Συνέχεια από: Σάββατο 13 Μαρτίου 2021
Η ΓΝΩΣΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟ ΧΘΕΣ ΚΑΙ ΣΤΟ ΑΥΡΙΟ
- ΠΕΡΙ ΧΡΟΝΟΥ
Του Hans-Georg Gadamer.
Ας ξαναεπιστρέψουμε στην γνώση του μέλλοντος. Εξυπακούεται ότι η κατάσταση της δικής μας γνώσεως επηρεάζει επίσης και τις προσμονές και ελπίδες που τοποθετούμε στο μέλλον. Ήδη στην έννοια της πληροφορίας ενυπάρχει μία σχέση με το μέλλον, καθότι η χρησιμοποίησή της πρέπει να ωφελήσει την μελλοντική μας πράξη. Η πληροφορία είναι ένας περιορισμός, ο οποίος δέν υποβάλλει ή δέν συμβουλεύει σ'αυτόν που πρέπει να πράξει, την απόφασή του, αλλά θέλει μόνον να προσφέρει μια βοήθεια για την απόφαση που πρέπει να παρθεί. (Αυτό είναι ακριβώς το στοιχείο το οποίο σε τέτοιες μορφές επικοινωνίας φτωχαίνει την πραγματική συνύπαρξη). Παρ'όλα αυτά στην πράξη προηγείται κατ'αρχάς η στόχευση των συνεπειών της, και γι'αυτό η διάσταση του μέλλοντος. Αυτό εξαρτάται απο τον προγραμματικό χαρακτήρα που ενυπάρχει σε κάθε πράξη, ακριβώς όπως αντιθέτως η διαμαρτυρία ή η μετάνοια για τα λάθη που έγιναν έχει μόνον ένα περιορισμένο αποτέλεσμα στην πράξη. Εάν δέν μπορούμε να αποδώσουμε μία μεγάλη και βαρύνουσα σημασία σε κάποια επιστήμη του μέλλοντος, είμαστε παρ'όλα αυτά υποχρεωμένοι να χρησιμοποιήσουμε την επιστήμη, παρότι οι συνέπειες τής πράξεώς μας παραμένουν σε ολοκληρωτική αβεβαιότητα. Μπορούμε να μελετήσουμε αυτούς τους δεσμούς, ιδιαιτέρως όσον αφορά την Ελπίδα. Η Ελπίδα είναι μία βασική δομή της συνειδήσεώς μας, χωρίς την οποία δέν θα μπορούσαμε να αντέξουμε τα βάρη της ζωής. Παρ'όλα αυτά παραμένει μία αλήθεια που αξίζει να σημειώσουμε: το γεγονός πώς σε σχέση με το απρόβλεπτο τού μέλλοντος ο δικός μας ελεύθερος χώρος πράξης σκοντάφτει συνεχώς πάνω σε όρια. Φυσικά δέν θα θέλαμε καθόλου να υποτιμήσουμε σε ποιό βαθμό η επιστήμη και η τεχνολογία έγιναν οι ρυθμιστικές δυνάμεις οι οποίες "με την σειρά τους" περιορίζουν το ελεύθερο πεδίο δράσης. Είναι φανερό πόσο η αξία τής ελπίδος, για παράδειγμα σε αγροτικές πρωτόγονες κοινωνίες, μειώνεται, καθώς η πράξη τού καθενός λειτουργούσε σαν η δύναμις που παρέσυρε την επιτυχία. Σε κάθε περίπτωση πάντως η ελπίδα είναι ένα σημείο αδυναμίας της γνώσεως όταν η ελπίδα αυτή είναι μάταιη. Εγκαταλειπόμεθα σε μάταιες ελπίδες αντί να φροντίζουμε να εργαζόμαστε τον αγρό μας στον καιρό του, δηλαδή να κάνουμε αυτά που συμβουλεύουν οι προβλέψεις. Γι'αυτόν τον λόγο ο Ησίοδος, όπως και η ελληνική μυθολογία, μάς προειδοποιεί για τον κίνδυνο τής μάταιης ελπίδος, απέναντι στην οποία αντιθέτως ο άνθρωπος πρέπει να σκεφτεί και να προβλέψει για τον εαυτό του, μόνον με την δύναμη της θελήσεως του, και να μείνει σε εγρήγορση.
Στην αγκαλιά του δυτικού πολιτισμού ενυπάρχει βεβαίως μία έννοια της ελπίδος η οποία συνδυάζεται με την σκέψη του μέλλοντος, και κατευθύνεται πρός την πράξη, βασιζόμενη στον προγραμματισμό και στην κατεύθυνση του. Εδώ δέ μας δίνεται και η ευκαιρία να αναρωτηθούμε ποιά είναι η διαφορά ανάμεσα στην "ελπίδα" και στον "σχεδιασμό", αλλά είναι και εξίσου φανερό πώς οι άνθρωποι θέτουν, σ'αυτό το σημείο, φιλοσοφικές ερωτήσεις, στις οποίες κανείς δέν είναι σε θέση να απαντήσει-ερωτήσεις για το μέλλον, για τον θάνατο, για το νόημα της ζωής, για την ευτυχία. Εάν αναλογιστούμε στις προϋποθέσεις, αυτών των ερωτήσεων θα τις ονομάσουμε, μαζί με τον Κάντ, μία Φυσική προϋπόθεση του ανθρώπου, που καθιστά τους ανθρώπους, απο πάντοτε, ευαίσθητους στις απαντήσεις που προσφέρουν οι θρησκείες. Στο πλαίσιο δέ αυτών των απαντήσεων βρίσκεται και το πρόβλημα της απλής ελπίδος, και ο τρόπος με τον οποίο ετέθη στην Χριστιανική παράδοση. Σε όλες τις θρησκείες ανήκει μία υπόσχεση, η οποία καθιστά ανεκτό το μυστήριο του θανάτου, και επιτρέπει στους ανθρώπους να φέρουν μαζί τους τον θάνατο στην συνείδηση τής ζωής τους. Εμείς αποκτούμε την εμπειρία του ορίου των προβλέψεων μας και μάλιστα ιδιαιτέρως εν τέλει, στην αποφασιστική συνάντηση με το ανθρώπινο μέλλον μας που συνίσταται απο τον θάνατο. Αυτό που ονομάζεται στην Φιλοσοφία "η υπέρβαση" εκφράζει με διαφορετικούς τρόπους το γεγονός πως ετέθη ένα όριο σε κάθε πρόβλεψη και μέριμνα. Οπωσδήποτε πάντως στην σημασία τής υπόσχεσης τής σωτηρίας μετά τον θάνατο ενυπάρχει μία πρωτογενής θρησκευτική εμπειρία τής ανθρωπότητος. Αλλά σε κάθε περίπτωση, πρέπει με φυσικό τρόπο να βάλουμε σε κάποιο λογαριασμό, πώς στο εσωτερικό τών διαφόρων παγκοσμίων θρησκειών που κυριαρχούν σήμερα στο προσκήνιο, οι συνέπειες τής επιρροής τής βιομηχανικής επανάστασης θα είναι πολύ διαφορετικές. Σκέπτομαι εδώ ιδιαιτέρως την επιρροή του Καλβινισμού στην ανάπτυξη του πολιτισμού του μοντέρνου ευρωπαϊκού κόσμου. Ότι δηλαδή η οικονομική επιτυχία αξιολογείται σαν ένα σημάδι της θεϊκής προτιμήσεως, θέρμανε χωρίς αμφιβολία την πίστη στην πρόοδο και ο οικονομικός συναγωνισμός στο οικονομικό πεδίο, μείωσε στην πραγματικότητα τον ρόλο τής τάξεως τής ιεροτελεστίας τής ζωής, η οποία όμως δέν μειώθηκε τόσο στους άλλους θρησκευτικούς κόσμους, ακόμη και αν αυτοί υιοθέτησαν τις κατακτήσεις τής τεχνολογίας.
Τώρα όμως εμείς αισθανόμαστε σαν να έχουμε στραφεί απο το ένα μέρος σ'αυτό που πρέπει να έλθει και απο το άλλο σαν να είμαστε στραμμένοι σ'αυτό απο το οποίο προερχόμαστε. Με την σχέση μας με το παρελθόν αναδύεται μ'έναν ακόμη πιό δυνατό τρόπο το πρόβλημα της δυνατότητος της γνώσεως. Στην αγνωσία τού μέλλοντος αντιπαρατίθεται η δυνατότητα γνώσεως (εντός κάποιων ορίων) του παρελθόντος. Με ποιόν τρόπο πρέπει να κατανοήσουμε, απο ανθρωπολογικής απόψεως, την δική μας στάση και την στροφή μας και εξάρτησή μας απο την αντίστοιχη περασμένη ιστορία; Μοιάζει να είναι εφικτό κάτι σαν την διατήρηση και ακινητοποίηση τής ροής του περάσματος, όπου αυτό το πέρασμα δέν είναι όμως εκείνο του χρόνου, όσο το πέρασμα αυτού που μεταφέρει ο Χρόνο, και απομακρύνει εκ νέου μαζί του. Η ανάμνηση φτάνει μέχρις εκείνου που άφησε ίχνη σε μας (έτσι ακριβώς όπως εγώ θυμάμαι ότι "μορφώθηκα" απο τα ίχνη που άφησε η ελληνική σκέψη), Στους Έλληνες η μνήμη, και η επίκληση της μνήμης, η ανάμνηση, είναι οι αυθεντικές και θεμελιώδεις λειτουργίες της σκέψης, και μπορεί επιπλέον αυτή η ανάμνηση, να κρατήσει στην μνήμη την καταγωγή της, να συγκεντρώσει την εμπειρία της, να την επεξεργαστεί, και να φτάσει επομένως και σε μία πρόβλεψη, σαν εκείνη που διαθέτει για παράδειγμα ο έμπειρος τεχνίτης ή ο μηχανικός που σχεδιάζει. Στα σίγουρα στην δυνατότητα να αποκτηθεί αυτή η γνώση υπάρχει μία καθοριστική ανθρώπινη ικανότητα!
Θυμάμαι πολύ καλά μία ερώτηση που έθετε ο Χάιντεγκερ στους φοιτητές του, τί είναι δηλαδή το αντίθετο της "προσδοκίας". Η απάντηση όλων ήταν: η "ενθύμηση", και ο Χάιντεγκερ απαντούσε: "όχι, η λησμοσύνη, ή λήθη". Στην πραγματικότητα σήμερα έχουμε συνειδητοποιήσει πλέον το γεγονός πώς η δυνατότητα μας να κρατάμε και να διατηρούμε, είναι μία μαρτυρία της υπεροχής της πλησμονής, της δυνατότητος να ξεχνάμε και εκείνου του τρόπου (του στύλ) ζωής που φέρνει μαζί της αυτή η λήθη. Αυτή η δυνατότης μπορεί να είναι ακόμη και μία μορφή συγχώρεσης, ή εκμάθησης να συγχωρούμε ακόμη και την πιό σοβαρή αδικία που έχει υποστεί κάποιος [ή που έχει προξενήσει]. Εάν στην ερώτηση γύρω απο την ουσία αυτής τής λησμοσύνης, ακολουθήσουμε την μοντέρνα τεχνολογική σκέψη, τότε το αυθεντικό ιδανικό της γνώσεως θα ήταν η αποτύπωση, η χάραξη στην μνήμη, η δυνατότητα αστραπιαίας ανάκλησης. Εάν τα πράγματα ήταν έτσι, τότε το μέλλον τής ανθρωπότητος θα ήταν κοντά στην απολίθωσή του. [Γι'αυτό το βάπτισμα σημαίνει την στροφή της ροής, του περάσματος, πρός τα πίσω].
Αμέθυστος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου