Γιά τό ἔργο καί τήν ἀξία τῆς συνειδήσεως μιλάει ὁ ἀπόστολος Παῦλος στό σημερινό Ἀποστολικό ἀνάγνωσμα. Διδάσκει ὅτι στούς ἀνθρώπους πού δέν γνώρισαν τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, γιατί οἱ συνθῆκες τῆς ζωῆς τους δέν τό ἐπέτρεψαν, λειτουργεῖ ἡ φωνή τῆς συνειδήσεως καί τούς καθοδηγεῖ στήν ἐφαρμογή τοῦ ἀγαθοῦ, ἐκ φύσεως. Ἀπό τόν τρόπο χρή σης καί ἀξιοποίησης τῆς συνειδήσεως, πού εἶναι ἔμφυτη σέ ὅλους μας, θά κριθεῖ ἡ στάση τοῦ Θεοῦ ἀπέναντί τους, «ἐν ἡμέρᾳ Κρίσεως».
Ἡ γνώση τοῦ ἠθικοῦ νόμου
Εἶναι πολύ ἐνδιαφέρουσα ἡ διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας μας περί τοῦ νόμου τῆς συνειδήσεως. Ὁ ἅγιος Νεκτάριος ἐπισημαίνει ὅτι «συνείδη ση εἶναι ἡ εἴδηση, ἡ γνώση τοῦ ἠθικοῦ νόμου, τήν ὁποία ἔχει ἡ ψυχή, γιά νά διακρίνει τίς πράξεις σέ ἀγαθές καί κακές καί νά κρίνει, μέ ἀδέκαστο τρόπο, τήν ποιότητά τους, ἐγκρίνουσα τίς ἀγαθές καί κατακρίνουσα τίς κακές. Ἡ ψυχή ἔχει ἔμφυτη τή συνείδηση, δηλ. μπορεῖ νά διακρίνει τί εἶναι δίκαιο, τί ἄδικο, τί ἀγαθό, τί κακό, τί ἀληθές, τί ψευδές. Τήν ἔμφυ τη αὐτή δύναμη ἔλαβε ἀπό τόν Θεό, γιά νά γνωρίσει τό Θεῖο θέλημα καί νά ταυτιστεῖ μέ αὐτό. Ὁ σκοπός τοῦ Θείου αὐτοῦ δωρήματος ἀναδει κνύει τή συνείδηση ἠθικό νόμο ἀπαράβατο καί αἰώνιο, πού ἀπαιτεῖ τέ λεια εὐπείθεια καί ὑπακοή στόν Θεό...». Ὁ ἅγιος Νεκτάριος διακρίνει σαφῶς τήν ἀγαθή ἀπό τήν πονηρή συν είδηση: «ἡ ψυχή πού ἔχει συνείδηση πώς δέν ἔπραξε τίποτα ἄδικο καί δέν προσέβαλε τόν ἠθικό νόμο, χαίρεται καί εἰρηνεύει καί ἑορτάζει. Τό γεγονός αὐτό μαρτυρεῖ τόν ἔμφυτο πόθο τοῦ ἀγαθοῦ, γι’ αὐτό καί χαί ρεται μέ τή δικαιοσύνη καί τήν ἀλήθεια, θλίβεται ὅμως μέ τήν ἀδικία καί τό ψεῦδος... Ἡ ἀγαθή συνείδηση παρηγορεῖ τήν ψυχή πού πάσχει γιά τήν ἀρετή, γιά τό ἀγαθό, τό δίκαιο, τήν ἀλήθεια, γιά τή σωτηρία τῶν πολ λῶν...».
Ἡ ἀπάρνηση τοῦ ἰδίου θελήματος
Πῶς, ὅμως, ἐπιτυγχάνεται ἡ ἀγαθή συνείδηση μέσα μας; Τήν ἀπάντη ση δίνει ὁ ὅσιος Μᾶρκος ὁ Ἀσκητής: «Ἡ ἀγαθή συνείδηση ἀποκτᾶται διά τῆς προσευχῆς, ἡ καθαρή προσευχή διά τῆς συνειδήσεως. Καί ἡ προσευ χή καί ἡ συνείδηση, κατά φυσικό λόγο, ἔχουν ἀνάγκη ἡ μία τῆς ἄλλης» (Εὐεργετινός, τόμ. Γ΄).
Σέ ἀντίθεση μέ τήν ἀγαθή, ἡ πονηρή συνείδηση, «ἐκείνου πού ἀθετεῖ τόν ἠθικό νόμο, γίνεται φοβερή τυραννία. Δέν ὑπάρχει φοβερότερο γιά μιά ψυχή πού ἁμαρτάνει ἀπό τήν ἐξέγερση καί τόν ἔλεγχο τῆς συνειδή σεως... τό δικαστήριο τῆς συνειδήσεως εἶναι ἀδέκαστο καί αὐστηρότα το... ὁ ἄνθρωπος πού ἐλέγχεται ἀπό τή συνείδησή του εἶναι δυστυχέστα τος».
Καθώς ἐπισημαίνει ὁ ἅγιος Παΐσιος Ἁγιορείτης, πονηρή συνείδηση «ἔχει ἐκεῖνος πού ἀθετεῖ τόν Θεῖο ἠθικό νόμο καί ἐπιζητεῖ τήν ἐπικράτη ση τοῦ ἰδίου θελήματος, τοῦ ἰδίου ἐγώ. Ἡ συνείδηση πού διαστράφηκε ἀπό τή σκοτισμένη διάνοια καί τήν ἐπικράτηση τῆς ἁμαρτίας, δέν ἐξεγεί ρεται, οὔτε διαμαρτύρεται, πλέον, γιά τήν παράβαση τοῦ ἠθικοῦ νόμου, διότι ἀθέτησε καί τόν νόμο καί τόν νομοθέτη, ἡ δέ ἁμαρτία ἀμαύρωσε τά μάτια τῆς ψυχῆς του, ὥστε νά μή βλέπει τό φῶς τοῦ ἠθικοῦ νόμου, τό φῶς τῆς ἀλήθειας, ἔσβησε τά ὦτα τῆς ψυχῆς, ὥστε νά μήν ἀκούει λό γο Θεοῦ, σκότισε τή διάνοιά του, ὥστε νά μήν ἀντιλαμβάνεται καί σκλήρυνε τήν καρδιά του, τήν ἔκανε πέτρα, ὥστε νά μή συναισθάνεται. Ἡ συνείδηση ἑνός τέτοιου ἀνθρώπου πωρώθηκε. Ἐκεῖνος πού ἔχει πονη ρή συνείδηση ζεῖ μέσα στήν κακία, σκέπτεται πονηρά, ἐπιθυμεῖ τά κακά καί ἐργάζεται τήν ἀνομία...» (Λόγοι Α΄).
«Δέν ὑπάρχει γλυκύτερο πράγμα ἀπό τό νά ἔχει κανείς ἀναπαυμένη τή συνείδησή του. Φτερά νιώθει μέσα του· πετάει!», συνεχίζει ὁ Ἅγιος. Αὐτή τήν ἀγαθή συνείδηση νά ἀγωνιζόμαστε νά μορφώνουμε μέσα μας, τηρώντας τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, ζώντας ἐν προσευχῇ καί μετανοίᾳ, ὥστε οἱ καρποί της νά καταστοῦν τά ἐχέγγυα τῆς σωτηρίας μας.
Ἀρχιμ. Ἐ. Οἰκ.
Ἡ γνώση τοῦ ἠθικοῦ νόμου
Εἶναι πολύ ἐνδιαφέρουσα ἡ διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας μας περί τοῦ νόμου τῆς συνειδήσεως. Ὁ ἅγιος Νεκτάριος ἐπισημαίνει ὅτι «συνείδη ση εἶναι ἡ εἴδηση, ἡ γνώση τοῦ ἠθικοῦ νόμου, τήν ὁποία ἔχει ἡ ψυχή, γιά νά διακρίνει τίς πράξεις σέ ἀγαθές καί κακές καί νά κρίνει, μέ ἀδέκαστο τρόπο, τήν ποιότητά τους, ἐγκρίνουσα τίς ἀγαθές καί κατακρίνουσα τίς κακές. Ἡ ψυχή ἔχει ἔμφυτη τή συνείδηση, δηλ. μπορεῖ νά διακρίνει τί εἶναι δίκαιο, τί ἄδικο, τί ἀγαθό, τί κακό, τί ἀληθές, τί ψευδές. Τήν ἔμφυ τη αὐτή δύναμη ἔλαβε ἀπό τόν Θεό, γιά νά γνωρίσει τό Θεῖο θέλημα καί νά ταυτιστεῖ μέ αὐτό. Ὁ σκοπός τοῦ Θείου αὐτοῦ δωρήματος ἀναδει κνύει τή συνείδηση ἠθικό νόμο ἀπαράβατο καί αἰώνιο, πού ἀπαιτεῖ τέ λεια εὐπείθεια καί ὑπακοή στόν Θεό...». Ὁ ἅγιος Νεκτάριος διακρίνει σαφῶς τήν ἀγαθή ἀπό τήν πονηρή συν είδηση: «ἡ ψυχή πού ἔχει συνείδηση πώς δέν ἔπραξε τίποτα ἄδικο καί δέν προσέβαλε τόν ἠθικό νόμο, χαίρεται καί εἰρηνεύει καί ἑορτάζει. Τό γεγονός αὐτό μαρτυρεῖ τόν ἔμφυτο πόθο τοῦ ἀγαθοῦ, γι’ αὐτό καί χαί ρεται μέ τή δικαιοσύνη καί τήν ἀλήθεια, θλίβεται ὅμως μέ τήν ἀδικία καί τό ψεῦδος... Ἡ ἀγαθή συνείδηση παρηγορεῖ τήν ψυχή πού πάσχει γιά τήν ἀρετή, γιά τό ἀγαθό, τό δίκαιο, τήν ἀλήθεια, γιά τή σωτηρία τῶν πολ λῶν...».
Ἡ ἀπάρνηση τοῦ ἰδίου θελήματος
Πῶς, ὅμως, ἐπιτυγχάνεται ἡ ἀγαθή συνείδηση μέσα μας; Τήν ἀπάντη ση δίνει ὁ ὅσιος Μᾶρκος ὁ Ἀσκητής: «Ἡ ἀγαθή συνείδηση ἀποκτᾶται διά τῆς προσευχῆς, ἡ καθαρή προσευχή διά τῆς συνειδήσεως. Καί ἡ προσευ χή καί ἡ συνείδηση, κατά φυσικό λόγο, ἔχουν ἀνάγκη ἡ μία τῆς ἄλλης» (Εὐεργετινός, τόμ. Γ΄).
Σέ ἀντίθεση μέ τήν ἀγαθή, ἡ πονηρή συνείδηση, «ἐκείνου πού ἀθετεῖ τόν ἠθικό νόμο, γίνεται φοβερή τυραννία. Δέν ὑπάρχει φοβερότερο γιά μιά ψυχή πού ἁμαρτάνει ἀπό τήν ἐξέγερση καί τόν ἔλεγχο τῆς συνειδή σεως... τό δικαστήριο τῆς συνειδήσεως εἶναι ἀδέκαστο καί αὐστηρότα το... ὁ ἄνθρωπος πού ἐλέγχεται ἀπό τή συνείδησή του εἶναι δυστυχέστα τος».
Καθώς ἐπισημαίνει ὁ ἅγιος Παΐσιος Ἁγιορείτης, πονηρή συνείδηση «ἔχει ἐκεῖνος πού ἀθετεῖ τόν Θεῖο ἠθικό νόμο καί ἐπιζητεῖ τήν ἐπικράτη ση τοῦ ἰδίου θελήματος, τοῦ ἰδίου ἐγώ. Ἡ συνείδηση πού διαστράφηκε ἀπό τή σκοτισμένη διάνοια καί τήν ἐπικράτηση τῆς ἁμαρτίας, δέν ἐξεγεί ρεται, οὔτε διαμαρτύρεται, πλέον, γιά τήν παράβαση τοῦ ἠθικοῦ νόμου, διότι ἀθέτησε καί τόν νόμο καί τόν νομοθέτη, ἡ δέ ἁμαρτία ἀμαύρωσε τά μάτια τῆς ψυχῆς του, ὥστε νά μή βλέπει τό φῶς τοῦ ἠθικοῦ νόμου, τό φῶς τῆς ἀλήθειας, ἔσβησε τά ὦτα τῆς ψυχῆς, ὥστε νά μήν ἀκούει λό γο Θεοῦ, σκότισε τή διάνοιά του, ὥστε νά μήν ἀντιλαμβάνεται καί σκλήρυνε τήν καρδιά του, τήν ἔκανε πέτρα, ὥστε νά μή συναισθάνεται. Ἡ συνείδηση ἑνός τέτοιου ἀνθρώπου πωρώθηκε. Ἐκεῖνος πού ἔχει πονη ρή συνείδηση ζεῖ μέσα στήν κακία, σκέπτεται πονηρά, ἐπιθυμεῖ τά κακά καί ἐργάζεται τήν ἀνομία...» (Λόγοι Α΄).
«Δέν ὑπάρχει γλυκύτερο πράγμα ἀπό τό νά ἔχει κανείς ἀναπαυμένη τή συνείδησή του. Φτερά νιώθει μέσα του· πετάει!», συνεχίζει ὁ Ἅγιος. Αὐτή τήν ἀγαθή συνείδηση νά ἀγωνιζόμαστε νά μορφώνουμε μέσα μας, τηρώντας τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, ζώντας ἐν προσευχῇ καί μετανοίᾳ, ὥστε οἱ καρποί της νά καταστοῦν τά ἐχέγγυα τῆς σωτηρίας μας.
Ἀρχιμ. Ἐ. Οἰκ.
Ρωμ. 2,11 οὐ γὰρ ἔστι προσωποληψία παρὰ τῷ Θεῷ.
ὅσοι γὰρ ἀνόμως ἥμαρτον, ἀνόμως καὶ ἀπολοῦνται· καὶ ὅσοι ἐν νόμῳ ἥμαρτον, διὰ νόμου κριθήσονται.
οὐ γὰρ οἱ ἀκροαταὶ τοῦ νόμου δίκαιοι παρὰ τῷ Θεῷ, ἀλλ᾿ οἱ ποιηταὶ τοῦ νόμου δικαιωθήσονται.
ὅταν γὰρ ἔθνη τὰ μὴ νόμον ἔχοντα φύσει τὰ τοῦ νόμου ποιῇ, οὗτοι νόμον μὴ ἔχοντες ἑαυτοῖς εἰσι νόμος,
οἵτινες ἐνδείκνυνται τὸ ἔργον τοῦ νόμου γραπτὸν ἐν ταῖς καρδίαις αὐτῶν, συμμαρτυρούσης αὐτῶν τῆς συνειδήσεως καὶ μεταξὺ ἀλλήλων τῶν λογισμῶν κατηγορούντων ἢ καὶ ἀπολογουμένων-
ἐν ἡμέρᾳ ὅτε κρινεῖ ὁ Θεὸς τὰ κρυπτὰ τῶν ἀνθρώπων κατὰ τὸ εὐαγγέλιόν μου διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ.
