ΕΥΗΜΕΡΙΑ, ΤΟ ΑΒΑΤΑΡ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΑΣ. (Δεύτερο μέρος) - Roberto Pecchioli

 Τα χρήματα φέρνουν την ευτυχία; Όπως τα εξημερωμένα ζώα σε μια σπηλιά: η εμμονική δύναμη της ιδέας της «ευημερίας» είναι συνέπεια της συντριπτικής νίκης του πρακτικού υλισμού.

Ferrari P80:C, ένα μοναδικό κομμάτι αξίας 5 εκατομμυρίων.

Τα χρήματα φέρνουν την ευτυχία; Σίγουρα ούτε τούς αγίους δεν τους πειράζει να έχουν. Ωστόσο, πολύ πιο σημαντικά είναι άλλα στοιχεία, οικογενειακοί, ηθικοί, κοινοτικοί παράγοντες, ο κόσμος γύρω μας, στα οποία το σύστημα ψυχολογικό καί ηδονιστικό, εμποτισμένο με υποκειμενισμό, αρνείται τη συνάφεια, αρνείται την εξέχουσα θέση. Το αποτέλεσμα είναι ότι όλοι μένουν μόνοι για να σηκώσουν το βάρος της εκτεταμένης δυστυχίας. Μόνο εγώ είμαι υπεύθυνος για την ταλαιπωρία μου, ένοχος ότι δεν ανταποκρίνομαι στα πρότυπα της κοινωνίας στην οποία ζω, ηττημένος στην αναζήτηση της ευτυχίας που μετατρέπεται εκ νέου σε υλική ευημερία, μετρημένη σε αγαθά που κατέχω και επιθυμίες που εκπληρώνονται σύμφωνα με τις υποχρεωτικές ενδείξεις του μάρκετινγκ, της τεχνικής μηχανικής και της κοινωνικής ψυχολογίας που οργανώνει την ευημερία.

Είναι ένας ύπουλος μηχανισμός, μια ευτυχία στιγμών που κάνει τα άτομα πιο εύθραυστα  προσεγγίζοντάς τα με χίλιες εικόνες που κοινό χαρακτηριστικό τους είναι η απόσταση μεταξύ του μηνύματος που λαμβάνεται και της πραγματικότητας. Το χάσμα, που βαθαίνει από τη λάμψη και το κύρος της φόρμας του εμπορεύματος (μάρκες, ετικέτες σχεδιαστών, συμβολικά αντικείμενα) επιτρέπει, σε ένα παιχνίδι με καθρέφτες, να πουληθεί η επιθυμία πλασσάροντάς την ως ευτυχία. Είναι ένα έξυπνο τέχνασμα που ενισχύει τη δυσαρέσκεια, επανεκκινεί την επιθυμία για κατανάλωση και μπερδεύει διακριτικά την ευχαρίστηση, την ευτυχία και την ευημερία, καθιστώντας την βασική μηχανή του συναισθηματικού καπιταλισμού. Είμαστε αιχμάλωτοι μιας ύπουλης ιδεολογίας στην οποία η ευημερία - avatar είναι από μόνη της το εμβληματικό εικονικό εμπόρευμα ενός έργου που έχει απαρνηθεί την ευτυχία ως ορίζοντα.

Αλέξις ντε Τοκβίλ.

   Ο Αλέξις ντε Τοκβίλ (1) ήταν ο πρώτος που συνειδητοποίησε τη σημασία της «άνεσης» στην πρωτοκαταναλωτική ψυχολογία των Αμερικανών στο πρώτο μισό του δέκατου ένατου αιώνα, που αναλύθηκε στο βιβλίο Democracy in America. Η «παρηγοριά του Θεού», η "θεϊκή άνεση", όπως την όρισε, είναι ένα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των δημοκρατικών κοινωνιών που διέπονται από εμπορικές αξίες. Ο Τοκβίλ ήταν ο πρώτος που κατάλαβε την αναισθητική της διάσταση. Η έρευνά του επικεντρώνεται στα εγωιστικά ενδιαφέροντα που μας κάνουν να φοβόμαστε κάθε εκδήλωση ελευθερίας ως παρέκκλιση. Αν η ευημερία γίνει σκοπός, γίνεται ζύμωση μιας πιθανής τυραννίας. Φοβόμαστε ότι θα μας ενοχλήσουν στην απόλαυσή μας, αποσυρόμαστε μέσα μας, το πάθος για ευημερία-ομοίωμα δεν ενθαρρύνει την εξέγερση ή την πολιτική δέσμευση. Κοινή φιλοδοξία είναι μια «μητραλιστική» κυβέρνηση, διανομέας υλικών αγαθών. Η αναζήτηση της άνεσης πιέζει για την παραίτηση της ελευθερίας. [Η αναζήτηση της άνεσης οδηγεί στην παραίτηση από την ελευθερία].

Αν η ευημερία μετατραπεί σε ένα σκοπό, γίνεται η ζύμωση ενός πιθανού τυράννου.

Ροβινσώνας Κρούσος.

Η εμμονική δύναμη της ιδέας της ευημερίας είναι συνέπεια της συντριπτικής νίκης του πρακτικού υλισμού. Απορρίπτοντας κάθε πνευματική αρχή, επαναφέροντας τα πάντα στην ύλη, η ευημερία ως το άθροισμα των διαθέσιμων αγαθών άνοιξε τον δρόμο της τον 18ο αιώνα ξεκινώντας από την Αγγλία, μέσω ενός λογοτεχνικού χαρακτήρα που έγινε αρχέτυπο, του Ροβινσώνα Κρούσου. Ο Daniel Defoe, ο συγγραφέας, προσπάθησε να απαντήσει στο ερώτημα ποια αγαθά ήταν απαραίτητα ξεκινώντας από μια ακραία κατάσταση. Ο Ροβινσώνας, έχοντας επιζήσει από το ναυάγιο του πλοίου στο οποίο επέβαινε, φτάνει σε ένα έρημο νησί και αφαιρεί ό,τι μπορεί από το ναυάγιο που βυθίζεται. Διαλέγει λίγο αλκοόλ, φαγητό, ρούχα, βιβλία, καπνό, μεταλλικά εργαλεία με τα οποία θα φτιάξει μια στέγη. Επιπλέον, γεμίζει τις τσέπες του με λεφτά, σαφής κριτική στη λογική της συσσώρευσης, αφού δεν γίνεται, αφού δεν είναι δυνατή η ανταλλαγή νομισμάτων στο έρημο νησί, ούτε το χρήμα μπορεί να γίνει αποθήκη αξίας.

Ο Ροβινσώνας είναι μια μεταφορά για την ιδεολογία της άνεσης, καθώς και το πρώτο λογοτεχνικό έργο που αντιμετωπίζει το πρόβλημα ενός ανθρώπου που προορίζεται να ζήσει ανεπανόρθωτα μόνος. Το ζήτημα δεν ήταν να υποδείξουμε πώς να ζούμε σε μια κοινότητα, αλλά να θέσουμε μια νέα ερώτηση μέσω της επιλογής του Ροβινσώνα, ποια είναι η μοίρα του ανθρώπου μπροστά στα υλικά αγαθά και τη μοναξιά. Από τότε, αναπτύχθηκε μια προοδευτική εντολή για την ευημερία, η σκοπιμότητα της καταναλωτικής κοινωνίας να μετατρέψει τα μέσα σε σκοπούς.

Η κουλτούρα του ευρωπαϊκού και δυτικού ανθρώπου είναι ουσιαστικά τελεολογική, δηλαδή συλλαμβάνει τη συμπεριφορά σύμφωνα με μια συνεκτική άρθρωση μέσων και σκοπών. Η Ευημερία, το avatar της ευτυχίας, εισέρχεται πλήρως στις απαραίτητες αρχές, ένα τέλος/σκοπός στο οποίο πρέπει να στοχεύσουμε με την κατάλληλη συμπεριφορά. Στο ιδρυτικό κείμενο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας υπάρχει μια ακριβής περιγραφή αυτής της ιδεολογίας άγνωστης στις προηγούμενες γενιές και πολιτισμούς. Η υγεία ορίζεται στις σωματικές, ψυχολογικές και κοινωνικές συνιστώσες της, μια προέκταση του «καλού αισθήματος» [του "να είσαι καλά"] που καθιστά την ευημερία ανυπέρβλητο ορίζοντα κάθε δημόσιας πολιτικής. Αυτό ανέπτυξε μια ιδιαίτερη ιδεολογία της φροντίδας με την ευρεία έννοια, από την οποία ορισμένοι έχουν δημιουργήσει ένα πολιτικό πρόγραμμα, τη θεωρητική βάση της γραφειοκρατοποίησης, της ιατρικοποίησης, της ψυχολογικοποίησης και της κανονιστικοποίησης όλων των πτυχών της ζωής.

Το αρχικό ιδανικό δεν είναι αρνητικό, αλλά το αποτέλεσμα είναι η γενική εκμετάλλευση από την αγορά Zelig, η οποία πάντα βιάζεται για να προσλάβει νέα πρόσωπα. Η ευημερία μετατρέπεται σε εμπόρευμα, σε συναισθηματικό προϊόν με προστιθέμενη αξία. Δεν θα είναι το νέο όπιο του λαού, αλλά μας επιτρέπει να κοιμίζουμε τις συνειδήσεις, να γκρεμίζουμε αντιπολιτευτικές φιλοδοξίες: ένα ισχυρό αναισθητικό που γίνεται, χωρίς να φαίνεται, η κυρίαρχη ιδεολογία.

Είμαστε αιχμάλωτοι μιας ύπουλης ιδεολογίας στην οποία η ευημερία - avatar είναι από μόνη της το εμβληματικό εμπόρευμα ενός έργου που έχει απαρνηθεί την ευτυχία ως ορίζοντα.

Οι κοινωνίες μας, που καταναλώνονται από το άγχος, τον ναρκισσισμό και το κενό, χρειάζονται, προκειμένου να προσποιηθούν την ηρεμία, όπου κυριαρχεί η παράλογη κούρσα για επιδόσεις, την απόδοση που στοχεύει στην ευημερία, ένα νέο, πολύ ιδιαίτερο καταναλωτικό αντικείμενο, το προϊόν-εσωτερική γαλήνη, ένα χλωμό avatar της πνευματικής ζωής. Έχουμε εισαγάγει από την Ανατολή, παραμορφώνοντάς τες, φιλοσοφικές και φυσικές πρακτικές όπως η γιόγκα, τις οποίες αφομοιώσαμε αδειάζοντάς τες από το αρχικό τους νόημα. Όσο κι αν προσπαθούμε να τους δώσουμε ένα πνευματικό καπλαμά (μια πνευματική επίστρωση), οι ανατολικές πειθαρχίες προσαρμοσμένες στη Δύση παραμένουν σχεδόν αθλητικές ή παιχνιδιάρικες δραστηριότητες, παρενθέσεις, ασκήσεις αναπνοής σε έναν ασφυκτικό κόσμο, ζεστές κουβέρτες για να ηρεμήσουν το άγχος. Ένα υποκατάστατο του προβληματισμού, ένα διάλειμμα σε συγκεκριμένες στιγμές, μια στιγμή ευεξίας στη δρομοκρατία, την ταχύτητα ως τρόπος ζωής (Paul Virilio).

Ο άνθρωπος, παρά την εκκοσμίκευση που επιτεύχθηκε, αναζητά άλλο ένα κομμάτι ευημερίας στην πνευματικότητα «φτιάξ' το μόνος σου». Γινόμαστε μάρτυρες ενός τετριμμένου προσανατολισμού που αγοράζει μανιωδώς το πνευματικό προϊόν με σκοπό την ευημερία, τον Βούδα, το Ζεν, τον Όσσο και οτιδήποτε προσφέρει ελπίδα ή εξωτισμό, για να καταπολεμήσει το κενό του κόσμου. Ακόμα και η νοοτροπία της Νέας Εποχής, η εποχή του Υδροχόου συν ένα σούπερ μάρκετ της καρδιάς σε αμερικάνικο στυλ, γίνεται μια πρόσθετη συσκευή, μια πολιτιστική μεταφορά για τη χρήση γενεών ναυαγών.

Υποθέτοντας μια εύθραυστη πνευματικοποίηση του υπάρχοντος, η Νέα Εποχή προσφέρει μια ακτή στην προσιτότητα του καθενός, ένα Bignami της ψυχής που είναι επίσης ένα υποκατάστατο, ένα άλλο είδωλο μπροστά στα βασανιστήρια της ύλης. Είναι πράγματι ζήτημα νοήματος, αλλά μέσα από ένα ευτελισμένο ιερό που αποκλείει κάθε υπερβατικότητα και την ίδια την έννοια του Θεού, το μεγάλου απόντος, την υπόθεση που απορρίπτεται ως νηπιακός μύθος της παιδικής ανθρωπότητας. Είμαστε μέρος μιας κοσμικής ενέργειας, τα πάντα είναι ισοδύναμα, το ιερό αραιώνεται σε μια θρησκεία εμμένειας από την οποία προέρχεται και η ιδέα της ευημερίας.

Όπως η ευημερία και η άνεση δεν είναι παρά οι μαϊμούδες της ευτυχίας, η Νέα Εποχή και άλλες μορφές αμφίβολης επαναπνευματοποίησης χωρίς πολιτιστική βάση δεν δίνουν υποσχέσεις ευδαιμονίας, πολύ λιγότερο αιωνιότητας, απλά περιορίζονται στο να απαιτούν μεγαλύτερη μακροζωία. Ένα πρόσφορο έδαφος για να καυχηθεί κανείς για τα πλεονεκτήματα της ιατρικοποίησης της κοινωνίας, καθώς και για τον αχαλίνωτο μετανθρωπισμό.

Τα χρήματα φέρνουν την ευτυχία; Είμαστε σαν εξημερωμένα ζώα σε μια σπηλιά: η εμμονική δύναμη της ιδέας της «ευημερίας» είναι συνέπεια της συντριπτικής νίκης του πρακτικού υλισμού. 

 Μια περαιτέρω μετεξέλιξη της ιδεολογίας της ευημερίας που εκφράζεται σε ένα πνευματικό κλειδί είναι η επίλυσή της σε υποκειμενική, μοναχική πρακτική, που στοχεύει σε έναν κόσμο χωρίς τον Άλλο, στον οποίο μετράει αποκλειστικά η σολιψιστική αισθητηριακή εμπειρία. Ένας κόσμος προχωρά που υπονομεύει την αυτονομία της κρίσης, απεχθάνεται την κριτική σκέψη, περιφρονεί την αίσθηση του ανήκειν, αγνοεί την ταυτότητα, υποτιμά οτιδήποτε κάνει ένα άτομο πρόσωπο. Είναι το υπέρτατο τέχνασμα της οικονομίας της ευημερίας: η μετάδοση (το πλασάρισμα) του μαζικού εγωισμού ως υγιούς ατομικισμού.

Είναι πολύ περίπλοκο, ωστόσο, να εναντιωθείς στην ευημερία, αφού κανείς, ξεκινώντας από τον εαυτό μας, δεν θέλει να χάσει τις ανέσεις που επιτυγχάνονται, που έχει αποκτήσει. Το πρόβλημα είναι να τους επαναφέρουμε στη φύση τους ως μέσα ανίκανα να προσφέρουν νόημα στη ζωή, διαφορετικό από την ευτυχία, η οποία, σύμφωνα με το Convivio του Δάντη, επιτυγχάνεται στην κοινότητα "η οποία είναι διατεταγμένη σε ένα σκοπό, δηλαδή σε μια ευτυχισμένη ζωή". Αν βιωθεί ως σκοπός, η ευημερία περιορίζει τη ζωή στον στενό κύκλο της άνεσης, της χρησιμότητας και της αυτοσυντήρησης, απαιτεί τη στασιμότητα του σώματος και τη λήθη της ψυχής ενάντια στην έρευνα, την εξερεύνηση, τον ενθουσιασμό και την χαρούμενη ελπίδα. 

Οι «Τελευταίοι Άνθρωποι» – η προφητεία του Νίτσε.

Η μετεκτίμηση όλων των αξιών οδήγησε στη νίκη των Τελευταίων Ανθρώπων, ικανοποιώντας τούς κυρίους να ζουν σαν εξημερωμένα ζώα στο γεμάτο ανέσεις σπήλαιο. Κανένας κίνδυνος, καμία δαπάνη ενέργειας και επιθυμίας για δράση, ο φόβος της απώλειας της επισφαλούς ευημερίας, καμία ηθική ένταση για υπερβολή, η γενναιόδωρη δαπάνη του εαυτού του που χαρακτηρίζει τη «μεγάλη ζωή» (Νίτσε). Η εποχή μας είναι μια εποχή όπου ο ορισμός της ευτυχίας του Θωμά Ακινάτη είναι ακατανόητος, «ένα τέλειο αγαθό πνευματικής φύσης», αλλά επικροτούμε τον αγρότη Μενόκκιο (2) του 16ου αιώνα, που έφερε στην προσοχή ο μοντερνιστής ιστορικός Κάρλο Γκίντσμπουργκ, για τον οποίο ο επίγειος παράδεισος είναι ένα μέρος «όπου οι άνθρωποι έχουν μπόλικα πράγματα και ζουν χωρίς να δουλεύουν σκληρά».

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

(1) Viscount Alexis Henri Charles de Clérel de Tocqueville (1805 – 1859). Ήταν Γάλλος φιλόσοφος, πολιτικός, ιστορικός, πρόδρομος της κοινωνιολογίας, νομικός και δικαστής. Ο Γάλλος Raymond Aron, ιστορικός της κοινωνιολογίας, ανέδειξε τη συμβολή του στην κοινωνιολογία, τόσο που μπορεί να θεωρηθεί ένας από τους πρώτους μη συμμετέχοντες παρατηρητές της κοινωνίας. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους ιστορικούς και μελετητές της φιλελεύθερης σκέψης: «Στα μάτια μου, οι ανθρώπινες κοινωνίες, όπως και τα άτομα, γίνονται κάτι μόνο χάρη στην ελευθερία». (Alexis de Tocqueville, Epistolario, από μια επιστολή στον Joseph Arthur de Gobineau)

(2) Domenico Scandella, γνωστός ως Menocchio , δημοφιλές υποκοριστικό του Domenico (περίπου 1532–1600). Ήταν ένας φριουλιανός μυλωνάς, δικάστηκε και εκτελέστηκε για αίρεση από την Ιερά Εξέταση. Η ιστορία του έγινε γνωστή από τον ιστορικό Carlo Ginzburg στο δοκίμιο The Cheese and the Worms. Ο κόσμος ενός μυλωνά του 16ου αιώνα, που δημοσιεύτηκε το 1976.

BENESSERE, L’AVATAR DELLA FELICITÀ. (Parte seconda) - Inchiostronero