Jan Patočka, Ο Πλάτων και η Ευρώπη - Οι εισαγωγές(2)

 Συνέχεια από: Τρίτη 23 Φεβρουαρίου 2021

Jan Patocka, Ο Πλάτων και η Ευρώπη! (8)

Jan Patocka, Πλάτων και η Ευρώπη

Οι εισαγωγές!  (1) Giovanni Reale.

2. Τα θεωρητικά θεμέλια τής σκέψης τού Patočka (συνέχεια).

Θεμέλιο του φαινομένου είναι βεβαίως το όν, αλλά ένα τέτοιο όν, καθότι φανερώνεται, προϋποθέτει, ακριβώς για να μπορέσει να φανερωθεί, τον άνθρωπο στον οποίο φανερώνεται: “Το σύμπαν χωρίς τον άνθρωπο, χωρίς την νόηση-παρότι είναι ανακριβές να μιλάμε για την νόηση, δεδομένου ότι η νόηση δεν εισέρχεται στους υπολογισμούς μας για το φαινόμενο καθότι δεν είναι το καθαυτό φαινόμενο (είναι ο ξεχασμένοςconditio realis, είναι μία πραγματικότης στο εσωτερικό της οποίας το φαινόμενο

πραγματοποιείται,  ΝΟΥΣ)- το σύμπαν χωρίς το φαινόμενο υπεισέρχεται στο πλαίσιο του νοητού. Σε τελευταία ανάλυση, το σύμπαν είναι το θεμέλιο και των φαινομένων. Το φαινόμενο είναι δυνατό μόνον σαν φαινόμενο της ολότητος και είναι ένα ξεχωριστό γεγονός ότι το σύμπαν θα μπορούσε να είναι, να υπάρξει, χωρίς το φαινόμενο. Έτσι λοιπόν αυτή η σκέψη μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι, παρά το ότι το σύμπαν είναι πρακτικώς δυνατό χωρίς τον άνθρωπο, χωρίς όντα ανάλογα του ανθρώπου, χωρίς την σκέψη κ.τ.λ. υπάρχει παρ’όλα αυτά κάποιο μέρος στα θεμέλια αυτού του σύμπαντος όπως υπάρχει, όπως είναι γεγονός, ένας συνκαθορισμός από μέρους τού φαινομένου καθότι φαινόμενο".

          Έτσι λοιπόν ο άνθρωπος καθίσταται, ακριβώς από την δομική οπτική γωνία, ο “τόπος τού φαινομένου”, ο τόπος όπου το σύμπαν εμφανίζεται και πραγματοποιείται σαν φαινόμενο.

          Αλλά ακριβώς αυτό το προτέρημα πληρώνεται ακριβά από τον άνθρωπο. Αυτό είναι το θεμέλιο της θεωρίας στην οποία ο Patočka βασίζεται για να αναπτύξει το θέμα της φροντίδος τής ψυχής και για να ερμηνεύσει την φύση και την σημασία της.

          Ας έχουμε προ οφθαλμών το γεγονός ότι ο Patočka εννοεί αυτό το προτέρημα, αυτή την προνομιακή θέση του ανθρώπου, διατηρούμενος με συνέπεια στην διάσταση τής εμφάνειας, δηλαδή εννοώντας την ίδια την δομή της εμφάνισης σαν να στηρίζεται στον εαυτό της, δηλαδή εννοώντας το υποκείμενο και την υποκειμενικότητα την ίδια σαν κάτι που εμφανίζεται, σαν κάτι λοιπόν το οποίο ερμηνεύεται πάντοτε και μόνον στην διάσταση της εμφάνειας. Θα ήταν λάθος, κατά την άποψή του, να εννοήσουμε το υποκείμενο σαν δημιουργό και φορέα του φαινομένου, καθότι αυτό που φέρει είναι η δομή και εκείνο ή αυτός στον οποίο εμφανίζεται (το όν) είναι μία στιγμή ή ένα μέρος απαραίτητο, πληρωματικό αυτής της απολύτου θεμελιώδους δομής.

          Ο άνθρωπος λοιπόν στην διάσταση του φαινομένου ανακαλύπτει τον εαυτό του σαν πρόσκαιρο, προσωρινό, σαν “εφήμερο”. Και ακριβώς σ’αυτό το σημείο αναδύεται η “ανώμαλη” κατάστασή του: σαν φύλακας (ή ποιμήν) του φαινομένου συνειδητοποιεί ότι, ακριβώς σαν φαινόμενο, έχει ένα τέλος και είναι το μόνο όν που το γνωρίζει.

          Αυτή η συνείδηση της υπάρξεως ενός τέλους είναι η “συνείδηση της κατάρας”.

          Αυτή έχει ήδη εκφρασθεί, τουλάχιστον εν μέρει, σε μερικούς μεγάλους μύθους, όπως ο βιβλικός μύθος της γνώσεως του καλού και του κακού, ο βαβυλωνιακός του Γκιλγκαμές, ο ελληνικός του Οιδίποδος.

          Η γνώση της αλήθειας παρουσιάζεται στον άνθρωπο σαν μία “κατάρα”, καθότι τον καθιστά συνειδητό της φτώχειας του στο πλαίσιο ενός σύμπαντος που έχει πάνω του μία υπεροχή.

          Τότε, σ’αυτή την κατάσταση της απελπισίας απέναντι στην κατάρα τού θανάτου, τί πρέπει να κάνει ο άνθρωπος; Να η απάντηση του Patočka: “Αυτό που κατέστησε την ελληνική φιλοσοφία, αυτό που είναι, το θεμέλιο ολόκληρης της ευρωπαϊκής ζωής, είναι η απαγωγή, η εξαγωγή από αυτή την κατάσταση ενός σχεδίου ζωής, κάτι το οποίο δεν είναι μία κατάρα, αλλά αντιθέτως, μεγαλείο. Με την προϋπόθεση βεβαίως ότι καθιστούμε την διαύγεια, το καθαυτό φαινόμενο, την φαινομενικότητα του κόσμου, αυτό το ξεκαθάρισμα, το πρόγραμμα όλης της ανθρώπινης ζωής. Διότι αυτό πηγάζει, απορρέει από το όραμα, από την έμπνευση με την σημασία του βλέμματος σ’αυτό που είναι. Τόσο στην σκέψη, όσο και στην πράξη, η ενέργεια με καθαρότητα πάντοτε”.

          Εάν ο άνθρωπος κατορθώσει να ακολουθήσει με συνεπή τρόπο τους νόμους του φαινομένου σαν αυτού, όπως οι Έλληνες φιλόσοφοι απέδειξαν, μπορεί να οδηγήσει μία ζωή να πλησιάζει ακόμη και στην Θεία ζωή.

          Γράφει ο Patočka: “Όπωσδήποτε αυτό είναι μόνον μία δυνατότης. Αυτό το πρόγραμμα προϋποθέτει μία βαθιά μεταστροφή στον άνθρωπο. Αυτό που λέει ο μύθος της κατάρας και του τρόμου αντικατοπτρίζει την φυσική στάση του ανθρώπου. Όπως λέει ο Πασκάλ, η τελευταία πράξη είναι ωμή, όσο ωραία και αν είναι η κωμωδία σε όλο το υπόλοιπο μέρος. Αυτή είναι η φυσική μας στάση κάθε φορά που εγκαταλειπόμεθα στην ενστικτώδη αυτοκατανόηση, στο μέτρο που αυτή δεν παραμορφώνεται από καθησυχαστικές ψευδαισθήσεις Η ελληνική ιδέα είναι ότι υπάρχουν πολλαπλές δυνατότητες που ανοίγονται στον άνθρωπο βάσει αυτής της καταγωγικής καταστάσεως, κάτι που σημαίνει ότι σ’αυτή ακριβώς την κατάσταση ο άνθρωπος πρέπει να βιώσει τις αποδείξεις του, να δείξει ότι είναι ένα όν το οποίο καθιστά πραγματικά το φαινόμενο, δηλαδή την καθαρότητα της αλήθειας, τον νόμο της ζωής του, και επομένως του συνόλου του κόσμου που του είναι προσβάσιμο. Ο άνθρωπος είναι, ή τουλάχιστον σε κάποιες περιστάσεις, ικανός να καταστήσει τον ανθρώπινο κόσμο έναν κόσμο της αλήθειας και της δικαιοσύνης. Πως αυτό θα πραγματοποιηθεί, είναι ακριβώς το αντικείμενο της φροντίδος της ψυχής”.

Από αυτή την σύλληψη γεννήθηκε όχι μόνον η μεγάλη ελληνική φιλοσοφία αλλά η ίδια η Ευρώπη και η ιστορία της τουλάχιστον μέχρι τον 15^ο αιώνα!

          3. Η γέννηση της ιδέας τής φροντίδος της ψυχής στον Δημόκριτο! 

Με την ελληνική φιλοσοφία γεννάται το πρόβλημα της κατανοήσεως τής συστατικής λειτουργίας της εμφανίσεως, φανερώσεως τής ολότητος! Συγκεκριμένα με τον Δημόκριτο πραγματοποιείται συστηματικά η προσπάθεια να εκλογικευθεί η σύσταση και δομή όλων των πραγμάτων. Αυτό που ώθησε τον Δημόκριτο σ’αυτή την προσπάθεια ήταν η αναζήτηση της αλήθειας και η “δίψα του Θείου”!

          Ο Patočka βρίσκει το θεμέλιο της ερμηνείας του στην θέση που εκφράζεται στο 37 απόσπασμα: “Όποιος προτιμά τα αγαθά της ψυχής επιλέγει αυτό που έχει ποιο Θεία αξία. Όποιος προτιμά εκείνα του σώματος επιλέγει ανθρώπινα αγαθά”. Ο Δημόκριτος ανακαλύπτει μ’αυτόν τον τρόπο την ψυχή του σαν αυτό που σ’αυτόν “τίθεται στην έρευνα του αιωνίου και διατρέχει συνεχώς το σύμπαν στην οπτική και στην κατεύθυνση του αιωνίου”.

          Ο Δημόκριτος ανακαλύπτει ότι η φροντίδα της ψυχής συνίσταται στην απόκτηση επαφής ακριβώς με το αιώνιο και το άπειρο. “Τώρα πιά ομιλούμε για την ψυχή σε πλήρη εγρήγορση και της δύναμής της. Για να είμαστε ικανοί να πραγματοποιήσουμε αυτή την εργασία της σκέψης, κατά κάποιο τρόπο νέας και αμείλικτης, είναι απαραίτητη μία οργάνωση της ψυχής, χρειάζεται να φροντίσουμε την ψυχή ώστε να είναι ικανή ενός παρόμοιου πράγματος. Παρ ’όλες τις προκαταλήψεις μας λοιπόν, αυτό που βρίσκεται στο κέντρο της διδασκαλίας του Δημόκριτου, η οποία κακώς εννοήθηκε σαν πρωτότυπο κάθε υλισμού, και είναι πράγματι, είναι η φροντίδα της ψυχής. Ο όρος της, ψυχής επιμελείσθαι, βρίσκεται μετά τον Πλάτωνα, αλλά και στον Δημόκριτο!

          Κατανοούνται έτσι λοιπόν τα συμπεράσματα του Patočka : “Εκείνο που οικοδομείται εδώ, μ’αυτή την φιλοσοφία της φροντίδος της ψυχής, είναι αυτό που διακρίνει την ευρωπαϊκή ζωή. Αυτή η θέση δεν έχει τίποτε ιδεαλιστικό. Δεν έχω την απαίτηση να γίνει η φιλοσοφία η κινητήριος δύναμης του κόσμου, αλλά αναδύεται σαν δυνατότης, εισέρχεται στον κύκλο της ζωής σαν μία ανθρώπινη δυνατότης και παρότι αυτή η φιλοσοφία με τόση διαύγεια δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ, παρότι δεν είναι σίγουρο ότι συλλαμβάνει το Είναι, υποχρεώνει όλες τις άλλες δυνατότητες του ανθρώπου να στοχαστούν. Η φιλοσοφία είναι μία ιδέα, η οποία καθαυτή, εξαρτάται από την ικανότητα των ατόμων και των εποχών να κατανοήσουν εκείνο που ενδιαφέρει στην φιλοσοφία εξ’αρχής, να συνδεθούν με μία παράδοση και ίσως να την συνεχίσουν, να την επαναλάβουν. Σ’αυτό βρίσκονται όχι μόνον η ιδιαιτερότητα και η αυτονομία της Ευρώπης αλλά και η συνέχεια της Ευρωπαϊκής ζωής, σ’αυτή την δυνατότητα που γεννήθηκε από το θέμα της φροντίδος της ψυχής. Πέθανε λόγω του γεγονότος ότι την άφησε να την σκεπάσει ξανά η λήθη!”

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.