Κάλλιστος Γουέαρ

 Το ανθρώπινο πρόσωπο ώς εικόνα της Αγίας Τριάδος.

εκδόσεις ΠΑΡΡΗΣΙΑ, 2013

"Η πνευματική του Διαθήκη".

          

 Σήμερα λέει, οι Χριστιανοί θεωρούν το Χριστιανικό δόγμα μία άσχετη και καθόλου βοηθητική περιπλοκή που τους προκαλεί αμηχανία. Όμως όχι. Θα έπρεπε όλοι μας να μπορούμε να νιώθουμε ότι το δόγμα της Αγίας Τριάδος έχει άμεση σχέση με τον εαυτό μας και πρακτικές συνέπειες για το πρόσωπό μας!

          Ο Θεός δέν είναι κάτι αόριστο, αλλά αποκαλύπτει τον εαυτό Του μέσα απο μία σειρά συναντήσεων. Σ'αυτή την σειρά συναντήσεων υπάρχει μία βαθμιαία εξέλιξη, η οποία αναπτύσσεται σε τρία στάδια. Όπως λέει ο Άγιος Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός η Π.Δ. εκήρυσσε φανερώς τον Πατέρα, η Κ.Δ. τον Υιόν και στο τρίτο στάδιο στην δική μας εποχή τής Εκκλησίας εμπολιτεύεται το Πνεύμα. Ο Άγιος Γρηγόριος προβλέπει τις σύγχρονες ιδέες λοιπόν περί εξελίξεως και  με τους φωτισμούς και τις εκλάμψεις, λέει και τις κατά μέρος προσθήκες, το ανθρώπινο γένος προχωρεί εκ δόξης εις δόξαν (Λόγος 31ος, 26-27).

          Αυτή είναι η κανονιστική, βιβλική, ιστορική προσέγγιση! Είναι ανάγκη όμως να προχωρήσουμε. Ποιά είναι η εσωτερική λογική του δόγματος της Αγίας Τριάδος, η συνοχή του, η βασική του έμπνευση και ποιές οι ηθικές καί πνευματικές του συνεπαγωγές: Η ιστορική προσέγγιση μάς λέει ότι ο Θεός είναι τρισυπόστατος αλλά δέν μας υποδεικνύει το γιατί! [Οτι ακατάληπτον τό θείον καί ότι ου δεί ζητείν καί περιεργάζεσθαι τά μή παραδεδομένα ημίν υπό τών αγίων προφητών καί αποστόλων καί ευαγγελιστών. Ιωάν. Δαμασκηνού, έκδοσις ακριβής τής ορθοδόξου πίστεως.]

          Αυτό θα το βρεί ο Κάλλιστος με την βοήθεια τριών συγγραφέων. Ενός Έλληνα, του Μ.Βασιλείου και δύο Λατίνων. Ο Μ.Βασίλειος μιλά περί της ενότητος του Θεού με όρους κοινωνίας μεταξύ των τριών υποστάσεων ή προσώπων. (Εν τη κοινωνία τής Θεότητος εστίν η ένωσις). Και ο Γρηγόριος Νύσσης συμπληρώνει "Μηδεμίαν είναι παραλλαγήν εν τη ζωοποιώ φύσει, επί Πατρός λέγω και Υιού και πνεύματος Αγίου, αλλά τινά συνεχή και αδιάσπαστον κοινωνίαν εν αυτοίς θεωρείσθαι" (Επιστολή 381,4).

Αυτή είναι μία νύξη ώς πρός το εσωτερικό νόημα του δόγματος της Τριάδος. Υπάρχει κάτι που αντιστοιχεί στην έννοια της ενότητος εν τη ποικιλία!

          Μία δεύτερη νύξη υπάρχει στον Αυγουστίνο. Οι Καππαδόκες θεωρούν τήν Τριάδα σάν κατ' αναλογίαν ένωση τριών ανθρώπων που σχετίζονται μεταξύ τους. Αντιθέτως ο Αυγουστίνος εργάζεται πάνω  στο ψυχολογικό πρότυπο τού ενός προσώπου, το οποίο διαθέτει νού, αυτοσυνειδησία και αγάπη πρός τον εαυτό του. Ακόμη δέ και μνήμη, κατανόηση και βούληση. Αλλά επιτέλους μιλά για την αγάπη. Διότι η αγάπη υπονοεί τρία πράγματα, τον εραστή, το ερώμενο αντικείμενο και τον έρωτα που διαπερνά αμοιβαία και τον αγαπώντα και τον αγαπώμενο. Βεβαίως το πρότυπό του αποπροσωποποιεί το Πνεύμα και είναι διπρόσωπο αντί για τριπρόσωπο. Όμως δίνει περιεχόμενο στον λόγο του Ιωάννη "ο Θεός αγάπη εστί".

          Ο Σκωτσέζος όμως Richard του St.Victor (+1173) επεξηγεί αποτελεσματικά την σημασία του δόγματος.

          Η αγάπη λέει είναι δώρο και αντίδωρο, πρέπει να είναι αμοιβαία. Απαιτεί ένα εγώ και ένα εσύ. Και δέν πρέπει να είναι μόνον αμοιβαία αλλά και μεθεκτή, καί γιά να μπορεί να μοιράζεται πρέπει οι δύο να μοιράζονται την αμοιβαία τους αγάπη μ' έναν τρίτο. Αυτός ο τρίτος είναι το Άγιο Πνεύμα. [Σύμφωνα όμως με την οικογενειακή αναλογία του Richard ο Υιός είναι ο τρίτος της αγάπης, διαφορετικά μένουμε στους δύο Θεούς του Αυγουστίνου, μόνο πού τήν θέση τού Υιού τήν λαμβάνει τό Αγιο Πνεύμα.]

          Ερχόμενοι στον Ζηζιούλα τώρα, μαθαίνουμε ότι "ο Θεός είναι όν σχεσιακό". Υπάρχει εντός του Θεού μία σχέση μεταξύ του "Εγώ και του Εσύ". Ο Θεός είναι διαπροσωπικός, δέν είναι μονάδα, αλλά ενότητα. Ο Θεός είναι κοινωνικός, απολύτως ανοικτός, αντίθετα απο εμάς οι οποίοι βιώνουμε το πρόσωπο μας με αποκλειστικότητα και παχύτητα και αδιαπερατότητα. Η σωτηρία μας είναι η έννοια της "περιχώρησης". Περιχώρηση σημαίνει κυκλική κίνηση, άρα κοινωνία, διάλογο και αμοιβαία εγκατοίκηση. Σημαίνει χώρηση συν χωρώ. Λόγω της περιχώρησης, ο Πατήρ, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα ενοικούν ο καθείς εις τον άλλον. Κατοικεί κάθε πρόσωπο στα άλλα δύο διά της ατελευτήτου κινήσεως της αμοιβαίας αγάπης. [Καταργείται μέ τήν περιχώρηση τής αγάπης τό ομοούσιο].

          Το νέο πρόβλημα που προκύπτει λοιπόν είναι η έννοια του προσώπου. Η θεολογική παράδοση δέν εννόησε ποτέ το πρόσωπο σαν σύγχρονο υποκείμενο με αυτο-συνειδησία, αλλά σάν συνάντηση και επικοινωνία! Δέν εννοούσαν ότι είναι τρια διακριτά κέντρα αυτοσυνειδησίας αλλά ότι το κάθε ενα έχει διακριτό και μόνιμο "τρόπο υπάρξεως". Έτσι ο Karl Barth συμπεραίνει ότι αυτό που εμείς σήμερα εννοούμε με τον όρο "προσωπικότης" θα πρέπει να αποδοθεί στην μία ουσία και όχι στα τρία Πρόσωπα ή Υποστάσεις. Ο Θεός δέν είναι τρείς προσωπικότητες, αλλά μία, δέν είναι τρία "Εγώ" αλλά "ΕΝΑ" επί τρία. Όμως αυτές οι κινήσεις ή τρόποι υπαρξης μπορούν να αγαπούν η μία την άλλη αφού μόνον τα πρόσωπά είναι ικανά για αμοιβαία αγάπη;

Και όμως, λέει, στο Ευαγγέλιο ο Ιησούς προσεύχεται στον Πατέρα Του και ο Πατήρ απαντά, κάτι που μας δίνει αμέσως την έννοια του διαλόγου δύο συνειδητών υποκειμένων. Και ας μείνουμε με αυτή την ιδέα, λέει, ότι δηλ. στα πλαίσια της ανθρώπινης εμπειρίας μας, η αμοιβαία αγάπη είναι το λιγότερο ατελές ανάλογο της Θείας ζωής.

          

 Πρίν συνεχίσουμε όμως την διαπραγμάτευση του ανθρωπίνου προσώπου σαν εικόνος της Αγίας Τριάδος,  η οποία αγάπη εστί, ας δούμε το νόημα εν τέλει αυτής τής αγαπολογίας. Γράφει λοιπόν ο Άγιος Ισαάκ ο Σύρος: "Η αγάπη είναι η Βασιλεία την οποία ο Κύριος μυστικά υποσχέθηκε στους Μαθητές. Όταν αποκτήσουμε την αγάπη, θα έχουμε  εγγίσει τον Θεό και το ταξίδι μας θα έχει τελειώσει. Θα έχουμε φθάσει στο νησί που κείται πέραν του κόσμου, όπου ο Πατήρ, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα". 

Με την οικονομία του Αγίου Πνεύματος λοιπόν, το οποίο είναι η Αγάπη, φτάνουμε στο τέλος του ταξιδού χωρίς να' χουμε ταξιδέψει, χωρίς μετάνοια, άσκηση και προσευχή!

Αφού μιλήσουμε για τον αιώνιο κύκλο της αγάπης εντός της Τριάδος, ας ρίξουμε μία ματιά στον κύκλο ο οποίος διευρύνεται έτσι, ώστε να αγκαλιάζει την δημιουργία. Τί μου λέει η πίστη στην Τριάδα για τον εαυτό μου; Η κοινωνική προσέγγιση της Τριάδος τί λέει για την θεολογία του ανθρώπινου προσώπου: "Ποιήσωμεν άνθρωπον κατ'εικόνα ημετέραν και καθ'ομοίωσιν" (Γεν. 1,26).

Η δημιουργία του ανθρώπου είναι μία "συνοδική" πράξη, ενώ η εικόνα του Θεού μέσα μας είναι σαφώς η εικόνα της Τριάδος . Άρσεν και θήλυ εποίησεν αυτούς" (1,27). Η εικόνα του Θεού ώς "όντος κοινωνικού" είναι εικόνα "σχεσιακή" ή οποία αντανακλάται στην σχέση μεταξύ ανδρός και γυναικός. Μόνο μέσα σε μία διαπροσωπική κοινωνία μπορεί να επιτευχθεί σωστά η ομοίωση πρός την Τριάδα [τώρα μάλιστα με το σύμφωνο συμβίωσης μπορούν να θεωθούν και οι ομοφυλόφιλοι]. Η ανθρώπινη ταυτότητά μας ή είναι κοινωνική ή δέν είναι τίποτε. Δέν θα είμαι πρόσωπο, αν δέν αντικρίζω τους άλλους, αν δέν κοιτάζω πρός αυτούς και δέν τους επιτρέπω να κοιτάζουν πρός εμένα. [Αλλά και τότε "Κάλλιστε" δέν βλέπουμε την τρίχα στο μάτι του άλλου; Το ίδιο δέν υφίσταται και ο άλλος; Δέν βλέπουμε μόνον τρίχες μεταξύ μας; Τα παλούκια που θα τα βάλουμε;]. [Το αρσεν και θηλυ δέν ανήκει στό κατ'εικόνα].

          Και όλα αυτά, επειδή ο Θεός είναι Τριάς [ανακουφιστήκαμε], θεωρώντας τήν ανθρώπινη φύση υπό το φώς της Τριάδος, μπορούμε να κάνουμε την διάκριση ανάμεσα στο ατομο και στο πρόσωπο.

Το άτομο είναι ο ανταγωνιστής. Το πρόσωπο είναι ο συν-άνθρωπος. Οι σχέσεις μας είναι αυτές που μας κάνουν πρόσωπα. [Βασισμένες στην ελευθερία του Βολταίρου που λέει θα σέβομαι την ελευθερία σου όσο εσύ θα σέβεσαι την δική μου! Και τί νόημα έχει να αγαπούμε αυτους που μας αγαπούν και μας σέβονται; "Κάλλιστε;"].

          Ώστε να είναι όλοι ένα, λέει ο Ιησούς στην αρχιερατική προσευχή. Όπως εσύ Πατέρα είσαι ενωμένος μ'εμένα κι εγώ μ'εσένα. Καθώς λέει ο Χριστός, όπως και ο Πλάτων "Όπως επάνω έτσι και κάτω" ή "ώς εν ουρανώ και επί της γής". Εμείς ώς εικόνες της Αγίας Τριάδος, καλούμαστε να υλοποιούμε επί γής  την κίνηση της Θείας περιχώρησης, αναπαράγοντας εδώ κάτω την αμοιβαία αγάπη των Θείων επροσώπων. Έτσι λέει και ο Γοντικάκης: "Η Τριαδική αγάπη διαστέλλει το χώρο σε παράδεισο".

          "Κοινωνικό μας πρόγραμμα είναι το δόγμα της Αγίας Τριάδος" λέει ο Nikolai Fedorov. [Και σε τί διαφέρει η Εκκοσμίκευση;]

Κάθε κοινωνική ομάδα λοιπόν καλείται να μεταμορφωθεί διά της χάριτος σε ζωντανή εικόνα της Θείας περιχωρήσεως. Πρέπει να αντανακλά αυτό που ονομάσαμε "εν ποικιλία ενότητα" του Θεού, να συμφιλιώνει και να εναρμονίζει την διαφορετικότητα με την ενότητα, την ελευθερία με την αμοιβαία ελληλεγγύη, κατά το πρότυπο της Τριάδος! [ΑΛΛΗ ΑΓΝΩΣΤΗ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΤΡΙΑΔΑ ΧΩΡΙΣ ΤΟ ΟΜΟΟΥΣΙΟ ΤΩΝ ΥΠΟΣΤΑΣΕΩΝ]. [Ζήτω ο Βασιλιάς Ζηζιούλας! Ζεί και βασιλεύει και τον κόσμο κυριεύει]. 

         
 ΣΧΟΛΙΟ: Όλη η διαπραγμάτευση προϋποθέτει την έλλειψη του Χριστού, λόγω της αναλήψεώς Του και την παρουσία ανάμεσα μας μόνον του Αγίου Πνεύματος. Μόνο που την αίρεση της οικονομίας του Αγίου Πνεύματος την καλύπτει με το καθολικό δόγμα της αναλογίας, όπως θα δούμε σύντομα. Τί να πούμε; Παράπλευρες απώλειες της εσχατολογίας. Ένας πρόωρος Χριστιανός. Μόλις βαπτίστηκε αγάπησε! Μία και μόνον απλή ερώτηση μπορεί να ανατρέψει όλη αυτή την θολούρα! Cur Deus Homo; Εάν όλα αυτά που ισχυρίζονται οι αγαπολόγοι είναι αλήθεια, τότε γιατί ενσαρκώθηκε ο Κύριος; Γιατί δέν άνοιξε απλώς τους ουρανούς να μας πεί: Όπως αγαπά ο άνδρας την εαυτού γυναίκα έτσι να αγαπιέστε, σ'αυτή την αγάπη αντικατοπτρίζεται ο Θεός σας, η Αγία Τριάδα. Η αναλογία της αγάπης, καθότι αγάπη είναι το Άγιο Πνεύμα, προϋποθέτει την απουσία του Χριστού και την οικονομία του Αγίου Πνεύματος.

                                           
                                           ΤΕΛΟΣ.

Ας δούμε όμως και μία θεολογική ερμηνεία της κινήσεως της Αγίας Τριάδος, την οποία ερμηνεύει Ιεραρχικά ο μεγα­λύτερος Θεολόγος, Άγιος Μάξιμος ομολογητής, ambigua, 23: «Πώς εξηγείται το γραφέν υπό Γρηγορίου; Διά τούτο μονάς απ’ αρχής εις δυάδα κινηθείσα μέχρι Τριάδος έστη!; Κινείται (απαντά ο Άγιος Μάξιμος) μέσα στον Νου που είναι άξιος να την κατανοήσει, ο οποίος μέσω της Μονάδος και μέσα στην Μονάδα ολοκληρώνει κάθε έρευνα του σ’ αυτή ή για να το πούμε διαφορετικά, ολόκληρη η Μονάς αχώριστη διδάσκει και φανερώνει στον Νου, στην πρώτη του επαφή μαζί Της, την αλήθεια γύρω από την Μονάδα, έτσι ώστε να μην εισαχθεί χωρισμός στην πρώτη Αιτία. Μετά όμως προχωρά στην φανέρωση της θείας και απόρρη­της Θεογονίας αυτής της πρώτης Αιτίας, αποκαλύπτοντας του Μυστικά και κρυφά ότι δεν πρέπει να σκεφτεί ποτέ πως αυτό το Υπερού­σιο Αγαθό μπορεί να είναι άγονο, στείρο Λόγου και Σοφίας ή Αγιαστικής Δυνάμεως, ομοουσίους και υπαρκτές σαν υποστάσεις, για να μην διατρέξει τον κίνδυνο, αυτός ο Νους, να εννοήσει πως ο Θεός είναι Σύνθεση αυ­τών, ωσάν να επρόκειτο για τυχαία κατηγορήματα, αντί να πιστεύει δια της πίστεως ότι Αυτοί συνυπάρχουν, συναιω­νίως. Λέγεται λοιπόν πως ο Θεός κινείται, καθώς είναι Αιτία της έρευνας του τρόπου με τον οποίον συνυπάρχει. Διότι είναι αδύνατον χωρίς θεϊκό φωτισμό να κατανοήσουμε κάτι από τον Θεό. Διότι ο Θεός που δεν έχει την ίδια φύση με τους ανθρώπους, έχει ασφαλώς και διάφορον τρόπον γεννή­σεως.»

ΜΕ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΔΕΝ ΕΜΕΙΝΕ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΜΕΝΟΣ Ο ΚΑΛΛΙΣΤΟΣ ΚΑΙ ΕΨΑΞΕ ΕΞΗΓΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΣΚΕΠΤΟΜΕΝΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ.

ΑΣ ΜΗΝ ΚΡΥΒΟΜΑΣΤΕ ΛΟΙΠΟΝ. Η ΜΕΤΑΠΑΤΕΡΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΥΠΟΘΕΤΕΙ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΣΣΕΙ ΤΟ ΦΙΛΙΟΚΒΕ. Η ΑΓΑΠΟΛΟΓΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΤΕΛΕΙΩΤΙΚΟ ΧΤΥΠΗΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ.