Jan Patocka , Ο Πλάτων και η Ευρώπη. (12)

 Συνέχεια από: Σάββατο 3 Απριλίου 2021

Jan Patocka. Ο Πλάτων και η Ευρώπη! 

ΙΙ. Τί πράγμα είναι το φαινόμενο;

2. Φαινόμενο και αλήθεια (συνέχεια).

          Στην αρχή, υπάρχει η έκρηξη της συνειδήσεως τού γεγονότος ότι ο άνθρωπος, καθότι τόπος του φαινομένου, πληρώνει ακριβά αυτό το προνόμιο το οποίο σ’ολόκληρο το σύμπαν ανήκει μόνο σ’αυτόν. Ενώ συνειδητοποιεί την ολότητα, ενώ αυτή η ολότης εμφανίζεται σ’αυτόν και γίνεται φαινόμενο, ο άνθρωπος βλέπει την δική του εκ κεντρικότητα, βλέπει ότι έπεσε έξω από το κέντρο, ότι και αυτός είναι ένα φαινόμενο, ένα αδύναμο φαινόμενο, εξαρτώμενο από τον υπόλοιπο κόσμο, εφήμερο. Ο στοχασμός κεντρώνεται σ’αυτή την συνειδητοποίηση τής καταστάσεως τού ανθρώπου, ο οποίος, καθότι φύλακας τού φαινομένου, είναι ταυτοχρόνως το μόνο όν το οποίο γνωρίζει ότι το φαινομενικό του πλαίσιο έχει ένα τέλος. Αυτό βρίσκεται στην αρχή κάθε στοχασμού. Η συνείδηση τού γεγονότος ότι ο άνθρωπος είναι ένα όν τής αλήθειας (δηλαδή τού φαινομένου) και η συνείδηση τής κατάρας που αυτό συνεπάγεται είναι παρόντα ήδη στον μυθικό κόσμο, τουλάχιστον από κάποιο συγκεκριμένο στάδιο. Παρ’όλα αυτά όχι σε όλους τους μυθικούς κόσμους. Στην μυθολογία των πολιτισμών από τους οποίους προέρχεται ο Ελληνικός πολιτισμός, αυτός ο υπολογισμός παίζει έναν σπουδαίο ρόλο. Ξεκαθαρίζει την σημασία τού βιβλικού μύθου τού δένδρου τής γνώσεως του καλού και τού κακού, όπως και εκείνο του μύθου τού ήρωα Γιλγαμές και παράλληλα, αναλογικώς τού μύθου τού Ηρακλή, όπως είναι επίσης η ίδια η καρδιά τού μύθου τού Οιδίποδος. Όλοι αυτοί οι μύθοι έχουν την ίδια σημασία: ο άνθρωπος είναι ένα όν της αλήθειας και η αλήθεια είναι γι’αυτόν μία κατάρα. Γιατί; Διότι γνωστοποιεί την αδυναμία του, την θέση του σε ένα σύμπαν το οποίο έχει υπεροχή πάνω του. Βεβαίως στον μύθο, όλο αυτό δεν είναι αντικειμενοποιημένο, δεν υπάρχει συνείδηση ανάλογη με εκείνη που μας προσέφερε η επιστημονική σκέψη ορθολογικά στραμμένη στον αντικειμενικό κόσμο και στην σημασία του. Δεν υπάρχει τίποτε από όλο αυτό, αλλά το πρόβλημα είναι εξίσου παρόν.

          Πώς θα συμπεριφερθεί ο άνθρωπος απέναντι σ’αυτή την κατάσταση; Τί πρέπει να κάνει σ’αυτή την ριζική απελπισία, απελπισία η οποία δεν επιβάλλεται από τίποτε εξωτερικό, αλλά συνδέεται με την ίδια την φύση τού σύμπαντος;

          Αυτό που κατέστησε την ελληνική φιλοσοφία εκείνο που είναι, το θεμέλιο ολόκληρης της Ευρωπαϊκής ζωής, είναι το ότι συνεπέρανε από αυτή την κατάσταση ένα σχέδιο ζωής, κάτι που δεν είναι μία κατάρα, αλλά αντιθέτως, το μεγαλείο. Με την συνθήκη όμως ότι κάνουμε το ξεκαθάρισμα, του καθαυτού φαινομένου, της φαινομενικότητος του κόσμου, αυτού του ξεκαθαρίσματος, το πρόγραμμα όλης της ανθρώπινης ζωής. Το πάν πρέπει να βασισθεί στο βλέμμα αυτού που είναι. Τόσο στην σκέψη, όσο και στην πράξη, οφείλουμε να ενεργήσουμε με διαύγεια.

          Γιατί αυτό αντιπροσωπεύει ένα παρόμοιο βοήθημα στην απελπισία; Εξ’ άλλου παραμένει η θνητότης καθαυτή, το πεπερασμένο, η καταστροφή του είδους και του ατόμου κ.τ.λ. Η ελληνική φιλοσοφία, από την αρχή ως το τέλος δεν παύει να ερευνά κάτι παρόμοιο μ’ αυτό που μιλήσαμε. Θα ήθελε να δείξει ότι η κύρια δυνατότης τού ανθρώπου-η δυνατότης η οποία ανοίγει από το γεγονός ότι βρισκόμαστε στο σταυροδρόμι του φαινομένου και του όντος-μπορεί να μας βοηθήσει όσον αφορά την διάρκεια τής ζωής, διότι για τον ίδιο λόγο, καθώς το φαινόμενο και οι νόμοι του βρίσκονται στις ίδιες τις ρίζες όλου του σύμπαντος ο άνθρωπος δεν βρίσκεται σε χειρότερη θέση από ένα όν το οποίο θα είχε ολόκληρο το σύμπαν στην εξουσία του, εφόσον ακολουθεί με ακρίβεια το φαινόμενο καθαυτό. Η ανθρώπινη ζωή δεν είναι διαφορετική από την Θεία ζωή, παρά μόνον λόγω των ποσοτικών της διαστάσεων, όχι λόγω της ουσίας της.- Αυτή είναι η λύση της ελληνικής φιλοσοφίας.-

          Αλλά αυτή η βασική δυνατότης του ανθρώπου είναι μόνον δυνάμει! Αυτό το πρόγραμμα προϋποθέτει μία βαθιά μεταστροφή στον άνθρωπο. Εκείνο που λέει ο μύθος τής κατάρας και τού τρόμου αντανακλά την φυσική στάση του ανθρώπου. Όπως λέει ο Πασκάλ, “η τελευταία πράξη είναι ωμή, όσο όμορφη και αν είναι η κωμωδία σε όλο το υπόλοιπο” (Πασκάλ, Σκέφεις, αρ. 210). Αυτή είναι η φυσική μας στάση κάθε φορά που παραδιδόμαστε στην ενστικτώδη αυτοκατανόηση, στο μέτρο κατά το οποίο δεν καταργείται από ψευδαισθητικά ηρεμιστικά. Η Ελληνική ιδέα είναι ότι υπάρχουν πολλαπλές δυνατότητες οι οποίες ανοίγουν στον άνθρωπο βάσει αυτής της καταγωγικής του καταστάσεως, κάτι που σημαίνει ότι ακριβώς σ’αυτή την κατάσταση, ο άνθρωπος πρέπει να δοκιμάσει τις αποδείξεις του, να αποδείξει ότι είναι όν το οποίο καθιστά το φαινόμενο, δηλαδή την διαύγεια, την αλήθεια, τον νόμο της ζωής του, και επομένως του συνόλου του κόσμου που έχει πρόσβαση. Ο άνθρωπος είναι ή τουλάχιστον σε μερικές περιπτώσεις, θα ήταν ικανός να καταστήσει τον κόσμο του ανθρώπου έναν κόσμο αλήθειας και δικαιοσύνης. Πώς πραγματοποιείται; Ιδού πολύ σωστά το αντικείμενο της φροντίδος της ψυχής.

          Η ψυχή είναι αυτό που διαπερνάται από την αλήθεια, χάρη της ασυνήθιστης δομής, μη αντιστρέψιμης, η οποία πραγματοποιείται μόνον στον άνθρωπο, του καθαυτού φαινομένου. Η ψυχή είναι αυτό στο οποίο φανερώνονται τα φαινόμενα όπως είναι καθαυτά, φανερώνουν το γεγονός πώς υπάρχουν και τί πράγμα είναι και είναι δυνατόν να εμφανισθεί σε μας το δικό μας ιδιαίτερο Είναι εάν το κάλεσμα που περιέχεται σ’ αυτή την κατάσταση γίνεται για μας, ταυτοχρόνως, μία προτροπή για την ανακάλυψη της ουσίας μας, του δικού μας Είναι, του δικού μας είναι σ ’αυτό που του ανήκει!  Ακόμη και εμείς είμαστε κάτι που εμφανίζεται, και εμείς είμαστε ένα όν που μπορεί να φανερωθεί, αλλά το δικό μας Είναι μπορεί να φανερωθεί μόνον όταν θα ‘χούμε κατανοήσει ότι το θεμέλιό του είναι το καθαυτό φαινόμενο, η καθαυτή φανέρωση, η καθαυτή αλήθεια, και όταν θα έχουμε αναλάβει την τιμή αυτής της αλήθειας. Ο άνθρωπος λόγω του γεγονότος ότι βρίσκεται ανάμεσα στο φαινόμενο και στο καθαρό και απλό όν, έχει την δυνατότητα ή να πέσει και να χαμηλώσει στο επίπεδο του απλού όντος ή να πραγματοποιηθεί σαν αληθινό Είναι, το Είναι του φαινομένου.

          Να, λοιπόν, η έννοια που υπήρξε η καταγωγή όχι μόνον της Ελληνικής φιλοσοφίας της κλασσικής περιόδου, αλλά και της Ευρώπης, της ιστορίας μας. Η ιστορία της Ευρώπης είναι, στο μεγαλύτερο μέρος, τουλάχιστον μέχρι τον 15^ο αιώνα, η ιστορία των προσπαθειών να πραγματοποιήσει την φροντίδα της ψυχής.

          Με ποιόν τρόπο πραγματοποιείται συγκεκριμένα αυτή η φροντίδα της ψυχής, και ποιες είναι οι δύο φόρμες (μορφές) τής φροντίδος της ψυχής, τις οποίες παρήγαγε η ελληνική φιλοσοφία; Μ ’αυτά τα θέματα θα ασχοληθούμε στην συνέχεια!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.