Αγ. Γρηγόριος Παλαμάς - ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ (41)

 Συνέχεια από Κυριακή, 3 Ιανουαρίου 2021

Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ

2.1

ΛΟΓΟΣ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ ΤΩΝ ΥΣΤΕΡΩΝ Ο ΠΡΩΤΟΣ

ΔΙΗΓΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΥΠΟ ΤΟΥ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ ΒΑΡΛΑΑΜ ΣΥΓΓΡΑΦΕΝΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ

ΠΟΙΑ Η ΠΡΑΓΜΑΤΙ ΣΩΤΗΡΙΑ ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΥΠΟΘΗΤΗ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥΣ ΜΟΝΑΧΟΥΣ 

Ή ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΕΚΕΙΝΩΝ ΠΟΥ ΛΕΓΟΥΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙ ΣΩΤΗΡΙΑ ΤΗ ΓΝΩΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΞΩ ΠΑΙΔΕΙΑ

1. Τίποτε δεν είναι δεινότερο από το ψεύδος, τίποτε δεν είναι βαρύτερο από το βάρος της συκοφαντίας σ’ αυτούς που ενεργούν, αλλ’ όχι απ’ αυτούς που πάσχουν. Γιατί οι δεύτεροι πολλές φορές γίνονται και δοκιμότεροι και με την υπομονή τους επιτυγχάνουν τα ουράνια βραβεία, ενώ «ο Κύριος θα οδηγήσει στην απώλεια όλους εκείνους που λέγουν ψεύδη». Εάν όμως και ο άρπαγας φωνάζει σαν να υπέστη αρπαγή και ο συκοφάντης ως συκοφαντηθείς οδύρεται εναντίον εκείνου που υπέστη τη συκοφαντία και δεν διέπραξε κανένα κακό, ποιά κακία δεν ξεπέρασε, και για ποιά καταδίκη δεν είναι άξιος; Αν όμως δεν δέχεται τώρα την καταδίκη, οπωσδήποτε «επισωρεύει για τον εαυτό του την οργή για την ημέρα της δικαιοκρισίας και αποκαλύψεως του Θεού». Φέρνοντας στο νου μου εγώ αυτά, θρηνώ αυτόν που ήρθε από τη Σικελία και επιδίδεται στη φιλοσοφία σύμφωνα με την έξω παιδεία. Γιατί, βλέποντας αυτόν ντυμένο σύμφωνα με τον μοναχικό τρόπο, χαιρόμουν, κάνοντας μέσα μου τη σκέψη, ότι είναι δυνατόν να γίνει σοφός και στα θεία, αφού συναναστραφεί τους διακεκριμένους από τους μοναχούς μας, οι οποίοι, αφού εγκατέλειψαν όλα  τα άλλα, είναι προσηλωμένοι σ’ όλη τη ζωή τους στον Θεό ζώντας στην ησυχία. Και έλεγα· είθε να μας γίνει γραμματέας, όμοιος με εκείνον που, σύμφωνα με τον λόγο του Κυρίου, βγάζει από το θησαυροφυλάκιό του παλαιά και νέα πράγματα. Τώρα όμως συνέβη εντελώς το αντίθετο·  γιατί τώρα κυρίευσε την ψυχή μου πένθος για την ψυχή εκείνου για τον οποίο χαιρόμουν τρέφοντας αγαθές ελπίδες. Γιατί προσήλθε σε μερικούς δικούς μας, και μάλιστα στους απλούστερους από αυτούς, υποκρινόμενος τον μαθητή, απομακρύνθηκε όμως δείχνοντας ότι τους κατέκρινε  τόσο πολύ, ώστε να συνθέσει εναντίον αυτών και συγγράμματα με τα οποία κατηγορεί αυτούς όχι λίγο ούτε μέτρια, και μαζί με αυτά τα συγγράμματα ομιλεί με αυθάδεια εναντίον αυτών, όχι ενώπιον των ιδίων, αλλά ενώπιον των νεαρών που φοιτούν στη σχολή του (στη Θεσ/κη) και επευφημούν τα λεγόμενά του, και έπειθε από αυτούς εκείνους που δεν διαθέτουν ώριμο φρόνημα, και από τους μοναχούς εκείνους που δεν έχουν πείρα του τρόπου ζωής στην ησυχία. Άρχισε λοιπόν να διαδίδεται σε όλους ο λόγος, ότι δήθεν οι ησυχαστές πρεσβεύουν αποτρόπαιο φρόνημα, και μάλιστα απέδωσε σ’ αυτούς όνομα από τα φαυλότατα, αποκαλώντας αυτούς «ομφαλόψυχους»· και καθώς δεν προβάλλει ονομαστικά κανένα από εκείνους που έχουν κατακριθεί από αυτόν και λέγει ότι συνάντησε τους καλύτερους από τους δικούς μας, είναι σαφές ότι έτσι καθιστά υπεύθυνους των κατηγοριών όλους.

2. Ζητούσα λοιπόν και εγώ από εκείνον αυτά τα συγγράμματα. Τόσο πολύ όμως φρόντιζε εκείνος να μη τα δουν αυτά κανένας από τους δικούς μας, ώστε δεν τα πρόσφερε ακόμη και σε εκείνους που μας συναναστράφηκαν λίγο και μας είδαν μόνον μία φορά, αν δεν τους εξόρκιζε προηγουμένως να μη τα δείξουν σε κανένα από αυτούς που ασπάζονται την ησυχία (τον ησυχασμό). Με το να περιφέρονται όμως έτσι μέσα στο σκοτάδι και να αποφεύγουν το φως της παρρησίας, στο τέλος δεν διέφυγαν τα χέρια μου. Αφού τα πήρα και εγώ στα χέρια μου και διάβασα μερικά, είδα ότι σ’ αυτά δεν υπήρχε τίποτε το υγιές, αλλά όλα ψεύδος και συκοφαντία δεινή. Γιατί έλεγε ότι διδάχθηκε από εκείνους που κατηγορούσε, ότι ολόκληρη η θεία Γραφή είναι ανωφελής σε όλους γενικά, η γνώση των όντων είναι πονηρή, ότι η ουσία του Θεού είναι ορατή (θεωρητή) αισθητώς, και ότι προς αυτή τη θεωρία οδηγούν μερικά άλλα τηρήματα και ενεργήματα και επιτηδεύματα. Αφού ονόμασε όλα αυτά «ομφαλοψυχία», δεν γνωρίζω γιατί, και τα επέκρινε ως δαιμονιώδη, όπως αυτός νόμιζε, και κατέστησε μόνον ασφαλή διδάσκαλο τον εαυτό του, στη συνέχεια μιλούσε για νοερή προσευχή και ιερό φως, και αναβάσεις και μέτρα θεωρημάτων και γνώσεων, και βεβαίωνε ότι το περισσότερο μέρος της τελειότητας σ’ αυτές προέρχεται από την έξω παιδεία και τη σπουδή γύρω από αυτήν, δώρο και αυτήν του Θεού, όμοιο με εκείνα που έχουν δοθεί στους προφήτες και αποστόλους.

3. Αυτό ήταν το περιεχόμενο των συγγραμμάτων του, σκεπτόταν όμως και μηχανορραφούσε πολύ χειρότερα από αυτά, μέχρι που, αφού πληροφορήθηκε τις δικές μας προς αυτόν αντιρρήσεις, τόσο πολύ δείλιασε, ώστε να κρύψει τα συγγράμματά του αυτά στο σκοτάδι και να ομολογήσει μέσα στην εκκλησία ότι τα εγκατέλειψε και τα εξαφάνισε εντελώς ως αιτία σκανδάλων. Αφού για τους λόγους αυτούς απέφυγε δίκαια καταδίκη, και αφού βρήκε και διάβασε μερικά από τα αντιρρητικά μας βιβλία προς αυτά και αντιλήφθηκε το αναπόφευκτο των ελέγχων, μη υποφέροντας τη ντροπή (αισχύνη), αφού κάθισε πάλι, άλλα σημεία από τα κείμενά του τα απάλειψε τελείως και άλλα τα μετέβαλε, και μαζί εξάλειψε τελείως το όνομα της ομφαλοψυχίας, αφού αποδείχθηκε απλό όνομα που στερούνταν πραγματικό περιεχόμενο και δεν μπορούσε να αποδοθεί σε κανένα υποκείμενο, όπως ο τραγέλαφος και ο ιππάνθρωπος και όσα προέρχονται από πρόχειρη επινόηση. Όσα όμως δαιμονιώδη ανακήρυττε πρότερα, τώρα τα αποκαλεί φυσικά, δεν γνωρίζω και αυτό πως. Από όσα πάλι δικά μας βρήκε, άλλα βέβαια τα παραλείπει σαν να μη τα είδε, μη τολμώντας ούτε να τα αντικρύσει, ενώ μερικά μεταβάλλοντάς τα συκοφαντικά, προχωρεί έπειτα εναντίον τους, και ενώ τα κάμνει αυτά, οδύρεται σαν να είναι αυτός εκείνος που συκοφαντείται. Δεν εμπιστεύεται όμως αυτά ούτε σ’ όλους τούς αγαπητούς του συντρόφους, αλλά σε πολύ λίγους από τους πάρα πολύ στενούς του, από τους οποίους ένας έκρινε δίκαιο να φέρει αυτά σε μένα, αφού αντιλήφθηκε μόνος του την απάτη, και με παρακάλεσε να τα χρησιμοποιήσω για τον εαυτό μου και τους λόγους μου, ώστε να επιτεθώ προς το καθένα από τα οχυρώματα του ψεύδους και να παρουσιάσω ασκότιστη από νόθες διδασκαλίες το φως της αλήθειας, όσο βέβαια θα μπορούσα. Επειδή έκρινα λοιπόν ότι έπρεπε να υπακούσω στην καλή αξίωση και να καταστήσω πάλι τον εαυτό μου συνήγορο της αλήθειας το κατά δύναμιν, θα αρχίσω και τώρα από τον λόγο εκείνου “Περί λόγων”, όπως και προηγουμένως.

4. Το προοίμιο αυτού (του Βαρλαάμ)  είναι το έξης· «Όπως σχετικά με την υγεία, έτσι συμβαίνει και με τη φιλοσοφία. Γιατί, και από τον ίδιο τον Θεό δίνεται και με επιμέλεια βρίσκεται· και όπως δεν είναι άλλο το είδος υγείας που δίνεται από τον Θεό και άλλο εκείνο που εξασφαλίζεται μέσω της ιατρικής, αλλά το ίδιο, έτσι και ως προς τη σοφία· δίνει δηλαδή αυτήν ο Θεός στους προφήτες και τους αποστόλους, έδωσε όμως σε εμάς τόσο τα λόγια μέσω των θεουργών, όσον και τα φιλοσοφικά μαθήματα, με τα οποία πάλι ερευνώντας βρίσκουμε τη σοφία». Αυτά δεν είναι ακόμη πολύ δεινά, αν και βέβαια εκείνα που διαφέρουν μεταξύ τους τα εξισώνει πάρα πολύ και όσο δεν μπορεί να πει κανείς· γιατί και τα ανίατα θεραπεύει ο Θεός, και νεκρούς από τους τάφους ανασταίνει, και σοφία στους προφήτες και αποστόλους είναι ο ίδιος ο Λόγος του Πατρός, η πριν από τους αιώνες σοφία, όπως λέγει γι’ αυτόν και ο Παύλος· «ο οποίος έγινε για εμάς σοφία από Θεού». Η σοφία όμως από τα κοσμικά μαθήματα και η υγεία που προσφέρεται από τους γιατρούς τόσο απέχουν από το να είναι το ίδιο με εκείνες, όσο διαφέρουν οι προφήτες από τους Έλληνες σοφούς, και οι μαθητές του Χριστού, και εάν θέλεις και ο ίδιος ο Χριστός που καταδέχθηκε να ονομασθεί για χάρη μας Ιησούς, από τους Γαληνούς και τους Ιπποκράτες. Επομένως κατά τη γνώμη μου, το να λέμε αυτά ίσα, είναι ίσο με το να λέμε ότι η πυγολαμπίδα είναι παραπλήσια με τον ήλιο, γιατί και τα δύο δείχνουν φως μέσω του αέρα.

Το πρωτότυπο κείμενο

ΛΟΓΟΣ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ ΤΩΝ ΥΣΤΕΡΩΝ Ο ΠΡΩΤΟΣ

ΔΙΗΓΗΣΙΣ ΚΑΙ ΑΝΑΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΥΠΟ ΤΟΥ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ ΒΑΡΛΑΑΜ ΣΥΓΓΡΑΦΕΝΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ 

ΤΙΣ Η ΟΝΤΩΣ ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΓΝΩΣΙΣ ΚΑΙ ΤΟΙΣ ΟΝΤΩΣ ΜΟΝΑΧΟΙΣ ΠΕΡΙΣΠΟΥΔΑΣΤΟΣ 

Η ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΛΕΓΟΝΤΩΝ ΤΗΝ ΕΚ ΤΗΣ ΕΞΩ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΓΝΩΣΙΝ ΟΝΤΩΣ ΣΩΤΗΡΙΟΝ

1. Οὐδέν ψεύδους δεινότερον, οὐδέν συκοφαντίας ἄχθους βαρύτερον τοῖς ἐνεργοῦσιν ἀλλ᾿ οὐ τοῖς πάσχουσιν. Οἱ μέν γάρ ἔσθ᾿ ὅτε καί δοκιμώτεροι γίνονται καί δι᾿ ὑπομονῆς τῶν οὐρανίων βραβείων ἐπιτυγχάνουσιν, «ἀπολεῖ δέ Κύριος πάντας τούς λαλοῦντας τό ψεῦδος». Εἰ δέ καί ἀποστερητής τις ὤν, ὡς ἀποστερηθείς βοᾷ, καί ὁ συκοφάντης ὡς συκοφαντηθείς κατά τοῦ πεπονθότος καί μηδέν εἰργασμένου δεινόν ἀποδύρεται, τίνα καταλείπει κακίας ὑπερβολήν; Τίνος δέ καταδίκης οὐκ ἄξιος; Εἰ δέ καί μή ταύτυης πειρῷτο νῦν, ἀλλ᾿ «ἑαυτῷ θησαυρίζει τήν ὀργήν ἐν ἡμέρᾳ δικαιοκρισίας καί ἀποκαλύψεως Θεοῦ». Ταῦτ᾿ ἆρ᾿ ἐγώ τόν ἐκ Σικελίας ἥκοντα καί φιλοσοφεῖν τήν ἔξω παιδείαν ἐπαγγελλόμενον ἐπί νοῦν λαμβάνων θρηνῶ. Τοῦτον γάρ κατά μοναχούς ἐσταλμένον ὁρῶν, ἔχαιρον ἐπ᾿ ἐμαυτοῦ λογιζόμενος ὡς καί τά θεῖα προϊών σοφός ἔσται, συνελθών τοῖς ἐκκρίτοις τῶν παρ᾿ ἡμῖν μοναχῶν, οἵ τοῖς ἄλλοις πᾶσι χαίρειν εἰπόντες, διά βίου μεθ᾿ ἡσυχίας τῷ Θεῷ προσανέχουσι. Γένοιτο γάρ ἄν ἡμῖν, οὕτως ἔλεγον, γραμματεύς ὅμοιος θησαυρῷ, κατά τόν τοῦ Κυρίου λόγον, ἐκφέροντι παλαιά τε καί νέα. Νῦν δ᾿ ἅπαν τοὐναντίον ἐξέβη καί δι᾿ ὅν ἐπ᾿ ἐλπίσιν ἀγαθοῖς ἔχαιρον, πένθος ἀρτίως καθίκετό μου τῆς ψυχῆς ὑπέρ τῆς ἐκείνου ψυχῆς. Προσῆλθε μέν γάρ τισι τῶν ἡμετέρων, καί τούτων τοῖς ἁπλουστέροις, τόν μαθητιῶντα ὑποκρινόμενος, ἀπέστη δ᾿ ἐπί τοσούτῳ κατεγνωκέναι δείξας αὐτῶν, ὡς καί συγγράμματα κατ᾿ αὐτῶν οὐδέν μικρόν οὐδέ μέτριον ἐπικαλοῦντα συνθεῖναι καί μετά τῶν συγγραμμάτων τούτων παρρησιάζεσθαι κατ᾿ αὐτῶν, ἀλλ᾿ ἐπί τῶν φοιτώντων αὐτῷ καί περιβομβούντων μειρακίων, καί τούτων ἔπειθεν ἐκείνους ὅσοι μή πρεσβυτικόν ἐπαγγέλλονται φρόνημα καί μοναχῶν τούς μή πεῖραν ἐσχηκότας ἡσυχίου διαγωγῆς. Ἤρξατο δή διαδίδοσθαι πᾶσιν ὁ λόγος ὡς ἀποτροπαίου φρονήματος ὑπό τῶν ἡσυχαζόντων πρεσβευομένου˙ καί ὄνομα γάρ αὐτοῖς περιέθηκε τῶν φαυλοτάτων, «ὀμφαλοψύχους» προσαγορεύσας, καί τήν ἥν αὐτός ἔλεγεν αἵρεσιν «ὀμφαλοψυχίαν» προσειρηκώς˙ ὀνομαστί δέ μηδένα προβαλλόμενος τῶν παρ᾿ αὐτοῦ κατεγνωσμένων ἐκείνων, τοῖς κρείττοσί τε τῶν ἡμετέρων ἐντετυχηκέναι λέγων, πάντας οὕτω σαφῶς ἐποιεῖτο τοῖς ἐγκλήμασιν ὑπευθύνους.

2. Ἐζήτουν τοίνυν καί αὐτός παρ᾿ ἐκείνου ταυτί τά γράμματα. Διά τοσαύτης δ᾿ ἐκεῖνος ἐποιεῖτο σπουδῆς μηδενί ταῦτα τῶν καθ᾿ ἡμᾶς εἰς ὄψιν ἐλθεῖν, ὡς καί τοῖς πρό ὀλίγου ὡμιληκόσιν ἡμῖν καί ἅπαξ ποτέ τεθεαμένοις ἡμᾶς οὐ παρεῖχε, μή πρότερον ἐξορκίσας μηδενί δεῖξαι τῶν τήν ἡσυχίαν ἀσπαζομένων. Πλανώμενα δ᾿ οὕτως ἐν σκότει καί τό φῶς φεύγοντα τῆς παρρησίας τάς ἐμάς ὅμως χεῖρας εἰς τέλος οὐ διαπέφευγε. Λαβών οὖν καί αὐτός ἔστιν ἅ διῆλθον καί εἶδον ὡς ἔπος οὐδέν ὑγιές, ἀλλά πάντα ψεῦδος καί συκοφαντίαν δεινήν. Ἔλεγε γάρ ὡς ἐδιδάχθη παρ᾿ ἐκείνων ὧν κατηγόρει, τήν μέν θείαν πᾶσαν Γραφήν ἀνωφελῆ πᾶσι παντάπασιν εἶναι, πονηράν δέ τήν τῶν ὄντων γνῶσιν, τήν τε τοῦ Θεοῦ οὐσίαν αἰσθητῶς εἶναι θεωρητήν καί πρός ταύτην ἄγειν τήν θεωρίαν ἕτερά τινα αἰσθητά τηρήματά τε καί ἐνεργήματα καί ἐπιτηδεύματα. Ταῦτα δέ ἅπαντα ὀμφαλοψυχίαν οὐκ οἶδ᾿ ὅπως καλέσας καί δαιμονιώδη ἀπελέγξας, ὡς αὐτός ᾤετο, καί καταστήσας ἑαυτόν μόνον ἀσφαλῆ διδάσκαλον, τοὐντεῦθεν περί προσευχῆς νοερᾶς καί φωτός ἱεροῦ διεξῄει, καί ἀναβάσεις καί μέτρα προετίθει θεωρημάτων καί γνώσεων, καί τό πλεῖστον τῆς ἐν αὐταῖς τελειότητος ἐμαρτυρεῖτο οἱ προσγίνεσθαι παρά τῆς ἔξω παιδείας καί τῆς περί ταύτην σπουδῆς, δῶρον οὖσαν Θεοῦ, τῶν προφήταις καί ἀποστόλοις δεδομένων ὁμοίως.

3. Εἶχε μέν οὕτω τά τῶν συγγραμμάτων αὐτῷ, καί τούτων οὐ μικρῷ χείρω διενοεῖτο καί συνεσκεύαζε, μέχρις οὗ πυθόμενος τάς ἡμετέρας πρός αὐτόν ἀντιρρήσεις ἐπί τοσοῦτον ἀπεδειλίασεν, ὡς τά γράμματα οἱ ταῦτα συγκλεῖσαι σκόπει καί ὡς σκανδάλων αἴτια καταλιπεῖν τε καί ἀφανίσαι παντάπασιν ἐπ᾿ ἐκκλησίας ὁμολογῆσαι. ˙Ως δέ διά τούς λόγους τούτους ἀφείθη καταδίκης δικαίας, ἐνέτυχε δέ καί τισι τῶν ἀντιλεγόντων ἡμετέρων βιβλίων πρός τά τοιαῦτα καί τό ἄφυκτον κατενόησε τῶν ἐλέγχων, τήν αἰσχύνην οὐ φέρων, καθίσας αὖθις, τά μέν ἀπαλείφει τῶν οἰκείων γραμμάτων, τά δέ ἀμείβει, καί τό μέν τῆς ὀμφαλοψυχίας ὄνομα ἐξαλείφει παντάπασιν, ὄνομα μόνον ἐξεληλεγμένον, πράγματος ἐστερημένον καί κατά μηδενός ὑποκειμένου λέγεσθαι δυνάμενον, ὥσπερ ὁ τραγέλαφος καί ἱππάνθρωπος καί ὅσα τῆς ψιλῆς ἐπινοίας ἐστίν. Ἅ δέ δαιμονιώδη πρότερον ἀπεφαίνετο, φυσικά προσαγορεύει νῦν, οὐκ οἶδα καί τοῦτο πῶς. Οἷς δ᾿ ἐνέτυχε τῶν ἐμῶν, τά μέν ὡς μηδ᾿ ἰδών παραλείπει, μηδ᾿ ἀντιβλέψαι πρός ἐκεῖνα τολμῶν, ἔστι δ᾿ ἅ συκοφαντικῶς ἀμείψας, ἔπειτα κατ᾿ ἐκείνων χωρεῖ, καί τοῦθ᾿ οὕτω πράττων, αὐτός ὡς συκοφαντούμενος ἀποδύρεται. Πιστεύει δέ ταῦτα οὐδέ τοῖς φίλοις ἑταίροις ἑαυτοῦ πᾶσιν, ἀλλ᾿ ὀλίγοις πάνυ τῶν οἰκειοτάτων, ὧν εἷς ὡς ἐμέ, διακομίσαι ταῦτα δίκαιον ἔγνω, παρ᾿ ἑαυτοῦ τήν ἀπάτην φωράσας κἀμέ ἱκετεύσας ἐμαυτῷ καί τοῖς λόγοις χρήσασθαι, πρός ἕκαστον ἐν μέρει τῶν ὀχυρωμάτων τοῦ ψεύδους ἀντικαθισταμένῳ καί τό τῆς ἀληθείας φέγγος νόθοις διδασκαλίαις ἀνεπισκόπητον, ἐφ᾿ ὅσον ἄρα δυναίμην, κατασκευάζοντι. Δεῖν οὖν κρίνας ὑπακοῦσαι τῇ καλῇ ἀξιώσει καί συνήγορον ἐμαυτόν αὖθις τῆς ἀληθείας ποιῆσαι πρός δύναμιν, ἄρξομαι καί νῦν ἀπό τοῦ Περί λόγων ἐκείνῳ λόγου, καθάπερ καί πρότερον.

4. Ἔστι δή αὐτῷ τό προοίμιον τοῦτο˙ «Ὥσπερ ἐπί τῆς ὑγείας οὕτως ἔχει καί ἐπί τῆς φιλοσοφίας˙ αὐτόθεν μέν γάρ δίδοται παρά Θεοῦ καί δι᾿ ἐπιμελείας εὑρίσκεται˙ καί ὥσπερ οὐκ ἄλλο μέν εἶδος ὑγείας δίδοται παρά τοῦ Θεοῦ, ἄλλο δέ διά τῆς ἰατρικῆς παραγίνεται, ἀλλά τό αὐτό, οὕτω κἀπί τῆς σοφίας˙ δίδωσι δέ ἡμῖν ταύτην προφήταις καί ἀποστόλοις Θεός, δέδωκε δέ ἡμῖν τά τε διά τῶν θεουργῶν λόγια καί τά κατά φιλοσοφίαν μαθήματα, δι᾿ ὧν πάλιν τήν σοφίαν ζητοῦντες εὑρίσκομεν». Οὔπω ταῦτα πάνυ δεινά, καίπερ ἐξισάζοντος τά μακρῷ πάνυ καί ὅσον οὐκ ἄν εἴποι τις διαφέροντα˙ καί τά ἀνίατα γάρ ἰᾶται Θεός καί νεκρούς ἐκ τάφων ἀνίστησι καί σοφία προφήταις καί ἀποστόλοις αὐτός ἐστιν ὁ τοῦ Πατρός λόγος, ἡ πρό αἰώνων σοφία, ὡς καί Παῦλος περί αὐτοῦ λέγει˙ «ὅς ἐγενήθη ἡμῖν σοφία ἀπό Θεοῦ». Ἡ δ᾿ ἐκ τῶν ἔξω μαθημάτων σοφία καί ἡ παρ᾿ ἰατρῶν προσγινομένη ὑγίεια, παρά τοσοῦτον οὐκ ἔστιν ἐκείναις ταὐτό, παρ᾿ ὅσον Ἑλλήνων προφῆται διενηνόχασι, καί Γαληνῶν καί Ἱπποκρατῶν οἱ τοῦ Χριστοῦ μαθηταί, εἰ δέ βούλει καί Χριστός αὐτός, ὁ Ἰησοῦς δι᾿ ἡμᾶς κληθῆναι καταδεξάμενος. Ἴσον τοίνυν ἔμοιγε δοκεῖ ταὐτά τε λέγειν ταὐτά καί πυγολαμπίδι παραπλήσιον εἶναι τόν ἥλιον, ἐπειδήπερ ἄμφω φῶς ἐπ᾿ ἀέρος δεικνύουσιν.