ΤΟ ΕΣΧΑΤΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΟΥΡΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΠΡΟΚΛΟΥ. (17)

Συνέχεια από: Σάββατο 4 Απριλίου 2020

ΤΟ ΕΣΧΑΤΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΟΥΡΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΠΡΟΚΛΟΥ. 

Του Giovanni Reale.

         

V. Η Ιεραρχική σύλληψη τής πραγματικότητος και η δομική της διαμόρφωση!

        
  3) Κάθετη πολλαπλότης και οριζόντια.

         

Παρουσιάζουμε έναν συνοπτικό πίνακα ο οποίος συνοψίζει όλα όσα είπαμε, για να μπορέσουμε να τα εμβαθύνουμε καλύτερα στις δύο σημασίες στις οποίες κινείται ο Πρόκλος στην κάθετη (Ιεραρχική) και στην οριζόντια (στο πλαίσιο του ιδίου σχεδίου, στα διάφορα επίπεδα τής Ιεραρχίας.

ΣΦΑΙΡΑ ΤΩΝ ΣΩΜΑΤΙΚΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΩΝ!

                       
Στην ιδιαίτερη τάξη κάθε σχεδίου τής πραγματικότητος πραγματοποιείται μία τέλεια Ιεραρχία, καθότι όλα τα όντα, σε κάθε βαθμό εξαρτώνται από το πρώτο όν εκείνης τής τάξης, λόγω τού ότι από αυτό προέρχονται και σ’αυτό τείνουν, συστήνοντας επομένως μία τέλεια οργανική ενότητα!

Ακολουθώντας τήν τάξη από το χαμηλό στο υψηλό, θα πούμε τα εξής:

Α) Όλα τα σωματικά όντα προέρχονται από μία μοναδική φύση (την Φύση τού Παντός), η οποία τα συνδέει τελείως μαζί, διότι από αυτή ξεπηδούν και σ’αυτή τείνουν.

Β) Όλες οι πολλαπλές ψυχές προέρχονται από μία πρώτη ψυχή και τείνουν να επανέλθουν στην ίδια μ’έναν καθολικό τρόπο!

Γ) Το ίδιο πράγμα επαναλαμβάνει ο Πρόκλος σχετικά με τις πνευματικές πραγματικότητες απέναντι στην πρώτη πνευματική πραγματικότητα! Και φυσικά ακολουθεί την τριπλή υποστατική διαχωριστική ανάλυση. Τα όντα προοδεύουν από το πρώτο Είναι και σ’αυτό τείνουν, οι ζωές είναι δεμένες όλες και εξαρτώνται από την πρώτη Ζωή και οι νόες από τον πρώτο Νού.

Δ) Η πολλαπλότης τών Ενάδων προέρχεται από το Ένα και τείνει στο Ένα.

Με την σειρά του, κάθε κατώτερο επίπεδο εξαρτάται από το ανώτερο και μ’αυτόν τον τρόπο εξαπλούται με συστηματικό και τέλειο τρόπο.

                       
Για να ολοκληρώσουμε αυτό το κάθετο σχήμα της πολλαπλότητος, πρέπει να διευκρινίσουμε την θέση που παίρνει ο Πρόκλος σχετικά με το θέμα τής οριζοντίου πολλαπλότητος! Αυτή η τελευταία αντικατοπτρίζει ακριβώς την οντολογική και την μεταφυσική απόσταση  την οποία έχει αναφορικά με το Ένα. Και πράγματι κάθε οριζόντια πολλαπλότης όσο πιο κοντινή είναι στο Ένα τόσο περισσότερο είναι σε μικρότερη ποσότητα αλλά σε μεγαλύτερη δύναμη!

                        Αξίζει τον κόπο να διαβάσσουμε ακριβώς τα λόγια τού φιλοσόφου σ’αυτό το σημείο, διότι είναι ιδιαιτέρως διαφωτιστικά: “… αυτό που είναι πιο κοντά και πιο όμοιο στο Ένα. Επιπλέον αποδείξαμε ήδη ότι το Ένα δίνει ύπαρξη σε όλα τα πράγματα χωρίς να μετέχει τής πολλαπλότητος. Επομένως αυτό που είναι πιο όμοιο σ’αυτό, καθότι είναι αιτία ενός μεγαλύτερου αριθμού επόμενων, εάν είναι αλήθεια ότι το Ένα είναι αιτία του όλου, θα είναι πιο ενωτικό και λιγότερο δεκτικό χωρισμού και διαιρέσεως, εάν εκείνο είναι Ενότης. Λοιπόν, καθότι Ένα, τού είναι πιο παρόμοιο αυτό που προσφέρεται λιγότερο για πολλαπλότητα, καθότι αιτία τού όλου, αυτό δέ που έχει την ιδιότητα να παράγει περισσότερα επόμενα και αυτό έχει την μεγαλύτερη δύναμη. Από αυτό συνάγεται προφανώς ότι οι φύσεις οι σωματικές είναι αριθμητικά περισσότερες από τις ψυχές, και ότι αυτές είναι περισσότερες από τους νόες και ότι οι νόες είναι περισσότεροι από τις Ενάδες τις Θείες και μπορούμε να επαναλάβουμε την ίδια διαβεβαίωση για όλες τις πραγματικότητες” (θεωρ. 62).

                        Αλλά αφήνοντας κατά μέρος την πολυπλοκότητα που υφίσταται σ' αυτό το σχήμα στην Πλατωνική Θεολογία, παραμένουν αξιοσημείωτα τα στοιχεία που αναδύονται στο πλαίσιο των ίδιων τών Στοιχείων της Θεολογίας, τα οποία είναι αναγκαίο να κατανοήσουμε καλώς, ώστε να συλλάβουμε καταλλήλως την πραγματεία.

                       
Η πολλαπλότης τών όντων, όπως θα δούμε αμέσως στην συνέχεια, παράγεται από δύο αρχές: το “όριο” και το “απέραντο” ή Άπειρο. Κάθε πραγματικότης, σύμφωνα με μία αρχαία εννοιολόγηση του Πλάτωνος, είναι ένα ακαθόριστο το οποίο καθορίζεται συστηματικά από τον Πρόκλο, ο οποίος καθιστά τις δύο αρχές υποστάσεις, ακριβώς για να εξηγήσει την λειτουργία τους σαν γενικές αρχές και τις τοποθετεί σαν ενδιάμεσα, ανάμεσα στο Ένα και το Είναι. Και επειδή όπως θα δούμε, οι ίδιες οι Ενάδες τις προϋποθέτουν, η Ιεραρχική υποστατική θέση του ορίου και της απειροσύνης αναδύεται καθαρά.

                        Αλλά υπάρχει κάτι ακόμη. Ο Πλωτίνος έθετε το αιώνιο σαν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα τού Νου (του πνεύματος) και τον χρόνο σαν χαρακτήρα και ενέργεια τής ψυχής. Και σ’αυτή την περίπτωση ο Πρόκλος ωθείται περαιτέρω, υποστατικοποιώντας μεταφυσικά τόσο την Αιωνιότητα όσο και τον χρόνο. Η “Αιωνιότης” κατανοείται σαν πρώτη πραγματικότης μη-μετεχόμενη, από την οποία αντλούν ύπαρξη όλα τα αιώνια όντα. Ο “Χρόνος” είναι κατανοημένος εξίσου σαν χρόνος τών χρόνων, σαν εκείνη την πραγματικότητα από την οποία εξαρτώνται όλες οι χρονικές πραγματικότητες.

                        
Η τοποθέτηση τής Αιωνιότητος Ιεραρχικά τοποθετείται σαν μεσότης αμέσως μετά το Είναι, για τον λόγο ότι, κατά τον Πρόκλο, το Είναι είναι ευρύτερο (υπάρχουν πράγματα που είναι, επομένως μετέχουν του Είναι, αλλά δεν είναι αιώνια, και έτσι η αιωνιότης έρχεται μετά το Είναι), ενώ ο χρόνος είναι ένα ενδιάμεσο το οποίο τοποθετείται στην κορυφή τής τάξεως της ψυχής. Ο Χρόνος είναι διάμεσος ανάμεσα στην σφαίρα τού πνεύματος και της ψυχής. (Θεωρήματα 52-55).                      

Η γένεση αυτής τής περίεργης σύλληψης, εντοπίστηκε τελευταίως. Ο Πρόκλος εμπνέεται από τους Χαλδαϊκούς Λόγους, εισάγοντας μερικές ιδέες που αντλεί από εδώ στο δικό του μεταφυσικό σχήμα, δηλαδή αφαιρώντας το μυθικό ένδυμα, αλλά διατηρώντας την ουσία.

                        Περί αυτών τών Λόγων (τών χρησμών) και περί τής επιρροής των θα μιλήσουμε στην συνέχεια. Τώρα, για να ολοκληρώσουμε αυτό το σημείο τού υποστατικού πολλαπλασιασμού διάμεσων οντοτήτων, θα πούμε ότι για να καταλάβουμε τον Πρόκλο, οφείλουμε να τον διαβάσουμε αναποδογυρίζοντας ακριβώς την κανονική αρχή την οποία επέβαλλαν οι Σχολαστικοί τού μεσαίωνος: entia non sunt multipplicanda praeter necessitatem. (Τα όντα δεν πρέπει να πολλαπλασιάζονται πέραν τού αναγκαίου). Διότι ο Πρόκλος είναι πεπεισμένος ότι για να εξηγήσει την πραγματικότητα στο σύνολό της, η μοναδική οδός είναι εκείνη τού πολλαπλασιασμού των όντων: entia sunt multiplicanda ex necessitate. (Πρέπει να πολλαπλασιάζονται πέραν της ανάγκης). Και αυτό ακριβώς εκφράζει τον κώδικά τής νοοτροπίας του, τής μεθοδολογίας του, τής μεταφυσικής του και τής θρησκευτικής του πίστης. Φυσικά τα όντα πρέπει να πολλαπλασιάζονται διότι αποτελούν σταθμούς και διαχωρισμούς μιάς καθολικής θεοφάνειας, όπως θα δούμε!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.