του Roberto PECCHIOLI
Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία δεν προσελκύει πλέον, διότι πράγματι δεν αντιπροσωπεύει, δηλαδή δεν εκπληρώνει τη λειτουργία της. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι βλέπουν την πολιτική ως πρόβλημα και όχι ως λύση. Η απαξίωση της πολιτικής τάξης -η οποία στην πραγματικότητα έχει πέσει σε ντροπιαστικά επίπεδα- και η προσχώρηση της συντριπτικής πλειοψηφίας των κομμάτων και οι ευθυγραμμίσεις τους στο ίδιο κοινωνικοοικονομικό μοντέλο -φιλελεύθερο, παγκοσμιοποιητικό και εχθρικό προς τα εθνικά κράτη- κάνει τον ανταγωνισμό όλο και λιγότερο ενδιαφέροντα. καθώς θεωρείται απλός αγώνας για την εξουσία μεταξύ οργανωμένων ομάδων εκτελεστών της θέλησης αυτών που πραγματικά διοικούν: ευρωπαϊκή γραφειοκρατία και λόμπι, διεθνείς οικονομικοί, τραπεζικοί, χρηματοπιστωτικοί και τεχνολογικοί θόλοι. Ακόμη και οι πόλεμοι -που ο λαός δεν θέλει- δεν προκαλούν συζήτηση μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων, όλοι ευθυγραμμισμένοι με την κυρίαρχη σκέψη των ελίτ. Και ο λαός, τον οποίο τα συντάγματα αποκαλούν κυρίαρχο;
Ο συγγραφέας έχει ανάμεικτα συναισθήματα. Δεν μας έπεισε ποτέ η δημοκρατική αρχή, η επικύρωση της «σοφίας της πλειοψηφίας», που κατευθύνεται από τη δύναμη του χρήματος και την ικανότητα λίγων να χειραγωγούν τη λεγόμενη κοινή γνώμη. Ποτέ δεν πιστέψαμε ότι ο αριθμός των ανθρώπων που υποστηρίζουν μια ιδέα ή μια διατριβή είναι απόδειξη της εγκυρότητάς της. Επιπλέον, εφόσον πιστεύουμε στην ύπαρξη της αλήθειας, γνωρίζουμε ότι αυτή δεν μπορεί να τεθεί σε ψηφοφορία ή να υποβληθεί στην αλλαγή της διάθεσης των δημοσκοπήσεων. Ωστόσο, η πτώση της πολιτικής εκπροσώπησης μας ανησυχεί, αφού αυξάνει τη δύναμη ελάχιστων και σβήνει τη φωνή του λαού, που μπορεί να μην είναι η φωνή του Θεού, αλλά πρέπει πάντα να ακούγεται.
Η μη δημοτικότητα των δημοκρατικών διαδικασιών, εξάλλου, είναι πολύ ευπρόσδεκτη σε όσους φωνάζουν πιο δυνατά τα «δημοκρατικά» συνθήματα. Πριν από πολλά χρόνια, όταν η συμμετοχή των ψηφοφόρων στην Ιταλία ήταν ακόμη πολύ υψηλή, αλλά οι πρώτες ρωγμές στη δυσαρέσκεια των ψηφοφόρων έγιναν αισθητές, ζητήσαμε από μια πολιτική προσωπικότητα υψηλού επιπέδου -ένα έντιμο, καλά προετοιμασμένο άτομο που αργότερα θα είχε σημαντικούς θεσμικούς ρόλους- τήν εμψύχωση πρωτοβουλιών για την επαναφορά των Ιταλών στις κάλπες. Η απάντηση ήταν ανατριχιαστική για τον αφελή νεαρό της εποχής: όσο λιγότεροι ψηφίσουν, τόσο το καλύτερο. Οι ιδέες μας θα έχουν μεγαλύτερη σημασία, είπε. Πρόσθεσε ότι σε κάθε περίπτωση η πλειοψηφία δεν κατανοεί τα πραγματικά πολιτικά ζητήματα. Είναι αλήθεια, αλλά τότε ο αληθινός δημοκράτης, αν είναι τέτοιος, θα πρέπει να είναι πρόθυμος να τα εξηγήσει ειλικρινά. Προσθέτουμε, με τον Gòmez Dàvila, ότι ο αυθεντικός δημοκράτης θα πρέπει να παραδεχτεί ότι κάνει λάθος, εάν ηττηθεί στις κάλπες.
Ακόμη και ο Νορμπέρτο Μπόμπιο, για δεκαετίες ο υπερεκτιμημένος κυρίαρχος της ιταλικής κουλτούρας, στο τέλος της μακράς ζωής του κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η δημοκρατία ήταν απλώς ένα σύνολο διαδικασιών. Προφανώς, αν λείπει η αναζήτηση του κοινού καλού, αν ο νόμος δεν είναι παρά η ενδεχόμενη έκφραση των συμφερόντων και των ιδεών των κυρίαρχων, εκείνος ο «θετικός» νόμος του οποίου ο διανοούμενος του Τορίνο ήταν ο μεγαλύτερος εκλαϊκευτής. Εάν η διαδικασία βρίσκεται σε κρίση, η αρχή που την υποστηρίζει βρίσκεται επίσης σε κρίση, η ιδέα της ελεύθερης βούλησης της πλειοψηφίας να γίνει κυβέρνηση. Πώς θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, αν η εξουσία του χρήματος αδειάζει τη δημοκρατία, εάν τις εκλογές κερδίζουν αυτοί που έχουν τα περισσότερα χρήματα να ξοδέψουν για να προσανατολίσουν τους ψηφοφόρους, δηλαδή να πείσουν χειραγωγώντας τους; Η δημοκρατική εκπροσώπηση γίνεται θέαμα: κερδίζει ο πιο ελκυστικός, αυτός που «τρυπάει» καλύτερα την οθόνη. Αλλά για να τρυπήσεις την οθόνη πρέπει να φτάσεις εκεί, στα μέσα επικοινωνίας. Εδώ είναι ένα από τα κρίσιμα σημεία αυτής της πυρετώδους δημοκρατίας που αιωρείται ανάμεσα στο θλίψη και την αφασία.
Όσο λιγότερο εκτεταμένη είναι η συμμετοχή, τόσο μεγαλύτερη είναι η λαβή των λόμπι, των συμφερόντων που δημιουργούνται, αυτών που αποφασίζουν -ναι, αποφασίζουν- ποιοι μπορούν να συμμετάσχουν στον μεγάλο αγώνα και ποιοι όχι. Οι νικητές του διαγωνισμού δεν χρειάζεται καν να φτάσουν στην αριθμητική πλειοψηφία: διάφορες σκοπιμότητες στα εκλογικά συστήματα ανταμείβουν τις ισχυρότερες μειοψηφίες εις βάρος όλων των άλλων. Το αγγλικό πλειοψηφικό σύστημα εκλέγει κυβερνήσεις που επί έναν αιώνα δεν αντιπροσώπευαν το μοιραίο μισό συν ένα των ψηφοφόρων (ήδη αποδεκατισμένοι από τους απόντες). Η αρχή της πλειοψηφίας ουσιαστικά απορρίπτεται: αυτός είναι επίσης ο λόγος που το σύστημα ευνοεί τον πολιτικό κατακερματισμό, ο οποίος συχνά δεν είναι μια απόκλιση ιδεών ή σχεδίων, αλλά ένας αγώνας μεταξύ αντιτιθέμενων προσωπικών φιλοδοξιών. Αντίθετα, ο πολιτικός κατακερματισμός τείνει να αποκλείει νέες ιδέες, κινήματα πιο πρόσφατης διαμόρφωσης, ειδικά αν τα αιτήματα που εκπροσωπούν -και που άρα υπάρχουν στην κοινωνία- είναι αντιπολιτευτικά, ανταγωνιστικά.
Γνωρίζουμε καλά ότι οι αναγνώστες τρέχουν βαριεστημένοι όταν εμβαθύνουμε στις τεχνικές λεπτομέρειες της πολιτικής, που φαίνονται άσχετες στους περισσότερους, καθώς και βαρετές και περίπλοκες. Ωστόσο, είναι κεντρικά ζητήματα που αλλάζουν βαθιά την αρχιτεκτονική της εξουσίας και επηρεάζουν έμμεσα τις τρέχουσες πεποιθήσεις, κατευθύνοντας τα αποτελέσματα. Αν θέλαμε, μαζί με φίλους και οπαδούς, να συμμετάσχουμε στις εκλογές, οπλισμένοι με ένα ακριβές και τεκμηριωμένο πολιτικό πρόγραμμα, θα έπρεπε να ξεπεράσουμε μια εντυπωσιακή σειρά από εμπόδια. Μετά τη νόμιμη εγγραφή, θα είμαστε υποχρεωμένοι να συγκεντρώσουμε σημαντικό αριθμό υπογραφών πολιτών για την υποστήριξη της υποψηφιότητάς μας.
Οι συνδρομές, σύμφωνα με το νόμο, πρέπει να επικυρώνονται με την παρουσία εξουσιοδοτημένου προσώπου (συμβολαιογράφου, καγκελαρίου, γραμματέα) με τα σχετικά τεράστια έξοδα. Ένας εγκληματογόνος νόμος, ευρέως παραποιημένος. Στη διαδικασία, θα ανακαλύψουμε ότι οι ανταγωνιστές μας έχουν εξαιρεθεί από τη λειτουργία. Με διάφορους νόμους και κατάλληλες τροποποιήσεις, όσοι είναι ήδη παρόντες σε εκλογικά ιδρύματα, λόγω ενός είδους πολιτικού ius primae noctis , δεν χρειάζεται να υποταχθούν στον γενικό κανόνα. Ο νεοφερμένος, εξουθενωμένος, τελικά τα καταφέρνει: θα είναι παρών στο ψηφοδέλτιο. Αν όμως δεν έχει σημαντική στήριξη ή τεράστια οικονομικά μέσα, δεν θα έχει πρόσβαση -αν όχι οριακά- στα μέσα επικοινωνίας. Θα αγνοηθεί, θα αποσιωπηθεί στην τηλεόραση, στο ραδιόφωνο και στις εφημερίδες. Δεν θα μπορεί να πληρώσει για διαφημίσεις, άμεσα ή έμμεσα, και πιθανότατα θα πάρει πολύ λίγες ψήφους. Τόσο για την ισότητα, τον θεωρητικό πυλώνα της δημοκρατίας.
Η ιταλική περίπτωση των τελευταίων εβδομάδων είναι εύγλωττη: με μια απλή τροπολογία, για άλλους αποφεύχθηκε η συλλογή υπογραφών για τις ευρωεκλογές του Ιουνίου και επιβλήθηκε σε άλλους. Δημοκρατία, δημοκρατία, είναι δική σας και όχι δική μας, τραγουδούσαμε παιδιά. Η δημοκρατία όπως κυβερνάτε, ήταν ο επόμενος στίχος. Είχαμε δίκιο. Στην περίπτωση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ο κανόνας - παράλογος, αποκλεισμός - απαιτεί τουλάχιστον εκατόν πενήντα χιλιάδες συνδρομές, τριάντα χιλιάδες για καθεμία από τις πέντε εκλογικές περιφέρειες στις οποίες χωρίζεται η Ιταλία, με ελάχιστο αριθμό τριών χιλιάδων για κάθε περιφέρεια. Μικρό πρόβλημα: Η Valle d'Aosta έχει λίγο περισσότερους από εκατό χιλιάδες κατοίκους, συμπεριλαμβανομένων ανηλίκων και αλλοδαπών, η Molise έχει τριακόσιες χιλιάδες. Ποιος μπορεί να συγκεντρώσει τρεις χιλιάδες υπογραφές, αν όχι με την προσφυγή σε διάφορες μορφές παρανομίας, δηλαδή με τη διάπραξη σοβαρών εγκλημάτων; Υπάρχουν και άλλα: ένα κίνημα που είναι παρόν στις βουλευτικές εκλογές σε όλη την Ιταλία πρέπει να συγκεντρώσει εξήντα χιλιάδες υπογραφές συνολικά. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, προφανώς, αξίζει δυόμισι φορές από αυτό της Ιταλίας, παρότι δεν έχει νομοθετική εξουσία. Εξακολουθούμε να πιστεύουμε στην ιερή δημοκρατία, αν η συγκεκριμένη άσκησή της αρνείται τόσο κατάφωρα; Σας φαίνεται παράξενο που το αντιπροσωπευτικό σύστημα -μειώνεται σε τροχιά εμποδίων που αποκλείει εκ του νόμου το νέο και τον ανταγωνιστή- γίνεται αντιδημοφιλές;
Ένας περαιτέρω προβληματισμός αφορά την αλήθεια του «σιδηρού νόμου της ολιγαρχίας» που εξήγγειλε ο Roberto Michels στην Κοινωνιολογία του πολιτικού κόμματος Όλα τα κόμματα εξελίσσονται από μια ανοιχτή δημοκρατική δομή σε έναν κλειστό κύκλο που κυριαρχείται από περιορισμένο αριθμό ηγετών, που τείνει να γίνει κατηγορία επαγγελματική και αυτοαναφορική. Με την πάροδο του χρόνου, όσοι καταλαμβάνουν κορυφαίες θέσεις αποστασιοποιούνται από τις ιδέες της δομής στην οποία εμμένουν, σχηματίζοντας μια συμπαγή ελίτ, προικισμένη με esprit de corps. Ταυτόχρονα, το κόμμα τείνει να μετριάσει το Στόχο: κύριος στόχος είναι η επιβίωση της οργάνωσης και όχι η υλοποίηση του προγράμματος (η επιμονή των συγκεντρωτικών στοιχείων του Βιλφρέντο Παρέτο). Η πολιτική τάξη - όπως κάθε ομάδα εξουσίας - είναι μια οργανωμένη μειοψηφία ικανή να κερδίσει τις αποδιοργανωμένες πλειοψηφίες. διατριβή του Gaetano Mosca, πεπεισμένος ότι υπάρχει μόνο μια πραγματική μορφή διακυβέρνησης, η ολιγαρχία. Σε κάθε κοινωνία υπάρχουν οι κυβερνώντες (τότε η πολιτική τάξη, σήμερα η υποτελής της οικονομικής, χρηματοπιστωτικής και τεχνολογικής δομής) και οι κυβερνώμενοι (οι υπόλοιπη κοινωνία). Προκαλώντας σύγχυση, το κοινό το έχει καταλάβει και αρνείται να συμμετάσχει σε ένα παιχνίδι με στημένα χαρτιά.
Αυτή η συμπεριφορά, φυσική από μόνη της, έχει ένα σοβαρό μειονέκτημα: οι πολιτικοί -και τα αφεντικά τους- το γνωρίζουν τέλεια, τροφοδοτούν τη δυσαρέσκεια και τρίβουν τα χέρια τους ικανοποιημένοι με την αδιαφορία και τη μάταιη εχθρότητά μας. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι το παιχνίδι παραμένει στα χέρια τους: γι' αυτό εγκλωβίζονται ως κάστα, ανεξάρτητα από τις ιδέες που ισχυρίζονται ότι ομολογούν. Όσο λιγότεροι είμαστε, νομίζουν, τόσο μεγαλύτερη είναι η φέτα της πίτας που έχουμε. Ρεαλιστικά, λοιπόν, είναι απαραίτητο να επιβάλουμε - ως κοινωνία των πολιτών, ως σκεπτόμενα άτομα και ομάδες - τον ίδιο νόμο της ολιγαρχίας και να συγκροτηθούμε ως τέτοιοι. Αν οι μισοί από αυτούς που έχουν δικαίωμα ψήφου ψηφίσουν, η ψήφος μου αξίζει διπλά: η ικανότητά μου να κινητοποιώ, να επηρεάζω και να ασκώ πίεση γίνεται το στοιχείο που μεταμορφώνεται σε εξουσία.
Γι' αυτό είμαστε πεπεισμένοι ότι είναι απαραίτητο να δημιουργηθούν δίκτυα υποκειμένων - ατόμων, συλλόγων, διανοουμένων - φορέων αρχών, αναγκών, οραμάτων ζωής που θα παρέχονται ως πρόγραμμα στην πολιτική τάξη με αντάλλαγμα τη στήριξή μας. Οι μειονότητες είναι αυτές που αλλάζουν τον κόσμο: η πλειοψηφία, όπως και η διαχείριση του Ναπολέοντα, θα ακολουθήσει. Αν δεν τα καταφέρουμε, θα μπορούμε μόνο να παραπονεθούμε, να φωνάξουμε στον αέρα ότι «είναι όλοι ίδιοι», νικημένοι από τις ιδέες που απεχθόμαστε, μεταμορφωμένοι σε νόμους, κοινή λογική, «σημεία των καιρών» για ένα ενιαίος λόγος: έχουν βρει την οργανωμένη μειοψηφία που έχει φόρους. Στο άμεσο μέλλον, το μόνο που μένει είναι η ψεύτικη εναλλακτική ανάμεσα στο «λιγότερο χειρότερο» και τη σιωπή. Και οι δύο επιλογές είναι ευχάριστες για το σύστημα. Το banco κερδίζει πάντα, μέχρι να αλλάξουμε το παιχνίδι.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου