Αγ. Γρηγόριος Νύσσης - Περί της κατασκευής του ανθρώπου (7)

 Συνέχεια από: Τετάρτη, 21 Απριλίου 2021

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο

Γιατί ο άνθρωπος είναι γυμνός από τα φυσικά όπλα και προκαλύμματα

Αλλά τί σημαίνει το όρθιο του σχήματος; Τί τάχα; Δεν είναι συμφυείς στo σώμα οι δυνάμεις για τον βίο; Αλλά ό άνθρωπος προάγεται στη ζωή γυμνός από τα φυσικά σκεπάσματα, άοπλος και πτωχός, στερημένος από όλα τα αναγκαία, άξιος να ελεεινολογείται μάλλον παρά να μακαρίζεται κατά το φαινόμενο· δεν είναι οπλισμένος με μακριά κέρατα, ούτε με μυτερά νύχια, ούτε με οπλές ή δόντια ή με κεντρί πού έχει εκ φύσεως κάποιον θανατηφόρο ιό, όπως έχουν πολλά ζώα για άμυνα εναντίον επιθέσεων από άλλα ζώα· δεν καλύπτεται με το ένδυμα των τριχών το σώμα, αν και εκείνος που είναι προτεταγμένος να άρχει τα άλλα έπρεπε ίσως να είναι περιφραγμένος από τη φύσιν με τα δικά του όπλα, ώστε να μην έχει ανάγκη βοήθειας από άλλους για την ασφάλειά του.

Τώρα όμως ο λέων, ο χοίρος, η τίγρις, η πάρδαλις (ο πάνθηρας) και τα άλλα ζώα της ίδιας κατηγορίας έχουν δύναμιν επαρκή για τη σωτηρίας τους. Από τη φύσιν έχει εμφυτευθεί στον ταύρο το κέρατο, στο λαγό η ταχύτης, στο ζαρκάδι το πήδημα και η οξυδέρκεια, σε άλλα ζώα το μέγεθος, σε άλλα η προβοσκίδα, στα πτηνά τα πτερά, στη μέλισσα το κεντρί και σε όλα γενικώς κάποιο μέσο για τη σωτηρία τους. Μόνο ο άνθρωπος είναι άοπλος· αργότερος των ταχυπόδων, μικρότερος των παχυσάρκων, ευαλωτότερος των ασφαλισμένων με τα σύμφυτα όπλα.

Και πώς, θα ερωτήσει κανείς, τέτοιο πλάσμα επήρε την αρχή (εξουσία) κατά πάντων; Αλλά δεν νομίζω καθόλου ότι είναι δύσκολο να δείξω ότι εκείνο που φαίνεται στέρησις της φύσεώς μας, είναι αφορμή για την κυριαρχία επί των υποχειρίων του. Διότι αν είχε ο άνθρωπος τέτοια δύναμιν, ώστε στην ταχύτητα να ξεπερνά το άλογο, να έχει το πόδι άτριφτο από τη σκληράδα, στηριζόμενο σε οπλές ή χηλές, και να φέρει κέρατα και κεντριά και νύχια επάνω του, πρώτα πρώτα θα ήταν θηριώδης και άγριος, αφού θα είχε σύμφυτα στο σώμα του τέτοια όργανα· έπειτα θα παρέβλεπε την αρχή (εξουσία) επί των άλλων, διότι δεν θα είχε καμμιά ανάγκη της συνέργειας (συνεργασίας) των υποχειρίων του.

Τώρα όμως οι ανάγκες του βίου μοιράστηκαν στο καθένα από τα υποτεταγμένα σ’ εμάς ζώα για τούτο ακριβώς, για να καθιστούν αναγκαία την αρχή (εξουσία) μας επάνω σ’ εκείνα. Η βραδύτης και δυσκινησία του σώματός του έφερε τον ίππο στη χρήση και τον εδάμασε. Η γυμνότης της σαρκός έκαμε αναγκαία την διατροφή των προβάτων, πού αναπληρώνει την έλλειψιν της φύσεώς μας από την ετήσια παραγωγή των μαλλιών. Επειδή τα εφόδια τού βίου μας εισάγονται και από ξένα μέρη, γι’ αυτό έζευξε στις υπηρεσίες του είδους τούτου τα αχθοφόρα ζώα. Έξαλλου το ότι δεν μπορεί να φάγει χλόη όπως τα βοσκήματα, έκαμε υποχείριο στο βίο το βόδι, που μας διευκολύνει τη ζωή με τους δικούς του κόπους. Επειδή όμως χρειάζονταν και δόντια και δαγκώματα, για να ανταγωνιζόμαστε μερικά από τα άλλα ζώα με το κτύπημα των δοντιών, πρόσφερε ο σκύλος γρήγορα τις σιαγόνες του στην υπηρεσία μας, γενόμενος στον άνθρωπο ένα είδος έμψυχης μάχαιρας. 

Επινοήθηκε από τους ανθρώπους ισχυρότερος και κοφτερότερος από την προβολή των κεράτων και την αιχμή των νυχιών ο σίδηρος, που δεν είναι μαζί μας πάντοτε συμφυής, όπως εκείνα στα θηρία, αλλά αφού συμμαχεί με εμάς στην κατάλληλη ώρα, τον άλλο καιρό μένει μόνος του. Αντί του φολιδωτού δέρματος του κροκοδείλου, μπορεί να κάμει ακόμη κι εκείνον τον ίδιο όπλο, περιβαλλόμενος στην κατάλληλη ευκαιρία το δέρμα. Αν όχι, τότε σχηματίζεται και γι’ αυτόν τον σκοπό από την τέχνη ο σίδηρος, ο οποίος αφού υπηρετήσει στον πόλεμο προσκαίρως, αφήνει πάλι τον οπλίτη ελεύθερο από το βάρος κατά την ειρήνη. Υπηρετεί δε στη ζωή και το πτερό των όρνεων, ώστε με την επινόηση να μην μας λείπει ούτε η ταχύτης των πτηνών. Πράγματι άλλα από αυτά τιθασεύονται και γίνονται συνεργοί των κυνηγών, ενώ άλλα διαμέσου εκείνων υποτάσσονται στις ανάγκες μας με επινόηση. Αλλά η τέχνη που δι’ επινοήσεως μάς έκανε και τα βέλη πτερωτά χαρίζει στις χρείες μας δια του τόξου την πτερωτή ταχύτητα. Το ότι επίσης τα πόδια μας είναι ευπαθή και ευκολότριφτα κατά την πορεία, καθιστά αναγκαία τη συνεργασία των υποχειρίων ζώων. Διότι από αυτά είναι δυνατή η υπόδηση με τα πέδιλα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ζʹ.

Διὰ τί γυμνὸς τῶν ἐκ φύσεως ὅπλων τε καὶ προκαλυμμάτων ὁ ἄνθρωπος.

Ἀλλὰ τί βούλεται τὸ τοῦ σχήματος ὄρθιον; Τί δὲ οὐχὶ συμφυεῖς εἰσιν αἱ πρὸς τὸν βίον δυνάμεις τῷ σώματι; ἀλλὰ γυμνὸς μὲν τῶν φυσικῶν σκεπασμάτων, ἄοπλος δέ τις καὶ πένης ὁ ἄνθρωπος, καὶ τῶν πρὸς τὴν χρείαν ἐνδεὴς ἁπάντων ἐπὶ τὸν βίον παράγεται, ἐλεεῖσθαι μᾶλλον ἢ μακαρίζεσθαι κατὰ τὸ φαινόμενον ἄξιος, οὐ προβολαῖς κεράτων καθωπλισμένος, οὐκ ὀνύχων ἀκμαῖς, οὐχ ὁπλαῖς, ἢ ὀδοῦσιν, ἤ τινι κέντρῳ θανατηφόρον ἰὸν ἐκ φύσεως ἔχοντι, οἷα δὴ τὰ πολλὰ τῶν ζώων ἐν ἑαυτοῖς πρὸς τὴν τῶν λυπούντων ἄμυναν κέκτηται· οὐ τῇ τῶν τριχῶν περιβολῇ τὸ σῶμα καλύπτεται· καίτοιγε ἴσως τὸν εἰς ἀρχὴν τῶν ἄλλων προτεταγμένον, οἰκείοις ὅπλοις ἔδει περιπεφράχθαι παρὰ τῆς φύσεως, ὡς ἂν μὴ τῆς παρ' ἑτέρων ἐπικουρίας πρὸς τὴν ἰδίαν ἀσφάλειαν δέοιτο. 

Νυνὶ δὲ λέων μὲν, καὶ σῦς, καὶ τίγρις, καὶ πάρδαλις, καὶ εἴ τι τοιοῦτον ἕτερον, ἀρκοῦσαν ἔχει πρὸς σωτηρίαν τὴν ἐκ φύσεως δύναμιν. Καὶ τῷ ταύρῳ μὲν τὸ κέρας, καὶ τῷ λαγωῷ τὸ τάχος, καὶ τῇ δορκάδι τὸ πήδημα καὶ τὸ κατ' ὀφθαλμὸν ἀσφαλὲς, καὶ ἄλλῳ τινὶ ζώῳ τὸ μέγεθος, καὶ ἑτέροις ἡ προνομαία, καὶ τοῖς πετεινοῖς τὸ πτερὸν, καὶ τῇ μελίσσῃ τὸ κέντρον, καὶ πᾶσι πάν τως ἕν τι εἰς σωτηρίαν παρὰ τῆς φύσεως ἐμπέφυκε· μόνος δὲ πάντων ὁ ἄνθρωπος τῶν μὲν ταχυδρομούν των ἀργότερος, τῶν δὲ πολυσαρκούντων βραχύτερος, τῶν δὲ τοῖς συμφύτοις ὅπλοις ἠσφαλισμένων εὐαλωτότερος. 

Καὶ πῶς, ἐρεῖ τις, ὁ τοιοῦτος τὴν ἀρχὴν τὴν κατὰ πάντων κεκλήρωται; Ἀλλ' οὐδὲν οἶμαι χαλεπὸν δεῖξαι, ὅτι τὸ δοκοῦν ἐπιδεὲς τῆς φύσεως ἡμῶν, ἀφορμὴ πρὸς τὸ κρατεῖν τῶν ὑποχειρίων ἐστίν. Εἰ γὰρ οὕτω δυνάμεως εἶχεν ὁ ἄνθρωπος, ὡς τῇ μὲν ὠκύτητι παρατρέχειν τὸν ἵππον, ἄτριπτον δὲ ὑπὸ στεῤῥότητος ἔχειν τὸν πόδα, ὁπλαῖς τισιν ἢ χηλαῖς ἐρειδόμενον, κέρατα δὲ καὶ κέντρα καὶ ὄνυχας ἐν ἑαυτῷ φέρειν· πρῶτον μὲν θηριώδης τις ἂν ἦν, καὶ δυσάντητος, τοιούτων αὐτοῦ τῷ σώματι συμ πεφυκότων. Ἔπειτα δὲ παρεῖδεν ἂν τὴν τῶν ἄλλων ἀρχὴν, οὐδὲν τῆς συνεργίας τῶν ὑποχειρίων δεό μενος. 

Νυνὶ δὲ τούτου χάριν ἐφ' ἕκαστον τῶν ὑπ εζευγμένων ἡμῖν αἱ τοῦ βίου χρεῖαι κατεμερίσθησαν, ὡς ἀναγκαίαν ποιεῖν τὴν κατ' ἐκείνων ἀρχήν. Τὸ μὲν βραδὺ τοῦ σώματος δυσκίνητον, τὸν ἵππον τῇ χρείᾳ προσήγαγέ τε καὶ ἐδαμάσατο. Ἡ δὲ τῆς σαρκὸς γυμνότης ἀναγκαίαν τὴν τῶν προβάτων ἐπιστασίαν ἐποίησεν, ἐκ τῆς ἐτησίου τῶν ἐρίων φορᾶς τῆς ἡμε τέρας φύσεως ἀναπληροῦσαν τὸ λεῖπον. Τὸ δὲ τὰς ἀφορμὰς ἡμῖν τὰς πρὸς τὸν βίον καὶ ἐξ ἑτέρων εἰσ άγεσθαι, τὰ ἀχθοφόρα τῶν ζώων ταῖς τοιαύταις ὑπ ηρεσίαις ὑπέζευξεν. Ἀλλὰ μὴν τὸ μὴ δύνασθαι καθ' ὁμοιότητα τῶν βοσκημάτων ποηφαγεῖν, ὑποχείριον τῷ βίῳ τὸν βοῦν ἀπειργάσατο, τοῖς ἰδίοις πόνοις τὴν ζωὴν ἡμῖν ἐξευμαρίζοντα. Ἐπεὶ δὲ καὶ ὀδόντων καὶ δήγματος ἦν χρεία πρὸς τὸ καταγωνίζεσθαί τινα τῶν ἄλλων ζώων, διὰ τῆς τῶν ὀδόντων βλάβης, παρέσχεν ὁ κύων μετὰ τοῦ τάχους τὴν ἰδίαν γένυν τῇ ἡμετέρᾳ χρείᾳ, οἷόν τις ἔμψυχος μάχαιρα τῷ ἀνθρώπῳ γενόμενος. 

Κεράτων δὲ προβολῆς καὶ ὀνύχων ἀκμῆς ἰσχυρότερός τε καὶ τομώτερος ἐπινενόηται τοῖς ἀνθρώποις ὁ σίδηρος, οὐκ ἀεὶ συμπεφυκὼς ἡμῖν, ὥσπερ τοῖς θηρίοις ἐκεῖνα, ἀλλ' ἐπὶ καιροῦ συμμαχήσας, τὸ λοιπὸν ἐφ' ἑαυτοῦ μένει. Καὶ ἀντὶ τῆς τοῦ κροκοδείλου φωλίδος, ἔστι μὲν καὶ αὐτὸν ἐκεῖνον ὅπλον ποιήσασθαι, κατὰ καιρὸν τὴν δορὰν περιθέμενον. Εἰ δὲ μὴ, σχηματίζεται καὶ πρὸς τοῦτο παρὰ τῆς τέχνης ὁ σίδηρος, ὃς ἐπὶ καιροῦ πρὸς τὸν πόλεμον ὑπηρετή σας, πάλιν ἐλεύθερον τοῦ ἄχθους ἐπ' εἰρήνης τὸν ὁπλίτην κατέλιπεν. Ὑπηρετεῖ δὲ τῷ βίῳ καὶ τὸ πτερὸν τῶν ὀρνέων, ὡς μηδὲ τοῦ πτηνοῦ τάχους δι' ἐπινοίας ἡμᾶς ἀπολείπεσθαι. Τὰ μὲν γὰρ ἐξ αὐτῶν τιθασσὰ γίνεται, καὶ συνεργεῖ τοῖς θηρεύουσι· τὰ δὲ δι' ἐκείνων ταῖς χρείαις ἡμῶν δι' ἐπινοίας ὑπάγεται. Ἀλλὰ καὶ πτερόεντας ἡμῖν τοὺς ὀϊστοὺς ἡ τέχνη δι' ἐπινοίας ποιησαμένη, τὸ πτηνὸν τάχος ταῖς ἡμετέραις χρείαις διὰ τοῦ τόξου χαρίζεται. Τὸ δὲ εὐπαθεῖς καὶ εὐτρίπτους ἡμῖν πρὸς τὴν πορείαν εἶναι τὰς βάσεις, ἀναγκαίαν ποιεῖ τὴν ἐκ τῶν ὑποχειρίων συνεργίαν. Ἐκεῖ θεν γάρ ἐστι τοῖς ποσὶ περιαρμόσαι τὰ πέδιλα.