Αγ. Γρηγόριος Παλαμάς - ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ (19)

 Συνέχεια από: Τρίτη 27 Ιουνίου 2023

10. Τώρα λοιπόν με αυτόν τον τρόπο (εν εσόπτρω στον καθαρό νου) οράται o Θεός από αυτούς που έχουν καθαρθεί εν αγάπη, τότε όμως, λέγει, θα τον βλέπουν «πρόσωπο προς πρόσωπο». Εκείνοι πάλι που, επειδή δεν έπαθαν ούτε είδαν τα θεία, δεν πιστεύουν καθόλου ότι ο Θεός βλέπεται ως φώς πάνω από φως, αλλά πιστεύουν ότι λογικώς μόνο θεωρείται, μοιάζουν με τυφλούς, οι οποίοι, αντιλαμβανόμενοι μόνο τη θέρμη του ήλιου, δεν πιστεύουν σε εκείνους που τον βλέπουν και τους λέγουν ότι ο ήλιος είναι και λαμπρός. Εάν τώρα οι τυφλοί επιχειρούν να διδάσκουν αυτούς που βλέπουν, ότι δεν είναι φως ο λαμπρότατος όλων των αισθητών ήλιος, αυτοί θα γίνουν καταγέλαστοι σ’ αυτούς που βλέπουν με τα αισθητά μάτια. Εκείνοι όμως που πάσχουν τα παρόμοια σχετικά με τον πάνω από όλα «ήλιο της δικαιοσύνης», θα θρηνηθούν όχι μόνον από αυτούς που βλέπουν πραγματικά νοερώς, αλλά και από εκείνους που πιστεύουν σ’ αυτούς που βλέπουν, όχι μόνον επειδή, ενώ ο Θεός από υπερβολική αγαθότητα προς εμάς συγκαταβαίνει, σύμφωνα με την ακατάληκτη υπερούσια δύναμή του, από εκείνο που βρίσκεται πάνω από όλα και είναι ακατάληπτο και ανέκφραστο, προς αυτό που είναι μεθεκτό και θεωρείται αοράτως (βλέπεται κατά τρόπο αόρατο) από το νου, αυτοί μένουν μακριά (ανέραστοι) από τον ολοφάνερο και αυτονόητο εκείνον έρωτα, αλλά και επειδή, μη θέλοντας να ακολουθήσουν τους αγίους, οι οποίοι από φιλανθρωπία καθοδηγούν με τους λόγους τους προς το φως εκείνο, οδηγούν τον εαυτό τους στο γκρεμό και επιχειρούν να παρασύρουν μαζί τους εκείνους που πείθονται σ’ αυτούς, ώστε να έχουν οπωσδήποτε συντρόφους (κοινωνούς) όταν «θα δουν ως πυρ», σύμφωνα με τον θεολόγο Γρηγόριο, «εκείνον τον οποίο δεν γνώρισαν ως φως» ούτε και τον πίστεψαν. Αλλά βέβαια και το πυρ εκείνο είναι σκοτεινό, ή καλύτερα είναι το ίδιο με το σκότος που έχει απειληθεί (από τον Θεό). Και αυτά έχουν προετοιμαστεί για τον διάβολο και τους αγγέλους αυτού σύμφωνα με τον λόγο του Κυρίου. Επομένως ούτε αισθητό απλώς είναι το σκότος αυτό, γιατί έχει προετοιμαστεί για τους πονηρούς αγγέλους που στερούνται αισθήσεως, ούτε απλώς άγνοια είναι, γιατί αυτοί που τώρα πείθονται στους κληρονόμους του σκότους εκείνου δεν θα αγνοήσουν τότε περισσότερο τον Θεό από τώρα, ή καλύτερα θα τον γνωρίσουν και καλύτερα· γιατί λέγει, «κάθε σάρκα θα ομολογήσει, ότι Κύριος είναι ο Ιησούς Χριστός προς δόξα του Θεού Πατρός», αμήν. Δεν είναι επομένως ούτε το φως εκείνο αισθητό κυρίως (κυριολεκτικά), ούτε βέβαια γνώση, εφόσον ούτε το διακρινόμενο από αυτό σκότος είναι άγνοια. Και αν το φως εκείνο δεν είναι γνώση, αλλά μάλλον παρέχει τη μυστική και απόρρητη (ανέκφραστη) γνώση των μυστηρίων του Θεού, και ο αρραβώνας τον οποίο τώρα βλέπουν αυτοί που έχουν καθαρή την καρδιά τους δεν είναι απλώς γνώση, αλλά χορηγός ανάλογης γνώσεως, ενώ αυτός είναι φως νοητό και νοερό, ή καλύτερα πνευματικό, που αποτυπώνεται και βλέπεται πνευματικά, βρισκόμενο κατά υπεροχή πάνω από κάθε γνώση και αρετή και μοναδικός χορηγός της εδώ τελειότητας στους Χριστιανούς, η οποία δεν αποκτάται από μίμηση ή φρόνηση, αλλά μέσω της αποκαλύψεως και χάριτος του Πνεύματος.

11. Γι’ αυτό λέγει ο μέγας Μακάριος, έχοντας τον Συμεών τον Μεταφραστή, τον πιο ευχάριστο στο να τον ακούει κανείς μεταξύ των ερμηνευτών, να δίνει πρόσθετη μαρτυρία και να συμφωνεί με τα λεγόμενά του· «ο θείος απόστολος Παύλος έχει δηλώσει σε κάθε ψυχή ακριβέστερα και λαμπρότερα το τέλειο μυστήριο του Χριστιανισμού, το οποίο είναι η έλλαμψη του επουράνιου φωτός με την αποκάλυψη και δύναμη του Πνεύματος, για να μη νομίσει κανείς, ότι υπάρχει μόνον ο φωτισμός του Πνεύματος μέσω της γνώσεως νοημάτων, και κινδυνεύσει από άγνοια και ραθυμία να μη επιτύχει το τέλειο μυστήριο της χάριτος. Γι’ αυτό και το υπόδειγμα της λαμπρότητας (δόξης) του Πνεύματος που περιέβαλε το πρόσωπο του Μωυσή το παρουσίασε ως ομολογημένη μεγαλοπρέπεια (γιατί λέγει· ‘αν αυτό που καταργείται είναι τόσο λαμπρό, πολύ περισσότερο λαμπρό είναι αυτό που παραμένει’) χαρακτηρίζοντας αυτό ως καταργούμενο, επειδή η λαμπρότητα (δόξα) περιέβαλε το θνητό σώμα του Μωυσή· έδειξε όμως την αθάνατη εκείνη λαμπρότητα (δόξα) του Πνεύματος που λάμπει τώρα μέσω αποκαλύψεως στο αθάνατο πρόσωπο του έσω ανθρώπου των άξιων και που δεν καταργείται ποτέ. Γιατί λέγει· ‘όλοι όμως εμείς, δηλαδή εμείς που γεννηθήκαμε από το Πνεύμα σύμφωνα με την τέλεια πίστη μας, αντανακλώντας με ακάλυπτο πρόσωπο τη λαμπρότητα (δόξα) Κυρίου, μεταμορφωνόμαστε σε όμοιους με αυτόν από λαμπρότητα σε λαμπρότατοι (από δόξης εις δόξαν), πράγμα που προέρχεται από τον Κύριο, το Πνεύμα’· λέγοντας ‘με ακάλυπτο πρόσωπο’, εννοεί το πρόσωπο της ψυχής, γιατί, όταν επιστρέψει κανείς στον Κύριο, ‘αφαιρείται το κάλυμμά του’, λέγει, ‘και ο Κύριος είναι το Πνεύμα’. Φανερά λοιπόν έδειξε με αυτά, ότι επάνω στην ψυχή έχει τεθεί κάλυμμα σκότους, το οποίο από την παράβαση του Αδάμ βρήκε την ευκαιρία να εισχωρήσει στην ανθρωπότητα, τώρα όμως με την έλλαμψη του Πνεύματος αφαιρείται το κάλυμμα αυτό από τις πιστές και πράγματι άξιες ψυχές, και αυτή είναι η αιτία που πραγματοποιήθηκε και η έλευση του Χριστού».

Αρχαίο κείμενο

10. Νῦν μέν οὕτω τοῖς ἐν ἀγάπῃ καθαρθεῖσιν ὁ Θεός ὁρᾶται, τότε δέ, φησί, «πρόσωπον πρός πρόσωπον». Οἱ δέ τῷ μή παθεῖν τά θεῖα μηδ᾿ ἰδεῖν μηδαμῶς πιστεύοντες ὡς φῶς ὑπέρ φῶς ὁρᾶσθαι τόν Θεόν, ἀλλά λογικῶς μόνον θεωρεῖσθαι, τυφλοῖς ἐοίκασιν, οἵ τῆς τοῦ ἡλίου θέρμης μόνης ἀντιλαμβανόμενοι τοῖς ὁρῶσιν ἀπιστοῦσιν ὅτι καί φαιδρός ἐστιν ὁ ἥλιος. Εἰ δέ καί τούς ὁρῶντας οἱ τυφλοί μεταδιδάσκειν ἐγχειροῦσιν, ὡς οὐ φῶς ἐστιν ὁ ἐν αἰσθητοῖς φανότατος ἁπάντων ἥλιος, καταγέλαστοι μέν οὗτοι τοῖς αἰσθητῶς ὁρῶσιν ἔσονται. Ἐκεῖνοι δ᾿ οἱ τά παραπλήσια πάσχοντες περί τόν τοῦ παντός ὑπερανιδρυμένον τῆς δικαιοσύνης ἥλιον, οὐ παρά τῶν νοερῶς ὡς ἀληθῶς ὁρώντων μόνον, ἀλλά καί παρά τῶν πιστευόντων τοῖς ὁρῶσι θρηνηθήσονται, μή μόνον ὅτι τοῦ Θεοῦ δι᾿ ὑπερβολήν τῆς περί ἡμᾶς ἀγαθότητος, ἐκ τοῦ πάντων ἐξῃρημένου καί ἀλήπτου καί ἀφθέγκτου, πρό τό νῷ μεθεκτόν τε καί θεωρητόν ἀοράτως συγκαταβαίνοντος καθ᾿ ὑπερούσιον ἑαυτοῦ δύναμιν ἀνεκφοίτητον, αὐτοί μένουσιν ἀνέραστοι πρός τόν αὐτοπτικόν καί αὐτονόητον ἐκεῖνον ἔρωτα, ἀλλ᾿ ὅτι καί τοῖς πρός τό φῶς ἐκεῖνο χειραγωγοῦσι διά τῶν λόγων ὑπό φιλανθρωπίας ἁγίοις οὐκ ἐθέλοντες ἕπεσθαι, κατά κρημνῶν φέρουσιν ἑαυτούς καί συγκατασπᾶν ἐπιχειροῦσι τούς πειθομένους, ὡς ἄν δήπου κοινωνούς σχοῖεν ὅταν «ὡς πῦρ ἴδωσι» κατά τόν θεολόγον Γρηγόριον «ὅν ὡς φῶς οὐκ ἐγνώρισαν», οὐδέ ἐπίστευσαν. Ἀλλά γάρ καί τό πῦρ ἐκεῖνο σκοτεινόν, μᾶλλον δέ τῷ ἠπειλημένῳ σκότει ταὐτόν. Ταῦτα δέ τῷ διαβόλῳ καί τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ προητοίμασται κατά τόν τοῦ Κυρίου λόγον. Οὐκοῦν οὔτε αἰσθητόν ἁπλῶς, ἀμοιροῦσι γάρ αἰσθήσεως προητοίμασται τοῖς πονηροῖς ἀγγέλοις, οὔθ᾿ ἁπλῶς ἄγνοια τουτί τό σκότος, οὐ γάρ ἀγνοήσουσι τότε μᾶλλον τόν Θεόν ἤ νῦν οἱ νῦν τοῖς κληρονόμοις τοῦ σκότους ἐκείνου πεπεισμένοι, μᾶλλον μέν οὖν καί βέλτιον εἴσονται˙ «πᾶσα» γάρ, φησί, «σάρξ ἐξομολογήσεται ὅτι Κύριος Ἰησοῦς Χριστός εἰς δόξαν Θεοῦ Πατρός», ἀμήν. Οὐκ ἄρ᾿ οὐδέ τό φῶς ἐκεῖνο αἰσθητόν κυρίως, οὐδέ μέν οὖν γνῶσις, εἴπερ μηδέ ἄγνοια τό ἀντιδιαστελλόμενον πρός τοῦτο σκότος. Εἰ δέ μή τό φῶς ἐκεῖνο γνῶσις, παρεκτικόν δέ μᾶλλον τῆς μυστικῆς καί ἀπορρήτου γνώσεως τῶν μυστηρίων τοῦ Θεοῦ, καί ὁ ἀρραβών νῦν τοῖς κεκαθαρμένοις τήν καρδίαν ἐνορώμενος, οὐ γνῶσίς ἐστιν ἁπλῶς, ἀλλ᾿ ἀναλόγου μέν γνώσεως χορηγός, αὐτός δέ φῶς νοητόν καί νοερόν μᾶλλον δέ πνευματικόν, πνευματικῶς ἐγγινόμενός τε καί ὁρώμενος, ὑπεροχικῶς ἐξηρημένος πάσης γνώσεως καί ἀρετῆς καί τῆς ἐνταῦθα κατά χριστιανούς τελειότητος παρεκτικός μονώτατος, οὐκ ἀπό μιμήσεως ἤ φρονήσεως προσγινομένης, ἀλλ᾿ ἀποκαλύψει καί χάριτι τοῦ Πνεύματος.

11. Διό φησιν ὁ μέγας Μακάριος, συνεπιμαρτυροῦντά τε καί συμφθεγγόμενον ἔχων Συμεώνην τόν ἀκούειν ἥδιστον ἐν ἑρμηνεῦσιν˙ «Ὁ θεῖος ἀπόστολος Παῦλος ἀκριβέστερόν τε καί τηλαυγέστερον τό ἐντελές τοῦ χριστιανισμοῦ μυστήριον ἑκάστῃ ψυχῇ δεδήλωκεν, ὅπερ ἐστίν ἡ τοῦ ἐπουρανίου φωτός ἐν ἀποκαλύψει καί δυνάμει τοῦ Πνεύματος ἔλλαμψις, ἵνα μή τις, τόν διά γνώσεως νοημάτων φωτισμόν μόνον τοῦ Πνεύματος εἶναι νομίσας κινδυνεύσῃ δι᾿ ἄγνοιάν τε καί ρᾳθυμίαν τοῦ τελείου τῆς χάριτος ἀποτυχεῖν μυστηρίου. Διά τοῦτο καί τό ὑπόδειγμα τῆς τῷ προσώπῳ Μωϋσέως περικειμένης τοῦ Πνεύματος δόξης εἰς παράστασιν ὡμολογημένης προήνεγκεν ('εἰ γάρ τό καταργούμενον, φησί, διά δόξης, πολλῶν μᾶλλον τό μένον ἐν δόξῃ' ),  καταργούμενον εἰρηκώς διά τό θνητῷ σώματι Μωϋσέως περικεῖσθαι τήν δόξαν˙ ἔδειξε δέ τήν ἀθάνατον ἐκείνην τοῦ Πνεύματος ἐν ἀποκαλύψει δόξαν νῦν ἐν τῷ ἀθανάτῳ τοῦ ἔσω ἀνθρώπου προσώπῳ τοῖς ἀξίοις ἀκαταργήτως ἐλλάμπεσθαι. Φησί γοῦν˙ 'ἡμεῖς δέ πάντες, τουτέστιν οἱ κατά τελείαν πίστιν ἐκ τοῦ Πνεύματος γεννηθέντες, ἀνακεκαλυμμένῳ προσώπῳ τήν δόξαν Κυρίου κατοπτριζόμεθα, τήν αὐτήν εἰκόνα μεταμορφούμενοι ἀπό δόξης εἰς δόξαν, καθάπερ ἀπό Κυρίου Πνεύματος'˙ἀνακεκαλυμμένῳ προσώπῳ, τῷ τῆς ψυχῆς δηλαδή, καί γάρ ἡνίκ᾿ ἄν ἐπιστρέψῃ τις πρός Κύριον, 'περιαιρεῖται, φησί, τό κάλυμμα', 'ὁ δέ Κύριος τό Πνεῦμά ἐστι'. Φανερῶς οὖν διά τούτων ἔδειξε κάλυμμα σκότους ἐπιβεβλῆσθαι τήν ψυχήν, ὅπερ ἀπό τῆς τοῦ Ἀδάμ παραβάσεως χώραν ἔσχεν εἰς τήν ἀνθρωπότητα παραδύναι, νυνί δέ, ἀπό τῆς ἐλλάμψεως τοῦ Πνεύματος, περιαιρεῖσθαι τοῦτο τῶν πιστῶν τε καί ἀξίων τῷ ὄντι ψυχῶν, δι᾿ ἥν αἰτίαν καί ἡ ἔλευσις ἡ τοῦ Χριστοῦ γεγένηται».