Giovanni Reale - ΠΛΑΤΩΝ (63)

  Συνέχεια από: Τρίτη 19 Αυγούστου 2025

Giovanni Reale 

ΠΛΑΤΩΝ

Χ

ΕΡΩΤΙΚΗ ΟΜΟΡΦΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΜΝΗΣΗ

ΑΝΟΔΟΣ ΣΤΟ ΑΠΟΛΥΤΟ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΟΜΟΡΦΙΑΣ

Η γνώση και η απόλαυση του Αγαθού στην εκδήλωσή του ως Ωραίο  - Η κλίμακα του Έρωτα

Ανάβαση στη «σκάλα του Έρωτα» και άνοδος στην οδό της διαλεκτικής

ΜΑ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΙ ΑΚΟΜΗ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ. Η μορφή του Έρωτα αντιστοιχεί στη μορφή του Φιλοσόφου τόσο στο περιεχόμενο όσο και στη μορφή, σε τέτοιο σημείο ώστε, ακόμη και μέσω των εικόνων, ο Πλάτων, σε ένα απόσπασμα που διαβάσαμε παραπάνω, στη μορφή του Έρωτα αντανακλά ορισμένα γνωρίσματα της μορφής του ίδιου του Σωκράτη, και έτσι παρουσιάζει τον ίδιο τον Έρωτα ως «κάθε άλλο παρά όμορφο», «τραχύ», «δασύτριχο» και ιδιαιτέρως «ανυπόδητο».

Αλλά η οδός που μέσω του Έρωτα οδηγεί στη θέαση και στη μετοχή του απόλυτου Κάλλους αντιστοιχεί στην ίδια οδό της διαλεκτικής, με τις διαιρετικές της μεθόδους και ιδίως τις συνοπτικές, που αποβλέπουν στην κατάκτηση του Ενός.

Η ερωτική οδός που οδηγεί στη θέαση και στη μετοχή του απόλυτου Κάλλους, δηλαδή η «σκάλα του Έρωτα», έχει ως εξής:

Το πρώτο σκαλοπάτι αυτής της σκάλας συνίσταται στην αγάπη για την ομορφιά που βρίσκεται στα σώματα· δεν είναι τόσο η ηδονή που συνδέεται με το φύλο (σεξουαλική ηδονή), όσο η αναζήτηση εκείνης της συγκίνησης (εκείνου του «μεταφυσικού τινάγματος», θα λέγαμε) που προκαλεί η θέαση και η μετοχή της ομορφιάς, ξεκινώντας ήδη από εκείνη που φανερώνεται στα σώματα, δηλαδή από τη μορφή της ομορφιάς που υπάρχει σε ένα σώμα και σε όλα τα όμορφα σώματα. Και μέσω της αγάπης για την ομορφιά που υπάρχει στα σώματα των όμορφων νέων πρέπει να γεννηθεί μέσα τους η αρετή· επομένως χρειάζεται κανείς να ξέρει να ωριμάζει μαζί τους.

Αλλά ο άνθρωπος, όπως θα δούμε, δεν είναι το σώμα του, αλλά η ψυχή του. Κατά συνέπεια, η αληθινή ομορφιά του ανθρώπου δεν είναι αυτή του σώματός του, αλλά εκείνη της ψυχής του: η πρώτη είναι η φαινομενικότητα του ωραίου, ενώ η δεύτερη είναι η αληθινή ομορφιά του ανθρώπου. Και, μέσω αυτής της σχέσης με την ομορφιά της ψυχής, γεννιούνται, στη διάσταση του Έρωτα, εκείνοι οι λόγοι ικανοί να καλλιεργήσουν τους νέους στην αρετή και ταυτόχρονα να καλλιεργήσουν και τον εραστή μαζί τους.

Το τρίτο σκαλοπάτι είναι εκείνο της ομορφιάς των πράξεων και των νόμων των ανθρώπων. Και ακριβώς σε αυτό το τρίτο σκαλοπάτι βρίσκονται εκείνες οι δημιουργίες μέσα στην ομορφιά που παράγουν τέκνα, όπως εκείνα που άφησε ο Λυκούργος στη Σπάρτη και ο Σόλων στην Αθήνα. Και αυτή η ομορφιά συνίσταται σε εκείνη την αρμονία και εκείνο το μέτρο που γεννά την αρετή, και ειδικότερα τη σωφροσύνη και τη δικαιοσύνη που συγκροτούν τα ευνομούμενα κράτη.

Το τέταρτο σκαλοπάτι θα μπορούσε να είναι για τον άνθρωπο του σήμερα το δυσκολότερο να κατανοηθεί, καθώς συνίσταται στις επιστήμες και στην ομορφιά που τους είναι ιδιάζουσα. Αλλά ο Αριστοτέλης μας έδωσε την πιο διεισδυτική εξήγηση, ιδίως μιλώντας για τα μαθηματικά:

«Τα ύψιστα είδη του ωραίου είναι: η τάξη, η συμμετρία και το καθορισμένο. Και τα μαθηματικά τα φανερώνουν περισσότερο από όλες τις άλλες επιστήμες».

Η «τάξη», το «καθορισμένο» και το «μέτρο» είναι ακριβώς ουσιώδη γνωρίσματα του Κάλλους, τα οποία οι επιστήμες, και κυρίως τα μαθηματικά, αποκαλύπτουν και καθιστούν κατανοητά σε ευρύ πεδίο.

Το πέμπτο και ύψιστο σκαλοπάτι συμπίπτει με τη θέαση του Κάλλους, δηλαδή με εκείνη τη στιγμή κατά την οποία το Κάλλος φανερώνεται αφ’ εαυτού, δι’ εαυτό, μεθ’ εαυτού, μέσα σε εκείνη την ενότητα της μορφής που πάντοτε είναι.

Και ιδού τα συμπεράσματα που βγάζει ο Πλάτων:

«Τι λοιπόν πρέπει να σκεφτούμε, αν κάποιος είχε την τύχη να δει το Κάλλος αυτό καθ’ εαυτό, απόλυτο, καθαρό, χωρίς ανάμειξη, χωρίς καθόλου να έχει μολυνθεί από ανθρώπινες σάρκες, από χρώματα και άλλες μικρότητες θνητές, αλλά μπορούσε να το θεωρήσει ως ενιαία μορφή, το ίδιο το θείο Κάλλος; Ή μήπως νομίζεις ότι η ζωή εκείνου του ανθρώπου που θα το έβλεπε εκεί και θα το θεωρούσε με εκείνο με το οποίο πρέπει να θεωρείται και θα έμενε ενωμένος μαζί του, θα ήταν ζωή που αξίζει λίγο; Δεν νομίζεις μάλλον ότι, βλέποντας εκεί την Ομορφιά μόνο με εκείνο με το οποίο είναι ορατή, αυτός θα γεννούσε όχι απλώς εικόνες αρετής, αφού δεν πλησιάζει μια καθαρή εικόνα του Κάλλους, αλλά θα γεννούσε αληθινές αρετές, αφού πλησιάζει το αληθινό Κάλλος; Και δεν νομίζεις ότι, γεννώντας και καλλιεργώντας αληθινή αρετή, θα είναι αγαπητός στους θεούς και θα είναι, αν ποτέ ήταν άλλος άνθρωπος, και αυτός αθάνατος;»(Συμπόσιο, 211 D-212 A.)

Αλλά ακριβώς στον βαθμό που το Κάλλος δεν είναι άλλο παρά το Αγαθό που φανερώνεται, η ανάβαση μέσω της σκάλας του Έρωτα προς το απόλυτο Κάλλος, όπως έλεγα, συμπίπτει με την ανάβαση της διαλεκτικής, που ξεκινά από τα αισθητά για να φτάσει στις Μορφές και στις Ιδέες, και, περνώντας ιδιαιτέρως μέσα από τις μαθηματικές επιστήμες, καταλήγει στη θέαση του Αγαθού, το οποίο είναι το Ένα, το Ύψιστο Μέτρο όλων των πραγμάτων.

Πρόκειται για εκείνο το Ένα και για εκείνο το Μέτρο που φανερώνονται ακριβώς ως ορατά μέσω του Κάλλους.

Εξάλλου, είναι ο ίδιος ο Πλάτων που αποκαλύπτει αυτή τη σύμπτωση, όταν, στον "Φαίδρο", παρουσιάζει τον Σωκράτη ως άνθρωπο εραστή του κάλλους και ταυτόχρονα εραστή της διαλεκτικής, και βάζει ρητώς στο στόμα του τα εξής λόγια:

«Κι από αυτά τα είδη διαδικασίας εγώ είμαι εραστής, Φαίδρε, δηλαδή των διαιρέσεων και των ενοποιήσεων, για να μπορώ να σκέφτομαι και να μιλώ. Και αν θεωρώ ότι κάποιος άλλος είναι ικανός να βλέπει προς το Ένα και ταυτόχρονα προς τα πολλά, εγώ τον ακολουθώ “ακολουθώντας τα ίχνη του σαν εκείνα ενός θεού”. Και εκείνους που είναι ικανοί να κάνουν αυτό – αν λέω το σωστό ή όχι το ξέρει ο θεός – εγώ έως τώρα τους ονομάζω διαλεκτικούς»(Φαίδρος, 266 B-C).