ΕΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ (5)

 Συνέχεια από:  Τετάρτη 25 Σεπτεμβρίου 2024

Ενολογια-Οντολογία (5) 
Με ποιά έννοια ο Πλάτων άνοιξε τον δρόμο στον Αριστοτέλη για την νέα εννοιολόγηση του Είναι. 

Του Giovanni Reale!

Ποιός είναι λοιπόν ο νεωτερισμός του Αριστοτέλη;

Αυτός ο νεωτερισμός συνίσταται στο γεγονός πώς ανέκτησε σαν αληθινό είναι και το αισθητηριακό.

Μάλιστα δέ, όχι μόνο οι αισθητηριακές ουσίες (πέρα απο τις μετά αισθητήριες) θεωρούνται Είναι, όντα με όλη την σημασία του πράγματος, αλλά και οτιδήποτε αναφέρεται στις αισθητηριακές ουσίες (ακριβώς στο Οριζόντιο επίπεδο) κατανοείται απο τον Αριστοτέλη «Είναι», όν, παρότι σε διαφορετικούς τρόπους και με διαφορετικούς βαθμούς. 

Κατά συνέπεια, το κύριο πρόβλημα στην επεξεργασία του Είναι, για τον Αριστοτέλη δέν τίθεται σαν το πρόβλημα του αριθμού των ουσιών που υπάρχουν, και επομένως δέν εξαντλείται στην έρευνα των πολλαπλών ουσιών απο τις οποίες αποτελείται το Είναι (πάνω απ’ όλα στο υπερβατικό επίπεδο), αλλά στην έρευνα της διακρίσεως των κατηγοριών του Είναι, στην οριζόντια σημασία του κατά πρώτον, πρίν και πέρα απο την κάθετο διάσταση. Και επομένως να θεμελιώσει ποιές είναι οι διάφορες σημασίες του όντος.

Συζητώντας λοιπόν το θέμα που σχετίζεται με τις πρώτες και υπέρτατες αρχές τού Πλάτωνος και των Πλατωνικών και τους λόγους για τους οποίους εισήχθησαν, προσπαθώντας δηλ να εξηγήσει την πολλαπλότητα των πραγμάτων, που υπάρχουν, ο Αριστοτέλης, διαπιστώνει τα εξής: (Μεταφ. ΧΙV, 2, 1088b 35-1089b 4)

«Υπάρχουν βέβαια πολλά αίτια που στάθηκαν αφορμή να φτάσουν οι ερευνητές βγαίνοντας απο τον δρόμο της ορθότητας, στις αιτίες αυτές. Η σπουδαιότερη αφορμή ήταν ότι έθεσαν τις απορίες κατά έναν αρχαϊκό τρόπο. Γιατί τους είπε η σκέψη τους ότι όλα τα όντα θα είναι ένα και τούτο το ένα θα είναι το καθαυτό όν, εκτός και άν κάνει κανείς πόλεμο και καταλύσει τον λόγο του Παρμενίδη «να κυριευθεί το είναι του μή-όντος είναι ολότελα αδύνατο». Σκέφτηκαν λοιπόν ότι ήταν ανάγκη να αποδειχθεί αντιθέτως ότι το μή όν υπάρχει. Γιατί κατ’αυτόν τον τρόπο απο το όν και απο κάποιο άλλο θα μπορέσουν να υπάρξουν τα όντα, αφού πρέπει να είναι πολλά.

Αυτή όμως η θεωρία της πολλαπλότητος των σημασιών του Είναι και του μή-είναι είναι στ’ αλήθεια μόνον μία αριστοτελική ανακάλυψη;

Ή μήπως ο Σταγειρίτης, όπως κάνει πολύ συχνά, δέν αναγνωρίζει στους αντιπάλους καμμία αξία, παρότι, σ’αυτή την περίπτωση έχει κάποιο δίκαιο;
Η απάντηση είναι εύκολη. Ο ανακαλύψας εκείνον τον θεωρητικό πυρήνα απο τον οποίο ο Αριστοτέλης τραβά την οντολογική του επανάσταση ή άν προτιμούμε, ο δημιουργός του ίδιου τού σπόρου απο τον οποίο γεννιέται το αριστοτελικό δένδρο, τελικώς είναι γι’ άλλη μια φορά, ο Πλάτων και ιδιαιτέρως ο Σοφιστής, δηλ. με την διάσημη πατροκτονία τού Παρμενίδη και με την αποδοχή του μή-είναι, με μία διαφορετική ακριβώς σημασία απο το Μηδέν, δηλ. σαν «διαφορετικό», σαν έτερο. Και η θεωρητική δικαίωση τής πολλαπλότητος των όντων, με όλες τις συνέπειες που προέρχονται απο αυτό. 

Η αρχή της πολλαπλότητος των σημασιών τού «είναι» και του «μή-είναι» διακηρυγμένη απο τον Αριστοτέλη, έχει λοιπόν τις ρίζες της στον Σοφιστή, ένα κείμενο του αποτελεί σημείο αναφοράς για την Δυτική οντολογία. 

Θα μπορούσαμε δέ να πούμε πώς σ’ αυτό το συστηματικό άνοιγμα της ακτίνας τής σφαίρας του Είναι, ο Αριστοτέλης, συνεχίζει το έργο της πατροκτονίας τού Παρμενίδη, οδηγώντας το στις ακραίες του συνέπειες.

Αυτό είναι ένα ουσιώδες σημείο, το οποίο όμως έμεινε ξένο πρός την κοινή γνώμη των μελετητών του Αριστοτέλη και της Αρχαίας φιλοσοφίας. 

Το μεταφυσικό παράδειγμα του Αριστοτέλη άφησε εποχή και κυριάρχησε κατά τον Μεσαίωνα και την μοντέρνα εποχή, αλλά όχι στο πλαίσιο της ίδιας της Ελλάδος.

Πολύ συχνά ξεχνιέται αυτή η αλήθεια αλλά είναι τόσο σημαντική που πρέπει να την δούμε απο πιό κοντά. Εάν η Αριστοτελική μεταφυσική λατρεύτηκε σαν Θεία κατασκευή στην Δύση, δέν συνέβη το ίδιο ούτε στον Αρχαίο κόσμο, ούτε στον Χριστιανικό. 

Ήδη μάλιστα με τον διάδοχο του Αριστοτέλη, τον Θεόφραστο, η Αριστοτελική μεταφυσική αρχίζει να προβληματίζει και με τον Στράτωνα τον διάδοχο τού Θεόφραστου, η μεταφυσική παραμερίζεται και η Φυσική γίνεται η πρώτη Φιλοσοφία.

Δέν είχε σημαντική επιρροή η μεταφυσική του, ούτε με τον Νεοαριστελισμό, παρά την προσφορά του Αλεξάνδρου του Αφροδισιέως! 

Η επαναπρόσληψη εκ μέρους των Νεοπλατωνικών έχει μεγάλη σημασία. Ο Αριστοτέλης εθεωρείτο η είσοδος, ο προθάλαμος, για την κατανόηση του Πλάτωνος, μία εισαγωγή στην Μεταφυσική μυσταγωγία του Πλάτωνος.

Η Αναγέννηση τού Αριστοτέλη στον Μεσαίωνα, έγινε κατ’αρχάς κοντά στους Άραβες και κατόπιν με τους στοχαστές της Λατινικής Δύσης, με αποκορύφωμα τον Ακινάτη, που επέβαλλε το αριστοτελικό μεταφυσικό παράδειγμα, (παρότι μεταρρυθμισμένο τρόπον τινά), σαν σημείο αναφοράς οριστικό και αποφασιστικό. 

Και στην συνέχεια η ιστορία του Θωμισμού και τα παράγωγα τής μοντέρνας οντολογίας συνέβαλλαν στην σταθεροποίηση αυτού του παραδείγματος, ώστε να θεωρείται το κατεξοχήν παράδειγμα της Μεταφυσικής.

Τόσο πολύ μάλιστα ώστε κατέληξε η οντολογία να θεωρείται σαν η μοναδική μορφή Μεταφυσικής. 

Ο ίδιος ο Χάϊντεγκερ, για παράδειγμα, μπόρεσε να κρίνει όλη την Δυτική μεταφυσική μπλεγμένη στην «λήθη του Είναι», διότι ήταν πεπεισμένος πώς ακριβώς το οντολογικό παράδειγμα αριστοτελικής κατασκευής  ήταν το μοναδικό μεταφυσικό παράδειγμα που υπήρχε στην Ιστορία της φιλοσοφίας.

Ιστορικά αυτή η γνώμη δέν είναι αληθινή και γι’αυτό, για να ολοκληρώσουμε με ακρίβεια την πνευματική ιστορία της Δύσεως, πρέπει να επαναπροσλάβουμε το Ενολογικό παράδειγμα. 

Ακριβώς δέ αυτή η ερμηνευτική επαναπρόσληψη της Ενολογίας, μας αποκαλύπτει επίσης και την πρωτοτυπία και την θεωρητική αξία του νεωτερισμού του Αριστοτέλη, είτε τον αποδεχόμαστε, είτε όχι.

Η Μεταφυσική του Αριστοτέλη λοιπόν επιβάλλεται σαν ένας σταθμός στην Ιστορία της Δυτικής σκέψης, που κάτω απο ορισμένη γωνία δέν έχει το όμοιό της, όχι όμως μέσα στο πλαίσιο της Ελληνικής σκέψης. 

Για να κατανοήσουμε δέ τον λόγο για τον οποίο δέν είχε αντίκτυπο μέσα στα πλαίσια της Ελληνικής σκέψης, πρέπει να εξετάσουμε τον τρόπο με τον οποίο το ανασκεύασε ο Πλωτίνος και το απώθησε, τοποθετώντας τό πρόβλημα με τον ίδιο αλλά αντίθετο τρόπο με τον οποίο ο Αριστοτέλης προσπάθησε να εξαφανίσει και να αφομοιώσει το Ενολογικό μεταφυσικό παράδειγμα.

(Συνεχίζεται)

ΤΙ ΜΑΣ ΛΕΕΙ ΟΜΩΣ Ο ΦΤΩΧΟΣ ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ;Ο Αριστοτέλης δεν απομακρύνθηκε από τον Ηράκλειτο: Ταύτιση αληθεύειν και κοινωνείν.

ΟΙ ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ ΟΜΩΣ, ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ,  έθεσαν τις απορίες κατά έναν αρχαϊκό τρόπο. 

Αμέθυστος