Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΚΑΙ Η ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ

 Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΚΑΙ Η ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ 

ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ;

Τού ENRICO BERTI.

  Ας πούμε απλά ότι η πολλαπλότης που χαρακτηρίζει όλες μας τις εμπειρίες, μάς οδηγεί να αναρωτηθούμε τί πράγμα σημαίνει υπάρχειν, υπάρχω, ζώ; Τί πράγμα υπάρχει και τί πράγμα είναι εκείνο που υπάρχει! Όποιος ασχολείται με την οντολογία ενδιαφέρεται πάνω απ’όλα με την πρώτη ερώτηση: τί πράγμα σημαίνει αποδοχή (ή άρνηση) ότι κάτι υπάρχει (διότι διάφορα πράγματα υπάρχουν), τί εννοούμε ή πρέπει να εννοήσουμε με όρους και εκφράσεις σαν “ισότης” διαφορετικότης, να είμαστε το ίδιο πράγμα σε διαφορετικούς χρόνους, να έχω συγκεκριμένες ιδιότητες; Ο όρος μεταφυσική χρησιμοποιείται συχνά με ευρύτερη σημασία, περιλαμβάνοντας και τις άλλες δύο ερωτήσεις: τί πράγμα υπάρχει (ο Θεός, τα άτομα, ο ήλιος, οι αριθμοί και με ποιες ιδιότητες συγκεκριμένες αποτελείται αυτό που υπάρχει (παντοδύναμος, παντογνώστης, υλικό, άυλο κ.τ.λ.).

          Ας συγκεντρώσουμε κατ’αρχάς τα χωρία τού Αριστοτέλη στα οποία θα αναφερθούμε στην συνέχεια:

          Μετφ. Ζ1, 1028 a 10-15: Το όν λέγεται πολλαχώς, καθάπερ διειλόμεθα πρότερον (όπως διακρίναμε πριν) εν τοίς περί του προσαχώς (στην πραγματεία για τις πολλές σημασίες) σημαίνει γάρ το μέν τι εστί και τόδε τι (το συγκεκριμένο κάτι), το δε ποιόν ή ποσόν ή των άλλων έκαστον τών ούτω κατηγορουμένων (των κατηγοριών) τοσαυτώς δε λεγομένου τού όντος φανερόν ότι τούτων πρώτον όν το τί εστίν, όπερ σημαίνει την ουσίαν. (είναι φανερόν ότι ανάμεσα σ’αυτές πρώτο όν είναι το τί εστί, αυτό ακριβώς που φανερώνει και την ουσία).

          1028 b 2-7: και δη και το πάλαι τε και νύν και αεί ζητούμενον και αεί απορούμενον, τι το όν, τούτο, έστι τις η ουσία (τούτο γάρ οι μέν εν είναι φάσιν οι δε πλείω ή έν, και οι μέν πεπερασμένα οι δε άπειρα), διό και ημίν και μάλιστα και πρώτον και μόνον ώς ειπείν περί τού ούτως όντος θεωρητέον τί εστίν. (γι’αυτό και εμείς σε ύψιστον βαθμόν και πρώτα πρώτα πρέπει να διευθύνουμε την ματιά μας προς το όν που έχει ένα τέτοιο είδος ύπαρξης ερευνώντας το τί αυτό είναι.

          M. Heideger: Ο Κάντ και το πρόβλημα τής μεταφυσικής (1929) “Το πρόβλημα τού Είναι θα κατορθώσει ποτέ να αναδυθεί ξανά από όλες αυτές τις ερωτήσεις; Με το ειδικό του βάρος και την θεμελιώδη του ευρύτητα; Ή μήπως γι’αυτό πρέπει να ανατρέξουμε στην ανάμνηση; Ας δώσουμε τον λόγο λοιπόν στον Αριστοτέλη : και δή και το πάλαι τε και νύν και αεί ζητούμενον και αεί απορούμενον, τί το όν!

          Μετ. Ε1, 1025 b 3-18: Αί αρχαί και τα αίτια ζητείται των όντων, δήλον δε ότι η όντα (και είναι φανερό ότι τα όντα τα θεωρούμε αποκλειστικά ώς όντα) έστι γάρ τί αίτιον υγιείας και ευεξίας, και των μαθηματικών είσιν αρχαί και στοιχεία και αίτια, και όλως δε πάσα επιστήμη διανοητική ή μετέχουσα τι διανοίας περί αιτίας και αρχάς εστιν ή ακριβεστέρας ή απλουστέρας. Αλλά πάσαι αυταί περί όν τί και γένος τί περιγραψάμεναι περί τούτου πραγματεύονται, (αλλά όλες αυτές οι επιστήμες έχουν θέμα τους ένα είδος τού όντος και αφού περιορίσουν ένα γένος στα σταθερά του όρια περνούν αυτό το γένος ώς αντικείμενο τής πραγματείας τους), αλλ’ούχί περί όντος απλώς ουδέ ή όν, ουδέ του τί εστίν ουθένα λόγον ποιούνται, (και δεν ασχολούνται για το όν αποκλειστικά ούτε το θεωρούν ώς όν και για το τί εστί του θεματικού των αντικειμένου δεν κάνουν καμία συζήτηση), αλλ’εκ τούτου, αί μέν αισθήσει ποιήσασαι αυτό δήλον αί δι’υπόθεσιν λαβούσαι το τί εστίν, (αλλά ξεκινώντας από το θεματικό τους αντικείμενο άλλες αφού το κάνουν αυτό φανερό με την αίσθηση και άλλες βάζοντας δογματικά το τί είναι σαν υπόθεση (σαν υποκείμενο) ούτω τα καθ’αυτά υπάρχοντα τω γένει περί ο εισίν αποδεικνύουσιν ή αναγκαιότερον ή μαλακώτερον (έτσι όλες τις καθαυτό ιδιότητες του γένους με όποιο ασχολούνται τις κάνουν φανερές με αποδεικτικό τρόπο άλλοτε αναγκαιότερον άλλοτε μαλακώτερον), διόπερ φανερόν ότι ούκ εστίν απόδειξις ουσίας ούδέ του τί εστίν εκ της τοιαύτης επαγωγής, (γι’αυτό δεν υπάρχει απόδειξη για την ουσία ουδέ για το τί εστί που να μπορεί να βγαίνει από μία τέτοια επαγωγή [διαδικασία ή πρόοδο], αλλά τις άλλος τρόπος της δηλώσεως (αλλά υπάρχει ένας άλλος τύπος δικαιώσεως [φανερώσες]), ομοίως δε ουδ’εί εστίν ή μη εστί το γένος περί ο πραγματεύονται ουδέν λέγουσι, (ομοίως δεν λέγεται αν υπάρχει το γένος της “έρευνας τους”), διά το της αυτής είναι διανοίας το τε τι εστί δήλον ποιείν και εί’εστίν. (διότι η ίδια διανοητική πράξη που φανερώνει το τί εστί του γένους αυτή τεκμηριώνει και την ύπαρξη του).

          Θα δούμε λοιπόν σιγά-σιγά ότι η μεταφυσική τού Αριστοτέλη δεν είναι ούτε οντολογία, ούτε Θεολογία. Διότι το γεγονός ότι η μεταφυσική τού Αριστοτέλη είναι μία Θεολογική επιστήμη σημαίνει πώς υπάρχει μία όψη αυτής η οποία ασχολείται με Θεία αντικείμενα και επομένως θα ήταν σωστό να την υπολογίσουμε και Θεολογική. Αλλά αυτή η όψη  δεν εξαντλεί το σύνολο τής εργασίας γύρω από την πρώτη φιλοσοφία που είναι η έρευνα και των τεσσάρων γενών τών πρώτων αιτίων, ενώ τα Θεία όντα ανήκουν μόνον στις κινητικές αιτίες, οι οποίες δεν είναι και τόσο σημαντικές για τον Αριστοτέλη καθώς μένει σταθερός στο πρωτείο τής μορφής σαν εξήγηση τής πραγματικότητος.

          Αλλά θα έλεγα ότι δεν μπορούμε να πούμε ούτε ότι αυτή είναι μία οντολογία. Όχι μόνον διότι είναι ένας όρος μοντέρνος αλλά και για έναν άλλον βαθύτερο λόγο. Είναι αλήθεια ότι ο Αριστοτέλης στην αρχή του βιβλίου Γάμα τής Μεταφυσικής, ανακοινώνει σχεδόν θριαμβευτικά ότι υπάρχει μία επιστήμη η οποία μελετά το όν σαν όν και τις ουσιώδεις του ιδιότητες. Όμως δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι αμέσως πριν στο βιβλίο Βήτα, στο οποίο είχε εκθέσει μία σειρά από απορίες, εκ των οποίων οι πρώτες αφορούν ακριβώς το αντικείμενο τής πρώτης επιστήμης. Συγκεκριμένα η πρώτη απορία τού Βήτα συνίσταται στην ερώτηση εάν είναι μόνον μία η επιστήμη που μελετά όλες τις αιτίες, δεδομένου ότι οι αιτίες ανήκουν σε διαφορετικά γένη, και δεν είναι καν αντίθετες οι μέν στις δε (εάν ήταν αντίθετες θα ανήκαν στο ίδιο γένος και δεν θα υπήρχε πρόβλημα). Το πρόβλημα είναι: πώς μπορεί μία ίδια επιστήμη να ασχοληθεί με τέσσερα γένη αιτίων τόσο διαφορετικών όπως το ουσιαστικό αίτιο, το ποιητικό, όθεν η κίνησις, το τελικόν και το υλικόν;

Αμέθυστος.