Η οντολογία του προσώπου στη νεότερη θεολογική σκέψη: Ν. Νησιώτης, Χρ. Γιανναράς, Ι. Ζηζιούλας. Μια κριτική αποτίμηση (28)

 Συνέχεια από: Πέμπτη 31 Μαρτίου 2022

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ - ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ 

ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Συστηματικής – Δογματικής Θεολογίας 

Διπλωματική εργασία Η οντολογία του προσώπου στη νεότερη θεολογική σκέψη: Ν. Νησιώτης, Χρ. Γιανναράς, Ι. Ζηζιούλας. Μια κριτική αποτίμηση.

Καθηγητής: Χρ. Σταμούλης 

Φοιτητής : Περικλής Αγγελόπουλος - Θεσσαλονίκη 2020

ΜΕΡΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

3.2 Η κριτική στις θέσεις του Χρ. Γιανναρά.

Επιπλέον, ο Χρ. Σταμούλης ασκεί κριτική στις θέσεις του Χρ. Γιανναρά εκκινώντας από τις απόψεις του καθηγητή για τη θεολογία και τις σχέσεις της με την ιστορία και τον πολιτισμό, καθώς και βέβαια για το ζήτημα προσώπου και φύσης ή ουσίας. Ο καθηγητής υποστηρίζει ότι ο Χρ. Γιανναράς εγκλωβίζεται σε οντολογικά και πολιτισμικά σχήματα, απολυτοποιημένα, αποκλείοντας την επικοινωνία, τον διάλογο και τη διαλεκτική σύνθεση. Πρόκειται για απολυτοποιημένες μορφές που παραμένουν ακινητοποιημένες και απολιθωμένες, στερώντας στην πραγματικότητα την δυνατότητα της ελευθερίας και της κίνησης προς τη συνάντηση των δύο πόλων και την άρση των αντιθέσεων420.

Η διάκριση των οντολογικών και πολιτισμικών συνθηκών ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση, καθώς και η ανιστορική θεώρηση της φανέρωσης του Χριστού στον κόσμο στερεί από τη θεολογία του Χρ. Γιανναρά την δυνατότητα, της αντίληψης της κίνησης από τα έσχατα και της μεταμόρφωσης του κόσμου μέσω της πρόσληψης του από τον Χριστό.[ΠΟΤΕ ΠΡΟΣΕΛΑΒΕ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ Ο ΧΡΙΣΤΟΣ; ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΚΟΣΜΙΚΟ ΦΡΟΝΗΜΑ ΕΒΑΛΕ ΦΡΕΝΟ Ο ΚΥΡΙΟΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΞΟΔΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟ, ΔΗΛ. ΤΟΝ ΠΕΡΙΟΡΙΣΕ ΧΑΡΙΝ ΤΗΣ ΣΥΣΚΟΤΙΣΗΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ, ΣΤΗΝ ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΔΙΑΙΩΝΙΣΗ ΟΠΩΣ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ. Ο ΚΥΡΙΟΣ ΔΕΝ ΠΡΟΣΕΛΑΒΕ ΤΑ ΔΙΑΒΛΗΤΑ ΠΑΘΗ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΚΙΝΟΥΝ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣ ΤΟ ΧΑΟΣ. ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΘΕΟΤΟΚΟ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΙΣΤΗ ΔΕΝ ΥΦΙΣΤΑΤΑΙ]  Οι διχοτομήσεις της πραγματικότητας μέσα από τη χρήση εννοιών που αντιδιαστέλλονται μεταξύ τους, όπως άτομο ή πρόσωπο, Δύση ή Ανατολή, πρόσωπο ως ελευθερία και φύση ως ανάγκη παρουσιάζουν μια σχηματοποιημένη εικόνα του κόσμου, η οποία ωστόσο παραμένει κενή από περιεχόμενο421.

Η αναίρεση του ιστορικού χρόνου συνιστά μια απόδραση από την ιστορική πραγματικότητα, που συνοδεύει στη σκέψη του Χρ. Γιανναρά, απέναντι στον πολιτισμό και την πραγματική ύπαρξη, καθιστώντας την πραγματικότητα της σάρκωσης του Χριστού ένα άσαρκο ιδεολόγημα. Θα λέγαμε ότι σύμφωνα με τον Χρ. Σταμούλη, ο Χρ. Γιανναράς επιμένοντας στην ιδέα της υπέρβασης, θεωρεί ως πραγματική πραγματικότητα, μια «άλλη» περιοχή, υιοθετώντας μια δυϊστική πλατωνική οπτική, λησμονώντας το γεγονός της εισόδου στο χρόνο του Θεού, της πρόσληψης και της μεταμόρφωσης του κόσμου.

[Γιατί αιώνας είναι ο χρόνος, όταν σταματήσει να κινείται, και χρόνος είναι ο αιώνας όταν μετρείται καθώς τον παρασύρει η κίνηση, ώστε να είναι, για να το διατυπώσω με έναν ορισμό, ο αιώνας χρόνος που στερείται κίνηση, και ο χρόνος αιώνας που μετρείται με την κίνηση. Αγίου Μαξίμου τού Ομολογητού

«Προς Ιωάννην Αρχιεπίσκοπον Κυζίκου» 

ΜΑ'. ΕΠΕ 14D. Σελ. 202. Και PG 91,1164BC. ]

Ερμηνεία για την εμφάνιση τού Μωυσή και 

του Ηλία στη Μεταμόρφωση του Κυρίου 

και η διαφορά Χρόνου και Αιώνος

Θ. Ή διδάσκονταν ότι όλα τα έπειτα από τον Θεό και που δημιουργήθηκαν από τον Θεό, δηλαδή η φύση των όντων και ο χρόνος, συνεμφανίζονται ότι υπάρχουν κοντά στον Θεό, που φανερώνεται αληθινά, όσο είναι δυνατό, επειδή είναι αίτιος και δημιουργός, από τα οποία τύπος του χρόνου μπορεί να είναι ο Μωυσής, όχι μόνο επειδή στάθηκε δάσκαλος του χρόνου και του αριθμού του (γιατί αυτός πρώτος μέτρησε το χρόνο της γένεσης του κόσμου) κι έγινε καθηγητής της χρονικής λατρείας, άλλα και επειδή δεν εισήλθε μαζί μ’ εκείνους σωματικά στην κατάπαυση, των οποίων έγινε οδηγός πριν έρθει το θείο ευαγγέλιο.

Γιατί τέτοιο πράγμα είναι και ο χρόνος· δεν ξεπερνά ούτε συντονίζει την κίνησή του μαζί μ’ εκείνους, που έχει στη φύση του να παραπέμπει στη θεία ζωή του μελλοντικού χρόνου. Γιατί έχει τον Ιησού που είναι διάδοχος όλου του χρόνου και της αιωνιότητας· κι αν ακόμα διαφορετικά παραμένουν οι λόγοι του χρόνου στον Θεό, όπως δηλώνει μυστικά η συνείσοδος του νόμου που δόθηκε στην έρημο μέσω του Μωυσή σ’ εκείνους που έλαβαν τη χώρα της υπόσχεσης.]

amethystos: Διαφορά Χρόνου και Αιώνος - Αγίου Μαξίμου του Ομολογητού (amethystosbooks.blogspot.com)

Η ιστορία δεν υπερβαίνεται αλλά μεταμορφώνεται μέσα από τη δράση των δρώντων ιστορικών υποκειμένων τονίζει ο καθηγητής422.

Η δυϊστική και ανιστορική αυτή θεώρηση του Χρ. Γιανναρά, καθορίζει σύμφωνα με τον Χρ. Σταμούλη και την ανθρωπολογία του καθηγητή. Σύμφωνα με τον Χρ. Σταμούλη, σημείο εκκίνησης για την κατανόηση του Θεού, του κόσμου, του πολιτισμού και της Εκκλησίας, αποτελεί το ερώτημα για τον άνθρωπο, καθώς ο άνθρωπος είναι ο τόπος της φανέρωσης του θεϊκού. [ΟΧΙ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΚΑΙ ΛΟΓΟΥ]Η αλήθεια αποκαλύπτεται στον τρόπο του ανθρώπου που αγγίζει και φανερώνεται στη σχέση του με τον Θεό και την ιστορία, όπως πραγματώνεται στα έργα του πολιτισμού. Η πρόσληψη της ανθρώπινης φύσης από τον Χριστό, καταργεί κάθε διάκριση και κάθε μερισμό ανάμεσα σε «πνεύμα» και «ύλη», σε «σώμα» και «ψυχή» και αφήνει έξω μονάχα την αμαρτία που βρίσκεται εκτός της φύσης ή ουσίας του ανθρώπου.423[Ο τωρινός λόγος είναι μετουσία της ίδιας της θεότητας κατά την οποία ο ίδιος ο Θεός Λόγος μεταδίδει σ’ αυτόν που ακούει με την ίδια του φωνή την κοινωνία της αιώνιας δύναμης. Και όπως επάνω στο όρος Σινά, αφού πρώτα ετοιμάστηκε ο ισραηλιτικός λαός με καθαρμούς επί δύο ήμερες, την τρίτη μόνο κατά την αυγή αξιώνεται τη φανέρωση του Θεού, οπότε δεν ήταν πια απασχολημένος με το πλύσιμο των ρούχων, αλλά δεχόταν εμφανώς τον ίδιο το Θεό, που για χάρη του είχε αποπλύνει την ακαθαρσία της ψυχής με τους καθαρμούς που είπαμε, έτσι και τώρα η ανάλυση των προοιμίων του Άσματος των Ασμάτων που έγινε στους προηγούμενους λόγους στις δύο ημέρες που πέρασαν ωφέλησε τόσο, ώστε να πλύνει και να καθαρίσει το νόημα των λόγων από τον σαρκικό ρύπο.]

Στην προσέγγιση αυτή του καθηγητή, που απορρέει από την πατερική σκέψη;;;, αναδεικνύεται η σημασία της σάρκωσης για την ανθρώπινη ύπαρξη και η άρνηση της ορθόδοξης θεολογίας να ταυτίσει την ύπαρξη με το γεγονός και τις συνέπειες της πτώσης424. Η σωτηρία του ανθρώπου δεν προέρχεται από την άρνηση της φύσης, αλλά από την επέκταση της, με την κατά φύση λειτουργία του αυτεξουσίου και την μετοχή στη ζωή του Θεού. Η ίδια η φύση αποτελεί «λίαν καλό» δημιούργημα του Θεού, και σύμφωνα με την διδασκαλία της Εκκλησίας, δεν είναι η υλική διάσταση του ανθρώπου που εμποδίζει την ένωση με τον Θεό, αλλά η παρά φύση λειτουργία που προκαλεί τη διαίρεση τόσο εντός της ανθρώπινης ύπαρξης όσο και της σχέσης της με τον Θεό. Η αντίληψη του Χρ. Γιανναρά, ότι η φύση δεσμεύει την υπόσταση και συνακόλουθα τις ενέργειες του προσώπου, σύμφωνα με την Χρ. Σταμούλη στερούν από το πρόσωπο το περιεχόμενο και την ελευθερία του καθώς οι ενέργειες του δεσμεύονται από τη φύση και του στερούν την δυνατότητα, της κατά φύση λειτουργίας του αυτεξουσίου και συνακόλουθα της στροφής προς την σχέση με τον Θεό.

Ωστόσο, ο Χρ. Σταμούλης απαντά ότι οι ενέργειες του προσώπου δεν είναι υποστατικές, αλλά φυσικές, και η εν Χριστώ ελευθερία πραγματώνεται με την έκσταση της φύσης που συμπεριλαμβάνει ολόκληρο τον άνθρωπο και όχι με την έκσταση από την φύση. Η μόνη έκσταση που πραγματοποιείται είναι αυτή από την αμαρτία, την οποία ο Χριστός δεν προσέλαβε στην ενσάρκωση του425.[ ΕΠΟΜΕΝΩΣ ΔΕΝ ΠΡΟΣΕΛΑΒΕ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ Ο ΟΠΟΙΟΣ ΕΙΣΗΛΘΕ ΣΤΗΝ ΚΤΙΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΑΜΑΡΤΙΑ ΤΗΣ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΛΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ, ΜΕ ΤΗΝ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΜΑΣ ΑΠΟΦΑΣΗ. ΓΙ' ΑΥΤΟ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΣΤΟΝ ΣΤΑΥΡΟ ΥΠΗΡΞΕ ΕΚΟΥΣΙΟΣ] Ο άνθρωπος λοιπόν θεώνεται καθώς εντάσσεται ολόκληρος στη σχέση με τον Θεό εξαιτίας της ενανθρώπισης και της πρόσληψης ολόκληρης της ανθρώπινης φύσης από τον Χριστό. Η σύγχρονη θεολογία καλείται να αναδείξει τη σημασία της σάρκωσης για τον άνθρωπο, την σχέση του με τον Θεό και τη σχέση του με την ιστορία. Ο πολιτισμός της σάρκωσης διαμορφώνεται από μια πραγματικότητα που υπερβαίνει κάθε μερισμό και καταργεί κάθε διάκριση και πραγματώνεται από τον άνθρωπο που κινείται εντός της ιστορίας και γίνεται αντιληπτός ως ένα καθ΄οδόν είναι, αυτή τη φορά κινούμενο εντός της Θείας απειρότητας, διαρκώς μεταμορφούμενο σύμφωνα με την εικόνα του Θεού426.[ΔΕΝ ΑΝΤΕΞΕ ΚΑΙ ΠΟΛΥ. ΤΑ ΠΕΤΑΞΕ ΟΛΑ. Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΩΝ ΟΥΡΑΝΩΝ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΚ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΤΟΥΤΟΥ. ΚΑΙ Η ΣΩΤΗΡΙΑ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ Ο ΚΥΡΙΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΚΟΥΣΙΑ, ΣΤΗΡΙΖΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΑΠΟΦΑΣΗ. Η ΟΠΟΙΑ ΟΠΩΣ ΚΑΙ Η ΑΠΟΦΑΤΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΑΠΑΙΤΕΙ ΤΗΝ ΑΠΟΡΡΙΨΗ ΚΑΘΕ ΘΕΤΙΚΟΥ ΝΟΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΤΟΥΤΟΥ]

Επιπλέον, ο Χρ. Σταμούλης, αναφέρεται στο γεγονός του θανάτου και την τιμή που αποδίδει η Εκκλησία στο νεκρό σώμα και κατ΄επέκταση στη συνολική ανθρώπινη ύπαρξη. Συνεχίζοντας την κριτική του στο Χρ. Γιανναρά, ο οποίος αναφερόμενος στο γεγονός του θανάτου υποστηρίζει ότι υπάρχει υπαρκτική αντίθεση μεταξύ υπόστασης και ουσίας ή φύσης, η οποία εν τέλει οδηγεί στο αναπόφευκτο, υποστηρίζει ότι η λύτρωση του ανθρώπου δεν αφορά την έκσταση του προσώπου από τη φύση του, αλλά το άνοιγμα ολόκληρου του ανθρώπου στη ζωή και το κάλεσμα του Χριστού. Η θέωση αφορά ολόκληρο τον άνθρωπο και αποτελεί μια συνεχή κίνηση προς την πραγμάτωση του σκοπού για τον οποίο δημιουργήθηκε.[ΚΑΙ Η ΥΙΟΘΕΣΙΑ ΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΣΗ ΤΟΥ ΣΚΟΠΟΥ ΤΗΣ ΑΝΑΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΕΝ ΧΡΙΣΤΩ ΙΗΣΟΥ] Η μετοχή στην άπειρη ζωή του Θεού, αίρει το αίσθημα της ανίας και διανοίγει τον άνθρωπο στην αιωνιότητα, την πλησμονή και μακαριότητα που έρχεται από τη μετοχή στη ζωή του Θεού427. Η ανάσταση του Χριστού αποκαθιστά ολόκληρη την ανθρώπινη ύπαρξη, καθώς ο θάνατος και η φθορά καταργείται και παρά το πρόσκαιρο γεγονός της απώλειας του φθαρτού, σηματοδοτείται το τέλος του θνητού και η αρχή της ζωής, καθώς το θνητό σώμα ενδύεται την αφθαρσία, την αθανασία και παρίσταται εκ νέου μεταμορφωμένο και άφθαρτο στη παρουσία του Θεού428.[ΟΛΟΙ ΘΑ ΑΝΑΣΤΗΘΟΥΝ ΑΛΛΑ ΜΟΝΟΝ ΟΙ ΔΙΚΟΙ ΤΟΥ ΘΑ ΑΝΑΛΗΦΘΟΥΝ]

Συνοψίζοντας, τη σκέψη του Χρ. Σταμούλη να σημειώσουμε ότι ο καθηγητής θεωρεί ότι πραγματοποιείται μια στροφή της ορθόδοξης θεολογίας, η οποία σηματοδοτεί και το τέλος του κύκλου για τη Θεολογία του προσώπου. Ο Χρ. Σταμούλης αρνείται την οντολογική προτεραιότητα του προσώπου, υποστηρίζει ότι «Ο Πατήρ ως ενούσιο πρόσωπο και όχι ως απρόσωπη ουσία γεννά τον Υιό και εκπορεύει το Πνεύμα», και υπερασπίζεται την φυσική παρουσία του ανθρώπου στον κόσμο, την οποία δεν θεωρεί πτώση, αλλά «λίαν καλή δημιουργία» του Θεού.

Η άποψη αυτή θεωρεί ότι ο εκκλησιαστικός τρόπος ζωής δεν είναι άλλος από τον βιολογικό και η μετοχή στη ζωή του Θεού και κατ΄επέκταση στο Δείπνο του Κυρίου δεν αφορά μόνο τους επισκόπους ή τους αγίους αλλά τον κάθε πιστό που αναζητά την αλήθεια του Χριστού. Έτσι, όχι μόνο η φύση δεν ταυτίζεται με την ανάγκη αλλά αποτελεί και προϋπόθεση της σωτηρίας του ανθρώπου, αφού δια αυτής πραγματοποιείται η μετοχή στη ζωή του Χριστού. Η μετοχή αυτή, μεταμορφώνει, μεταποιεί την ανθρώπινη φύση, τη Χριστοποιεί, την προσδίδει μια νέα ταυτότητα και της δίνει τη δυνατότητα να υπάρξει μεταμορφούμενη εν Χριστώ.

Οι θέσεις αυτές γίνονται αφορμή για περαιτέρω επιστημονική έρευνα και θεολογική αναζήτηση καθώς και πρόκληση για την θεολογία του 21ου αιώνα που καλείται να μετάσχει στο διάλογο για το μέλλον της ανθρωπότητας. Ο Χρ. Σταμούλης αναφέρει ότι ο 21ος αιώνας είναι ο αιώνας της ανθρωπολογίας , θα τολμούσαμε να πούμε ότι είναι και ο αιώνας της επιστροφής του Θεού[ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΟΜΥΘΟΠΟΙΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΗΤΟΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ] διαμέσου της ανθρωπολογίας. Η Θεολογία καλείται να δώσει πειστικές απαντήσεις στα ερωτήματα του σύγχρονου ανθρώπου και να ερμηνεύσει το παρελθόν, να νοηματοδοτήσει το παρόν και να συμμετέχει στο σχεδιασμό του μέλλοντος, διανοίγοντας την προοπτική της αιωνιότητας ευαγγελίζοντας τη δυνατότητα ενός άλλου τρόπου υπάρξεως429. Η προοπτική του πολιτισμού της σάρκωσης, η ολιστική σύλληψη του ανθρώπου, του Θεού και του κόσμου και η διαμόρφωση της αντίστοιχης θεολογίας αποτελεί πρόκληση για την Ορθόδοξη θεολογία σήμερα.

FRIEDRICH CHRISTOPH OETINGER KΑΙ Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΣΩΜΑΤΙΚΟΤΗΣ

amethystos: Tonino Griffero - FRIEDRICH CHRISTOPH OETINGER KΑΙ Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΣΩΜΑΤΙΚΟΤΗΣ (ebook) (amethystosbooks.blogspot.com)

ΚΑΜΠΑΛΑ ΠΑΝ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΜΠΑΛΑ ΠΡΟΣΚΥΝΑΝΕ.

Σημειώσεις

420. Σταμούλης Χρ., Θεολογία και πολιτισμός στη θεολογική γενιά του 60. Στο Χρ. Σταμούλης, Η γυναίκα του Λωτ και η σύγχρονη θεολογία. Ίνδικτος, Αθήνα, 2008, σ.138.

421. Σταμούλης Χρ., Θεολογία και πολιτισμός στη θεολογική γενιά του 60. Στο Χρ. Σταμούλης, Η γυναίκα του Λωτ και η σύγχρονη θεολογία. Ίνδικτος, Αθήνα, 2008, σ.138-140.

422. Σταμούλης Χρ., Θεολογία και πολιτισμός στη θεολογική γενιά του 60. Χρ. Σταμούλης, Η γυναίκα του Λωτ και η σύγχρονη θεολογία. Ίνδικτος, Αθήνα, 2008, σ.138-140. Πρβλ. Ο Γ. Ρίτσος μιλά για την απουσία αυτή της ένσαρκης ζωής, στο ποίημα του Η Ισμήνη. «Κι είναι μια ωραία ασχολία να παρακολουθείς αυτήν την αθόρυβη κατάρρευση σ΄ ένα κενό τόσο βαθύ που σου γεννάει μια αίσθηση απεραντοσύνης κάτι σαν τις μεγάλες έννοιες που ονοματίζουμε περήφανα ελευθερία, αθανασία αιωνιότητα και διάφορες άλλες». Γ. Ρίτσος, Ισμήνη. Κέδρος, Αθήνα, 1972.

423. Γράφει ο Γ. Ρίτσος στην Ισμήνη: « Ω, η αδελφή μου ρύθμιζε τα πάντα μ’ ένα πρέπει ή δεν πρέπει, λες κι ήταν πρόδρομος εκείνης της μελλοντικής θρησκείας που χώρισε τον κόσμο στα δυο (στον εδώ και στον πέρα), που χώρισε το ανθρώπινο σώμα στα δυο, πετώντας το απ’ τη μέση και κάτω.».

424. Χρ. Σταμούλης Θεολογία και πολιτισμός στη θεολογική γενιά του 60. Στο Χρ. Σταμούλης, Η γυναίκα του Λωτ και η σύγχρονη θεολογία. Ίνδικτος, Αθήνα, 2008, σ.151.

426 Χρ. Σταμούλης Θεολογία και πολιτισμός στη θεολογική γενιά του 60. Στο Χρ. Σταμούλης, Η γυναίκα του Λωτ και η σύγχρονη θεολογία. Ίνδικτος, Αθήνα, 2008, σ.156.

Για το ζήτημα της αναμαρτησίας του Χριστού βλ. και Χρ. Σταμούλης, «Ανθρώπινη φύση του Χριστού και αμαρτία στους αντιοχειανούς θεολόγους του 5ου αιώνα», Άσκηση αυτοσυνειδησίας, Παλίμψηστον, Θεσσαλονίκη, 2004, σ,195-

427. Ρωμ., 8, 6.

428. Ρωμ. 8, 21 , και Α Κορ. 15, 50-57.

429 Χρ. Σταμούλης, Έρως και θάνατος. Ακρίτας, Aθήνα, 2009.