Κεφάλαιο 7. Η καρδιά του Ωκεανού: η Ποίησις ενός Νέου Εαυτού (6) - π. ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΣ

 Συνέχεια από: Τρίτη 20 Φεβρουαρίου 2024

ΑΝΑΛΟΓΙΚΕΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ

ΠΑΤΕΡΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΠΑΝΕΡΜΗΝΕΙΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟ-ΔΥΤΙΚΟΥ ΕΑΥΤΟΥ

Τι εννοώ λέγοντας «σύγκλιση» εδώ; Έννοώ δύο διαφορετικά πράγματα: Πρώτο, και σημαντικότερο, εννοώ τις βαθύτερες προθέσεις όλων των προαναφερθέντων Πατερικών συγγραφέων να οικοδομήσουν με κάποιο τρόπο μια Χριστιανική κατανόηση του εαυτού, οι οποίες προθέσεις συχνά τους οδήγησαν να αμφισβητήσουν, λιγότερο ή περισσότερο, τα φιλοσοφικά τους εργαλεία, αντί να ακολουθούν δουλοπρεπώς τις αρχαίες φιλοσοφικές έννοιες. Ωστόσο, όπως είπα στο πέμπτο κεφάλαιο παραπάνω, αυτό δεν σημαίνει ότι έχουν πλήρως επιτύχει αυτό που είχαν ως πρόθεση, και από αυτή την άποψη μια πνευματική ώσμωση μεταξύ των δύο πόλων του Ελληνοδυτικού Χριστιανικού κόσμου, όπως αυτή που ήταν δυνατή για τους πρώτους δέκα αιώνες, είναι κάτι περισσότερο από αναγκαία και σήμερα. Δεύτερον, εννοώ ότι υπάρχει ένα ολόκληρο σμήνος, κυρίως σύγχρονων, θεολόγων, που προσπαθούν, με διαφορετικούς τρόπους, να ξεπεράσουν το κλειστό όριο των Πλάτωνος-Ωριγένη-Αυγουστίνου-Descartes (ακόμα, κάποιες φορές, και χρησιμοποιώντας τους με έναν πιο γόνιμο τρόπο, και υπερβαίνοντας έτσι τις διατυπώσεις τους), και επιδιώκουν να εκφράσουν μια σύγχρονη Χριστιανική ανθρωπολογία, πλησιάζοντας πιο κοντά στον παραπάνω τύπο Α, χωρίς να γνωρίζουν συνήθως την πιθανή βοήθεια που μπορούν να λάβουν από συγγραφείς, όπως αυτοί οι Έλληνες συγγραφείς που αναφέρθηκαν σε αυτό το βιβλίο. Μερικοί από αυτούς τους σύγχρονους θεολόγους, έχουν ήδη κατονομασθεί, αλλά θα χρειαζόταν ίσως ένα ξεχωριστό βιβλίο για να αναφερθούν όλοι τους, και να δείξουμε τις συνειδητές ή ασυνείδητες συγγένειές τους με ορισμένες έννοιες που αναπτύχθηκαν σε αυτό το βιβλίο. Ένα ξεχωριστό βιβλίο θα ήταν επίσης απαραίτητο για να συζητήσουμε με λεπτομέρεια τις ψυχολογικές επιπτώσεις αυτής της ανθρωπολογικής προσέγγισης, σε διάλογο με τη σύγχρονη Ψυχολογία272· είναι εκπληκτικό το πόσο βαθιά η σύγχρονη Ψυχολογία, έχει τις ρίζες της στην Χριστιανική ανθρωπολογία.

Ομοίως, είναι προφανές ότι σχεδόν όλα τα κύρια χαρακτηριστικά του τύπου Α, αντιπροσωπεύουν κάποιες νέες διαστάσεις στην φιλοσοφία – συμπεριλαμβανομένου και του ονόματος αυτού του τύπου. Αναφέρομαι ιδιαίτερα στα χαρακτηριστικά 1, 2, 4, 5, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14· κάποια από αυτά, για παράδειγμα τα χαρακτηριστικά 1, 2, 8, 9 μπορούν να εντοπιστούν, στη μία ή στην άλλη μορφή, στη σύγχρονη φιλοσοφία, αλλά η προέλευσή τους είναι ασφαλώς θεολογική, και ένας διάλογος με τις θεολογικές πηγές που παρέχονται σε αυτό το βιβλίο θα διεύρυνε ακόμα περισσότερο τον ορίζοντα της σημασίας τους. Αυτό που είναι πιο σημαντικό είναι ότι τα θεολογικά χαρακτηριστικά του Χριστιανικού εαυτού που περιγράφηκαν παραπάνω, αν είναι αληθινά, αντιπροσωπεύουν επιπλέον βασικά οντολογικά χαρακτηριστικά par excellence της ανθρώπινης φύσης εν γένει, ακόμη και αν αποσυνδεθούν από το θεολογικό τους πλαίσιο επομένως, απαιτείται μια ξεχωριστή πραγματεία προκειμένου να συζητήσουμε διεξοδικά αυτές τις νέες έννοιες με ορισμένες τάσεις της σύγχρονης φιλοσοφίας, με κάποια λεπτομέρεια.

Από την άλλη πλευρά, και πάλι από θεολογική άποψη, αποδεικνύεται επίσης ότι, δημιουργώντας αυτούς τους νέους υπαρξιακούς ορίζοντες, η Χριστιανική ποίηση του εαυτού αναφέρεται ήδη στην οντολογία, και όχι στην πνευματικότητα, με την έννοια ότι δημιουργεί μια ανθρωπολογική οντολογία μεταμόρφωσης, που ασφαλώς υπερβαίνει κάθε πιθανό ορισμό της ἐν Χριστῷ ζωῆς, ως «πνευματικότητα».

Οι περισσότεροι από τους σύγχρονους ορισμούς της «Χριστιανικής πνευματικότητας» που έχω υπόψη μου, δίνουν έμφαση σε συναφή μέρη της Χριστιανικής ζωής, όπως μια «ηθική πίστη»273, «ο αυθυπερβατικός χαρακτήρας όλων των ανθρώπινων προσώπων» 274, «οι βασικές μας προσεγγίσεις, ο τρόπος ζωής και οι δραστηριότητές μας»275, «η εμπειρία μας και μια πειθαρχημένη ζωή προσευχής και δράσης»276, ή ακόμα και «ολόκληρο το άτομο στην ολότητα της ύπαρξής του στον κόσμο» 277. Δεν αμφιβάλλω ότι όλα αυτά, μαζί με άλλες παρόμοιες πτυχές, αποτελούν μέρη της ἐν Χριστῷ ζωῆς, αλλά δεν έχουν καμία σχέση με την οντολογία. Η οντολογία της ριζοσπαστικής μεταμόρφωσης, όπως περιγράφεται σε αυτό το βιβλίο, είναι αναμφίβολα πέρα από την πνευματικότητα, σε οποιονδήποτε φιλοσοφικό η θεολογικό ορισμό της, δεδομένου ότι αντιπροσωπεύει την απόλυτη ενέργεια του Θεού ἐν Χριστῷ, για να αποκαταστήσει τα όντα μεταβάλλοντας τον τρόπο ύπαρξής τους και καθιστώντας τα θεοειδή κατά χάρη, και εκτείνοντας έτσι απεριόριστα το γεγονός της Ενσάρκωσης, καθώς η ανάσταση της φύσης αρχίζει ήδη από τώρα. Αυτή η εσχατολογική οντολογία, αν και όχι χωρίς ηθικές ή κοινωνικές επιπτώσεις, που περιγράφεται σε ένα προηγούμενο βιβλίο μου ως μια οντολογία διαλογικής αμοιβαιότητας 278, είναι επίσης ένας τρόπος να περιγράψουμε την Εκκλησία με οντολογικούς όρους, ως το απόλυτο τέλος (σκοπό) και σημασία της δημιουργίας, η οποία δημιουργία είναι, κατ' αυτόν τον τρόπο, μια αναλογική δημιουργία, δηλαδή, όπως έγραψα πρόσφατα, είναι «η απόλυτη αγαπητική ελευθερία του Θεού, φανερούμενη με την προαιώνια αγαπητική του επιθυμία να εκτείνει τον τρόπο ύπαρξής του πάνω στο μηδέν»279.

Τέλος 7ου Κεφαλαίου

Σημειώσεις

272. Έχω ξεκινήσει αυτό τον διάλογο σε κάποια από τα άρθρα μου, που αναφέρθηκαν παραπάνω (βλ. υποσημειώσεις 251, 252, 253, 255, 263, 265, 271) και στο βιβλίο μου Ψυχανάλυση και Ορθόδοξη θεολογία: για την Επιθυμία, την Καθολικότητα και την Εσχατολογία, (2003)· ωστόσο, φαίνεται πως υπάρχουν ακόμα πολλά θέματα προς συζήτηση.
273. McGrath, A., (1999) Christian Spirituality: An Introduction, Oxford, Victoria, 1999, 3.
274. Woods, R., Christian Spirituality: God's Presence through the Ages, Allen, TX, 1996, 9.
275. Sheldrake, P., Images of Holiness: Explorations in Contemporary Spirituality, Notre Dame IN, 1988, 2.
276. Saliers, D. E., 'Spirituality', in D. Musser, and J. Price (eds) A new Handbook of Christian Theology, Nashville, 1992, 460.
277. Stringfellow, W., The Politics of Spirituality, Philadelphia, 1984, 22.
278. Loudovikos, N., A Eucharistic Ontology. Maximus the Confessor's Eschatological Ontology of Being as Dialogical Reciprocity, Brookline, MA, 2010.
279. Loudovikos, N., Church in the Making. An Apophatic Ecclesiology of Consubstantiality, New York, 2016a, 231.

ΜΟΝΟ ΠΟΥ ΤΟ ΜΗΔΕΝ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ. ΛΕΓΕΤΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΕΝΕΚΕΝ.

ΚΑΤΑ ΚΑΠΟΙΟ ΤΡΟΠΟ Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΣ ΥΛΙΣΜΟΣ ΝΟΜΙΖΕΙ ΟΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΦΑΕΙ ΤΟΝ ΚΑΡΠΟ ΤΟΥ ΔΕΝΔΡΟΥ ΤΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΑΣ ΚΑΘΙΣΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΜΑΡΤΙΑ ΑΘΑΝΑΤΗ ΚΑΙ ΑΙΩΝΙΑ. ΚΟΥΦΕΤΟ.