του Marcello Veneziani
Ο Διόνυσος είναι ο θεός του απέραντου παγκόσμιου χάους, ο θεός όσων παραληρούν, παραβαίνουν, υπερβαίνουν. Ο Πρωτέας είναι ο θεός των μεταλλαγμένων, των διαγονιδιακών, αυτών που μεταμορφώνονται ή είναι υγροί. Ο Νάρκισσος είναι ο θεός των selfies, ο προστάτης των εγωκεντρικών και ματαιόδοξων, που καθρεφτίζονται συνεχώς όπως στο μύθο και τοποθετούνται στο κέντρο του κόσμου. Μεταμορφωμένος σε λουλούδι, ο Νάρκισσος[του κισσού τό πλάνο ψήλωμα] είναι ο υποτιθέμενος πατέρας των παιδιών των λουλουδιών, των power flowers, μέχρι τα fleurs du mal, και οποιασδήποτε άλλης φυτικής και οικολογικής εικόνας.
Αν το καλοσκεφτείτε, οι τρεις μυθικές φιγούρες είναι η περίληψη της εποχής μας, το κλειδί των ημερών μας. Συνοψίζονται σε έναν σύγχρονο μύθο, ο οποίος πέθανε πρόωρα όπως εκείνοι που αγαπούν τους θεούς, σε ένα φωτοστέφανο καπνού, αλκοόλ και ροκ μουσικής: ο Τζιμ Μόρισον, ο οποίος πέθανε σε ηλικία 27 ετών, το καλοκαίρι πριν από 50 χρόνια. Θυμάμαι την αρχή του ποιήματός του αφιερωμένου στον Διόνυσο: «Το πολυτελές άρμα του Διόνυσου γεμάτο λουλούδια και γιρλάντες» και τον ξαναβλέπω με το κεφάλι περιτριγυρισμένο από μια γιρλάντα, λουλούδια κορώνας.
Πώς να ορίσετε την εποχή μας, τουλάχιστον από τη δεκαετία του εξήντα και μετά, αν όχι τη Διονυσιακή; Ένας μαζικός Διονυσισμός, έστω και καθολικός. και όπως όλα τα μαζικά φαινόμενα, η υποβάθμιση ενός πνεύματος που προηγουμένως προοριζόταν για μικρές μειονότητες. Movida, άγρυπνες νύχτες, κατάχρηση αλκοόλ και καπνίσματος, κυνηγητό ατελείωτων επιθυμιών, καταπάτηση… Το απόλυτο γίνεται (δι)απόλυτο, πράγματι cupio dissolvi, η επιθυμία για διάλυση. Πόσα ίχνη αφήνει ο Διόνυσος στη ζωή των ημερών μας; κομμάτια απογοητευμένα από τους περιορισμούς υγείας αλλά νά σιγοβράζουν κάτω από τά ίχνη.
Και πώς να ορίσετε μια εποχή, μια ανθρωπότητα που ονειρεύεται να αλλάζει συνεχώς τη ζωή της και τις συνδηλώσεις της, τη φύση και τη σεξουαλικότητά της, το σώμα της, την ηλικία της, τους τόπους ζωής, τους ανθρώπινους και εδαφικούς δεσμούς, αν όχι ως πρωτεϊκούς; Ο Πρωτέας είναι αυτή η δευτερεύουσα θεότητα του αρχαίου κόσμου που σήμερα παίρνει από το χέρι αυτούς που θέλουν να αλλάξουν. και αντιπροσωπεύει αυτό που ο Bauman ονόμασε υγρή νεωτερικότητα. Έχουμε εγκαταλείψει τον Προμηθέα που ήταν ο πατέρας της νεωτερικότητας, της τεχνολογίας και του ατομικισμού, που επίσης εξυψώθηκε από τον Μαρξ, για να αφοσιωθούμε στον Πρωτέα, τον θεό των μεταλλαγμένων, των ρευστών και των τρανσέξουαλ.
Και πάλι, πώς να ορίσετε μια εποχή αιχμάλωτη αμέτρητου και νηπιακού εγωισμού, που αισθάνεται ότι βρίσκεται στο κέντρο του κόσμου και που χρησιμοποιεί κάθε μέσο, από smartphone μέχρι κοινωνικά δίκτυα, από τατουάζ μέχρι αισθητικές πινελιές, για να γιορτάσει τον εαυτό της , αναπληρώνοντας τον εαυτό της, ανοσοποιούμενη από τα γηρατειά, καθρεφτιζόμενη αδιαλείπτως; Ναρκισσισμό; πράγματι μαζικός ναρκισσισμός.
Ας ξεκινήσουμε πάλι από την παρακμή των θρησκειών, από το λυκόφως των θεών. Ο Διόνυσος, που αρνήθηκε και έσβησε τους θεούς, έμεινε τρελός και ασεβής, να παρακολουθεί το χάος που προέκυψε από το ηλιοβασίλεμά τους και τη νύχτα που έπεσε μετά την απώλεια της αναζήτησης του φωτός. Ο Διόνυσος είναι ο θεός της μέθης, της παράβασης, της υπερβολής. Ο θεός της νύχτας, του κρασιού, της υπερβολής, των παραισθησιογόνων, του χάους. Παλιότερα, για να πλησιάσει κανείς στον Διόνυσο, είχε ένα αντίδοτο, σήμερα θα λέγαμε εμβόλιο, φρένο, σχεδόν παρμπρίζ : τόν Απόλλωνα, που σε αντίθεση με τον Διόνυσο, ήταν ο θεός του μέτρου, της τάξης και της ομορφιάς, της ολυμπιακής ηρεμίας τής αρμονίας, του φωτός. Για να σταματήσουμε στους σύγχρονους, ήταν ο νεαρός Νίτσε που ανακάλυψε πριν από 150 χρόνια, στη Γέννηση της Τραγωδίας, το ζευγάρι στις απαρχές του ελληνικού οράματος. Ήταν αυτός που ανακάλυψε ότι η Ελλάδα δεν ήταν μόνο τάξη και ομορφιά, λόγος και μέτρο, αλλά πίσω από τη φρίκη του απείρου υπήρχε και η έλξη για το άπειρο, ο ίλιγγος του χάους, η απελευθέρωση της μέθης. Ο Απόλλων αντιπροσώπευε τον κύκλο, σύμβολο της πληρότητας και του ορίου που συνδέει την αρχή με το τέλος. Αντίθετα ο Διόνυσος σπάει τον κύκλο αφήνοντας τη γραμμή να χαθεί στο άπειρο.
Μετά τον Νίτσε άλλοι έγραψαν για τον Απόλλωνα και τον Διόνυσο. Ανάμεσά τους ο Giorgio Colli, στον απόηχο του Νίτσε και των Ελλήνων (και των δύο ήταν ο μεγαλύτερος ερμηνευτής) που αφιέρωσαν ένα νεανικό δοκίμιο στο απολλώνιο και διονυσιακό πνεύμα, αναδημοσίευση Adelphi. Διαβάζοντας όμως τον Colli, και όχι μόνο αυτόν, γεννιέται μια αμφιβολία: τι θα γινόταν αν ο Απόλλωνας και ο Διόνυσος ήταν οι μυθολογικές μεταμορφώσεις του κλασικού πνεύματος και του ρομαντικού πνεύματος; Η αρμονική λατρεία της εκφραστικής μορφής, η αίσθηση της τάξης και του μέτρου, ο κανόνας και το σύνορο είναι κατάλληλα για το πρώτο. Το δεύτερο αντιθέτως εκφράζει τη θύελλα της εσωτερικότητας, τη σύγχυση και τη σύμπτωση των αντιθέτων, την περιστασιακότητα, τη μίξη και το χάος, τη μέθη και το όργιο, την αρρώστια και την υπερβολή. Σκεπτόμενος ίσως να ακολουθήσει τον Νίτσε και την προσωκρατική φιλοσοφία, ο Colli παρέφρασε τη λογοτεχνική κριτική του δέκατου ένατου αιώνα… Θέλετε να δείτε ότι ο Απόλλωνας και ο Διόνυσος είναι τα καλλιτεχνικά ονόματα της ομορφιάς και του μεγαλείου του Καντ;
Ας επιστρέψουμε όμως στο παρόν. Τι θα γινόταν αν για να κατανοήσουμε καλύτερα την εποχή μας έπρεπε να αφήσουμε στην άκρη ιστορικές και κοινωνικοοικονομικές, ψυχολογικές και ανθρωπολογικές κατηγορίες και αντί γι αυτές να υιοθετήσουμε μύθους; Τι θα γινόταν αν οι θεοί εξηγούσαν το νόημα και την ανοησία της εποχής μας καλύτερα από κάθε άλλη ανάλυση και έρευνα; Η νυχτερινή ζωή, οι τρανς, οι selfies, τα τατουάζ, το μεθύσι… Σκωπτικά δώρα από τους θεούς. Που επιστρέφουν τή νύχτα, στα μέσα Αυγούστου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου