Ο ΓΝΩΣΤΙΚΙΣΜΟΣ (2)

 Συνέχεια από: Πέμπτη 25 Μαίου 2023 

Ο ΓΝΩΣΤΙΚΙΣΜΟΣ 

Hans Jonas.

       

       Αυτό που συνέβη ήταν ότι ο υπαρξισμός, ο οποίος μού προσέφερε τα μέσα μιας ιστορικής ανάλυσης, ήταν εμπλεκόμενος στα αποτελέσματα αυτής! Το ταίριαγμα τών κατηγοριών του στην ιδιαίτερη ύλη η οποία εξετάσθηκε άξιζε λοιπόν να υπολογισθεί σοβαρά! Ταίριαζαν σαν να είχαν γίνει με τα ίδια μέτρα! Αλλά ήταν αλήθεια; Στην αρχή είχα κρίνει αυτό το ταίριαγμα σαν κάτι τυχαίο, λόγω τής υποτιθέμενης γενικής ισχύος τους, η οποία θα είχε εξασφαλίσει την χρησιμότητά τους στην ερμηνεία κάθε "ανθρώπινης υπάρξεως". Αλλά στην συνέχεια ήλθε στο φώς ότι η εφαρμογή τών κατηγοριών στην παρούσα περίπτωση οφείλετο κυρίως στο γένος, στο είδος τής "υπάρξεως" και των δύο πλευρών : και εκείνης που είχε προσφέρει τις κατηγορίες και εκείνης η οποία αντιστοιχούσε σ'αυτές τόσο καλά!
Ήταν η περίπτωση ενός μυημένου ο οποίος πίστευε ότι κατέχει ένα κλειδί το οποίο θα είχε ανοίξει όλες τις πόρτες: έφτασα λοιπόν σ'αυτή την ιδιαίτερη πόρτα, δοκίμασα το κλειδί και απίστευτο! Ταίριαζε στην κλειδαριά και η πόρτα ορθάνοιξε. Έτσι λοιπόν το κλειδί είχε αποδείξει την αξία του! Μόνον στην συνέχεια, όταν ελευθερώθηκα απ'την πίστη σ'ένα καθολικό κλειδί, άρχισα να αναρωτιέμαι: Γιατί αυτό το κλειδί είχε λειτουργήσει τόσο καλά σ'αυτή την περίπτωση; Πέτυχα ίσως κατά τύχη τον τύπο του κλειδιού το οποίο ταίριαζε σ'αυτόν τον τύπο της κλειδαριάς; Εάν ναί, τί πράγμα κοινό υπήρχε ανάμεσα στον υπαρξισμό και τον γνωστικισμό που επέτρεπε ώστε αυτός ο τελευταίος να ανοίξει στην πρώτη επαφή με τον πρώτο; Με μία τέτοια ανατροπή της επαφής, οι λύσεις στην μία περίπτωση κατέληγαν ερωτήσεις στην άλλη, ενώ στην αρχή φάνηκαν μόνον σαν επιβεβαίωση της γενικής αξίας του.

          Γι'αυτό η συνάντηση των δύο, ξεκινώντας σαν συνάντηση μιας μεθόδου με μία δεδομένη ύλη, κατέληξε να μου δώσει την βεβαιότητα ότι ο υπαρξισμός, ο οποίος απαιτούσε να είναι η εξήγηση των θεμελίων της ανθρώπινης υπάρξεως καθαυτής, είναι τελικά η φιλοσοφία μιας ιδιαίτερης συνθήκης, η οποία καθορίστηκε ιστορικά, τής ανθρώπινης υπάρξεως: και μία ανάλογη κατάσταση (παρότι με πολλές διαφορές) είχε γεννήσει μία ανάλογη απάντηση στο παρελθόν. Το αντικείμενο υπό εξέτασιν άλλαζε, σε ένα συγκεκριμένο παράδειγμα, το οποίο απεδείκνυε μαζί και την ανάγκη και την τυχαιότητα της μηδενιστικής εμπειρίας! Το πρόβλημα που έθεσε ο υπαρξισμός δέν χάνει βεβαίως την σοβαρότητά του, αλλά κερδίζουμε μία ακριβέστατη προοπτική, με το να αντιληφθούμε την κατάσταση τήν οποία αντικατοπτρίζει στήν οποία περιορίζεται η αξία μερικών απο τις εμπνεύσεις του!

          Με άλλα λόγια οι ερμηνευτικές λειτουργίες είναι αντεστραμμένες και αμοιβαίες- η κλειδαριά γίνεται κλειδί και το κλειδί κλειδαριά: η υπαρξιστική αναγνώριση τού γνωστικισμού, δικαιωμένη απο την ερμηνευτική επιτυχία, μάς προσκαλεί σαν ένα φυσικό συμπλήρωμα στην γνωστική ανάγνωση του υπαρξισμού.

          Περισσότερες απο δύο γενηές πρίν, ο Νίτσε είπε ότι ο μηδενισμός " αυτός ο προσκεκλημένος φάντασμα" βρίσκεται έξω απο την πόρτα! Στο μεταξύ ο προσκεκλημένος εισήλθε και δέν είναι πιά φιλοξενούμενος, και ο υπαρξισμός, όσον αφορά την  φιλοσοφία, προσπαθεί να ζήσει μαζί του! Και η ζωή με μία τέτοια παρέα σημαίνει μία ζωή σε κρίση! Οι αρχές αυτής τής κρίσης ανέρχονται στον XVII αιώνα, όταν σχηματίζεται η πνευματική συνθήκη τού μοντέρνου ανθρώπου.

          Ανάμεσα στα χαρακτηριστικά τα οποία καθόρισαν αυτή την κατάσταση υπάρχει ένα το οποίο πρώτος ο Πασκάλ προσπάθησε να αντιμετωπίσει σε όλες του τις τρομακτικές παρενέργειες και εξέφρασε με όλη την δύναμη τής ευγλωττίας του! Η μοναξιά τού ανθρώπου στο φυσικό σύμπαν τής μοντέρνας κοσμολογίας : "Ριγμένος στην άπειρη απεραντοσύνη τού διαστήματος, την οποία αγνοώ και η οποία δέν με γνωρίζει, είμαι τρομοκρατημένος" (Σκέψεις απ. 205). Πού δέν με γνωρίζει: πιό πολύ απο την εκφοβιστική απεραντοσύνη τού διαστήματος τών άπειρων κόσμων και τών χρόνων, πιό πολύ και απο την ποσοτική διαφορά μεγεθών, δηλαδή απο την μηδαμινότητα τού ανθρώπου σαν μέγεθος σ'αυτή την απεραντοσύνη, είναι η "σιωπή" δηλαδή η αδιαφορία αυτού του σύμπαντος απέναντι στις ανθρώπινες φιλοδοξίες-η αγνωσία, η έλλειψη γνώσεως τών ανθρωπίνων πραγμάτων απο μέρους εκείνου μέσα στο οποίο διαδραματίζονται όλες οι ανθρώπινες διαδικασίες και τά συμβάντα, αποτελεί και συνιστά την βαθειά μοναξιά τού αθρώπου στην ολότητα τών πραγμάτων.

          Σαν μέρος αυτής τής ολότητος, σαν παράδειγμα τής φύσεως, ο άνθρωπος είναι μόνον μία καλαμιά, εκτεθειμένη στην καταστροφή της σε κάθε στιγμή απο τις δυνάμεις ενός σύμπαντος τυφλού και απέραντου όπου η ύπαρξη δέν είναι παρά ένα τυφλό τυχαίο ατύχημα, το ίδιο τυφλό όσο θα ήταν και η καταστροφή του! Σαν σκεπτόμενη καλαμιά, όμως δέν αποτελεί μέρος τής ολότητος, δέν τής ανήκει, αλλά είναι ριζικά διαφορετική, αμέτρητα διαφορετική! Διότι η rex extensa δέν σκέπτεται, έτσι δίδαξε ο Καρτέσιος και η φύση δέν είναι τίποτε άλλο απο rex extensa (ένα εκτακτό πράγμα)-σώμα, ύλη, εξωτερικό μέγεθος. Εάν η φύση καταστρέψει την καλαμιά θα το κάνει ασυνείδητα, ενώ η καλαμιά-ο άνθρωπος- ακόμη και όταν καταστρέφεται έχει συνείδηση! Μόνον ο άνθρωπος στον κόσμο σκέπτεται, όχι επειδή αποτελεί μέρος τής φύσεως, αλλά παρ'όλα αυτά. Όπως αυτός δέν συμμετέχει στο νόημα τής φύσεως, αλλά είναι απλώς μέσω τού σώματός του σε έναν μηχανισμό καθορισμένο, έτσι η φύση δέν συμμετέχει στα προβλήματά του τά εσωτερικά. Έτσι αυτό για το οποίο ο άνθρωπος είναι ανώτερος σε όλη την φύση, η μοναδική του διάκριση, η νόηση, δέν καταλήγει σε μία ολοκλήρωση, συγχώνευση, τού είναι του με την ολότητα τού Είναι, αλλά αντιθέτως, σημειώνει μία αξεπέραστη άβυσσο ανάμεσα στον ίδιο τον άνθρωπο και το υπόλοιπο της υπάρξεως Αποξενωμένος απο την κοινωνία τού Είναι σαν ένα μοναδικό όλον, η συνείδησή του τον αναγκάζει να αισθανθεί μόνον ένας ξένος στον κόσμο και σε κάθε πράξη στοχασμού του μιλά γι'αυτή τήν πλήρη αποξένωση!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.