Περί πνεύματος, ψυχής και σώματος 9

Συνέχεια από: Tετάρτη 6 Μάϊου 2020

Αγίου Λουκά Συμφερουπόλεως

Πνεύμα, Ψυχή, Σώμα

Κεφάλαιο 3: Ο εγκέφαλος και το πνεύμα. Το πνεύμα στην φύση γ

Η ευαισθησία (αίσθηση) είναι εγγενής σε όλα τα ζωντανά πράγματα. Βέβαια, οι ακριβείς μέθοδοι έρευνας δείχνουν πως η ύλη δεν είναι απλά ιδιαίτερα ευκίνητη (ο υδράργυρος στο θερμόμετρο για παράδειγμα ανεβαίνει με ένα απλό άγγιγμα), αλλά έχει και μια ασυνείδητη ευαισθησία, ανώτερη της συνειδητής των ζωντανών όντων.

Το βολόμετρο, που έχει ως βασικό τμήμα του μια πλατινένια πλάκα, είναι τόσο ευαίσθητο, ώστε αντιδρά στην επίδραση μιας πολύ αδύνατης ακτίνας φωτός, η οποία ανεβάζει την θερμοκρασία κατά ένα εκατοστό του εκατομμυριοστού του βαθμού. Ο Stele είχε δείξει πως αρκεί απλώς να αγγίξει κανείς ένα σιδερένιο καλώδιο για να εμφανιστεί ηλεκτρικό ρεύμα μέσα σε αυτό. Είναι επίσης γνωστό πως τα κύματα του Hertz (τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα) επηρεάζουν μέταλλα σε απόσταση εκατοντάδων χιλιομέτρων, προκαλώντας ηλεκτρικές διακυμάνσεις μέσα σε αυτά. Η ασύρματη τηλεγραφία βασίζεται σε αυτό το φαινόμενο. Στα ιδιοφυή του πειράματα ο Stele είχε δείξει πως τα μέταλλα μπορεί να «κουραστούν» και μετά από «ξεκούραση» η «κούραση» αυτή εξαφανίζεται, και πως δηλητήρια μπορούν να τα «ερεθίσουν» και «καταστείλουν».

Τα ζωντανά πράγματα διαφέρουν από την «νεκρή» φύση επειδή είναι σε θέση να τρέφονται και να πολλαπλασιάζονται. Η επιστήμη δεν ανακάλυψε τις ιδιότητες αυτές στα πετρώματα, υπάρχουν όμως ενδείξεις πως οι λειτουργίες αυτές είναι εγγενείς σε αυτά. Υπάρχει πάντως λόγος να αναμένουμε πως η επιστήμη θα βρει επιβεβαιωτικά δεδομένα περί αυτού στην φύση. Ήδη έχει βρεθεί ένα ένζυμο σε κάποια πετρώματα, που έχει όμοια λειτουργία με τις σεξουαλικές ορμόνες, οι οποίες επιταχύνουν την αύξηση και την σεξουαλική ωρίμαση των νεογέννητων ζώων. Και ξέρουμε πως στους ζωντανούς οργανισμούς τα ένζυμα εξυπηρετούν κυρίως σκοπούς διατροφής (σημείωση: τα ένζυμα είναι απαραίτητα σε όλες τίς ζωτικές λειτουργίες). Τι είναι λοιπόν τόσο παράξενο στην υπόθεση πως ένζυμα είναι απαραίτητα στην θρέψη των πετρωμάτων, όχι φυσικά με τον ίδιο τρόπο όπως στους ζωντανούς οργανισμούς, αλλά με κάποιο άγνωστο σε μας τρόπο; (Σημείωση: Μια εργασία του 1988, Before Enzymes and Templates: Theory of Surface Metabolism, MICROBIOLOGICAL REVIEWS, Dec. 1988, p. 452-484, του Günter Wächtershäuser, καθηγητή εξελικτικής βιοχημείας διαπραγματεύεται ζωτικές λειτουργίες σε μη κυτταρικά ζωντανά όντα. Το κείμενο είναι μια συμπερίληψη κάπου 170 προηγούμενων εργασιών).

Μήπως ο χημικός μεταβολισμός ο οποίος πάντα λαμβάνει χώρα στην ανόργανη φύση δεν παίζει ρόλο στην διατροφή; Μήπως το χώμα δεν διψά, δεν έχει ανάγκη το νερό όπως όλα τα ζωντανά πλάσματα; Μια ορυκτή ουσία χαρακτηρίζεται από την κρυσταλλική της μορφή, όπως τα ζωντανά πλάσματα από την ανατομική τους δομή. Πριν φτάσει στο τελικό του σχήμα, το κρύσταλλο περνά από διαδοχικά εξελικτικά βήματα, όπως ένα ζωντανό πλάσμα και ένα φυτό: ξεκινά από ένα κοκκώδες στάδιο, που γίνεται νηματώδες, και τελικά ομοιογενές.

Όπως τα ζώα και τα φυτά, ένας παραμορφωμένος κρύσταλλος διορθώνει τις βλάβες. Κάθε κρύσταλλος είναι ένα οργανωμένο ον. Οι κρύσταλλοι  έχουν δυο μορφές αναπαραγωγής. Υπό ορισμένες συνθήκες, για παράδειγμα με ορισμένη πίεση, συγκέντρωση του διαλύματος, κτλ., το υγρό μπορεί να κρυσταλλώσει, μόνο αν προστεθεί ένας πυρήνας κρυστάλλωσης. Οι κρύσταλλοι που προκύπτουν μπορούν να θεωρηθούν απόγονοι του πρωταρχικού κρυστάλλου, όπως τα βακτήρια σε ένα διάλυμα είναι απόγονοι αυτών που βάλαμε στο διάλυμα. Είναι φυσικά δυνατόν να υπάρξουν συνθήκες που να επιτρέπουν την κρυστάλλωση χωρίς την παρουσία «εμβρύων» που δίνουν το έναυσμα.

Είναι απαραίτητο να σκεφτούμε το βάθος των λόγων του Ιωήλ: «ἐκχεῶ ἀπὸ τοῦ πνεύματός μου ἐπὶ πᾶσαν σάρκα,» (Ιωήλ, 3, 1).

Ακριβής και με βαθιά σημασία είναι η σχέση μεταξύ πνεύματος και μορφής. Το πνεύμα που είναι εγγενές στην ύλη αντικατοπτρίζεται σαφώς στις μορφές που δημιουργεί αυτή η ύλη. Επιπλέον, το πνεύμα δημιουργεί τις μορφές.

Αυτό εκφράζεται σαφώς στις μορφές του ανθρώπινου σώματος, οι οποίες όμως δεν αντιστοιχούν πάντα στην πνευματική φύση του ανθρώπου. Δεν είναι μόνο τα μάτια ο καθρέφτης ψυχής, αλλά όλες οι μορφές του σώματος και οι κινήσεις αντιστοιχούν στην ψυχή, στο πνεύμα, όπως η εμφάνιση ενός κακού ανθρώπου που περιγράφει ο Σολομών (Παροιμίες 6:12-14: Ανὴρ ἄφρων καὶ παράνομος πορεύεται ὁδοὺς οὐκ ἀγαθάς· 13 ὁ δ᾿ αὐτὸς ἐννεύει ὀφθαλμῷ, σημαίνει δὲ ποδί, διδάσκει δὲ ἐννεύμασι δακτύλων. 14 διεστραμμένῃ καρδίᾳ τεκταίνεται κακά, ἐν παντὶ καιρῷ ὁ τοιοῦτος ταραχὰς συνίστησι πόλει.). Ολόκληρη η εμφάνιση του ανθρώπου αντικατοπτρίζει την πνευματική του ουσία. Ένα άξεστο και σκληρό πνεύμα, ήδη από το στάδιο της εμβρυογένεσης κατευθύνει την ανάπτυξη των σωματικών κυττάρων, και δημιουργεί χοντροκομμένες και απωθητικές μορφές που αντιστοιχούν σε αυτό. Ένα καθαρό και ευγενές πνεύμα δημιουργεί μια κατοικία για τον εαυτό του που είναι γεμάτη ομορφιά και χάρη. Ας αναλογιστούμε τις Μαντόνες του Ραφαήλ ή την Μόνα Λίζα του Leonardo da Vinci.

Τι άλλο αν όχι η διαμορφωτική επίδραση του πνεύματος μπορεί να εξηγήσει την εκπληκτικά λεπτή διαφορά μεταξύ δυο πολύ όμοιων προσώπων, ιδιαίτερα γυναικείων προσώπων; Μπορεί να έχουν την ίδια γραμμή μύτης και στόματος, σχεδόν το ίδιο μέγεθος και αναλογίες προσώπου και κεφαλής, και το ένα να φαίνεται χυδαίο, ενώ το άλλο εκλεπτυσμένο και όμορφο.

Μια προσεκτική ανάλυση δείχνει πως αυτή η διαφορά στην πνευματική εικόνα των σχεδόν πανομοιότυπων φυσικών μορφών εξαρτάται από πολύ μικρές και λεπτές παραλλαγές: ελαφρώς διαφορετική γραμμή φρυδιών, μια δίπλωση στα χείλη, μια σχεδόν αόρατη διαφορά στο μέγεθος των ματιών και την μορφή, υποδεικνύει μια πολύ διαφορετική πνευματική εικόνα. Η εντυπωσιακή εικόνα της Μόνα Λίζα δημιουργήθηκε με πολύ λεπτά χαρακτηριστικά τα οποία ο Leonardo da Vinci πρόσθετε στο πρόσωπο της γυναίκας κατά την διάρκεια ετών.

Αυτός ακριβώς είναι ο τρόπος με τον οποίο η πνευματική ενέργεια, που είναι εγγενής στα χρωμοσώματα των φυλετικών κυττάρων, δρα στην εμβρυϊκή ανάπτυξη και δημιουργεί έντονες εικόνες ομορφιάς ή ασχήμιας. Τρυφερότητας, καθαρότητας και αγάπης ή αγένειας, απωθητικών εξουσιαστικών ζωικών ενστίκτων και κακίας. Αυτές οι εγγενείς εξωτερικές μορφές γίνονται ακόμα πιο προφανείς στην μετα-εμβρυακή ζωή, αντιστοιχώντας στην ανάπτυξη του πνεύματος προς την μια ή την άλλη κατεύθυνση. Η αξία της ομορφιάς στην φύση είναι πολυσχιδής, και φυσικά δεν περιορίζεται στους σκοπούς της σεξουαλικής επιλογής. Τα αρσενικά πουλιά κελαηδούν όμορφα και φορούν φανταχτερό και όμορφο φτέρωμα όχι μόνο για να προσελκύσουν τα θηλυκά. Η ομορφιά και ευωδία των λουλουδιών δεν έχει μόνο τον σκοπό να προσελκύσει έντομα τα οποία φέρουν την γύρη που θα τα γονιμοποιήσει. Η μεγάλη ομορφιά της φύσης δεν έχει μόνο χρηστικό σκοπό.

Συνθέσεις και στοιχεία της ομορφιάς και της ασχήμιας στην φύση προσλαμβάνονται και μεταμορφώνονται από το ανθρώπινο πνεύμα σε έργα τέχνης και επιστήμης: οι δυο μεγάλες μηχανές της πνευματικής ανάπτυξης της ανθρωπότητας. Από τις απλούστερες μορφές ομορφιάς, από την καμπυλότητα και απαλότητα των γραμμών που είναι ευχάριστες στα μάτια, αναλογία και συμμετρία της μορφής, ομορφιά και δύναμη του φωτός και της σκιάς, ο αρμονικός συνδυασμός χρωμάτων και ήχων, η φύση φτάνει τα ύψη της μεγάλης εικόνας της ομορφιάς, γεμάτη πνευματική δύναμη και μεγαλείο.

Μαύρα σύννεφα καλύπτουν οροσειρές και λόφους, μεγάλα κύματα στον ωκεανό που τα κατευθύνει ο άνεμος, κτυπούν τα βράχια στην ακτή, είναι γεμάτα από το πνεύμα μιας τεράστιας δύναμης. Το πνεύμα της αιωνιότητας και του απείρου ξεχύνεται στις ψυχές μας από τις μυριάδες άστρα στον νυχτερινό ουρανό. Τα απαλά χρώματα της αυγής και των πεδίων και λιμνών, φωτισμένα από το φεγγαρόφως προκαλούν χαρά και ειρήνη. Η φύση δείχνει την ύψιστη αξία της ηθικής ομορφιάς στα πράα και καθαρά μάτια των καλών ανθρώπων, και τα αηδιαστικά και άχαρα πράγματα στην απωθητική εμφάνιση των κακών και ψεύτικων ανθρώπων.

Και αν είναι τόσο προφανές πως στις μορφές ηθικής ομορφιάς ή ασχήμιας, στην πραγματικότητα προσλαμβάνουμε τις εκδηλώσεις του πνεύματος της ομορφιάς ή του πνεύματος του κακού που ταράζει τις καρδιές μας, τότε γιατί δεν μπορούμε να πούμε πως η πρόσληψη της ομορφιάς ή της ασχήμιας στην ανόργανη φύση, είναι παρόμοια επίδραση στις ψυχές μας, της πνευματικής ενέργειας που είναι εγγενής σε όλη την φύση;

Δεν έχει σημασία που η άμορφη ύλη δεν μας προκαλεί τέτοιες εντυπώσεις πνευματικής τάξεως. Είναι σημαντικό πως το Πνεύμα συνδέεται με την μορφή. Λέμε πως το πνεύμα κυβερνά την ανάπτυξη των ανθρώπινων σωμάτων στις μορφές που αντιστοιχούν στο είδος του (πνεύματος). Έτσι λοιπόν, ο σκοπός και η σημασία της ομορφιάς πρέπει να ιδωθεί στην βαθιά πνευματική, ακόμα και ηθική επίδραση στην ανθρώπινη ψυχή, που δημιουργείται (η επίδραση) από την πνευματική ενέργεια της ομορφιάς της φύσεως. Αν το σύμπαν ήταν αυτό που εμφανίζεται στους υλιστές, δε θα υπήρχε μέσα του η ομορφιά των μορφών τις οποίες δημιουργεί το πνεύμα.

Μου είχαν φέρει μια ανθοδέσμη. Ω τι λεπτότητα, τι γοητευτική ομορφιά βρίσκεται σε αυτά τα θαυμαστά μικρά πλάσματα του Θεού! Είναι τόσο γοητευτικά στην μικρή, μειλίχια απλότητα τους. Το λεπτότατο περιδέραιο από απαλά λευκά λουλούδια, μικρά μωβ, πορφυρά και μπλε πλάσματα μας κοιτάζουν με τα καθαρά μάτια των πετάλων τους, και ξεχύνουν το θαυμάσιο άρωμα πάνω μας.

Δεν είναι σαφές πως αυτό είναι ένα σιωπηλό κήρυγμα για την καθαρότητα της ψυχής; Πρέπει να έχει κανείς πολύ τραχιά καρδιά ώστε να μην ακούει κανείς την φωνή του Θεού, που ηχεί τόσο ξεκάθαρα στην ομορφιά των υλικών μορφών της φύσεως. Είναι φυσικό που οι γυναίκες έχουν ιδιαίτερη αγάπη για τα λουλούδια, και αυτό το πράγμα λέει πολλά για τις καρδιές τους.

Συνεχίζεται

Τέλος κεφαλαίου