Jan Patocka, Πλάτων και η Ευρώπη Οι εισαγωγές!(1)

Jan Patocka, Ο Πλάτων και η Ευρώπη! (8)

Jan Patocka, Πλάτων και η Ευρώπη

Οι εισαγωγές!  (1) Giovanni Reale.

          Ο Jan Patocka (1907-1977) ίσως ο πιο μεγάλος Τσέχος στοχαστής!        

1. Το βασικό ερώτημα που αναδύεται από τον “Πλάτωνα και η Ευρώπη”.

          Ο άνθρωπος καθαυτός βρίσκεται εκ φύσεως σε μία συστατική “κατάσταση” αρκετά ευαίσθητη. Και οφείλει να την συνειδητοποιήσει. Και αυτή η συνειδητοποίηση μπορεί, τουλάχιστον σε κάποιο μέτρο, να τροποποιήσει αυτή την κατάσταση. Διότι η απλή και αγαθή κατάσταση και εκείνη την οποία έχουμε στοχαστεί εις βάθος και έχει γίνει συνειδητή διαφέρουν ριζικά.

          Ακριβέστερα ο άνθρωπος βρίσκεται πάντοτε σε μία απελπιστική κατάσταση καθότι ξεκινά μία περιπέτεια χαμένη από το ξεκίνημά της, διότι είναι θνητός. Σαν συνέπεια λοιπόν του γεγονότος ότι εμείς οι άνθρωποι είμαστε θνητοί, όλες μας οι προσπάθειες να ζήσουμε δεν είναι τίποτε άλλο από έναν αναβαλλόμενο θάνατο, μία καθυστερημένη διάλυση, η στάσιμη μορφή ενός οδοιπορικού χωρίς επιστροφή.

          Αυτή η κατάσταση τής παρακμής η οποία ισχύει γενικά για τον άνθρωπο με έναν ιδιαίτερο τρόπο, σήμερα κατέστη κυρίαρχος για όλον τον πλανήτη μας γενικώς και για την Ευρώπη ιδιαιτέρως. Μάλιστα δε εκείνη η ανισορροπία που γίνεται αντιληπτή σ ’ολόκληρο τον κόσμο έχει μία στενή σχέση με την ίδια την κρίση της Ευρώπης. Με άλλους όρους: Ολόκληρος ο κόσμος βρίσκεται σε κρίση ακριβώς επειδή βρίσκεται σε κρίση η Ευρώπη.

          Ο Patocka γράφει λοιπόν: “Η ανισορροπία αφορά τον άνθρωπο στην σχέση του με τον Πλανήτη! Το βλέπουμε σήμερα καλύτερα από ποτέ, δεδομένου ότι η Ευρώπη, αυτή η γερασμένη δομή των 2000 ετών, η οποία έχει κατορθώσει να υψώσει την ανθρωπότητα σε ένα εντελώς νέο επίπεδο και όχι μόνον της φρόνιμης συνειδήσεως αλλά και της δύναμης και της εξουσίας, αυτή η ιστορική πραγματικότης η οποία για πολύ καιρό είχε ταυτιστεί με το σύνολό της ανθρωπότητος, θεωρώντας την υπόλοιπη μία αμελητέα ποσότητα, έφτασε στο τέλος του δρόμου. Η Ευρώπη πραγματικά δασκάλεψε τον κόσμο. Οδηγός τής οικονομίας: ανέπτυξε τον καπιταλισμό, το εμπορικό δίκτυο τής οικονομίας του Πλανήτη. Κυβέρνησε τον κόσμο μέσω τής πολιτικής, χάρις στο μονοπώλιο μιας δυνάμεως η οποία προήλθε από την επιστήμη και την τεχνολογία. Όλα αυτά φυσικά ήταν δεμένα στην ικανότητα σκέψης και στην λογική τού εκπολιτισμού την οποία κατείχε μόνον αυτή. Και αυτή η κολοσσιαία πραγματικότης διελύθη καθοριστικά μέσα σε τριάντα χρόνια, στην διάρκεια δύο πολέμων μετά τους οποίους δεν υπάρχει τίποτε από την κυριαρχική της δύναμη! Κατεστράφη με τις ίδιες της τις δυνάμεις. Φυσικά ενέπλεξε τον κόσμο όλο σ’αυτή την εξέλιξη, όπως πριν τον είχε αποκτήσει μ’έναν τρόπο κυρίως υλικό. Υποχρέωσε τον κόσμο όλο να λάβει μέρος σ’αυτή την καταστροφή και το αποτέλεσμα υπήρξε, φυσικά ότι υπάρχουν κληρονόμοι οι οποίοι δεν θα δεχθούν ποτέ πιά να ξαναγίνει η Ευρώπη εκείνη που ήταν έναν καιρό!”.

          Αυτή η οριακή κατάσταση δημιουργήθηκε, από το ένα μέρος, από μία δύναμη διαλυτική η οποία παρήγαγε χωρισμό ανάμεσα σε κράτος και κράτος και από το άλλο, από μία απεριόριστη δύναμη, την οποία τα κράτη έχουν μεταχειριστεί για να επεκτείνουν περισσότερο την κυριαρχία τους, η οποία οδήγησε σε μία αμοιβαία καταστροφή!

          Στην πραγματικότητα αυτός ο διαχωρισμός “σημαίνει την απουσία μιας ανώτερης αυθεντίας, ενοποιού, μία απουσία η οποία σηματοδοτεί την διαφορά σε σχέση με την Ευρώπη άλλων χρόνων.

          Η Ευρώπη γεννήθηκε από τα χαλάσματα τής Ελληνικής πόλης και από εκείνα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας: πρόκειται για κείνη την δύναμη η οποία επέτρεψε στις φυλές και στα έθνη να αφομοιωθούν και να ενωθούν σε ένα νέο σύνολο, για να πραγματοποιήσουν πάνω στη γή το Βασίλειο του Θεού.

          Και στην κατάσταση της κρίσεως στην οποία βρισκόμαστε επιβάλλονται συνεπώς μερικά προβλήματα!

          Το πρώτο είναι το ακόλουθο: Ποια είναι ακριβώς εκείνη η ενεργός δύναμις η οποία στάθηκε ικανή να ενώσει και να γεννήσει μετά την Ελληνική πόλη και την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, την Ευρώπη ακριβώς, και η οποία διατήρησε τόσους χρόνους τον άνθρωπο σε μία υψηλή κατάσταση πνευματικής αρμονίας;

          Ο Patocka δεν έχει αμφιβολίες; Είναι η Ελληνική ανακάλυψη τής “φροντίδας τής ψυχής”. Να οι λόγοι του: “Τί είναι η φροντίδα της ψυχής;” Τί είναι ψυχή; Μερικοί Έλληνες φιλόσοφοι, όχι όλοι όμως, διατύπωσαν την έννοια τής αθάνατης ψυχής. Αλλά όλοι, τόσο οι υποστηρικτές της αθανάτου ψυχής όσο και εκείνοι οι οποίοι θέλουν μία θνητή και φθαρτή ψυχή, όλοι βεβαιώνουν ότι οφείλουμε να φροντίσουμε την ψυχή μας, ότι η φροντίδα της ψυχής είναι ικανή να βοηθήσει τον άνθρωπο να φτάσει-παρά το σύντομο της ζωής του, παρά την θνητότητά του-σε μία κατάσταση παρόμοια με εκείνη των Θεών. Γιατί; Διότι ο άνθρωπος, η ανθρώπινη ψυχή, είναι αυτό που διαθέτει μία γνώση στην ολότητα του κόσμου και της ζωής, αυτό που είναι ικανό να δει εκείνη την ολότητα, αυτό που ζει ξεκινώντας από αυτή την θέα (το όραμα), αυτό που καθότι έχει εις εαυτό την γνώση που αφορά το όλον, είναι ολοκληρωτικά σε σχέση μ’αυτό το όλον. Η αιωνιότης της ψυχής συνίσταται σ’αυτή την καθαρή σχέση με κάτι που είναι αναμφισβητήτως αθάνατο, το οποίο είναι αναμφισβητήτως αιώνιο, το οποίο δεν περνάει, έξω από το οποίο δεν υπάρχει τίποτα!

          Το δεύτερο πρόβλημα είναι το ακόλουθο: από εκείνη την κληρονομιά που λάβαμε από τους Έλληνες, και η οποία δημιούργησε την Ευρώπη, μπορεί να προέλθει και σήμερα η βοήθεια μιας δυνάμεως για να μην απελπιζόμαστε στο μέλλον;

          Αυτή η δύναμις σύμφωνα με τον Patocka δεν μπορεί να είναι άλλη από την “φροντίδα της ψυχής” από την οποία η Ευρώπη γεννήθηκε και χωρίς την οποία πεθαίνει.

          2. Τα θεωρητικά θεμέλια της σκέψης του Patocka!

          Ο Patocka από θεωρητικής απόψεως βασίζει αυτή την θέση και την αναπτύσσει πάνω στις βάσεις τής φαινομενολογίας, ξεκινώντας από τον Χούσσερλ και αναστοχαζόμενος την φιλοσοφία του με συστηματικό τρόπο. Η φαινομενολογία είναι η επιστήμη τού καθαυτού φαινομένου, δηλαδή του τρόπου με τον οποίο τα πράγματα παρουσιάζονται. Διακρίνεται καθαρά από την οντολογία, η οποία είναι η επιστήμη των πραγμάτων όπως είναι καθαυτά και όχι όπως φαίνονται! Και πράγματι ο κόσμος των πραγμάτων παρουσιάζει δύο ξεχωριστές όψεις: από το ένα μέρος είναι, από το άλλο όμως παρουσιάζεται, εμφανίζεται. Από το ένα μέρος έχει δομές και κανόνες που αφορούν το ίδιο του το Είναι, από το άλλο όμως, έχει δομές και κανόνες που αφορούν την φανέρωσή του. Έτσι λοιπόν από τις δομές που συστήνουν το Είναι καθαυτό, το πραγματικό, δεν συνάγεται η εμφάνεια καθαυτή, παρότι χωρίς το είναι δεν θα μπορούσε να υπάρχει η παρουσίαση και αντιστρόφως από την απλή παρουσία δεν μπορεί να συναχθεί η πραγματικότης, παρότι είναι αλήθεια ότι οι δομές του αντικειμενικού κόσμου είναι συν-καθορισμένες από τις δομές των εκδηλώσεων, των φαινομένων.

          Γράφει ο Patocka : “Αυτό που εξέθεσα δεν είναι άλλο από το φαινόμενο, η φαινομενολογία. Η φαινομενολογία σαν επιστήμη του φαινομένου είναι μία υπομονετική έρευνα στο εσωτερικό τής μη-αντικειμενικής συμπεριφοράς, η οποία δεν τρέχει στο κατόπι των πραγμάτων, η οποία δεν χρησιμοποιεί το φαινόμενο με τον μοναδικό σκοπό να ξεσκεπάσει τα πράγματα. Για να πούμε την αλήθεια, το φαινόμενο είναι εδώ ακριβώς για να μας δείξει τα πράγματα αλλά ακολουθώντας αυτή την εσωτερική τάση του φαινομένου χάνουμε από την οπτική μας το φαινόμενο καθότι φαινόμενο, δεν σκεπτόμαστε πιά και χάνουμε την ίδια την δυνατότητα να το φτάσουμε. Η φαινομενολογία έχει συνείδηση της ακραίας έκτασης αυτού του πεδίου της φαινομενολογίας καθαυτής.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.