Giovanni Reale - ΠΛΑΤΩΝ (30)

 Συνέχεια από: Τετάρτη 5 Φεβρουαρίου 2025

Giovanni Reale 

ΠΛΑΤΩΝ

V

Η Γραφή Δεν Μπορεί Να Υποκαταστήσει την Διαλεκτική Προφορικότητα

Ο Φιλόσοφος, ως τέτοιος, πρέπει να επικοινωνεί τα ανώτερα μηνύματά του όχι γράφοντάς τα σε ρολά χαρτιού αλλά στις ψυχές των ανθρώπων.

Οι δομικοί περιορισμοί των γραπτών, όπως συζητούνται στις αυτομαρτυρίες στο τέλος του "Φαίδρου" και της "Επιστολής VII", και οι δομικές συνδέσεις μεταξύ των γραπτών και των «άγραφων δογμάτων» του Πλάτωνα.

Ο φιλόσοφος δεν καταγράφει γραπτώς τα πράγματα που για εκείνον έχουν «τη μεγαλύτερη αξία» (που είναι «πολυτιμότερα» γι' αυτόν), ακόμα κι αν πάνω σε αυτά θεμελιώνεται η «τελική στήριξη» των γραπτών.

Από όσα έχουν ειπωθεί, ο Πλάτωνας καταλήγει στα ακόλουθα συμπεράσματα. Σε όλους τους γραπτούς λόγους υπάρχει πάντοτε ένα μεγάλο μέρος «παιχνιδιού» και δεν υπάρχει μεγάλη «σοβαρότητα», καθώς αυτοί αποσκοπούν περισσότερο στο να πείσουν παρά στο να διδάξουν· ακόμη και οι καλύτεροι από αυτούς δεν μπορούν να είναι παρά μέσα για να ανακαλέσουν στη μνήμη πράγματα που έχουν ήδη διδαχθεί με άλλον τρόπο. Μόνο στους προφορικούς λόγους που εκφέρονται στο πλαίσιο της διδασκαλίας, δηλαδή που είναι «γραμμένοι» στις ψυχές των μαθητών, υπάρχει «σαφήνεια» και «πληρότητα», και αυτοί είναι οι λόγοι που έχουν τη μεγαλύτερη σημασία.

Όποιος έχει συγγράψει γραπτά έργα γνωρίζοντας την αλήθεια για τα πράγματα που έχει γράψει, πρέπει να είναι σε θέση να τα στηρίξει, να δείξει σε τι συνίσταται η αδυναμία τους, δηλαδή τι θα χρειαζόταν για να είναι ολοκληρωμένα, και συνεπώς να τα υπερασπιστεί, παρουσιάζοντας όσα τους λείπουν.

Και «φιλόσοφος» είναι ακριβώς και μόνο αυτός που μπορεί να το κάνει: να δείξει ότι τα γραπτά του είναι «αδύναμα»· δηλαδή ότι αποτελούν πράγματα «μικρότερης αξίας» σε σχέση με τα πράγματα «μεγαλύτερης αξίας» που μεταδίδει μέσω της διαλεκτικής προφορικότητας, καθώς αυτά ταυτίζονται με τις πρώτες και ύψιστες/υπέρτατες αρχές.

Να, λοιπόν, το καταληκτικό απόσπασμα της αυτομαρτυρίας του Φαίδρου (278 D-E), όπου ο Πλάτωνας αναρωτιέται ποιο είναι το κατάλληλο όνομα για εκείνον που μπορεί να αποδείξει την αδυναμία των γραπτών και να τους προσφέρει τη δέουσα στήριξη:

Φαίδρος – Πώς θα τον ονομάσεις;

Σωκράτης – Να τον αποκαλέσω «σοφό», Φαίδρε, μου φαίνεται υπερβολικό, και ότι ένας τέτοιος τίτλος αρμόζει μόνο σε έναν θεό· αλλά να τον πω «φιλόσοφο», δηλαδή εραστή της σοφίας, ή με κάποιο παρόμοιο όνομα, ίσως του ταιριάζει καλύτερα και σίγουρα θα ήταν πιο εύστοχο.

Φαίδρος – Και δεν θα ήταν καθόλου άστοχο/παράταιρο.

Σωκράτης – Αντίθετα, εκείνον που δεν κατέχει πράγματα μεγαλύτερης αξίας από αυτά που έχει συνθέσει ή γράψει, αναδιατάσσοντας αυτά αέναα, κλωθωγυρίζοντας τις φράσεις ώρες ατέλειωτες, συγκολλώντας και αφαιρώντας τμήματα, δεν θα τον αποκαλέσεις δικαίως ποιητή, ή συντάκτη λόγων, ή νομοθέτη; 

Βάσει όσων έχουμε αποκτήσει μέχρι τώρα, είναι προφανές ότι αυτά τα «πράγματα μεγαλύτερης αξίας» δεν αφορούν αποκλειστικά τη μορφή του λόγου, αλλά ακριβώς το περιεχόμενό του, το οποίο τώρα πρέπει να προσπαθήσουμε να προσδιορίσουμε.