Περί πνεύματος, ψυχής και σώματος 10

Συνέχεια από: Πέμπτη 7 Μαίου 2020

Αγίου Λουκά Συμφερουπόλεως

Πνεύμα, Ψυχή, Σώμα

Κεφάλαιο 4: Το πνεύμα τών φυτών και τών ζώων

Το γεγονός πως τα ζώα έχουν πνεύμα αναφέρεται στις Γραφές. Εδώ τα κείμενα που το αποδεικνύουν:

«καὶ τίς οἶδε τὸ πνεῦμα υἱῶν τοῦ ἀνθρώπου, εἰ ἀναβαίνει αὐτὸ ἄνω, καὶ τὸ πνεῦμα τοῦ κτήνους, εἰ καταβαίνει αὐτὸ κάτω εἰς τὴν γῆν;» (Εκκλησιαστής, 3:21)

«Θεός, Θεὸς τῶν πνευμάτων καὶ πάσης σαρκός,» (Αριθμοί, 16:22)

«καὶ ἔπλασεν ὁ Θεὸς ἔτι ἐκ τῆς γῆς πάντα τὰ θηρία τοῦ ἀγροῦ καὶ πάντα τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ καὶ ἤγαγεν αὐτὰ πρὸς τὸν ᾿Αδάμ, ἰδεῖν τί καλέσει αὐτά. καὶ πᾶν ὃ ἐὰν ἐκάλεσεν αὐτὸ ᾿Αδὰμ ψυχὴν ζῶσαν, τοῦτο ὄνομα αὐτῷ.» (Γένεσις 2:19)

«ἡ γὰρ ψυχὴ πάσης σαρκὸς αἷμα αὐτοῦ ἐστι, καὶ ἐγὼ δέδωκα αὐτὸ ὑμῖν ἐπὶ τοῦ θυσιαστηρίου ἐξιλάσκεσθαι περὶ τῶν ψυχῶν ὑμῶν· τὸ γὰρ αἷμα αὐτοῦ ἀντὶ ψυχῆς ἐξιλάσεται. 12 διὰ τοῦτο εἴρηκα τοῖς υἱοῖς ᾿Ισραήλ· πᾶσα ψυχὴ ἐξ ὑμῶν οὐ φάγεται αἷμα, καὶ ὁ προσήλυτος ὁ προσκείμενος ἐν ὑμῖν οὐ φάγεται αἷμα. 13 καὶ ἄνθρωπος ἄνθρωπος τῶν υἱῶν ᾿Ισραὴλ ἢ τῶν προσηλύτων τῶν προσκειμένων ἐν ὑμῖν, ὃς ἂν θηρεύσῃ θήρευμα θηρίον ἢ πετεινόν, ὃ ἔσθεται, καὶ ἐκχεεῖ τὸ αἷμα καὶ καλύψει αὐτὸ τῇ γῇ· 14 ἡ γὰρ ψυχὴ πάσης σαρκὸς αἷμα αὐτοῦ ἐστι. καὶ εἶπα τοῖς υἱοῖς ᾿Ισραήλ· αἷμα πάσης σαρκὸς οὐ φάγεσθε, ὅτι ἡ ψυχὴ πάσης σαρκὸς αἷμα αὐτοῦ ἐστι· πᾶς ὁ ἔσθων αὐτὸ ἐξολοθρευθήσεται.» (Λευιτικόν 17:11-14)

Το αίμα ενός θυσιασμένου ζώου είναι άγιο και αγιάζει, επειδή η ψυχή του ζώου, πνοή του Αγίου Πνεύματος, κατοικεί μέσα σε αυτό. Για τον λόγο αυτό απαγορεύεται η χρήση αυτού για φαγητό.

«τὸ πνεῦμά ἐστι τὸ ζωοποιοῦν,» (Κατά Ιωάννην 6:63)

«πνεῦμα ζωῆς ἐκ τοῦ Θεοῦ εἰσῆλθεν εἰς αὐτούς,» (Αποκάλυψις 11:11)

Στην προσευχή προς το Άγιο Πνεύμα Το αποκαλούμε ζωής χορηγό. Και εάν ακόμα και στην ανόργανη ύλη είναι προφανής η παρουσία του Πνεύματος, τότε και όλα τα φυτά και ζώα πρέπει οπωσδήποτε να θεωρηθούν πνευματοποιημένα. Από όλα τα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος το πιο κοινό στην φύση είναι το πνεύμα της ζωής, και αυτό φυσικά δεν είναι εγγενές μόνο στα ζώα, αλλά και στα φυτά. Οι Ινδιάνοι, και άλλοι λαοί της Ασίας που διαφέρουν από τους Ευρωπαίους και στις απόψεις τους περί φυτών. Αναγνωρίζουν βαθιά την πνευματικότητα των φυτών. Τα φυτά, με όλο τους το είναι προσλαμβάνουν αχόρταγα φως, αέρα, υγρασία, και από αυτά εξαρτάται όλη τους η ζωή. Είναι σαφές πως απολαμβάνουν το φως, τον άνεμο, την δρόσο και την βροχή. Γιατί να μην παραδεχτούμε πως προσλαμβάνουν με χαρά και αισθάνονται τις πηγές αυτές της ζωής και της χαράς τους, αλλά το κάνουν με τρόπο αρκετά διαφορετικό από τον άνθρωπο και τα ζώα, των οποίων η ανάγκη για φως δεν είναι τόσο ζωτική. Το φυτό αισθάνεται ίσως πολύ πιο βαθιά από ένα ζώο και τις πιο λεπτές ποιότητες του εδάφους, μέσα στο οποίο υπάρχουν πλούσιες διακλαδώσεις των ριζών του, από το οποίο (έδαφος) μαζί με το φως και τον αέρα, εξαρτάται η ζωή του. Γνωρίζουμε με πόση λεπτομέρεια τα διάφορα φυτά διαλέγουν τα θρεπτικά στοιχεία του εδάφους, τα οποία είναι απαραίτητα για τα ίδια, για άλλα φυτά όμως όχι. Δεν είναι αδιαμφισβήτητο, πως ένα φυτό πρέπει να έχει ένα πολύ ιδιαίτερο είδος ευαισθησίας, που δεν έχουν ούτε τα ζώα ούτε οι άνθρωποι; (Fechner)

«Τα νεύρα δεν μπορούν να θεωρηθούν ως το απαραίτητο υπόστρωμα της πνευματικής ζωής. Οι χορδές είναι τα νεύρα του βιολιού ή του πιάνου. Αλλά και χωρίς χορδές, τα πνευστά όργανα εκπέμπουν μια θαυμάσια μελωδία. Τα φυτά δεν έχουν αυτόνομο νευρικό σύστημα, χωρίς το οποίο είναι αδύνατη στον άνθρωπο και στα ζώα η θρέψη, η αναπνοή και ο μεταβολισμός, και παρόλα αυτά, οι λειτουργίες αυτές υπάρχουν στα φυτά». (Fechner)

Αν γυρίσεις την κάτω πλευρά του κληματόφυλλου στον ήλιο, αυτό θα στριφογυρίσει ώστε να έχει την πάνω πλευρά στον ήλιο. Θαυμαστές είναι οι ενστικτώδεις κινήσεις των αναρριχώμενων φυτών. Το φυτό ψηλώνει πρώτα, μετά λυγίζει τον βλαστό του και κάνει μια κυκλική κίνηση, προσπαθώντας να βρει στήριγμα. Όσο πιο πολύ ψηλώνει ο βλαστός, τόσο πιο μεγάλος ο κύκλος, που σημαίνει πως το φυτό αναζητά διαρκώς (στήριγμα). Εν τέλει, ο βλαστός δεν μπορεί να σηκώσει το ίδιο του το βάρος, πέφτει στο έδαφος και έρπει ψάχνοντας να βρει άλλο στήριγμα. Στην περίπτωση αυτή ελέγχεται από μια συγκεκριμένη οδηγία. Η περικοκλάδα για παράδειγμα δεν τυλίγεται ποτέ γύρω από ανόργανα ή νεκρά στηρίγματα, αλλά μόνο γύρω από ζωντανά φυτά, στα οποία προσκολλάται δυνατά, καθώς οι ρίζες της πεθαίνουν σύντομα, και απομυζά τα θρεπτικά συστατικά από τα φυτά που περιτύλιξε με την βοήθεια ειδικών θηλών.

Είναι γνωστό πως τα φυτά κοιμούνται όταν λυγίζουν ή διπλώνουν, και τα άνθη κρεμάσουν τα κεφάλια τους και κλείσουν. Εκπληκτικές είναι και η σκόπιμη κίνηση του υπέρου, ώστε να έρθει σε επαφή με την γύρη και να γονιμοποιηθεί.

Το βράδυ, πολλά λουλούδια στα λιβάδια γυρνούν προς τον ήλιο, σαν να λένε την βραδινή προσευχή τους προς αυτόν, μετά την δύση κοιμούνται ήσυχα μέχρι το επόμενο πρωί, γυρίζοντας προς την Ανατολή για να συναντήσουν τον ήλιο με την χαρούμενη πρωινή προσευχή τους, και τα άνθη είναι τα θυμιατήρια. Τα νούφαρα ανοίγουν πλατιά απολαμβάνοντας το φως και τον αέρα κάτω από τον γαλάζιο ουρανό. Όταν βραδιάσει διπλώνουν τα πέταλα τους και βυθίζονται μέσα στο νερό.

Δεν υπάρχει καθαρό όριο μεταξύ του κόσμου των φυτών και των ζώων, καθώς στα πρωτόζωα υπάρχουν πολλές σχεδόν εντελώς όμοιες μορφές. Μερικές από αυτές αποτελούν την αρχή της χλωρίδας και άλλες της πανίδας, και είναι σχεδόν αδύνατο να βρεθούν διαφορές μεταξύ τους. Οι πιο απλές μορφές ζώων, η ύδρα για παράδειγμα, μοιάζουν πολύ με τα φυτά, και οι ζωτικές τους λειτουργίες σχεδόν δεν διακρίνονται: Η τάξη των πρωτοζώων είναι το σημείο έναρξης των δυο θαυμαστών κόσμων των πλασμάτων-φυτά και ζώα. Ο κόσμος των φυτών στην σταδιακή του ανάπτυξη έφτασε σε τέτοιες μεγαλειώδεις, εντυπωσιακές μορφές όπως είναι τα υπέροχα ευωδιαστά άνθη, τα καλλίγραμμα φοινικόδεντρα και τα κυπαρίσσια, οι μεγαλειώδεις κέδροι του Λιβάνου, οι πανίσχυροι δρυς και τα γιγάντια sequoia, που μπορούν να ζήσουν και για τρεις χιλιάδες χρόνια. Συγκριτικά, οι πρωτόγονες μορφές ζώων όπως οι πολύποδες, τα θαλάσσια αγγούρια, οι αστερίες και σκουλήκια είναι μάλλον ασήμαντα. Και θα ήταν παράξενο να αναγνωρίζουμε πνευματικότητα σε αυτές τις χαμηλές μορφές ζώων, και να την αρνηθούμε σε αυτές τις τέλειες, μεγαλειώδεις φυτικές μορφές.

Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία, πως ολόκληρος ο κόσμος των φυτών και των ζώων είναι προικισμένος τουλάχιστο με το πιο βασικό από τα δώρα του Αγίου Πνεύματος, με το πνεύμα της ζωής.

Για την μεγαλύτερη πλειονότητα των νατουραλιστών, η «βιταλιστική» και η «νεοβιταλιστική» διδασκαλία περί ζωτικής δύναμης είναι απεχθής και παράλογη. Σκεφτείτε όμως τα παρακάτω δεδομένα.

Σύμφωνα με τις παρατηρήσεις του Spalantsani, στα τέλματα και στην άμμο των υδρορροών, ζουν οργανισμοί που λέγονται rotifer, και είναι ζελατινοειδή σε κανονική κατάσταση. Ενώ βρίσκονται ακόμα στην άμμο μπορούν να στεγνώσουν σε τέτοιο βαθμό, που αν τα πιέσουμε με μια βελόνα σπάνε σαν κόκκος άλατος. Αν όμως μέσα σε τέσσερα χρόνια η άμμος υγρανθεί πάλι, τα αποξηραμένα rotifer ζωντανεύουν. Μπορούν να αντέξουν σε αποξηραμένη μορφή θερμοκρασίες μέχρι 54 βαθμούς Κελσίου, ενώ πεθαίνουν αν η θερμοκρασία του νερού φτάσει τους 25 βαθμούς.

Ο John Franklin, στο πρώτο του ταξίδι στην ακτή της Βόρειας Αμερικής, στον Αρκτικό Ωκεανό, είδε πως ψάρια, τα οποία τα πάγωναν αμέσως αφού τα έβγαζαν από το νερό, μετατρέπονταν σε μάζα πάγου, ώστε μπορούσαν να κοπούν με το τσεκούρι, και τα εντόσθια τους ήταν σαν κομμάτια πάγου. Κάποια όμως από τα ψάρια που έμειναν ολόκληρα, επέστρεψαν στη ζωή όταν ξεπάγωσαν δίπλα από την φωτιά. Τα δεδομένα αυτά δείχνουν, πως ενώ είχε εξαφανισθεί κάθε ίχνος ζωής από το σώμα, η δυνατότητα να επιστρέψουν μπορεί να παραμείνει κάτω από ευνοϊκές συνθήκες, φτάνει να μην επέλθουν αλλαγές στην ανατομία ή την φυσιολογία, που θα καθιστούσαν αδύνατη την ανάληψη των ζωτικών λειτουργιών. Είναι γνωστό πως σιτάρι, κριθάρι και σινάπι που βρέθηκαν στις μούμιες στην Αίγυπτο, αποθηκευμένα για 3000 χρόνια, αν δεν εκτεθούν σε συνθήκες που προκαλούν ζημιά στις ενζυματικές τους λειτουργίες, βλαστάνουν σε πολύ μεγάλο ποσοστό στις κατάλληλες συνθήκες υγρασίας και θερμοκρασίας. Το επόμενο πείραμα το έκανε ο J. Becquerel στο Παρίσι το 1909. Σπόροι σιταριού, άλφα-άλφα και σιναπιού αποξηράθηκαν στο κενό για έξι μήνες σε θερμοκρασία 40°C και σφραγίστηκαν σε γυάλινα δοχεία υπό κενό αέρος. Έστειλε τα δοχεία αυτά στο Λονδίνο όπου τα έβαλαν σε υγροποιημένο αέρα, θερμοκρασία -190°C για τρεις εβδομάδες, και για 77 ώρες στο υγρό άζωτο, κάπου -250°C. Στο Παρίσι άνοιξαν τα δοχεία και εξέθεσαν τους σπόρους σε υγρασία 28°C. Η βλαστηκότητα ήταν κανονική. Δεν παρατηρήθηκε καμιά διαφορά σε σύγκριση με σπόρους που αποθηκεύτηκαν με τον συνήθη τρόπο. Σε θερμοκρασίες 250°C υπό το μηδέν αποκλείεται κάθε ίχνος ζωής. Ακόμα και οι πλουσιότερες σε ενέργεια χημικές αντιδράσεις δεν μπορούν να λάβουν χώρα.

Τα πειράματα αυτά μας δείχνουν πως ένας προσωρινός θάνατος είναι δυνατός εάν η πράξη που παρεμποδίζει τις ζωτικές λειτουργίες δεν καταστρέφει το σώμα («Εκφυλισμός των ενεργειών» στον Svedberg).

Εάν είναι σαφές πως ο προσωρινός θάνατος των σπόρων και των ζώων δεν τα εμποδίζει να επιστρέψουν στην ζωή, τότε δεν έχουμε το δικαίωμα να πούμε, πως όλα αυτά είναι δυνατόν να γίνουν χωρίς κάποια άγνωστη αλλά προφανή δύναμη, ζωτική ενέργεια, η οποία δεν επηρεάζεται από τους επιζήμιους παράγοντες που καταστρέφουν την ζωή των φυτών και των σπόρων. Και η ενέργεια αυτή μπορεί να είναι βεβαίως μόνο η πνευματική ενέργεια, η ζωοποιός δύναμη του Αγίου Πνεύματος.

Τα πιο πάνω θαυμαστά στοιχεία για την ζωή και την πνευματικότητα των φυτών μας επιτρέπει να συμφωνήσουμε με τον Edward Hartmann, όταν λέει πως τα φυτά έχουν μια ασυνείδητη φαντασία και βούληση. Ο Leibniz από την μεριά του αποδίδει στις μονάδες μια αόριστη φαντασία και φιλοδοξία. Ένα φυτό είναι μια μονάδα.

Η πίστη μας στο πνεύμα των ζώων δεν αντιτίθεται φυσικά στην άποψη του Αγίου Αντωνίου του Μεγάλου, πως τα φυτά είναι αδύνατον να έχουν ψυχή. Παραθέτουμε τον λόγο του:

«Έγραψα τήν παρούσα παράγραφο για πληροφόρηση εκείνων που είναι απλοί, εναντίον εκείνων που υποστηρίζουν πως τα φυτά και τα χόρτα έχουν ψυχή. Τα φυτά έχουν φυσική ζωή, αλλά δεν έχουν ψυχή. Ο άνθρωπος καλείται ζώον λογικό, επειδή είναι προικισμένος με διάνοια και είναι ικανός να αποκτήσει γνώση. Άλλα ζώα-αυτά στο έδαφος και στον αέρα, που έχουν φωνή-αναπνοή, έχουν ψυχή. Όλα τα πράγματα που μεγαλώνουν και μικραίνουν μπορούν να αποκληθούν ζωντανά, επειδή ζουν και μεγαλώνουν, αλλά δεν μπορούμε να πούμε πως όλα έχουν ψυχή. Υπάρχουν τέσσερα είδη ζωντανών όντων: μερικά είναι αθάνατα και έχουν ψυχή, όπως οι άγγελοι, άλλα έχουν διάνοια, ψυχή και αναπνοή, όπως ο άνθρωπος, άλλα πάλι έχουν ψυχή και αναπνοή, όπως τα ζώα, και άλλα έχουν μόνο ζωή, όπως τα φυτά. Η ζωή στα φυτά διατηρείται χωρίς ψυχή ή αναπνοή, χωρίς νου ή αθανασία. Όλα τα υπόλοιπα όμως δεν μπορούν να γίνουν χωρίς ζωή. Κάθε ανθρώπινη ψυχή είναι πολύ μεταλλάξιμη (Early Fathers from the Philokalia, tr. E. Kadloubosky and G. Palmer, ed. Faber & Faber, 1973).

Φυσικά δεν υπάρχει αντίφαση. Δεν αποδίδουμε ψυχή στα φυτά με τον ίδιο τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την ψυχή του ανθρώπου και αυτή των ζώων. Τους αποδίδουμε μόνο ασυνείδητη φαντασία και βούληση.

Ο Αντώνιος ο Μέγας, μιλώντας για την ψυχή των ζώων, αναφέρεται βέβαια στα ανώτερα ζώα, και όχι στα κοιλέντερα, κογχύλια, σφουγγάρια, και ζώα με σχήμα παντόφλας, για την ύπαρξη των οποίων και για το ερώτημα αν ανήκουν ή όχι στα ζώα, δεν μπορούσε να έχει ιδέα. Οπωσδήποτε, τα απλούστερα ζώα, δεν μπορεί να είναι ανώτερα από τα φυτά ως προς την πνευματικότητα τους. Ίσως να είναι και κατώτερα, και είναι απλώς προικισμένα μόνο με το πνεύμα της ζωής, όπως κάθε ζώο.

Ας εξετάσουμε λοιπόν διεξοδικά την γνώση μας για το πνεύμα των ανώτερων ζώων και του ανθρώπου.

Τέλος κεφαλαίου.

Συνεχίζεται