Mητροπολίτης Geevarghese Coorilos - ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΚΑΙ ΔΙΑΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ (7)

Mητροπολίτης Geevarghese Coorilos

ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΚΑΙ ΔΙΑΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ: ΜΕΡΙΚΕΣ ΟΡΘΟΔΟΞΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ

Συνέχεια από Τετάρτη, 24 Οκτωβρίου 2018

Οικονομία του Αγίου Πνεύματος: Προς μια Τριαδική Πνευματολογία-1

   Ο «Χριστοκεντρικός οικουμενισμός» υπήρξε, σε γενικές γραμμές, η κυρίαρχη θεολογική αρχή στην πλειοψηφία των θιασωτών της θεολογίας της αποστολής και του διαλόγου, ιδιαίτερα στις Προτεσταντικές εκδόσεις του. Ως αποτέλεσμα, δεν έχει δοθεί η δέουσα προσοχή στη συμβολή του Αγίου Πνεύματος, της Πνευματολογίας, σε τέτοιου είδους θεολογικές συζητήσεις. Ακόμα και όταν συμμετείχε το Άγιο Πνεύμα με κάποια μορφή, έγινε από την προοπτική της «ιστορικής Πνευματολογίας» η οποία αντιλαμβανόταν το Άγιο Πνεύμα ως εκπρόσωπο του Χριστού που εκπληρώνει το ιεραποστολικό καθήκον στο οποίο, ιεραποστολικό καθήκον, το πρόσωπο του Αγίου Πνεύματος εξαρτάται πλήρως από το πρόσωπο του Χριστού. Ωστόσο, υπάρχει μια άλλη άποψη για το Άγιο Πνεύμα, η «εσχατολογική Πνευματολογία» που διαβεβαιώνει την ανεξάρτητη προσωπικότητα του Αγίου Πνεύματος. Η Ορθόδοξη θεολογία τείνει να ακολουθήσει την τελευταία αντίληψη περί της Πνευματολογίας, η οποία επίσης τονίζεται στο νέο επίσημο πρόγραμμα της Αποστολής και του Ευαγγελισμού του WCC με τίτλο «Μαζί προς τη Ζωή: Αποστολή και Ευαγγελισμός σε Μεταβαλλόμενα Τοπία». Η εσχατολογική πνευματολογία διακηρύσσει το Άγιο Πνεύμα ως "πηγή του Χριστού" (ΣτΜ: εδώ είναι διφορούμενο το νόημα 1. Το Άγιο Πνέυμα είναι η πηγή που πηγάζει το Χριστό, 2. Το Άγιο Πνευμα είναι η πηγή που έχει ο Χριστός άρα το Άγιο Πνεύμα πηγάζει από τον Κύριο, το γνωστό «Filioque». Από τα συμφραζόμενα προκρίνεται η δεύτερη εκδοχή. Ούτε η πρώτη βεβαίως είναι αποδεκτή. Την αναφέρουμε όμως για να δείξουμε ότι αφορά στην νέα αίρεση της οικονομίας του Αγίου Πνεύματος και των πνευμάτων) και την Εκκλησία ως την εσχατολογική συνάντηση (σύναξη) του λαού του Θεού στη βασιλεία του Θεού[1]. 

Εδώ θα μπορούσε κανείς να υπενθυμίσει τη διαμάχη για το «Filioque», στην οποία διαμάχη η Ορθόδοξη Εκκλησία υποστήριξε τη θέση ότι η προσθήκη της υποπρότασης «Filioque», που σημαίνει «και ο Υιός» (αποδίδεται στα ελληνικά ως «εκ του Υιού») και συνεπάγει την έννοια της «διπλής εκπόρευσης του Αγίου Πνεύματος», θα υποβάθμιζε στην πραγματικότητα τη θέση, το ρόλο και την ταυτότητα του Αγίου Πνεύματος μέσα στην Αγία Τριάδα. Έτσι, η κοινωνική Τριάδα προσφέρει ένα συλλογικό, σε αντίθεση με ένα πυραμιδικό, όραμα μιας κοινότητας στην οποία συγκεκριμένες ταυτότητες επιδεικνύονται με ακεραιότητα και ελευθερία. Η έμφαση σε μια Τριαδική Πνευματολογία στην Ορθόδοξη θεολογία την βοηθά να αποφύγει τον αναγωγισμό του Χριστομονισμού (ΣτΜ: την γενικευτική υπεραπλούστευση, την απόδοση των λόγων και των αιτιών των όντων και των πραγμάτων στον Κύριο ως επί το πλείστον), την τάση να εξισώνουμε τον Θεό καθεαυτόν αποκλειστικά με το πρόσωπο του Χριστού (ΣτΜ: Έχουν ζητημα οι μονοφυσίτες με τον Κύριο. Πέρα από δογματικό και σφόδρα ψυχολογικό), χωρίς αναφορά στο σύνολο της Αγίας Τριάδος. Μια Τριαδολογική προοπτική θα αντιστεκόταν επίσης στο άλλο άκρο: της μείωσης του Χριστού στον ιστορικό Ιησού της Ναζαρέτ. Όπως παρατηρεί ο Samartha, μια υποβαθμισμένη έννοια της «Ιησουλογίας» και ένας σφιχτός «Χριστομονισμός» είναι και οι δύο πειρασμοί στους οποίους οφείλουμε να αντισταθούμε. Η Ορθόδοξη Χριστολογία και Πνευματολογία, κατανοητές μέσα από την Τριαδική οπτική, ξεπερνούν αυτούς τους κινδύνους. Αυτό, σε καμία περίπτωση, δεν απομακρύνει τον Ιησού Χριστό από την κεντρική του θέση στη χριστιανική πίστη[2], αλλά θέτει σαφώς τόσο το Χριστό όσο και το Άγιο Πνεύμα στο Τριαδικό πλαίσιο της χριστιανικής πίστης.

Σημειώσεις

[1]Α. Παπαδερός:«Στα πλαίσια της λειτουργικής αντίληψης της Εκκλησίας για τον άνθρωπο, τον κόσμο, την κοινωνία και την Ιστορία, κάθε διάκριση (διαχωρισμός) ανάμεσα στην κάθετη και στην οριζόντια διάσταση, είναι όχι μόνο χωρίς νόημα, αλλά και αιρετική! Τόσο παρανοϊκή και αιρετική, όσο και η διάκριση (με την έννοια του διαχωρισμού) ανάμεσα στην Ιστορία της σωτηρίας και στην Ιστορία του κόσμου, ανάμεσα στον Σταυρό και στην Ανάσταση, στην ανθρώπινη και στη θεία φύση του Χριστού ή της Εκκλησίας, ανάμεσα στην ενσάρκωση του Θεού και στη θέωση του ανθρώπου, ανάμεσα στην πίστη και τα έργα. Το παιχνίδι της αντιθέσεως του ενός προς το άλλο είναι θανατηφόρο και πρέπει, επί τέλους, να το εγκαταλείψουμε οριστικά!». 

Θα συμφωνήσουμε με τα παραπάνω αφού δηλώσουμε ότι η Ιστορία της Σωτηρίας δεν είναι η Ιστορία του κόσμου, αλλά μάλλον η σωτηρία του κόσμου. Η Ιστορία της σωτηρίας είναι αχρονική. Δεν κανοναρχεί ο χρόνος. Είναι αυτό που λαμβάνει χώρα πέραν του χρόνου. Είναι η αρπαγή του ανθρώπου στον τόπο της Βασιλείας. Η οριζόντια διάσταση γιατί να ταυτίζεται με την Ιστορία του κόσμου; Υπάρχει μια αυθαιρεσία σ΄ αυτήν την ταύτιση, η οποία ευνοεί την υπόθεση, την σύλληψη ότι είναι η Ιστορία του κόσμου, μαζί με την Ιστορία της σωτηρίας, που οδηγείται στα έσχατα και εκεί αναμένεται η εκπλήρωση των λόγων. Εκεί περιμένει η Βασιλεία των ουρανών. Και οι Άγιοι τι είναι; Βασιλεία σε αναμονή; Αυτό φυσικά και παραπέμπει στην εκκοσμίκευση της Εκκλησίας του Κυρίου. Τα έσχατα δεν εξελίσσονται με τον χρόνο, ούτε φυσικά υπάρχουν έσχατα εσχάτων. Είναι άχρονα ή αλλιώς υπέρχροναδιότι έχουν να κάνουν με τη δωρεά του Κυρίου. Είναι χαρισματική κατάσταση και ως τέτοια εμφαίνεται στον κόσμο. Κατοπτεύουν τον κόσμο αλλά δεν είναι εκ του κόσμου τούτου. Έτσι με βάση την αρχική τοποθέτηση δεν υπάρχει πρόβλημα διαφορετικά τι να κάνουμε κ. Παπαδερέ. Όταν μπαίνουμε στην Εκκλησία βγαίνουμε από τον κόσμο. Και αυτό όχι ως άρνηση για τον κόσμο αλλά ως χαρισματική αρπαγή του κτιστού από το άκτιστο. Αυτή είναι η δωρεά. Η μετάνοια είναι εδώ και τώρα ομοίως και η Βασιλεία. Ένας ενεστώτας διαρκείας για την ιστορία της σωτηρίας ή αλλιώς της μετανοίας χαρισματικά είναι ένας αεί ενεστώτας. Ο ενεστώτας της Βασιλείας. Η κάθετη διάσταση, με την οποία έχει πρόβλημα ο Βασιλειάδης, οδηγεί τα πλήθη των Αγίων άμεσα στην Βασιλεία των Ουρανών. Κάθετη και οριζόντια διάσταση είναι λειτουργικά ενωμένες με τις δυο εντολές του Κυρίου. Στην ουσία είναι η εφαρμογή των εντολών. Η ταύτιση όμως της μιας με την Ιστορία του Κόσμου και της άλλης με την Ιστορία της σωτηρίας εισάγει μια διαλεκτική εναντίωση κι αυτό διότι αφενός μεν η ταύτιση, όπως είπαμε είναι αυθαίρετη, αφετέρου δεν υπάρχει η διαλεκτική αυτή ανάμεσα στην Ιστορία του Κόσμου και στην Ιστορία της σωτηρίας. Εντός της Εκκλησίας του Κυρίου δεν υφίσταται η Ιστορία του κόσμου και θα λέγαμε ότι δεν υφίσταται και η Ιστορία της Σωτηρίας ή για να το πούμε διαφορετικά τίποτε το ιστορικό δεν έχει η Εκκλησία αφ εαυτής. Είναι πρόγευση και πύλη για τα πέραν του χρόνου. Οι άνθρωποι μπορεί να καταγράφουν και να εννοούν χρονικά και ιστορικά γεγονότα αλλά αυτά δεν αφορούν την Εκκλησία καθεαυτή, αλλά αυτά είναι περί την Εκκλησία. Αλλιώς η υιοθεσία είναι κάλπικη.

[2]ΣτΜ: ο Κύριος Ιησούς και ο Κύριος Άγιο Πνεύμα είναι ομοούσιες ενούσιες Υποστάσεις με διακριτά υποστατικά ιδιώματα και δεν κάθονται αντίκρυ, ισορροπώντας, στην ανθρωπολογική ζυγαριά. Το να ισχυρίζεται κάτι τέτοιο, όπως και τα περί χριστομονισμού, ένα μονοφυσίτης καταδεικνύει τα εξής: 1. ή είναι απίστευτα υποκριτικός ο λόγος και τα γραπτά του, 2. ή δεν είναι μονοφυσίτης αλλά μετεωρίζεται, 3. ή εμφορείται από δογματική ρευστότητα, πράγμα που συνεπικουρείται από τον δογματικό μινιμαλισμό και ακρωτηριασμό του WCC 4. ή επικαλείται μια υποτιθέμενη ορθόδοξη θεολογική θέση με άγνωστη στοχοθεσία. Οπότε, ενδεχομένως, εμφανίζει i. μια ορθοδοξία όπως την αντιλαμβλάνεται, ii. μια ορθοδοξία που επιθυμεί, iii. μια ορθοδοξία που θέλει να εμπνεύσει σε άλλους, στους διαλόγους, iv. μια κατ’ επίφαση ορθοδοξία που θέλει να διαστρέψει την όντως ορθοδοξία v. μια ορθοδοξία που δεν την αντιλαμβάνεται. 

Σε κάθε περίπτωση η λέξη είναι το όχημα και λαμπικάρεται, ήτοι υπερτονίζεται τα μέγιστα, με σκοπό να πείσει για την γνώση του περιεχομένου, την κοινή πίστη και πορεία και το περιεχόμενο ο στόχος της διαστροφής. Αν τίποτε από τα παραπάνω δεν συμβαίνει και αντιληφθεί ότι δεν φρονεί ορθόδοξα και αν αυτό του προκαλεί πόνο διότι θα ήθελε να είναι ορθόδοξος τότε μπορεί εν μετανοία να επιστρέψει στην πίστη των πατέρων της Εκκλησίας του Κυρίου και όχι των κυρίων του. Ο Διόσκορος και ο Σεβήρος δεν είναι πατέρες των ορθοδόξων.

Γ. Μπόρας