Συνέχεια από Παρασκευή 18 Φεβρουαρίου 2022
Κεφάλαιο 6 (3ο μέρος)Το Πέρασμα από τη φωτιά και το νερό
Ενώ στη μυθολογία το Υπερπέραν περιγράφεται συχνά -είτε με την θετική είτε με την αρνητική έννοια- υπάρχουν εξίσου πολλές, αν όχι περισσότερες μαρτυρίες, που περιγράφουν την ανάσταση των νεκρών σαν μία αναγέννηση από το νερό. Τέλος στην αλχημεία και τόν αιγυπτιακό κόσμο των νεκρών, η φωτιά και το νερό μερικές φορές ταυτίζονται με σαφή τρόπο.
Στην αρχαία Κίνα, όπως αναφέραμε πιο πάνω, πίστευαν ότι οι νεκροί συνεχίζουν να ζουν στο υπόγειο νερό κάτω από την γη, ενώ μία παρόμοια ιδέα κυριαρχούσε κατά την αρχαιότητα στην Δύση. Όπως παρατηρεί ο Martin Ninck στην εντυπωσιακή εργασία του "Η σημασία του νερού στην λατρεία και την ζωή των αρχαίων", οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι όλα τα ύδατα πηγάζουν από τα βάθη της γης, όπου βρίσκονταν και οι μεγάλοι υπόγειοι ποταμοί Αχέρων και Κωκυτός, καθώς και η λίμνη Στύγα. Ο Κύριος αυτών των υδάτων ήταν ο Άδης, ο θεός του Κάτω Κόσμου. Όλα τα πράγματα είχαν την πηγή τους σε αυτόν τον ιερό υπόγειο κόσμο• ο γάμος, η θεραπεία και η καινούρια ζωή ανήκουν στο βασίλειό του. Η μαύρη Στύγα, πάντως, ήταν η χώρα των νεκρών(29). Όταν έπινε κανείς από το νερό της πέθαινε. Αλλά εάν το έπινε κάποιες ορισμένες ημέρες γινόταν αθάνατος. Τα Ηλύσια πεδία και τα Νησιά των Μακάρων βρίσκονται στην άλλη όχθη του ποταμού του θανάτου(30).
Το νερό συνδέεται με "νυκτερινές καταστάσεις της ψυχής", όπως τις ονομάζει ο Ninck, δηλαδή με το όνειρο, την έκσταση, το όραμα. Στη γλώσσα της ψυχολογίας αποτελεί την εικόνα του συλλογικού ασυνείδητου.
Σύμφωνα με τον Τίμαρχο(31), οι ψυχές των νεκρών περιπλανιόνται πάνω σ’ αυτή την ονειρική θάλασσα σαν φωτεινά σημάδια που επιπλέουν ή σαν αστέρια. Το ρεύμα τις μεταφέρει μέσα από τα βάθη της γης προς την σελήνη, όπου κατοικούν οι εξαγνισμένες ψυχές(32). Όπως ο Ωκεανός, αυτό το νερό περικλείει τον κόσμο και είναι η πηγή κάθε ζωής καθώς και ολόκληρου του κόσμου(33). Ο Ζώσιμος ονόμαζε το νερό «το στρογγυλό στοιχείο, το Ω (ωμέγα)»(34). Κατά πάσα πιθανότητα η αρχή της άποψής του βρίσκεται στην αιγυπτιακή αντίληψη για τον Όσιρη που αντιπροσωπεύει ένα στρόγγυλο υδάτινο στοιχείο. Ένα κείμενο για την προστασία του Όσιρη λέει τα εξής: «Είσαι μεγάλος και πράσινος, σαν το όνομά σου• “Μεγάλος Πράσινος Ωκεανός”. Αληθινά είσαι τόσο μεγάλος και στρογγυλός όσο ο κύκλος που αγκαλιάζει τα Hanebu (νησιά). Αληθινά είσαι τόσο στρογγυλός και ισχυρός όσο η στρογγυλή, ισχυρή θάλασσα»(35). Ας θυμηθούμε εδώ το όνειρο που περιγράψαμε προηγουμένως, στο οποίο ο ετοιμοθάνατος δίσταζε να μπει μέσα σε ένα μεγάλο μπλε αυγόσχημο αεριώδες υγρό.
Το κείμενο του Κομάριου μιλάει επίσης για ύδατα που κατακλύζουν το νεκρό σώμα στον Κάτω Κόσμο, πριν αναγεννηθεί στην δοξασμένη μορφή του. Στο αιγυπτιακό βιβλίο των Νεκρών λέγεται ότι ο νεκρός έρχεται στο “Βουνό του Νερού”:
«Ώ, βουνό του Νερού, αυτοί που έχουν πεθάνει δεν έχουν δύναμη επάνω σου, επειδή το νερό σου είναι φωτιά, τα κύματά σου είναι φωτιά... Ας μπορούσα να σε κατακτήσω και να πιω από το ρεύμα σου! Ήρθα σε εσένα για να μου δώσεις το νερό, ώστε να μπορέσω να πιω από το ρεύμα, όπως έκανες και με τον μεγάλο θεό, χάρη στον οποίο έρχεται η πλημμύρα, ανανεώνονται τα φυτά, μεγαλώνουν τα ζωντανά πλάσματα και ανθίζει η βλάστηση... Κάνε την πλημμύρα να έρθει και σε εμένα»(36).
Αυτή η πλημμύρα είχε την αναλογία της στους Αιγύπτιους με το λουτρό του νίτρου, μέσα στο οποίο τοποθετούσαν το νεκρό σώμα στην αρχή της διαδικασίας της ταρίχευσης. Έτσι, ένα κείμενο γραμμένο πάνω σε σαρκοφάγο, λέει τα εξής:
«Ώ, Όσιρη ΝΝ (το όνομα του νεκρού), κατέβα και εξάγνισε τον εαυτό σου, μαζί με τον Re, στην θάλασσα του Νίτρου, και τύλιξε τον εαυτό σου με τα ενδύματα της ζωής»(37).
Η λέξη “νίτρο” προέρχεται από την αιγυπτιακή n-t-r-, η οποία σημαίνει “θεός”, “θείος”. Έτσι, το βύθισμα του νεκρού σώματος σε ένα διάλυμα νίτρου σήμαινε στη κυριολεξία τη θεοποίηση, την μεταμόρφωση του νεκρού στον θεό Όσιρη(38).
Επιπλέον κατά την τελετή της ταρίχευσης, το ιερογλυφικό του θεού του Νείλου σχεδιαζόταν επάνω στις ταινίες που τύλιγαν το αριστερό χέρι του νεκρού, ενώ αυτός που τελούσε το τυπικό επαναλάμβανε τα εξής λόγια:
«Ώ, Όσιρη ΝΝ, ο Νείλος, ο μεγάλος θεός έρχεται σε εσένα, για να γεμίσει την προσφορά σου με κρύο νερό. Σου δίνει το Nun (το αρχέγονο νερό) που έρχεται από το σπήλαιο, το νερό που στροβιλίζεται και έρχεται από τα δύο βουνά. Πίνεις από αυτό και ξεδιψάς. Το σώμα σου γεμίζει με φρέσκο νερό, το φέρετρό σου γεμίζει από την πλημμύρα, ο λαιμός σου ξεχειλίζει... Είσαι το Nun, το αρχαιότατο, ο πατέρας των θεών»(39).
Στην έκτη από τις «Ώρες αγρύπνιας του Όσιρη», ο επικεφαλής της τελετής μετέφερε ένα δοχείο με νερό του Νείλου, που ήταν το ίδιο με το νερό του Nun, του αρχέγονου Ωκεανού, από τον οποίο προήλθε κάθε πλάσμα. Ο επικεφαλής φώναζε: «Εδώ είναι η ουσία σας, ώ θεοί του Nun, αυτό, χάρη στο οποίο μπορείτε να ζήσετε στο όνομά του, αυτό που ζει... Αυτό το νερό σας γεννάει όπως γεννάει τον Re, κάθε μέρα• χάρη σ’ αυτό μπορείτε να είσαστε Chepera (σκαραβαίοι)»(40).
Στην πομπή της 'Ισιδας που περιγράφεται στο τέλος των “Μεταμορφώσεων”, ο Απουλήιος μας λέει ότι το ιερότερο αντικείμενο που μεταφερόταν στην πομπή ήταν ένα δοχείο γεμάτο με νερό του Νείλου. Αυτός είναι ο Όσιρις ο Υδρείος που αναφέραμε παραπάνω, ένα νέο σύμβολο που εμφανίσθηκε στην Ελληνορωμαϊκή Αίγυπτο (1ος αιώνας μ.Χ.). Αντιπροσώπευε ένα είδος μήτρας, από την οποία θα γεννιόταν πάλι ο νεκρός, και ίσως την ίδια στιγμή μία εικόνα της θεάς Ίσιδας, που επίσης γεννάει πάλι τους νεκρούς. Το δοχείο περιείχε νερό από το Νείλο, εκείνο το αρχέγονο νερό, το Nun, από το οποίο, σύμφωνα με την αιγυπτιακή αντίληψη, αναδύθηκαν όλοι οι θεοί κατά την δημιουργία του σύμπαντος. Όπως το Nun, δηλαδή τα αρχικά ύδατα από τα οποία προήλθε όλη η δημιουργία, αυτό το νερό, που είναι επίσης φωτιά, είναι, επιπλέον, ένα σύμβολο του συλλογικού ασυνείδητου. Θα μπορούσαμε να το αναπαραστήσουμε με τη μορφή μίας μήτρας από εικόνες και συμβολικές ενοράσεις, ενώ η φωτιά θα αντιπροσώπευε κύρια τη συγκινησιακή του ποιότητα(41).
(Συνεχίζεται)
Σημειώσεις
29. Στο "Δομή και δυναμική της ψυχής", σελ.39.
30. Αυτόθι, σελ.125.
31. Στο έργο του Πλούταρχου: "Για το δαιμόνιο του Σωκράτη", κεφ.21 κ.ε.
32. Μ. Ninck: "Η σημασία του νερού στην λατρεία και την ζωή των αρχαίων", σσ.115 κ.ε.
33. Σύγκρινε Jung: "Αλχημιστικές μελέτες", παρ.101.
34. Σύγκρινε G. Roeder: "Γραπτά κείμενα για την θρησκεία της αρχαίας Αιγύπτου", σελ.195.
35. Αυτόθι.
36. "Το Αιγυπτιακό βιβλίο των Νεκρών", σ.313 κ.ε.
37. G. Thausing "Αρχαίες αιγυπτιακές θρησκευτικές ιδέες στη σημερινή Αφρική", σ.142. Βλέπε επίσης σ.92 και σ.133.
38. Robert Steuer: "Σχετικά με το ευώδες νίτρο στους αρχαίους Αιγυπτίους", σ.23 κ.ε.
39. Roeder, ο.π., σ.302.
40. Α. Moret: "Αιγυπτιακά μυστήρια", σελ.27.
41. D.I. Lauf: "Μεταθανάτια κατάσταση και ανγέννηση στην παράδοση της θιβετανικής βίβλου"
Στην αρχαία Κίνα, όπως αναφέραμε πιο πάνω, πίστευαν ότι οι νεκροί συνεχίζουν να ζουν στο υπόγειο νερό κάτω από την γη, ενώ μία παρόμοια ιδέα κυριαρχούσε κατά την αρχαιότητα στην Δύση. Όπως παρατηρεί ο Martin Ninck στην εντυπωσιακή εργασία του "Η σημασία του νερού στην λατρεία και την ζωή των αρχαίων", οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι όλα τα ύδατα πηγάζουν από τα βάθη της γης, όπου βρίσκονταν και οι μεγάλοι υπόγειοι ποταμοί Αχέρων και Κωκυτός, καθώς και η λίμνη Στύγα. Ο Κύριος αυτών των υδάτων ήταν ο Άδης, ο θεός του Κάτω Κόσμου. Όλα τα πράγματα είχαν την πηγή τους σε αυτόν τον ιερό υπόγειο κόσμο• ο γάμος, η θεραπεία και η καινούρια ζωή ανήκουν στο βασίλειό του. Η μαύρη Στύγα, πάντως, ήταν η χώρα των νεκρών(29). Όταν έπινε κανείς από το νερό της πέθαινε. Αλλά εάν το έπινε κάποιες ορισμένες ημέρες γινόταν αθάνατος. Τα Ηλύσια πεδία και τα Νησιά των Μακάρων βρίσκονται στην άλλη όχθη του ποταμού του θανάτου(30).
Το νερό συνδέεται με "νυκτερινές καταστάσεις της ψυχής", όπως τις ονομάζει ο Ninck, δηλαδή με το όνειρο, την έκσταση, το όραμα. Στη γλώσσα της ψυχολογίας αποτελεί την εικόνα του συλλογικού ασυνείδητου.
Το κείμενο του Κομάριου μιλάει επίσης για ύδατα που κατακλύζουν το νεκρό σώμα στον Κάτω Κόσμο, πριν αναγεννηθεί στην δοξασμένη μορφή του. Στο αιγυπτιακό βιβλίο των Νεκρών λέγεται ότι ο νεκρός έρχεται στο “Βουνό του Νερού”:
«Ώ, βουνό του Νερού, αυτοί που έχουν πεθάνει δεν έχουν δύναμη επάνω σου, επειδή το νερό σου είναι φωτιά, τα κύματά σου είναι φωτιά... Ας μπορούσα να σε κατακτήσω και να πιω από το ρεύμα σου! Ήρθα σε εσένα για να μου δώσεις το νερό, ώστε να μπορέσω να πιω από το ρεύμα, όπως έκανες και με τον μεγάλο θεό, χάρη στον οποίο έρχεται η πλημμύρα, ανανεώνονται τα φυτά, μεγαλώνουν τα ζωντανά πλάσματα και ανθίζει η βλάστηση... Κάνε την πλημμύρα να έρθει και σε εμένα»(36).
Αυτή η πλημμύρα είχε την αναλογία της στους Αιγύπτιους με το λουτρό του νίτρου, μέσα στο οποίο τοποθετούσαν το νεκρό σώμα στην αρχή της διαδικασίας της ταρίχευσης. Έτσι, ένα κείμενο γραμμένο πάνω σε σαρκοφάγο, λέει τα εξής:
«Ώ, Όσιρη ΝΝ (το όνομα του νεκρού), κατέβα και εξάγνισε τον εαυτό σου, μαζί με τον Re, στην θάλασσα του Νίτρου, και τύλιξε τον εαυτό σου με τα ενδύματα της ζωής»(37).
Η λέξη “νίτρο” προέρχεται από την αιγυπτιακή n-t-r-, η οποία σημαίνει “θεός”, “θείος”. Έτσι, το βύθισμα του νεκρού σώματος σε ένα διάλυμα νίτρου σήμαινε στη κυριολεξία τη θεοποίηση, την μεταμόρφωση του νεκρού στον θεό Όσιρη(38).
Επιπλέον κατά την τελετή της ταρίχευσης, το ιερογλυφικό του θεού του Νείλου σχεδιαζόταν επάνω στις ταινίες που τύλιγαν το αριστερό χέρι του νεκρού, ενώ αυτός που τελούσε το τυπικό επαναλάμβανε τα εξής λόγια:
«Ώ, Όσιρη ΝΝ, ο Νείλος, ο μεγάλος θεός έρχεται σε εσένα, για να γεμίσει την προσφορά σου με κρύο νερό. Σου δίνει το Nun (το αρχέγονο νερό) που έρχεται από το σπήλαιο, το νερό που στροβιλίζεται και έρχεται από τα δύο βουνά. Πίνεις από αυτό και ξεδιψάς. Το σώμα σου γεμίζει με φρέσκο νερό, το φέρετρό σου γεμίζει από την πλημμύρα, ο λαιμός σου ξεχειλίζει... Είσαι το Nun, το αρχαιότατο, ο πατέρας των θεών»(39).
Στην έκτη από τις «Ώρες αγρύπνιας του Όσιρη», ο επικεφαλής της τελετής μετέφερε ένα δοχείο με νερό του Νείλου, που ήταν το ίδιο με το νερό του Nun, του αρχέγονου Ωκεανού, από τον οποίο προήλθε κάθε πλάσμα. Ο επικεφαλής φώναζε: «Εδώ είναι η ουσία σας, ώ θεοί του Nun, αυτό, χάρη στο οποίο μπορείτε να ζήσετε στο όνομά του, αυτό που ζει... Αυτό το νερό σας γεννάει όπως γεννάει τον Re, κάθε μέρα• χάρη σ’ αυτό μπορείτε να είσαστε Chepera (σκαραβαίοι)»(40).
Στην πομπή της 'Ισιδας που περιγράφεται στο τέλος των “Μεταμορφώσεων”, ο Απουλήιος μας λέει ότι το ιερότερο αντικείμενο που μεταφερόταν στην πομπή ήταν ένα δοχείο γεμάτο με νερό του Νείλου. Αυτός είναι ο Όσιρις ο Υδρείος που αναφέραμε παραπάνω, ένα νέο σύμβολο που εμφανίσθηκε στην Ελληνορωμαϊκή Αίγυπτο (1ος αιώνας μ.Χ.). Αντιπροσώπευε ένα είδος μήτρας, από την οποία θα γεννιόταν πάλι ο νεκρός, και ίσως την ίδια στιγμή μία εικόνα της θεάς Ίσιδας, που επίσης γεννάει πάλι τους νεκρούς. Το δοχείο περιείχε νερό από το Νείλο, εκείνο το αρχέγονο νερό, το Nun, από το οποίο, σύμφωνα με την αιγυπτιακή αντίληψη, αναδύθηκαν όλοι οι θεοί κατά την δημιουργία του σύμπαντος. Όπως το Nun, δηλαδή τα αρχικά ύδατα από τα οποία προήλθε όλη η δημιουργία, αυτό το νερό, που είναι επίσης φωτιά, είναι, επιπλέον, ένα σύμβολο του συλλογικού ασυνείδητου. Θα μπορούσαμε να το αναπαραστήσουμε με τη μορφή μίας μήτρας από εικόνες και συμβολικές ενοράσεις, ενώ η φωτιά θα αντιπροσώπευε κύρια τη συγκινησιακή του ποιότητα(41).
(Συνεχίζεται)
Σημειώσεις
29. Στο "Δομή και δυναμική της ψυχής", σελ.39.
30. Αυτόθι, σελ.125.
31. Στο έργο του Πλούταρχου: "Για το δαιμόνιο του Σωκράτη", κεφ.21 κ.ε.
32. Μ. Ninck: "Η σημασία του νερού στην λατρεία και την ζωή των αρχαίων", σσ.115 κ.ε.
33. Σύγκρινε Jung: "Αλχημιστικές μελέτες", παρ.101.
34. Σύγκρινε G. Roeder: "Γραπτά κείμενα για την θρησκεία της αρχαίας Αιγύπτου", σελ.195.
35. Αυτόθι.
36. "Το Αιγυπτιακό βιβλίο των Νεκρών", σ.313 κ.ε.
37. G. Thausing "Αρχαίες αιγυπτιακές θρησκευτικές ιδέες στη σημερινή Αφρική", σ.142. Βλέπε επίσης σ.92 και σ.133.
38. Robert Steuer: "Σχετικά με το ευώδες νίτρο στους αρχαίους Αιγυπτίους", σ.23 κ.ε.
39. Roeder, ο.π., σ.302.
40. Α. Moret: "Αιγυπτιακά μυστήρια", σελ.27.
41. D.I. Lauf: "Μεταθανάτια κατάσταση και ανγέννηση στην παράδοση της θιβετανικής βίβλου"
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου