Ο ΓΝΩΣΤΙΚΙΣΜΟΣ (1)

Ο ΓΝΩΣΤΙΚΙΣΜΟΣ 

Hans Jonas.

          

Ο Hans Jonas, μαθητής τού Μπούλτμαν, κυκλοφόρησε το 1934 τον πρώτο τόμο τού βιβλίου του, που κατέστη ένα κλασσικό τής ιστορίας τών θρησκειών, "Γνώση και πνεύμα της όψιμης αρχαιότητος"! Την αρχή που ψύχωσε τον γνωστικισμό, ο Jonas την ανίχνευσε στο επαναστατικό πνεύμα που ώθησε περιβάλλοντα καταγωγής και ανατολικής διαμορφώσεως να αντιδράσουν στην αισιόδοξη βασική εννοιολόγηση τού κόσμου όπως τον κατανοούσε η ελληνιστική φιλοσοφία: αυτή είναι η καταγωγή τού γνωστικού αντικοσμισμού τής γνωστικής αντικοσμίκευσης ! (α-κοσμίας).

          Οι κατακτήσεις τού Μ. Αλεξάνδρου σημειώνουν μία στροφή στην ιστορία τού αρχαίου κόσμου. Αναδύθηκε μία πολιτισμική ενότης, πιό πλατειά κάθε προηγούμενης, μία ενότης η οποία διήρκεσε σχεδόν χίλια χρόνια μέχρις ότου καταστραφεί απο τις κατακτήσεις τού Ισλάμ.

          Το νέο ιστορικό γεγονός το οποίο θέλησε και πραγματοποίησε ο Αλέξανδρος υπήρξε η ένωση τής Δύσεως και τής Ανατολής. Παρότι δέ η πολιτική δημιουργία τού Αλέξανδρου κατακερματίστηκε μετά τον θάνατό του, η συγχώνευση τών πολιτισμών συνέχισε ανενόχλητη! Γεννώντας τον Ελληνιστικό πολιτισμό! Όταν η Ρώμη κατέκτησε και μεταμόρφωσε τις πολιτικές οντότητες, που ξεχώρισαν κατά την περίοδο αυτή, σε επαρχίες της Αυτοκρατορίας, έδωσε απλώς μορφή σε εκείνη την ομοιογένεια η οποία είχε αναδυθεί ανεξαρτήτως τών δυναστειών που είχαν σχηματισθεί.

          Στο μεγάλο γεωγραφικό πλαισιο τής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας οι όροι Ανατολή και Δύση έλαβαν καινούργιες σημασίες. Ανατολή υπήρξε το ελληνικό μισό τής Αυτοκρατορίας τών Ρωμαίων και Δύση το λατινικό μισό. Το ελληνικό μισό όμως συμπεριέλαβε όλον τον ελληνιστικό κόσμο, έτσι ώστε η Ανατολή τελικά αποτελείτο απο την ένωση αυτού που πρίν ήταν χωρισμένο σε ελληνική Δύση και ασιατική Ανατολή! Μετά τον Θεοδόσιο η πολιτισμική κατάσταση βρίσκει μία οριστική πολιτική έκφραση. Με το Βυζάντιο το ανατολικό μισό τού κόσμου που ενώθηκε, διαμορφώνει επιτέλους εκείνη την Ελληνική Αυτοκρατορία την οποία είχε προβλέψει ο Αλέξανδρος και ο Ελληνισμός τήν κατέστησε δυνατή.

          Ο ανάλογος διαχωρισμός της Χριστιανοσύνης σε μία λατινική Εκκλησία και μία Ελληνική, αντικατοπτρίζει και σταθεροποιεί την ίδια πολιτισμική κατάσταση στο θρησκευτικό πεδίο.

          Η Ανατολή έδωσε στην ελληνιστική κουλτούρα κάτι απο την θρησκευτικότητά της και την λατρεία της. Τον συγκρητισμό. Συγκρητισμός , με την στενή σημασία, σημαίνει Θεοκρασία. Κράση και μείξη των Θεών. Η αυξανόμενη επίδραση τών Θεών και τής μυητικής λατρείας τους στην Δύση αποτέλεσε το λειτούργημα που υπηρέτησε η Ανατολή αυτή την περίοδο.

          Αυτή η περίοδος όμως διέθετε και μία βαθειά σημασία στην ιστορία τής ζωής τής Ανατολής. Το ελληνικό μονοπώλιο κάθε μορφής διανοητικής έκφρασης παρήγαγε στο ανατολικό πνεύμα μία διπλή όψη καταναγκασμού και απελευθέρωσης! Η εννοιολογική μορφή των Ελλήνων προσέφερε στον ανατολικό νού μία δυνατότητα εντελώς νέα, να φέρει στο φώς την δική της κληρονομιά.

          Η Ελλάδα είχε ανακαλύψει τον λόγο, την μέθοδο θεωρητικής εκφράσεως, το λογικό σύστημα, μία απο τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις στην ιστορία της ανθρώπινης σκέψης! Αυτό το τυπικό (φόρμα) εργαλείο εφαρμοζόμενο σε οποιοδήποτε περιεχόμενο, ο Ελληνισμός το έθεσε στην διάθεση της Ανατολής, της οποίας η αυτοέκφραση θα μπορούσε τώρα να ωφεληθεί τα μέγιστα! Η ανατολική σκέψη δέν γνώριζε την έννοια και η έκφρασή της γινόταν αποκλειστικά μέσω συμβόλων και εικόνων. Παρ'όλα αυτά όμως στο βάθος της η ανατολική σκέψη παρέμεινε μυθολογική, αλλά έμαθε να φανερώνει τις ιδέες της με την μορφή των θεωριών και να χρησιμοποιεί λογικές έννοιες αντί να τις ντύνει μόνον με αισθητές εικόνες!

          Θα μπορούσαμε να ονομάσουμε την μεταμόρφωση τού ανατολικού πνεύματος με την βοήθεια τής Ελληνικής γνώσης και φιλοσοφίας "Γνωστική αρχή", η οποία εισήλθε τελικώς στην Δύση μέσω του Μανιχαϊσμού κυρίως και των Μυστηρίων τής Αναγεννήσεως και διασώζεται μέχρι σήμερα επηρεάζοντας καθοριστικά τον Δυτικό πολιτισμό ή και την Δύση της Δύσης, την Αμερική.

          
Γνωστικισμός, υπαρξισμός και μηδενισμός!

          
Προτίθεμαι λοιπόν να σχεδιάσω, πειραματικά σχεδόν, μία παραβολή και μία σύγκριση ανάμεσα σε δύο κινήματα ή θέσεις ή συστήματα σκέψης, πολύ μακρινά μεταξύ τους στον χρόνο και στον χώρο και μάλιστα με την πρώτη ματιά φαινομενικώς ασύμμετρα! Το ένα τών ημερών μας, εννοιολογικό, εκλεπτυσμένο και κυρίως "μοντέρνο", όχι μόνον με την χρονολογική σημασία και το άλλο ενός ομιχλώδους παρελθόντος μυθολογικού, πρωτόγονου, κάτι εκκεντρικό ακόμη και για την εποχή του. Κάτι που δέν έγινε ποτέ αποδεκτό στην σεβάσμια συντροφιά τής φιλοσοφικής μας παραδόσεως. Η άποψη μου είναι ότι τα δύο έχουν κάτι κοινό και ότι αυτό το κοινό είναι τέτοιο ώστε εάν μελετηθεί τηρώντας στον νού μας ομοιότητες και διαφορές, μπορεί να προσφέρει την κατανόηση και των δύο.

          Λέγοντας να κατανοηθούν και τα δύο δέχομαι ότι αυτό είναι με την σημασία μιας κυκλικότητος. Η προσωπική μου εμπειρία μπορεί να εξηγήσει αυτό που θέλω να πώ! Όταν πρίν πολλά χρόνια πιά αφιερωνόμουν στην μελέτη τού γνωστικισμού, αντιλήφθηκα ότι πολλά σημεία τα οποία είχα προσλάβει στην σχολή τού Χάϊντεγκερ, μού επέτρεπαν να βλέπω πλευρές τής γνωστικής σκέψης τις οποίες πρίν δέν αντιλαμβανόμουν. Και εντυπωσιαζόμουν όλο και περισσότερο απο την οικογενειακή ατμόσφαιρα αυτού που φανερωνόταν εντελώς παράξενο. Αυτή η οικειότης με τράβηξε δέ κατ'αρχάς στον γνωστικό λαβύρινθο. Στην συνέχεια, μετά μία μεγάλη παραμονή σ'αυτές τις περιοχές τής εσχατιάς, επιστρέφοντας στην φιλοσοφική σύγχρονη σκηνή η οποία είναι δική μου κατά κάποιο τρόπο, κατενόησα ότι αυτό που είχα μάθει εκεί με κατέστησε ικανό να αντιληφθώ καλύτερα την όχθη απο την οποία είχα ξεκινήσει! Η πολύχρονη επαφή με τον αρχαίο μηδενισμό απεδείχθη μία μεγάλη βοήθεια για να κατανοήσω τον μοντέρνο μηδενισμό, ακριβώς όπως αυτός ο τελευταίος μού είχε επιτρέψει στο ξεκίνημα να ανακαλύψω αυτόν τον σκοτεινό του εξάδελφο στο παρελθόν.

          Αυτό που συνέβη ήταν ότι ο υπαρξισμός, ο οποίος μού προσέφερε τα μέσα μιας ιστορικής ανάλυσης, ήταν εμπλεκόμενος στα αποτελέσματα αυτής! Το ταίριαγμα τών κατηγοριών του στην ιδιαίτερη ύλη η οποία εξετάσθηκε άξιζε λοιπόν να υπολογισθεί σοβαρά! Ταίριαζαν σαν να είχαν γίνει με τα ίδια μέτρα! Αλλά ήταν αλήθεια; Στην αρχή είχα κρίνει αυτό το ταίριαγμα σαν κάτι τυχαίο, λόγω τής υποτιθέμενης γενικής ισχύος τους, η οποία θα είχε εξασφαλίσει την χρησιμότητά τους στην ερμηνεία κάθε "ανθρώπινης υπάρξεως". Αλλά στην συνέχεια ήλθε στο φώς ότι η εφαρμογή τών κατηγοριών στην παρούσα περίπτωση οφείλετο κυρίως στο γένος, στο είδος τής "υπάρξεως" και των δύο πλευρών : και εκείνης που είχε προσφέρει τις κατηγορίες και εκείνης η οποία αντιστοιχούσεσ σ'αυτές τόσο καλά!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.