Florensky, επιστήμονας στο όνομα του Θεού

του Marcello Veneziani
09 Δεκεμβρίου 2023

Την ημέρα της Αμόλυντης Σύλληψης, ο μεγαλύτερος φυσικός και μεταφυσικός του εικοστού αιώνα πυροβολήθηκε κατόπιν εντολής του Στάλιν. Άφησε πίσω του μια σύζυγο, πέντε παιδιά και μια άπειρη σειρά έργων, ερευνών, μελετών και πειραμάτων. Σκοτώθηκε μια μέρα ιδιαίτερα αγαπητή γι 'αυτόν, αφιερωμένη στη Madonna την οποία αποκαλούσε "deipara", επειδή είχε φέρει τον γιο του Θεού στον κόσμο. Ετρεχε το έτος 1937 και ο Florenskij είχε φυλακιστεί για χρόνια στα γκουλάγκ στά Νησιά Solovki, μεταξύ εξαναγκασμένων θέσεων εργασίας και βασανιστηρίων. τον είχαν γλιτώσει γιατί ήθελαν να εκμεταλλευτούν την ιδιοφυΐα και την έρευνά του στο έπακρο. Στη συνέχεια όμως ο ολοκληρωτικός φανατισμός πήρε το πάνω χέρι έναντι του κυνισμού και αφού τον έσφιξαν, αποφάσισαν να τον εξαφανίσουν. Ήταν τότε 56 ετών, την ίδια ηλικία που πέθανε ο αγαπημένος του Dante Alighieri.
Μηχανικός και θεολόγος, επιστήμονας και ορθόδοξος ιερέας, μαθηματικός και μύστης, μελετητής της χημείας και των ιερών εικόνων, μοίρασε τη ζωή του μεταξύ Εκκλησίας και εργαστηρίου, όταν δεν μπορούσε να είναι με την οικογένειά του . Ο πατέρας Πάβελ ήταν ίσως η πιο λαμπερή φιγούρα του εικοστού αιώνα, στον οποίο η ευφυΐα έλαμψε μαζί με την πίστη. Αναζήτησε τη μεταφυσική στη ζωή, αλλά μια «συγκεκριμένη» ρεαλιστική μεταφυσική, όπως την όρισε. Ο Florenskij πόνταρε τη ζωή του και τις σκέψεις του στην επιστημονική και μεταφυσική αλήθεια. Το ηρωικό μυαλό για το οποίο μίλησε ο Βίκο ενσωματώνεται τέλεια στον Ρώσο φιλόσοφο, επιστήμονα και μυστικιστή.
Το αριστούργημά του είναι το The Column and the Foundation of Truth , που εκδόθηκε το 1914 και κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στην Ιταλία από τον Rusconi το 1974 χάρη στην Elémire Zolla και τον Alfredo Cattabiani και μόλις το 1990 στη Ρωσία, μετά την πτώση του Τείχους. Ο επιστημονικός και φιλοσοφικός, μαθηματικός και θεολογικός συλλογισμός του είναι σαφής και αυστηρός. Η απεραντοσύνη του πολιτισμού του σε συνδυασμό με την απόλυτη πίστη στον Θεό, στο Τριαδικό δόγμα και την απόλυτη αφοσίωση στη Μαντόνα. «Το πεπρωμένο του μεγαλείου –έγραφε– είναι τα βάσανα, που προκαλούνται από τον εξωτερικό κόσμο και από τον εσωτερικό πόνο».
Γεννημένος στον Καύκασο το 1882 σε κοσμική οικογένεια με θετικιστική κουλτούρα, πίστευε στη συνέχεια στον Χριστό και στον Θεό, όταν το Άγιο Πνεύμα;;; κατέβηκε πάνω του, όπως του άρεσε να λέει, διατηρώντας ωστόσο «τη σαρκικότητα της σκέψης» και τήν ικανότητα για μαθηματικά και φυσική. Ο Florenskij έζησε ανάμεσα σε έντονες αντινομίες, ξεκινώντας με το πρώτο: «Η αλήθεια είναι ανέφικτη – δεν μπορεί κανείς να ζήσει χωρίς την αλήθεια». «Δεν ξέρω αν υπάρχει η Αλήθεια ή όχι, αλλά με όλο μου το είναι νιώθω ότι δεν μπορώ χωρίς αυτήν... για μένα είναι τα πάντα: λόγος, καλό, δύναμη, ζωή, ευτυχία. Ίσως να μην υπάρχει αλλά τήν αγαπώ περισσότερο από ό,τι υπάρχει... Έβαλα τη μοίρα μου στα χέρια της αλήθειας».
Το έργο του Florenskij διαποτίζεται από συμβολική σκέψη («Όλη μου τη ζωή σκέφτηκα μόνο ένα πράγμα... το σύμβολο»), από τη μαγική αξία του λόγου, της ομορφιάς και της λειτουργίας και από την ιερή αξία της μνήμης, που είναι η παρουσία στον καιρό της αιωνιότητας. Ξεκινώντας από τη μνήμη της παιδικής ηλικίας, που για τον Πάβελ έχει το διπλό θαύμα της πλήρους αντίληψης της πραγματικότητας και της διείσδυσης στον βαθύ μύθο του κόσμου, όπως για τον Βίκο μας. Το μυστικό της ιδιοφυΐας, υποστήριξε, βρίσκεται ακριβώς στο να γνωρίζει κανείς πώς να διατηρεί την ψυχική κατάσταση της παιδικής ηλικίας, τον μυθοποιητικό πόρο της.
Ο Florenskij διαβάστηκε στην Ιταλία από τους Augusto Del Noce και Sergio Quinzio, από τους Italo Mancini, Cristina Campo και στη συνέχεια από τον Massimo Cacciari. έργα του σε μετάφραση και επιμέλεια Natalino Valentini.
Πώς είναι δυνατή η επιστημονική έρευνα εάν κάποιος θαμπωθεί από τη θεία Αλήθεια και το Τριαδικό δόγμα,φέρει τήν αντίρρησή της η κοινή κοσμική αίσθηση. Μπορείς να είσαι μηχανικός, να ηλεκτρίζεις τη Ρωσία και ταυτόχρονα να υποστηρίζεις ότι δεν υπάρχει διαφυγή ανάμεσα στην «αναζήτηση της Τριάδας ή τον θάνατο στην τρέλα»; Μελετητής της Φύσης στο μικροσκόπιο και ταυτόχρονα πιστός στο Μυστήριο της Γέννησης; Ίσως μια λάμψη καθαρής τρέλας να κρύβεται στη μεγαλοφυΐα, όπως σκέφτηκε ο Ντοστογιέφσκι για τον Χριστό... Για τον Φλορένσκι η σκέψη του Θεού μπορεί να ενισχύσει τη ζωή και την επιστήμη αντί να τα καταστρέψει. Το μυστήριο ξυπνά μέσα του το πάθος για την επιστημονική έρευνα γιατί ξεπερνά τα όρια του γνωστού. Ο Florenskij δεν ήταν ικανοποιημένος με τις κανονικότητες των φυσικών νόμων, αναζητούσε την εξαίρεση, το ανεξήγητο, το θαύμα: η κλίση του στον μυστικισμό έγινε έτσι η κινητήρια δύναμη για επιστημονική έρευνα, ανακάλυψη και μαθηματικούς υπολογισμούς. Η αγάπη για το υπερφυσικό τον ώθησε να μην σταματήσει στα στοιχεία, στους επαναλαμβανόμενους νόμους της φύσης αλλά να αναζητήσει, μέσω της εξαίρεσης, τη διάρρηξη του νοούμενου στο φαινόμενο. Το Θείο Σχέδιο τον εκπαίδευσε «να τρέμει μπροστά στα φαινόμενα» και στην αδιάκοπη έρευνα. Η πίστη στο Μυστήριο του άνοιξε την περιέργεια της νοημοσύνης αντί να την αποκλείσει.
Η αγάπη για το υπερφυσικό συνδυάστηκε με τη συναισθηματική έκπληξη για το κοσμικό μεγαλείο και το μυστήριο της φύσης. «Όταν έχεις βάρος στην ψυχή σου, κοίτα τα αστέρια ή τον γαλάζιο ουρανό. Όταν νιώθεις θλίψη - γράφει στα παιδιά του στη Διαθήκη, που αναδημοσιεύεται σε εκείνο το υπέροχο βιβλίο Μην με ξεχνάς - όταν σε προσβάλλουν, όταν κάτι αποτυγχάνει, όταν η καταιγίδα ξεσπάει στην ψυχή σου, βγες στο ύπαιθρο και διασκέδασε με τον ουρανό. Τότε η ψυχή σου θα βρει γαλήνη». Τα μαθήματά του για τη ζωή, τον πολιτισμό, την πνευματικότητα και την ανθρωπιά στις επιστολές προς τα παιδιά του που συγκεντρώθηκαν σε εκείνο το κείμενο που δημοσιεύτηκε στην Ιταλία από τον Mondadori είναι εξαιρετικά. Από τα γκουλάγκ  ενθάρρυνε τα παιδιά του, τούς ενστάλαξε εμπιστοσύνη στη ζωή. Σπαραχτικά νοσταλγός για τα αγαπημένα του πρόσωπα, στη φυλακή πολλές φορές τη μέρα λέει ότι φαντάζεται και χαϊδεύει τον καθένα από αυτούς στο μυαλό του. Συγκινητικός ο διάλογος με τον άγγελο στη μοναξιά του κελιού: «Μόνος μου, ξαπλώνω ξύπνιος στο κελί μου και μου φαίνεται ότι έχω πεθάνει εδώ και καιρό... αυτές οι σελίδες είναι ο μόνος μου σύνδεσμος με τη ζωή». Και μετά η ακράδαντα πεποίθηση ότι τίποτα δεν χάνεται στον κόσμο, ούτε καλό ούτε κακό. Τα ίχνη των πάντων παραμένουν.
Ωστόσο, δεν έμειναν ούτε τα λείψανα του Florenskij. Τον Ιούλιο του 1997, βρέθηκαν οι ομαδικοί τάφοι κρατουμένων από τα νησιά Solovki όπου κρατούνταν . Σε ένα από τα τελευταία του γράμματα από τα γκουλάγκ, ο Florenskij έγραψε: «Η ζωή κυλάει σαν όνειρο και συχνά δεν μπορείς να κάνεις τίποτα προτού η στιγμή στην πληρότητά της γλιστρήσει μακριά σου. Γι' αυτό είναι απαραίτητο να μάθουμε την τέχνη της ζωής, την πιο κοπιαστική και ουσιαστική από όλες». Η μεταφυσική ως πνευματικός άρτος, η μαρτυρία ως θείο κρασί και αίμα.

Florenskij, επιστήμονας για το όνομα του Θεού - Marcello Veneziani (www-marcelloveneziani-com.translate.goog)

ΜΕ ΤΙΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΗΣ ΠΡΟΝΟΙΑΣ,  Η ΟΠΟΙΑ ΤΟΥ ΑΠΟΚΑΛΥΨΕ ΤΗΝ ΝΕΚΡΗ ΖΩΗ ΧΩΡΙΣ ΘΕΟ, ΟΠΩΣ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ, ΤΗΝ ΖΟΦΕΡΗ ΝΥΧΤΑ ΤΟΥ ΟΝΤΟΣ, ΜΕ ΤΗΝ ΚΛΗΣΗ ΤΟΥ, ΠΡΟΣΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ Η ΜΕΣΗ ΤΟΥ ΔΡΟΜΟΥ ΣΑΝ Η ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΤΗΣ ΟΔΟΥ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΝΕΟΟΡΘΟΔΟΞΟΥΣ, ΚΑΘΟΤΙ Η ΕΚΚΛΗΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΤΙΚΑΤΕΣΤΗΣΕ ΤΗΝ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΟΠΩΣ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΚΑΘΟΛΙΚΟΥΣ.