Giovanni Reale - ΠΛΑΤΩΝ (64)

  Συνέχεια από: Τετάρτη 20 Αυγούστου 2025

Giovanni Reale 

ΠΛΑΤΩΝ

Χ

ΕΡΩΤΙΚΗ ΟΜΟΡΦΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΜΝΗΣΗ

ΑΝΟΔΟΣ ΣΤΟ ΑΠΟΛΥΤΟ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΟΜΟΡΦΙΑΣ

Η γνώση και η απόλαυση του Αγαθού στην εκδήλωσή του ως Ωραίο  - Η κλίμακα του Έρωτα

Έρως ως νοσταλγία του Ενός

ΕΙΝΑΙ ΦΑΝΕΡΟ, λοιπόν, ότι η σκάλα του Έρωτα οδηγεί στη θέαση και στη μετοχή εκείνης της απόλυτης Ομορφιάς, η οποία, όπως είπα, καθώς αποκαλύπτει το Αγαθό, αποκαλύπτει το Έν, το Ύψιστο Μέτρο όλων των πραγμάτων. Αλλά, σε έναν από τους πιο λαμπρούς λόγους περί Έρωτος που περιλαμβάνονται στο "Συμπόσιο", ο Πλάτων βάζει στο στόμα του Αριστοφάνη – με ένα ξέφρενο και πανέμορφο δραματουργικό παιγνίδι εμπνευσμένο από τη Μούσα της κωμικής τέχνης – ακριβώς την έννοια του Έρωτα ως νοσταλγίας του Ενός.

Στο έργο μου "Έρως, δαίμων μεσολαβητής", που ήδη μνημόνευσα παραπάνω, απέδειξα αυτήν τη θέση, την οποία εδώ υπενθυμίζω συνοπτικά στα ουσιώδη της σημεία.

Όπως είδαμε, ακριβώς ως συνέπεια εκείνης της σύγκρουσης ανάμεσα στις διδασκαλίες που ο Πλάτων προόριζε για την προφορική διαλεκτική και στις προκαταλήψεις εκείνων που τις επέκριναν και τις απέρριπταν, ο ίδιος, με βάση την κριτική του προς τη γραφή και την απόφασή του να μην εμπιστευθεί στα γραπτά τα πράγματα της μεγαλύτερης αξίας, περιορίστηκε στους διαλόγους του σε υπαινιγμούς και εγκάρσιες αναφορές. Και στο "Συμπόσιο", για να μεταδώσει την εσωτερική του διδασκαλία περί του Έρωτα ως νοσταλγίας του Ενός, χρησιμοποίησε τη μάσκα του μεγαλύτερου κωμωδιογράφου, η οποία του επέτρεπε να υπαινιχθεί, μέσω υπέροχων κωμικών εικόνων, ακριβώς εκείνα τα «πράγματα της μεγαλύτερης αξίας» που προόριζε αποκλειστικά για την προφορική παράδοση, παρουσιάζοντάς τα με μεταμφιεσμένο τρόπο, αναγνωρίσιμα όμως μόνο από όσους ήδη τα γνώριζαν από άλλη οδό.

Πράγματι, πρόκειται για λόγο οικοδομημένο με απόλυτη τελειότητα, μέσω μιας τέλειας μίμησης των κανόνων και της γλώσσας της κωμωδίας· με αυτόν τον τρόπο ο Πλάτων μπορούσε να απευθυνθεί μόνο σε εκείνους που ήταν σε θέση να τον κατανοήσουν, δηλαδή στους μαθητές του. Και ταυτόχρονα επρόκειτο για έναν τύπο λόγου με τον οποίο μπορούσε να περιγελά όσους δεν καταλάβαιναν, γελώντας έτσι με εκείνους που τον περιγελούσαν.

Στις απαρχές, οι άνθρωποι είχαν σφαιρική μορφή και ήταν διπλοί (με δύο κεφάλια, τέσσερα χέρια και τέσσερα πόδια), και έτσι πανίσχυροι και παντοδύναμοι, σε τέτοιο σημείο ώστε αποτόλμησαν να επιτεθούν στους θεούς του Ολύμπου. Ο Δίας, για να αμυνθεί, αποφάσισε τότε να τους κόψει καθέναν στα δύο, και κατόπιν, όταν συνειδητοποίησε τις βαριές συνέπειες που αυτό συνεπαγόταν, φρόντισε ώστε τα δύο μισά να μπορούν να επανενωθούν με τον οφειλόμενο τρόπο. Ο Έρως είναι ακριβώς αυτό: αναζήτηση που ωθεί να γίνουν «τα δύο ένα», «από δύο να γίνουν ένας».

Με επίμονες και σχεδόν επιτακτικές αναφορές στο «Δύο» και στο «Έν», ο Πλάτων έκανε σαφείς υπαινιγμούς στη διδασκαλία των δύο Αρχών, για την οποία μιλήσαμε παραπάνω. Και με τον Έρωτα ως αναζήτηση εκείνου του μισού που λείπει σε κάθε άνθρωπο, δηλαδή ως εκείνη την αναζήτηση της επιστροφής στο Έν, ο Πλάτων υποδείκνυε την αναζήτηση του Αγαθού. Μάλιστα, λέει ότι όλοι οι εραστές, ακόμη κι αν δεν το γνωρίζουν, το προαισθάνονται και κατά κάποιον τρόπο το εκφράζουν «υπό μορφήν αἰνιγμάτων» (Συμπόσιο, 192 D). Αλλά, δια στόματος της ιέρειας Διοτίμας της Μαντίνειας, λύνει το αίνιγμα με τα εξής λόγια:

«Ακούγεται όμως κι ένας λόγος, σύμφωνα με τον οποίο εκείνοι που αγαπούν είναι όσοι αναζητούν το άλλο τους μισό. Ο δικός μου λόγος λέει ότι η αγάπη δεν είναι αγάπη του μισού ούτε του όλου, παρά μόνο, αγαπητέ φίλε, αν αυτά είναι το Αγαθό. […] Δεν υπάρχει τίποτε άλλο που να αγαπούν οι άνθρωποι, παρά μόνο το Αγαθό»(Συμπόσιο, 205 E - 206 A).