π.Λουδοβίκος - ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑ (2)

 Συνέχεια από: Τετάρτη 18 Σεπτεμβρίου 2024

π.Λουδοβίκος
Κείμενο Τρίτο

ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑ

Θεολογική έρμηνευτικὴ καὶ Ψυχολογία τοῦ Βάθους*

* Εἰσήγηση στὸ Διεθνές Συνέδριο «Ορθόδοξη Θεολογία καὶ Ψυχοθεραπεία», ᾿Αλίαρτος 1-5 Οκτωβρίου 2003.

Καὶ εἶναι ἐδῶ ἀκριβῶς που μποροῦμε νὰ συναντήσουμε τὴ σκέψη τοῦ ἄλλου σημαντικού φιλοσοφικού προσκεκλημένου μας, τοῦ Ricoeur16. Ο γάλλος φιλόσοφος επιδιώκει μία τοποθέτηση τῆς ψυχανάλυσης σὲ μιὰ φιλοσοφική προοπτική, ὅπου τὸ ἀσυνείδητο συναντᾶ καὶ ἀρδεύει τὴν συνείδηση, συνδέοντας κατ' οὐσίαν τὸν Freud μὲ τὸν Hegel. Τὸ οὐσιῶδες λοιπὸν ἐδῶ εἶναι μιὰ «διυποκειμενική σχετικότητα» (intersubjective relativity), τὴν ὁποία βλέπουμε δημιουργούμενη κατὰ τὴν ἀνάλυση. Εἶναι γιὰ κάποιον ἄλλο ποὺ διαθέτω ἕνα ἀσυνείδητο, σὲ μιὰ διαδικασία κοινῆς ἀναζήτησης νοήματος17. Τὸ ἀσυνείδητο δὲν εἶναι ἀντικειμενικὸ καὶ ἀπόλυτο «όν» ἡ homunculus, λέγει ὁ Ricoeur (συνεχίζοντας ὑπόρρητα τὴν σκέψη τοῦ Wittgenstein, θὰ μπορούσαμε νὰ ποῦμε ἐμεῖς), ἀλλὰ συνίσταται ἀκριβῶς μὲ τὴν διυποκειμενικὴ αὐτὴ πράξη τῆς ἐρμηνείας καὶ τοῦ διαλόγου – τὸ ἀσυνείδητο εἶναι μιὰ διυποκειμενική, θὰ λέγαμε, πραγματικότητα, όχι ἕνα σκεπτόμενο «ὄν», ἀλλὰ ἕνα πλέγμα έρμηνευτικῶν διυποκειμενικῶν σχέσεων. ᾿Αλλὰ τότε ἡ φροϋδική έρμηνευτικὴ εἶναι ἄκρως μερική καθὼς νέες σφαίρες, πλὴν τῆς σεξουαλικῆς, ὑπεισέρχονται στὴν «κατασκευὴ» τοῦ ἀσυνειδήτου: ἡ σφαίρα λόγου χάρη τοῦ χώρου τῆς ἐργασίας καὶ τῆς κατοχῆς ἀγαθῶν, αὐτὴ τῆς ἰσχύος καὶ τῶν στόχων καὶ φιλοδοξιῶν της, αὐτὴ τῶν ἀξιῶν καὶ τῆς κοινῆς τους, μαζὶ μὲ τοὺς ἄλλους, διαμόρφωσης18.

Μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ τὸ ἀσυνείδητο συναντᾶ, συνεπῶς, τὴν συνείδηση. Αν ἡ συνείδηση εἶναι δημιουργία καὶ ἱστορία, ἡ ὁποία ἀποσκοπεῖ στὴν πληρότητα καὶ τὴν ὁλόκληρη ἀνάπτυξη τῶν δυνάμεων τοῦ προσώπου, σὲ μιὰ προσωπικὴ ἐσχατολογικὴ προοπτικὴ ὁλοκλήρωσης τοῦ ἀνθρώπου, τὸ ἀσυνείδητο εἶναι ἡ πρωταρχή, ἡ πηγή, τὸ ἀκατέργαστο ἀκόμη νόημα καί, μὲ τὸν τρόπο αὐτό, μιὰ ἀπρόσωπη μοίρα ὡς τὸ «ἄλλο» ἁπλῶς τῆς συνείδησης. Ἡ διυποκειμενικὴ ἐπεξεργασία αὐτοῦ τοῦ πρωταρχικοῦ νοήματος εἶναι ὅμως ἀπολύτως ἀπαραίτητη καὶ ἀναγκαία, προκειμένου ἡ ἐσχατολογικὴ ὁλοκλήρωση τῆς συνείδησης νὰ μὴν εἶναι μιὰ ἀφελὴς αὐταπάτη, ἀλλὰ μιὰ αὐθεντικὴ νοηματοδοσία τοῦ πραγματικοῦ, πάσχοντος καὶ τραυματισμένου καὶ παραπαίοντος ἀνθρώπινου ὄντος, ἕνας πραγματικός δηλαδὴ φωτισμὸς τῶν ψυχικῶν σκοταδιῶν του, καὶ ὄχι μιὰ ἀνόητη καὶ ὀνειρικὴ ναρκισσική του δῆθεν ἔκσταση. Ὁ Ricoeur φθάνει ἔτσι πολὺ κοντὰ στὴν θεολογία. Αν τὸ ἀσυνείδητο ἀντιπροσωπεύει γιὰ τὴν συνείδηση μιὰ διυποκειμενική διαδικασία αὐθεντικῆς νοηματοδοσίας καὶ ὁλοκλήρωσής της στὴν πληρότητα αὐτοῦ ποὺ πράγματι εἶναι ὁ ἄνθρωπος (ὡς εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, στὴ θεολογική γλώσσα), τότε ἡ διαδικασία αὐτὴ εἶναι ἀκριβῶς ταυτόσημη μὲ ὅ,τι ἡ ὀρθόδοξη παράδοση ὀνόμασε (ὄχι βεβαίως ἠθική, ἀλλὰ) ἀσκητική. Ἡ, ἂν θέλετε, ὅπως τόλμησα νὰ τὸ ὀνομάσω προσωπικά τελευταῖα, «ἀποφατικὴ ἠθική»19 (γιατὶ αὐτὸ εἶναι νομίζω ἡ ἀσκητική) ὡς ἠθικὴ τοῦ ᾿Αλλου, ὡς περιγραφὴ τῶν ἄπειρων τρόπων ἐλευθερίας μὲ τοὺς ὁ ποίους ἡ ἀνθρώπινη ὕπαρξη συναντᾶ καὶ ἀφομοιώνει τὴν χάρη τοῦ ἐλεύθερου καὶ ἀγαπῶντος Θεοῦ, συστήνοντας συνεχῶς καὶ ἀτελέστως τὸ θαῦμα τοῦ μὴ δεδομένου συγκεκριμένου προσώπου στὸ ἐσχατολογικό του γίγνεσθαι, τὸ ὁποῖο συνιστᾶ τὴν ἰδιαίτερη καὶ ἀνεπανάληπτη διυποκειμενικὴ «οὐσία» του. Τὸ ἀσυνείδητο ὡς διυποκειμενικό, ἀσκητικά κατεργασμένο νόημα, ὥστε τελικὰ νὰ γίνει «συνείδηση», γίνεται ἔτσι ἐγγύηση μιᾶς αὐθεντικῆς ἐσχατολογίας, μὲ τὴν θεολογικὴ καθαρὰ σημασία της.

Σημειώσεις

16. Μελετοῦμε τὸ δοκίμιο του P. Ricoeur. «Consciousness and the Unconscious», στο βιβλίο του The Conflict of Interpretations, Northwestern Univ. Press, Illinois 1996.
17. P. Ricoeur, ό.π., σσ. 106-108.
18. Ό.π., σσ. 110-112.
19. π. Ν. Λουδοβίκου, «Ἡ Αποφατική Ἡθικὴ καὶ ἡ Ἐκκλησιολογία τοῦ Ὁμοουσίου. Κεφάλαια γιὰ τὴν ἠθικὴ ἐξατομίκευση στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία», στὸν τόμο Σύναξις Εὐχαριστίας, Χαριστήρια εἰς τιμὴν τοῦ Γέροντος Αἰμιλιανοῦ, Ινδικτος, ᾿Αθήνα 2003, σσ. 555-580.

 Ο Απόστολος Παύλος διέστρεψε το μήνυμα του πρώτου Χριστιανισμού, το οποίο ήταν ηθικό και εσχατολογικό, όπως ακριβώς ξαναγεννιέται στην ευχαριστιακή εσχατολογία του κ. Ζηζιούλα, και επέβαλε την σωτηριολογική ερμηνεία της Οικονομίας [ΤΗΝ ΚΑΘΕΤΟ, ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΤΟΥ ΕΣΤΑΥΡΩΜΕΝΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΜΑΣ]. Καιρός να επανορθώσουμε το βαρύ λάθος για να συμβαδίσουμε με την εποχή μας! 

ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ Η ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΕΝΝΟΕΙ Ο ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΣ. ΜΕ ΑΠΟΓΟΗΤΕΥΜΕΝΟ ΜΙΣΟΣ Ο ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΣ ΚΑΤΗΓΟΡΕΙ ΤΟΝ ΘΕΟ ΣΑΝ ΥΠΕΥΘΥΝΟ ΤΗΣ ΑΠΟΤΥΧΙΑΣ ΤΟΥ ΝΑ ΠΕΤΥΧΕΙ ΤΗΝ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΚΑΙ ΤΟΝ ΕΚΔΙΚΕΙΤΑΙ. Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΙΚΡΑΤΟΥΣΑ ΨΥΧΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΒΑΣΙΣΜΕΝΗ ΣΤΟΝ ΦΘΟΝΟ ΤΗΣ ΕΠΑΡΣΗΣ.