Η ΓΝΩΣΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟ ΧΘΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΑΥΡΙΟ (1998) (4)

Συνέχεια από: Δευτέρα 22 Μαρτίου 2021

Η ΓΝΩΣΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟ ΧΘΕΣ ΚΑΙ ΣΤΟ ΑΥΡΙΟ (1998)

 - ΠΕΡΙ ΧΡΟΝΟΥ 

Του Hans-Georg Gadamer
       

 Στην πραγματικότητα υπάρχει το θαύμα της λήθης, τού ξεχνώ, εκείνη η αντίθετη δυνατότης, που συνίσταται στην επεξεργασία και στην υπέρβαση αυτού που παραμένει δύσκολο, διότι εμείς δέν μπορούμε απλώς να ξεχάσουμε, ή δέν μπορούμε απλώς να κλείσουμε το ένα μας μάτι σε ότι έκανε ο άλλος. Όλο αυτό νικιέται  τελικώς απο εκείνες  τις θαυμαστές δυνάμεις οι οποίες υφίστανται στην λησμοσύνη. Και αυτή η δυνατότης του ανθρώπου, να ξεχνά, έχει μία βαθειά ανθρωπολογική σημασία. [Το κακό είναι ανυπόστατο. Η μνήμη τυπώνει μόνον την ουσία των πραγμάτων, των βιωμάτων, την ζωή την ίδια. Τις ιδέες των πραγμάτων ή τους λόγους των όντων. Δέν είναι θαυμαστή η λήθη. Απλώς το κακό είναι ανυπόστατο. Κάτι που δέν ισχύει για την Δύση, η οποία θεμελιώθηκε στον Μανιχαϊσμό τού Αυγουστίνου]. Ο Αισχύλος στο δράμα του "Προμηθέας" ερμήνευσε τον μύθο τού προμηθέως από αυτή την οπτική! Το αυθεντικό περιεχόμενο τού προμηθέως συνίσταται στην "πρόβλεψή" του, ότι σαλπάρει και φεύγει απο τους ανθρώπους, οι οποίοι με την σειρά τους προβλέπουν, η προνοητική τους γνώση, ακριβώς εκεί που αυτή τελειώνει. Σύμφωνα με τον μύθο ο άνθρωπος στην αρχή είχε ζήσει στις σπηλιές, και είχε διάγει μία μελαγχολική ζωή, φυτική σχεδόν, περιμένοντας τον θάνατο, τον οποίο ήδη προέβλεπε. Ο Προμηθέας είχε αφαιρέσει απο τους ανθρώπους την γνώση αυτού του θανάτου, και μ'αυτό χάρισε στους ανθρώπους το μέλλον. Και γι'αυτό μπορεί να θεωρηθεί αυτός που επινόησε όλες τις τέχνες. Η ικανότητα να μπορούμε να προηγούμεθα του χρόνου είναι, με κάποιους περιορισμούς, δοσμένη απο την Φύση, αλλά στον άνθρωπο αυτή είναι ιδιαιτέρως ανεπτυγμένη, τόσο που ο Αριστοτέλης μιλά σχετικά μ'αυτή, ονομάζοντας την Φρόνηση! Αυτό που χαρακτηρίζει ιδιαιτέρως τον άνθρωπο δέν είναι το γεγονός ότι είναι στραμένος στο παρόν και στην δύναμη με την οποία τον έλκει, όσο και το γεγονός οτι μπορεί να το υποχρεώσει να υποχωρήσει για να πετύχει πιό μακρυνούς σκοπούς, η δυνατότητά του να το λύνει αποκλείοντάς το, φυλακίζοντας το, και έτσι να ξεχνά. [Εδώ φαίνεται η επιρροή του Χάιντεγκερ, ο οποίος αντιστρέφει τον Πλάτωνα ο οποίος προέτρεψε στην α-λήθεια, τονίζοντας την λήθη σαν ένα μέσον της αλήθειας. Βασική κίνηση εκκοσμικεύσεως της ουσίας και του προορισμού του ανθρώπου]. Μ'αυτή την έννοια, ο άνθρωπος είναι ένα όν προικισμένο με μία έννοια του χρόνου, ή καλύτερα με μία αίσθηση του χρόνου, η οποία συνεπάγεται επίσης την διαθεσιμότητά του στην θυσία, ή την ανάληψη υποχρεώσεων, εάν όλα αυτά υπόσχονται την απομάκρυνση ή την ελάφρυνση απο μεγαλύτερες υποχρεώσεις και βάρη, απο ασθένειες ή δυστυχίες. Εάν υπολογίσουμε την ανθρώπινη συμπεριφορά απο αυτή την πλευρά, είναι φανερό πώς κανένα ιδανικό απομνημονεύσεως δέν μπορεί να μας καθοδηγήσει όταν εμείς αναπτύσσουμε την γνώση μας, την αυξάνουμε, ή την εμβαθύνουμε. Εμείς την μεταφράζουμε μάλλον σε ικανότητα προοπτικής, στρατηγικής, οι οποίες συνεπάγονται μία δυνατότητα επιλογής που υπολογίζει και προβλέπει και απο την οποία προέρχονται κανόνες προτιμήσεως που δέν περιορίζονται σ'αυτό που είναι παρόν και διαθέσιμο.           

Απο αυτό το παρασκήνιο προκύπτει τώρα λοιπόν καθαρά πώς η λήθη βρίσκεται σε έναν πολύ στενό σύνδεσμο με το θέμα τής "γνώσεως ανάμεσα στο χθές και το αύριο". Και φτάνουμε, τοιουτοτρόπως σε συμπεράσματα που μπορούμε να τα συζητήσουμε παράλληλα με το κυρίως θέμα μας. Έχουμε ήδη πεί λοιπόν, πώς η γνώση ανάμεσα στο χθές και το αύριο δέν είναι μία γνώση ανάμεσα σε ένα "τώρα" και σε ένα άλλο "τώρα" [η λέξη παρόν, τώρα, περιέχει τον χρόνο, τ-ώρα], κάτι που θα ήταν ένας αμφίβολος τρόπος ομιλίας ή ακόμη και επικίνδυνος, διότι ξεκινά απο την προϋπόθεση ότι διαθέτουμε το πρώτο "τώρα" σαν τώρα, όταν συσχετίζεται το δεύτερο "τώρα" με το πρώτο. Μεγάλης σημασίας είναι εδώ το γεγονός πώς ανάμεσα στο "χθές" και στο "αύριο" υπάρχει όχι τόσο το τώρα, όσο το "σήμερα". Τί πράγμα είναι το "σήμερα" ; Μία μέρα "σαν σήμερα" για παράδειγμα, η οποία με το Φώς της διώχνει το σκοτάδι. Και ακριβώς απο το βάθος της γνώσεως που τον ξεχωρίζει. ο άνθρωπος βιώνει την ακραίας σπουδαιότητος εμπειρία τού ρυθμού τού ύπνου και τού ξύπνιου, η οποία είναι επίσης και μία εμπειρία της λήθης, τού ξεχνώ. Και είναι η εμπειρία αυτού του ρυθμού, στον οποίο, επιβαλλόμενη με ασύνδετα ονειρικά σημεία, λαμβάνει χώρα η λήθη, η οποία καθιστά το ξύπνημα μία απο τις πιό μεγάλες δυνατότητες της γνωστικής και συνειδητής υπάρξεώς μας. Εμείς επιστρέφουμε, ας το πούμε, στον εαυτό μας, σε μας τους ίδιους, καθώς σαν κοιμισμένοι υπήρξαμε σαν να μας έλειπε η ζωή, και το πρωί, ξαναξυπνάμε, επανερχόμαστε. Ήδη ο Ηράκλειτος, όπως είπαμε στην αρχή, με βαθειές αναλογίες, έδωσε την αναπαράσταση τής σχέσεως τού ύπνου που ομοιάζει με τον θάνατο, με τον ύπνο τού θανάτου, και στην συνέχεια με το ξύπνημα, σαν το άναμμα ενός κεριού μέσα μας. Το ξύπνημα είναι, όπως λέγεται, μία "επιστροφή στον εαυτό μας". Και στο αντίστοιχο "σήμερα" ανοίγει ένας δρόμος για την μέρα που έρχεται, με νέες ελπίδες και με ένα νέο κουράγιο για την ζωή μας. Ανάμεσα στο χθές και το αύριο στέκεται λοιπόν, η ξεχασιά του ύπνου, και η ανανεωμένη επαναφορά στο ξύπνημα.

Συνεχίζεται