ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΟΝΕΙΡΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ (22) – Marie-Louise von Franz

 Συνέχεια από Πέμπτη 30 Δεκεμβρίου 2021

On dreams and death

ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΟΝΕΙΡΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ

Marie–Louise von Franz

Κεφάλαιο 4 (4o μέρος)

Tο σκοτεινό πέρασμα της γέννησης και το πνεύμα της αποθάρρυνσης

Το σκοτεινό πέρασμα παρουσιάζεται σε άλλα όνειρα σαν μια πορεία προς την Δύση, το μέρος όπου βασιλεύει ο ήλιος. Όχι μόνο στο πλατιά διαδεδομένο έθιμο της ταφής επάνω σε πλοίο, κατά το οποίο το σώμα στέλνεται στα ανοιχτά της θάλασσας μέσα σε μια βάρκα, παρουσιάζεται ο θάνατος σαν ένα ταξίδι προς μια άγνωστη χώρα, που συνήθως βρίσκεται στην Δύση (31). Από την εμπειρία μου η εικόνα του ταξιδιού στα όνειρα είναι επίσης το σύμβολο που παρουσιάζεται πιο συχνά σε αναφορά με επικείμενο θάνατο. Είναι πραγματικά τόσο συχνό, ώστε δεν θα ασχοληθούμε εκτεταμένα εδώ. Μια ηλικιωμένη γυναίκα, για παράδειγμα, ονειρεύτηκε λίγο πριν από τον θάνατό της:

"Έχω ετοιμάσει δύο βαλίτσες, μία με τα ρούχα της δουλειάς μου, και μια άλλη που έχει προορισμό πέρα από την Ευρώπη, με τα κοσμήματά μου, τα ημερολόγιά μου και τις φωτογραφίες μου. Η πρώτη είναι για την Ευρώπη, η άλλη για την Αμερική"(32).

Εκεί πέρα, στην Δύση δεν θα μπορεί να πάρει μαζί της τις καθημερινές της συνήθειες (τα ρούχα της δουλειάς), αλλά μπορεί να πάρει τους εσωτερικούς ψυχικούς της θησαυρούς.

Αυτό το μοτίβο εμφανίζεται επίσης σε μια περίπτωση που αναφέρει ο Whitmont, μιας γυναίκας που της ήταν γνωστό ότι επρόκειτο να πεθάνει. Ονειρεύτηκε το εξής:

"Συνάντησα τον σύζυγό μου, μου είπε ότι όλα θα πήγαιναν καλά και ότι δεν έπρεπε να ανησυχώ. Τον αποχαιρέτησα έπειτα και βρέθηκα στην ακροθαλασσιά. Η παραλία ήταν έρημη και το φως σκοτείνιαζε• η ακτή ήταν άδεια, εκτός από μερικές βάρκες"(33).

Βρίσκουμε το μοτίβο του ταξιδιού πιο πολύ διαδεδομένο, πάντως, στην αιγυπτιακή λατρεία των νεκρών, όπου οι ψυχές bau (34) των μακαρίων εκτελούν το ταξίδι τους μαζί με τον θεό του ήλιου στο πλοίο του. Η πορεία προς το Υπερπέραν ακολουθεί την διαδρομή του ήλιου. Αρχίζει με μια κάθοδο στον Κάτω Κόσμο στο "σπήλαιο του Sokar", και οδηγεί, μέσα από διάφορες περιοχές γεμάτες εμπόδια, προς την Ανατολή, όπου ο πεθαμένος μαζί με τον θεό του ήλιου επανέρχεται στη ζωή ανανεωμένος. Τότε αφήνει την μούμια του πίσω στον Κάτω Κόσμο, και με την μορφή της ψυχής του ba συνοδεύει τον θεό του ήλιου, ο οποίος έχει ξαναγεννηθεί στην ανατολή. Ο ήλιος, σαν ο στόχος της πορείας των νεκρών εμφανίστηκε επίσης στο πιο πάνω όνειρο με το μαύρο ανάκλιντρο. Συμβολίζει την ύψιστη συνειδητότητα σαν στόχο της διαδικασίας εξατομίκευσης. Ο προσανατολισμός της ταφής σε πολλούς αρχαίους και σημερινούς ακόμη πολιτισμούς δείχνει αυτήν την ιδέα, δηλαδή ότι η ανάσταση είναι την ίδια στιγμή κάτι σαν μια καινούργια ανατολή του ήλιου.

Αυτός ο παραλληλισμός της πορείας του ήλιου με το μυστήριο της ζωής και του θανάτου είχε ιδιαίτερα μεγάλη ανάπτυξη στην Αίγυπτο. Ο ήλιος, για τους Αιγύπτιους ήταν ο εγγυητής της παγκόσμιας τάξης. "Η νύχτα, το σκοτάδι και ο θάνατος είναι επομένως, επικίνδυνα για τον άνθρωπο, επειδή έχουν να κάνουν με τον κόσμο πριν και έξω από την δημιουργία, πράγμα που σημαίνει έξω από την τάξη. Σε αυτήν την αταξία, που ο Αιγύπτιος χονδρικά ονομάζει μη-ύπαρξη, η ανθρώπινη ζωή δεν είναι δυνατή, όπως δεν είναι δυνατή χωρίς τον ήλιο"(35). Έτσι ήταν τελικά ο ήλιος που "σαν σύμβολο της καινούργιας ζωής μετά τον θάνατο, οι Αιγύπτιοι τον λάτρευαν με ύψιστη αφοσίωση και με τεράστιες υλικές και διανοητικές θυσίες"(36).

Επομένως, από ψυχολογική άποψη, ο ήλιος είναι ένα σύμβολο της πηγής της συνειδητότητας.

Η κοσμική σημασία της απόκτησης της συνείδησης, όπως θα μπορούσε να το εκφράσει κανείς έγινε φανερή στον Jung κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του στην Αφρική.

"Εκείνη την εποχή κατάλαβα ότι μέσα στην ψυχή από τις πρωταρχές της υπήρχε μια επιθυμία για φως και μια ακατανίκητη ώθηση να αναδυθεί από το αρχέγονο σκοτάδι. Όταν έρχεται η μεγάλη νύχτα τα πάντα παίρνουν ένα ύφος βαθιάς μελαγχολίας, και κάθε ψυχή καταλαμβάνεται από μια ανέκφραστη επιθυμία για φως. Αυτό είναι το καταπιεσμένο συναίσθημα που μπορούμε να ανακαλύψουμε στα μάτια των πρωτόγονων, και επίσης στα μάτια των ζώων. Υπάρχει μια λύπη στα μάτια των ζώων, και ποτέ δεν ξέρουμε αν αυτή η λύπη είναι δεμένη με την ψυχή του ζώου, ή αν είναι ένα λυπητερό μήνυμα που μας έρχεται από αυτή την ακόμη ασυνείδητη ύπαρξη. Αυτή η λύπη αντανακλά επίσης την διάθεση της Αφρικής, την εμπειρία των έρημων τόπων της. Είναι ένα μητρική μυστήριο, αυτό το αρχέγονο σκοτάδι. Γι' αυτό ακριβώς η γέννηση του ήλιου το πρωί κάνει τόση εντύπωση στους ιθαγενείς, σαν κάτι πλημμυρισμένο από νόημα. Η στιγμή κατά την οποία έρχεται το φως είναι θεός. Αυτή η στιγμή φέρνει λύτρωση, ανακούφιση. Το να λέμε ότι ο ήλιος είναι θεός σημαίνει ότι θαμπώνουμε και ξεχνάμε την αρχετυπική σημασία αυτής της στιγμής• "χαιρόμαστε επειδή η νύχτα, που τα πνεύματα είναι ελεύθερα, πέρασε τώρα" λένε οι ιθαγενείς - αλλά αυτό είναι κιόλας μια εκλογίκευση. Στην πραγματικότητα ένα σκοτάδι εντελώς διαφορετικό από το φυσικό φως επωάζει την γη. Είναι η ψυχική, αρχέγονη νύχτα που είναι η ίδια σήμερα όπως ήταν πριν από αμέτρητα εκατομμύρια χρόνια. Η επιθυμία για το φως είναι η επιθυμία για συνειδητότητα"(37).

Για τους Αιγύπτιους, η συμμετοχή στην ζωή του ήλιου σήμαινε, επομένως, την συμμετοχή στην εξελισσόμενη διαδικασία της συνειδητοποίησης και της ανάπτυξης του πολιτισμού του ανθρώπου.

Η σημασία που έχει το φως βρίσκεται επίσης πίσω από το πλατιά διαδεδομένο έθιμο των αναμμένων κεριών (στην αρχαιότητα δαυλών) και της διατήρησής τους σε δωμάτιο που φυλάσσονταν οι νεκροί και σε τύμβους και τάφους. Αυτή είναι μια μορφή αναλογικής μαγείας(38), μέσω της οποίας δινόταν στον νεκρό καινούργια ζωή και ένα ξύπνημα σε μια νέα συνειδητότητα.

Τέλος 4ου κεφαλαίου

(Συνεχίζεται)

Σημειώσεις

31. Βλέπε D.I Lauf, ο.π., σ. 42 κ.ε.
32. Christa Meves, ο.π., σ. 75.
33. Edward Whitmont "Η συμβολική αναζήτηση", σ. 53.
34. Πληθυντικός του ba. Σύμφωνα με την άποψη των Αιγυπτίων, αυτό ήταν το αθάνατο πτητικό μέρος της ψυχής.
35. Helmut Brunner. ο.π., σ. 221.
36. Αυτόθι, σ. 228.
37. "Αναμνήσεις, Σκέψεις, Όνειρα", σ. 269.
38. Σύγκρινε F. Cumont: "Lux Perpetua" (Αιώνιο Φως), σ. 49 κ.ε. Το φως επίσης διώχνει τους δαίμονες. Ευχαριστώ τον Rene Malamud που επέστησε σε αυτό την προσοχή μου.