν όμως ο καιρός δώσει τη δυνατότητα της απόλαυσης των καρπών, η ροδιά γίνεται απόλαυση παγκαρπίας από κάθε είδος καρπών ακροδρύων, που δεν προέρχεται από αγριοδαμάσκηνα και βελανίδια ή άλλους παρόμοιους καρπούς, αλλά στους καρπούς αυτούς επισημαίνεται μια ποικιλία από κάθε είδους αρώματα. Η κύπρος με τη νάρδο αποτελούν τον επιτυχημένο συνδυασμό, γιατί το ένα είναι θερμό και το άλλο ευωδιάζει. Το θερμό δεν είναι αξιέπαινο από μόνο του, όπου η θερμότητα είναι μια πύρωση δυσώδης, αλλά η καθαρότητα πρέπει να μαρτυρείται από κοινού με τη θερμότητα και την ευωδία, για να γίνει φλογερός από το άγιο Πνεύμα όποιος έχει καθαρθεί από τη δυσώδη θερμότητα.

Σ' αυτούς τους καρπούς μπορεί να βρεθούν κι άλλα αρώματα· νάρδο, λέει, και κρόκο. Στα προηγούμενα ακούσαμε για την ευωδιά της νάρδου, απομένει να εξηγήσουμε τι συμβολίζει ο κρόκος. Λένε λοιπόν αυτοί που εννόησαν τη φύση του άνθους αυτού ότι είναι το ενδιάμεσο στην ψύξη και στη θερμότητα και με το να ξεφεύγει την υπερβολή στη μια και στην άλλη, έχει την ιδιότητα να καταπραΰνει τους πόνους, ώστε ίσως μ' αυτό εκθέτει συμβολικά το λόγο για την αρετή, γιατί κάθε αρετή είναι το μέσο δύο κακιών, της έλλειψης του καλού και της υπερβολής. Όπως η ανδρεία για παράδειγμα ή η ελευθερία· η μία λένε θεωρείται το μέσο της δειλίας και της θρασύτητας, ενώ η άλλη της μικρολογίας και της ασωτίας. Και τοποθετούν στην κακία τη δειλία και τη μικρολογία, επειδή λείπει από αυτές το πρέπον, ενώ την ασωτία και τη θρασύτητα, επειδή πλεονάζει και είναι υπερβολική. Το μέσο της μιάς και της άλλης αμετρίας το ονομάζουν αρετή.

Επομένως μπορεί να έχει κάτι ανάλογο με την αρετή ο λόγος για τον κρόκο, ερμηνεύοντας με τη μεσότητα της φύσης του τη δίχως έλλειψη και δίχως υπερβολή ενάρετη κατάσταση. Η δική μου γνώμη είναι, κι ας είναι γνώμη ενός ιδιώτη, ότι ίσως το αίνιγμα του κρόκου έχει μεγαλύτερη οικειότητα με το λόγο της πίστης. Γιατί ο κρόκος υποστηρίζεται από τριπλό κάλυμμα και ο ίδιος ο κάλυκας με το αέρινο χρώμα του είναι άνθος. Κι όταν βγεί το περίβλημα των καλύκων βρίσκονται τρία άνθη οπωσδήποτε που μοσχοβολούν και χρησιμεύουν για τις θεραπείες κρυμμένα μέσα στους κάλυκες, που είναι ίδια μεταξύ τους στο μέγεθος, στην ομορφιά, στην ευωδιά και στην ποιότητα της φύσης τους και με όλα φαίνονται τα τρία ως ένα και με το ωραίο χρώμα, όπως είπαμε, και με την ευωδιά και με το ποιό της φύσης τους. Μαζί μ' αυτά φυτρώνουν δίπλα τους άλλα τρία, ξανθά στην όψη, ουδέτερα όμως για κάθε χρησιμότητα στην υγεία. Σχετικά μ' αυτά ξεγελιούνται οι άπειροι και παρασυρμένοι από το χρώμα κόβουν το νόθο στη θέση του χρήσιμου. Το ίδιο κάνουν τώρα κι όσοι κάνουν λάθος στην πίστη, προτιμώντας τις απατηλές σοφιστείες αντί την υγιαίνουσα διδασκαλία. Από τα δύο ας διαλέξει ο ακροατής κατά την κρίση του όποιο θέλει, ή το ένα από αυτά ή και τα δύο. Κατά κάποιο τρόπο είναι και τα δύο ένα, η απόκτηση της τέλειας αρετής και της θεότητας· η αρετή δεν είναι έξω από τη θεότητα.