Giovanni Reale - ΠΛΑΤΩΝ (13)

 Συνέχεια από: Δευτέρα 30 Σεπτεμβρίου 2024

Giovanni Reale 

ΠΛΑΤΩΝ

II

Η ΠΟΙΗΤΙΚΉ-ΜΙΜΗΤΙΚΉ ΠΡΟΦΟΡΙΚΌΤΗΤΑ ΑΚΡΟΓΩΝΙΑΊΟΣ ΛΊΘΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΎ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΎ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΉΣ ΔΙΑΜΌΡΦΩΣΗΣ ΚΑΙ Η ΜΕΤΩΠΙΚΉ ΣΎΓΚΡΟΥΣΗ ΤΟΥ ΠΛΆΤΩΝΑ ΜΕ ΑΥΤΉΝ

Ο αποχαιρετισμός του Ομήρου στο δέκατο βιβλίο της Πολιτείας και το άνοιγμα μιας νέας πολιτιστικής εποχής

    Μετά από όλα όσα έχουμε πει μέχρι τώρα, είναι απαραίτητο να διαβάσουμε και να στοχαστούμε πάνω σε δύο εμφανή αποσπάσματα από το Δέκατο Βιβλίο της Πολιτείας, στα οποία ο Πλάτων αποχαιρετά τον μεγάλο Όμηρο και ανοίγει μια νέα εποχή.

    Το πρώτο απόσπασμα αμφισβητεί συστηματικά εκείνη την εκπαιδευτική δύναμη που ο ίδιος ο Όμηρος ασκούσε επί αιώνες στους Έλληνες:

- Δεν θα απαιτήσουμε από τον Όμηρο ή άλλους ποιητές να μας δώσουν λογαριασμό για άλλα πράγματα, ίσως ρωτώντας -εφόσον ένας από αυτούς ήταν πραγματικός γιατρός και όχι απλός μιμητής της γλώσσας των γιατρών- ποιος ποιητής της αρχαιότητας ή των συγχρόνων του κατάφερε ποτέ, όπως ο Ασκληπιός, να αποκαταστήσει την υγεία σε κάποιον· ή ποια ιατρική σχολή άφησε πίσω του, όπως ο Ασκληπιός με τους οπαδούς του. Εν ολίγοις, δεν θα τους κάνουμε ερωτήσεις για άλλες τέχνες· αντίθετα, θα τους αφήσουμε στην ησυχία τους. Ωστόσο, όσον αφορά τα μεγάλα και ευγενέστερα έργα που ανέλαβε να αναπαραστήσει ο Όμηρος -δηλαδή τους πολέμους, τις στρατηγικές, τις θεμελιώσεις πόλεων, ακόμη και την εκπαίδευση του ανθρώπου- είναι θεμιτό να τον ρωτήσουμε γι' αυτά, θέτοντας του τέτοιες ερωτήσεις: «Αγαπητέ Όμηρε, αφού στο θέμα της αρετής δεν απέχεις τρεις βαθμούς από την αλήθεια, δηλαδή δεν είσαι ο δημιουργός των εικόνων, όπως έχουμε ορίσει τον μιμητή, αλλά απέχεις δύο βαθμούς από την αλήθεια, στο ότι ήξερες να αναγνωρίζεις ποιοι τύποι θεσμών κάνουν τους ανθρώπους καλύτερους ή χειρότερους στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα, πες μου ποια Πόλη προς τιμήν σου οργανώθηκε καλύτερα, όπως η Σπάρτη από τον Λυκούργο, και πολλές άλλες πόλεις μεγάλες ή μικρές από τόσους ιδρυτές; Ποια από αυτές πιστώνετε ότι υπήρξε καλός νομοθέτης και προσέφερε χρήσιμες υπηρεσίες; Η Ιταλία και η Σικελία έχουν έναν Κάροντα· εμείς έχουμε έναν Σόλωνα. Αλλά από εσάς ποιος δοξάζεται;» Ο Όμηρος θα έχει κάποιο όνομα να αναφέρει;

- Αμφιβάλλω αν έχει, είπε ο Γλαύκων. Ούτε οι ίδιοι οι Ομηρίτες δεν τον αναφέρουν.

- Και έχει έρθει στη μνήμη μας κάποιος πόλεμος στην εποχή του Ομήρου που να διεξήχθη καλά χάρη στην καθοδήγηση ή τις συμβουλές του;

- Καμία.

- Ίσως όμως να γίνεται λόγος για αυτόν ως έναν άνθρωπο με πρακτική εφευρετικότητα, με τις πολλές ανακαλύψεις του να είναι χρήσιμες για την τεχνολογία σε άλλους τομείς, όπως συνέβη με τον Θαλή της Μιλήτου και τον Αναχαρσή τον Σκύθη.

- Τίποτα από αυτά.

- Σε αντάλλαγμα, όμως, θα ειπωθεί ότι, αν όχι δημοσίως, τουλάχιστον ιδιωτικά, ο Όμηρος στη ζωή του κατεύθυνε την εκπαίδευση κάποιου, ο οποίος ανταπέδωσε με αγάπη και οικειότητα παραδίδοντας στους μεταγενέστερους έναν ομηρικό τρόπο ζωής, όπως συνέβη με τον Πυθαγόρα. Ο ίδιος, από την άλλη πλευρά, αγαπήθηκε στον ύψιστο βαθμό για τη δραστηριότητά του αυτή, και οι διάδοχοί του που ονόμασαν τον τρόπο ζωής τους Πυθαγόρειο, κατά μία έννοια ξεχωρίζουν ανάμεσα σε όλους τους άλλους. 

- Ούτε γι' αυτό δεν αναφέρεται τίποτα. [...]

- Και εκτός αυτού, Γλαύκωνα, πιστεύεις ότι αν ο Όμηρος είχε πραγματικά καταφέρει να μορφώσει τους ανθρώπους και να τους κάνει καλύτερους, όντας ικανός να τα κάνει αυτά όχι με μίμηση αλλά με αληθινή γνώση, δεν θα είχε αποκτήσει πλήθος φίλων, οι οποίοι θα τον περιέβαλαν με αγάπη και εκτίμηση;  (Πολιτεία, I 599D - 600C)1

    Το δεύτερο απόσπασμα πραγματεύεται τον ανταγωνισμό μεταξύ ποίησης και φιλοσοφίας, δηλαδή την ξεκάθαρη αντίθεση μεταξύ της μορφωτικής δύναμης του παρελθόντος και της δύναμης που επρόκειτο να αποτελέσει συστατικό στοιχείο του νέου πολιτισμού, και περιέχει ένα πραγματικά εμβληματικό μήνυμα:

- Γι' αυτό, αγαπητέ Γλαύκωνα, όταν τύχει να συναντήσεις κάποιους από τους θαυμαστές του Ομήρου -αυτούς που ισχυρίζονται ότι ο ποιητής αυτός ήταν ο παιδαγωγός της Ελλάδας και ότι ενόψει της οργάνωσης και της διαμόρφωσης της ανθρωπότητας πρέπει να τον μελετάμε από καρδιάς και ότι πράγματι ολόκληρη η ζωή πρέπει να προσαρμόζεται σε έναν τόσο μεγάλο ποιητή- προσπάθησε να γίνεις φίλος τους και να τους αγαπάς, όπως αρμόζει σε κάποιους που, παρά τους περιορισμούς τους, είναι καλοί άνθρωπος, και παραδέξου μαζί τους ότι ο Όμηρος είχε εξαιρετικές ιδιότητες ως ποιητής και ήταν ο μεγαλύτερος από τους τραγικούς. Να ξέρετε, ωστόσο, ότι στην πόλη μας δεν θα γίνει δεκτή άλλη ποιητική μορφή από τους ύμνους προς τους θεούς και τους ύμνους για τους ενάρετους άνδρες, διότι, αν καλωσορίζατε την ευγενική Μούσα, εκείνη του λυρικού ή του επικού, στην πολιτεία θα κυριαρχούσε η ηδονή ή ο πόνος στη θέση του νόμου και της λογικής, που πάντοτε και ομόφωνα θεωρείται το καλύτερο μέρος.

- Πολύ σωστά.

- Ας είναι λοιπόν αυτή η υπεράσπισή μας, αφού ανακαλέσαμε στη μνήμη μας την ποίηση, η οποία δικαίως, λόγω των εγγενών χαρακτηριστικών της, απαγορεύτηκε από το κράτος στην εποχή της. Από την άλλη πλευρά, ήταν ο ορθός λόγος που μας έπεισε να το πράξουμε. Και για να μην μας κατηγορήσετε ότι είμαστε αναίσθητοι και αγροίκοι, θα θέλαμε να προσθέσουμε ότι ο ανταγωνισμός μεταξύ ποίησης και φιλοσοφίας είναι μακροχρόνιος. Ιδού η απόδειξή του: εκείνη η «η αλύχτρα σκύλα που γαβγίζει το αφεντικό της»· η «μεγάλη στα μάταια λόγια των ανόητων»· ή: «ο αναδυόμενος όχλος των ξερόλων», ή «το πλήθος εκείνων που βασανίζουν το μυαλό τους από φτώχεια», ή πολλές άλλες τέτοιες εκφράσεις, δείχνουν τη μακροχρόνια αντιπαλότητα. Σε κάθε περίπτωση, ας γίνει σαφές, ότι αν η μιμητική ποίηση που προκαλεί ευχαρίστηση είχε λόγους να προταθεί υπέρ του δικαιώματος της ιδιότητας του πολίτη σε ένα καλά οργανωμένο κράτος, θα την καλωσορίζαμε με χαρά, γιατί έχουμε απόλυτη επίγνωση της γοητείας που ασκεί και σε μας. Το γεγονός παραμένει, ωστόσο, ότι δεν είναι θεμιτό να προδίδουμε αυτό που αποδεικνύεται αληθινό. Και από την άλλη πλευρά, φίλε μου, η ποίηση δεν σε γοητεύει κι εσένα, ιδίως όταν τη θαυμάζεις στην ερμηνεία του Ομήρου;

- Πράγματι!

- Δεν θα ήταν σωστό, λοιπόν, να την υποδεχτείς στην πατρίδα σου, αν μόνο ήξερες πώς να αντικρούσεις τις κατηγορίες σε ένα λυρικό τραγούδι ή σε κάποιο άλλο μέτρο; (Πολιτεία, I 606D - 607D)2.

    Πιστεύω ότι κανένας άλλος περισσότερο από τον Χάβελοκ δεν έχει καταστήσει σαφές πώς αυτή η κατά μέτωπο επίθεση που κάνει ο Πλάτων στον Όμηρο και η κριτική του στην ποίηση είναι ιστορικής σημασίας για την εποχή και πώς μπορεί να γίνει κατανοητή μόνο αν κατανοήσει κανείς την πολιτιστική επανάσταση που συντελείται. Ο Πλάτων είχε κατανοήσει καλά ότι η ίδια η δομή του πολιτισμού της ποιητικής-μιμητικής προφορικότητας έπρεπε να ανατραπεί. Στη θέση της αναπαράστασης «εικόνων» και των μεθόδων με τις οποίες επικοινωνούσε η ποίηση, έπρεπε να μπει η σκέψη «εννοιών». Οι εικόνες έπρεπε να αντικατασταθούν από τις νοητές Ιδέες, με όλες τις συνέπειες που αυτό συνεπάγεται, και ειδικότερα έπρεπε να εισαχθεί μια νέα γλώσσα με μια νέα σύνταξη, αντίθετη από αυτή της ποίησης. Ο Χάβελοκ γράφει: «Αλλά αυτή η νέα γλώσσα δεν προανήγγειλε στην πραγματικότητα μια εντελώς νέα φάση στην εξέλιξη όχι μόνο του ελληνικού αλλά και του ευρωπαϊκού πνεύματος; Ναι· και όμως ο Πλάτων είχε επίσης επίγνωση, και δικαίως, ότι μόνο η ιδιοφυΐα του ήταν σε θέση να συνειδητοποιήσει πλήρως ότι επρόκειτο για μια επανάσταση, η οποία έπρεπε να πραγματοποιηθεί επειγόντως. Άλλοι πριν από αυτόν είχαν κινηθεί προς αυτή την κατεύθυνση, είχαν κάνει τα πρώτα τους δειλά πειράματα με τη νέα σύνταξη και είχαν συνειδητοποιήσει ότι η ποιητική σύνταξη αποτελούσε εμπόδιο. Αν λοιπόν ο Πλάτων επεδίωξε να κατοικήσει το σύμπαν και το μυαλό του ανθρώπου με μια ολόκληρη οικογένεια Μορφών που αναδύθηκαν ένας Θεός ξέρει από πού, αυτό ήταν κατά μία έννοια μια αναγκαιότητα γι' αυτόν. Διότι έβλεπε στην ουσία της μια βαθιά μεταμόρφωση της πολιτισμικής εμπειρίας του ανθρώπου. Δεν ήταν η προσωπική του φυσιογνωμία, ούτε το προσωπικό του δόγμα. Οι Μορφές προανήγγειλαν την έλευση ενός εντελώς νέου επιπέδου λογικής (ενός εντελώς νέου επιπέδου συλλογισμού), το οποίο, με την τελειοποίησή του, θα δημιουργούσε με τη σειρά του έναν νέο τύπο εμπειρίας του κόσμου – στοχαστική, επιστημονική, τεχνολογική, θεολογική, αναλυτική. Μπορούμε να την αποκαλέσουμε με δώδεκα διαφορετικούς τρόπους. Η νέα πνευματική εποχή απαιτούσε τις δικές της σημαίες για να προχωρήσει, και τις βρήκε στις πλατωνικές Μορφές. Εξεταζόμενη από αυτή την προοπτική, η θεωρία των Μορφών ήταν μια ιστορική αναγκαιότητα».

Αυτές οι παρατηρήσεις είναι σε μεγάλο βαθμό ακριβείς. Ωστόσο, ο Havelock, ενώ εξήγησε θαυμάσια τους λόγους για τους οποίους η ποιητικο-μιμητική προφορικότητα έπρεπε να ξεπεραστεί πλήρως, υπέπεσε σε ιστορικό σφάλμα, υποστηρίζοντας τη θέση ότι μόνο η εμφάνιση της γραφής ήταν το εργαλείο που έκανε αυτόν τον υπερκερασμό δυνατό (μόνο η έλευση της γραφής ήταν το μέσο που έκανε δυνατή αυτή την υπέρβαση). Και, για να στηρίξει αυτή τη θέση, αναγκάστηκε να αποσιωπήσει τις κριτικές του Πλάτωνα για τη γραφή που περιέχονται στο τέλος του Φαίδρου και στην Έβδομη Επιστολή, όπως έχω ήδη αναφέρει παραπάνω, και να αγνοήσει το άλλο γεγονός που συνδέεται με αυτό, στο οποίο επίσης έχω ήδη αναφερθεί και επέστησα την προσοχή παραπάνω, δηλαδή ότι ο Πλάτων υπερασπίζεται την προφορικότητα και την κρίνει αξιακά (αξιωματικά) ανώτερη από την ίδια τη γραφή.

Είναι προφανές ότι, αν αυτά τα γεγονότα δεν εξηγούνταν επαρκώς, θα έπρεπε να παραδεχτούμε ότι ο Πλάτων έπεσε σε μια κραυγαλέα αντίφαση: από τη μία, θα είχε εξαπολύσει μια μετωπική επίθεση εναντίον της προφορικότητας, ενώ από την άλλη, παραδόξως, θα είχε υπερασπιστεί την ίδια την προφορικότητα, τοποθετώντας την πάνω από τη γραφή! Έχει έρθει, λοιπόν, η στιγμή να αντιμετωπιστεί αυτό το ζήτημα άμεσα και να προταθεί η λύση του με λεπτομερή τρόπο, αναπτύσσοντας κατάλληλα τις αναφορές που είχα ήδη την ευκαιρία να κάνω. Πρέπει να αποδείξουμε την ύπαρξη άλλων μορφών προφορικότητας πέρα από την «ποιητικο-μιμητική» και, ιδιαίτερα, πρέπει να εξηγήσουμε τη δομή και τα θεμέλια της «διαλεκτικής προφορικότητας», με τις συνέπειες που αυτό συνεπάγεται.

Τέλος Κεφαλαίου ΙΙ

Σημειώσεις

1. (Πολιτεία, I 599D - 600C) - Μετάφραση Ι. Γρυπάρης: 

- Και για τ᾽ άλλα πράγματα ας μη ζητούμε λόγο από τον Όμηρο [599c] ή απ᾽ όποιον άλλο ποιητή· ας μη ρωτήσομε αν κανένας απ᾽ αυτούς ήταν επιστήμων γιατρός και όχι απλώς μιμητής ιατρικών λόγων, αν κανένας από τους παλαιούς ή νέους ποιητές γιάτρεψε αρρώστους, όπως ο Ασκληπιός, ή αν άφησε μαθητές της ιατρικής, όπως εκείνος τους ίδιους του τους απογόνους· ας μη τους ρωτήσομε και για τις άλλες τέχνες και ας τ᾽ αφήσομε όλ᾽ αυτά κατά μέρος· αφού όμως ο Όμηρος τολμά να μιλεί για τα μέγιστα και κάλλιστα πράγματα, για πολέμους και στρατηγίες και διοικήσεις πόλεων, και [599d] για την εκπαίδευση των ανθρώπων, είναι δίκαιο να τον ρωτήσομε και να του ειπούμε: Ω φίλε Όμηρε, αν δεν απέχεις τρεις βαθμούς από την αλήθεια στα ζητήματα της αρετής και δεν είσαι απλώς κατασκευαστής ειδώλου, μιμητής δηλαδή κατά τον ορισμό μας, αλλά απέχεις, έστω, δύο βαθμούς, και ήσουν ικανός να γνωρίζεις ποιά ασχολήματα κάνουν τους ανθρώπους καλύτερους ή χειρότερους είτε στον ιδιωτικό είτε στο δημόσιο βίο, λέγε μας ποιά πόλη χάρη σε σένα καλυτέρεψε τη διοίκησή της, όπως η Λακεδαίμων χάρη στον Λυκούργο και οι άλλες πόλεις, [599e] μικρές και μεγάλες, χάρη σε πολλούς άλλους; Εσένα ποιά πόλη σε μνημονεύει ότι υπήρξες νομοθέτης άριστος και ότι την ωφέλησες; Η Ιταλία και η Σικελία έχουν τον Χαρώνδα, εμείς οι Αθηναίοι τον Σόλωνα· εσένα όμως ποιός τόπος; Θα έχει να μας απαντήσει κανέναν;

- Δεν πιστεύω· τουλάχιστον ούτε αυτοί οι Ομηρίδες αναφέρουν τέτοιο πράγμα.

- [600a] Αλλά μήπως τάχα μνημονεύεται κανένας πόλεμος στα χρόνια του Ομήρου που έγινε καλά ή μ᾽ εκείνον αρχηγό ή σύμφωνα με τις συμβουλές του;

- Κανείς.

- Αλλά μήπως, αφού ήταν άνθρωπος σοφός, αναφέρονται πολλές εφευρέσεις δικές του στις τέχνες και άλλες ευκολίες ωφέλιμες στα διάφορα επαγγέλματα, όπως λέγονται για τον Θαλή τον Μιλήσιο και τον Σκύθη Ανάχαρση;

- Τίποτα απολύτως δεν λέγεται γι᾽ αυτόν.

- Αλλ᾽ αν δεν πρόσφερε ο Όμηρος καμιά τέτοια υπηρεσία στην κοινωνία, μήπως λέγεται ότι διηύθυνε, όταν ζούσε, την παιδεία μερικών ανθρώπων που αγαπούσαν [600b] τη συναναστροφή του και παράδωσαν στους μεταγενέστερους έναν τρόπο ζωής Ομηρικό, όπως παραδείγματος χάρη ο Πυθαγόρας αγαπήθηκε ιδιαίτερα γι᾽ αυτό τον λόγο και οι οπαδοί του ακόμη και σήμερα διακρίνονται ανάμεσα σ᾽ όλους τους ανθρώπους για τον ξεχωριστό τρόπο της ζωής τους, που οι ίδιοι τον ονομάζουν Πυθαγόρειο;

- Ούτε τίποτα τέτοιο αναφέρεται· γιατί ο Κρεώφυλος, Σωκράτη, ο φίλος του Ομήρου, θα φαινότανε ίσως κατά την παιδεία του γελοιότερος και απ᾽ αυτό το όνομά του, αν αληθεύουν όσα λέγονται για τη διαγωγή του απέναντι στον Όμηρο· λέγουν δηλαδή ότι έδειξε [600c] σ᾽ αυτόν, ενόσω ζούσε, μιαν αχαρακτήριστη αμέλεια.

- Πραγματικά αναφέρεται κάτι τέτοιο· αλλά πιστεύεις, Γλαύκων, ότι αν όντως ο Όμηρος ήταν ικανός να εκπαιδεύει τους ανθρώπους και να τους κάνει καλύτερους, επειδή μπορούσε να γνωρίζει κατά βάθος αυτά τα πράγματα και όχι να τα απομιμείται, δεν θα αποκτούσε πολλούς φίλους που θα τον τιμούσαν και θα τον αγαπούσαν;

2. (Πολιτεία, I 606D - 607D) - Μετάφραση Ι. Γρυπάρης: 

- [606d] Το ίδιο αποτέλεσμα γεννά μέσα στην ψυχή μας η μιμητική ποίηση και ως προς τον έρωτα και τον θυμό και όλες τις επιθυμίες και ως προς τα λυπηρά ή ηδονικά συναισθήματα που λέμε ότι μας παρακολουθούν σε κάθε μας πράξη, γιατί αυτά τα ποτίζει και τα αναπτύσσει, αντί να τ᾽ αφήνει να ξεραθούν, και τους παραδίνει κάθε εξουσία απάνω μας, ενώ το ορθό είναι εμείς να τα εξουσιάζομε, για να γινόμαστε καλύτεροι κι ευτυχέστεροι από χειρότεροι και αθλιότεροι.

- Δεν μπορώ παρά να συμφωνήσω εντελώς μαζί σου.

- [606e] Λοιπόν, φίλε μου Γλαύκων, όταν τύχει ν᾽ ακούσεις τους θαυμαστές του Ομήρου να λένε ότι ο ποιητής αυτός έχει εκπαιδεύσει την Ελλάδα και ότι αξίζει να τον πάρεις για να σου μάθει πώς να κυβερνάς και να εξευγενίζεις ανθρώπινα πράγματα, και να συμμορφώσεις όλο σου τον βίο κατά τα υποδείγματα τούτου του ποιητή, [607a] πρέπει βέβαια να τους αγαπάς και να τους υπολήπτεσαι για τη μεγάλην αξία που μπορεί να έχουν, και να παραδέχεσαι μαζί τους ότι ο Όμηρος είναι ο μεγαλύτερος των ποιητών και ο πρώτος των τραγικών, να ξέρεις όμως ότι δεν πρέπει να γίνει δεκτή στην πόλη μας καμιά άλλη ποίηση παρά ύμνοι για τους θεούς και εγκώμια για τους μεγάλους άντρες· αν πάλι παραδεχτείς και τη Μούσα που δίνει τέρψη, τη λυρική ή την επική, η ηδονή και η λύπη θα βασιλεύουν στην πόλη σου αντί για τον νόμο και τον ορθό λόγο που την υπεροχή του αναγνώρισαν πάντα όλοι οι άνθρωποι.

- Αυτά είναι εντελώς αληθινά.

- [607b] Αφού λοιπόν η περίσταση το έφερε να κάμομε πάλι λόγο για την ποίηση, αυτά είναι που είχαμε να ειπούμε απολογούμενοι γιατί την αποπέμψαμε τότε από την πόλη μας· τέτοια που είναι, ο ορθός λόγος μάς υποχρέωσε να το κάμομε. Μολαταύτα, για να μη μας κατηγορήσει ως σκληρούς και αγροίκους, ας της ειπούμε ότι από παλαιά χρόνια υπάρχει μια διένεξη ανάμεσα στην ποίηση και στη φιλοσοφία· γιατί και εκείνη «η αλύχτρα σκύλα που γαβγίζει το αφεντικό της» και «ο μεγάλος ανάμεσα στα κούφια λόγια των μωρών» [607c] και «ο όχλος των πάνσοφων κεφαλών» και «οι λεπτεπίλεπτοι στη σκέψη από φτώχεια» και μύρια άλλα τέτοια αποφθέγματα μαρτυρούν την παλαιά εκείνη αντίθεση. Όμως πάλι εμείς δηλώνουμε ότι, αν η για ευχαρίστηση καμωμένη ποίηση και μίμηση μπορεί να μας παρουσιάσει κάποιον επαρκή λόγο για ν᾽ αποδείξει πως έχει θέση μέσα σε μιαν ευνομούμενη πόλη, είμαστε πρόθυμοι να της επιτρέψομε να ξαναγυρίσει, επειδή ξέρουμε τη γοητεία που εξασκεί απάνω σ᾽ εμάς τους ίδιους· αλλά είναι ανόσιο να προδώσομε εκείνο που πιστεύομε ως αληθινό· πραγματικά και συ ο ίδιος, καλέ μου φίλε, δεν γοητεύεσαι απ᾽ αυτήν, [607d] και μάλιστα όταν σου την παρουσιάζει ο Όμηρος;

- Και πολύ μάλιστα.

- Είναι λοιπόν δίκαιο να την αφήσομε να επιστρέψει από την εξορία, αφού απολογηθεί με κανένα λυρικό ή με οποιοδήποτε άλλο ποίημα θέλει;