Giovanni Reale - ΠΛΑΤΩΝ (4)

 Συνέχεια από: Παρασκευή 19 Ιουλίου 2024

Giovanni Reale 

ΠΛΑΤΩΝ

I

Ορισμένες εισαγωγικές παρατηρήσεις 

Μια επανάσταση κοσμοϊστορικής σημασίας για τον ελληνικό πολιτισμό

Ο Πλάτων στην τελική στιγμή της σύγκρουσης του νέου πολιτισμού της γραφής με τον παραδοσιακό πολιτισμό της προφορικότητας

Τα μεγάλα πλεονεκτήματα του βιβλίου του Havelock και οι διαρθρωτικοί περιορισμοί του

Η κύρια αξία του βιβλίου του Havelock συνίσταται ακριβώς στο ότι ανέδειξε τέλεια το πρόβλημα που θεμελιώνεται στην ανάγκη ανάγνωσης του Πλάτωνα στο πλαίσιο αυτής της κοσμοϊστορικής πολιτιστικής επανάστασης, έστω και αν οι λύσεις που προτείνει για το πρόβλημα αυτό πρέπει σε μεγάλο βαθμό να επαναπροσδιοριστούν και να διορθωθούν.

Όπως έχω ήδη πει σε άλλες περιπτώσεις, και άλλοι μελετητές έχουν επίσης επισημάνει εύστοχα, ο σύγχρονος άνθρωπος μπορεί πιθανώς να συνειδητοποιήσει, περισσότερο απ' ό,τι ήταν δυνατό στο παρελθόν, τι θα μπορούσε να είχε συμβεί εκείνη την εποχή κατ' αναλογία με ό,τι συμβαίνει σήμερα.

Εκείνη την εποχή, η γραφή νικούσε την προφορικότητα· σήμερα, από την άλλη πλευρά, η ίδια η γραφή είναι αυτή που νικιέται από μια διαφορετική μορφή πολιτισμού, που βασίζεται ιδίως στην εικόνα, στην τεχνολογία των υπολογιστών και σε έναν νέο τύπο προφορικότητας, εντελώς διαφορετικό από τον αρχαίο, και που μπορεί κάλλιστα να ονομαστεί "μαζική προφορικότητα", "προφορικότητα των μέσων μαζικής επικοινωνίας".

Ο Bruno Gentili γράφει πολύ σωστά: "Ζούμε και εμείς σε μια εποχή πολιτιστικής κρίσης που προκαλείται από την έλευση νέων εργαλείων και νέων τεχνικών επικοινωνίας και, ακριβώς λόγω αυτής της νέας κατάστασης, προέκυψε η ανάγκη να διερευνηθούν θεωρητικά οι τυπικές πτυχές και οι αναπόφευκτες συνέπειες σε ανθρωπολογικό και κοινωνικό επίπεδο. Η διφορούμενη σχέση του Πλάτωνα με τη γραφή φαίνεται να αναβιώνει σήμερα, με σχεδόν πανομοιότυπο τρόπο, σε σχέση με τον υπολογιστή και τα ηλεκτρονικά μέσα: είμαστε αντίθετοι με αυτά, τα αντιπαθούμε, αλλά ταυτόχρονα τα χρησιμοποιούμε ως χρήσιμα, και μάλιστα απαραίτητα, εργαλεία τόσο για τη σύνθεση όσο και για τη διατήρηση και τη διάδοση της γνώσης, σε σημείο που όποιος δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει έναν υπολογιστή κινδυνεύει να γίνει με τη σειρά του τεχνολογικά αναλφάβητος". Ο Gentili καταλήγει παραθέτοντας ένα ποίημα από το μεταθανάτιο ημερολόγιο του Eugenio Montale, Nel Duemila, το οποίο εκφράζει απόλυτα την αίσθηση της απειλής που προκαλούν οι τεχνολογικές καινοτομίες στην ανθρώπινη ελευθερία:

Ήμασταν διχασμένοι μεταξύ αγαλλίασης και φόβου 

στο άκουσμα ότι ο υπολογιστής 

θα αντικαταστήσει την πένα του ποιητή. 

Στην προσωπική μου περίπτωση, μη γνωρίζοντας 

πώς να τον χρησιμοποιήσω, 

θα καταφύγω σε κάρτες, 

που αντλούν από τις αναμνήσεις 

και στη συνέχεια θα τις συναρμολογήσω τυχαία. 

Και τώρα τι με νοιάζει 

αν η φλέβα (η έμπνευση) σβήνει μαζί μου

μια εποχή τελειώνει.

Το βιβλίο του Havelock, το οποίο αντιμετωπίζει πλήρως το θεμελιώδες ερώτημα για την κατανόηση του Πλάτωνα, έχει το κύριο ελάττωμα στη μέθοδο που χρησιμοποιεί, η οποία έχει έντονα "αναγωγιστικό" χαρακτήρα: εξαρτά τη γέννηση και την εξέλιξη των μορφών σκέψης από τις τεχνολογίες της δημοσίευσης, της επικοινωνίας και της διατήρησης. Οι τεχνολογίες και τα υλικά εργαλεία θα επηρέαζαν δομικά και σφαιρικά το ανθρώπινο πνεύμα. Πρόκειται για έναν αναγωγισμό που θα μπορούσαμε κάλλιστα να ονομάσουμε "επιστημονικο-τεχνολογικό".

Το πρόβλημα που τίθεται είναι το εξής: ήταν όντως "ο αυξανόμενος αλφαβητισμός που άνοιξε το δρόμο για τα πειράματα αφαίρεσης", ή ήταν αντίθετα η ανάδυση πνευματικών  αιτημάτων με μια αφηρημένη και διαλεκτική έννοια, η οποία ώθησε στην εφαρμογή και τη διάδοση της γραφής; Ή, εν πάση περιπτώσει, δεν υπήρχε μια δυναμική συνέργεια μεταξύ του γραμματισμού (αλφαβητισμού) και των πειραμάτων αφαίρεσης;

Θα δούμε ότι τα γεγονότα αποδεικνύουν ακριβώς αυτό, διαψεύδοντας τον Havelock.