Αγ. Γρηγόριος Νύσσης - Περί της κατασκευής του ανθρώπου (6)

 Συνέχεια από: Τρίτη, 20 Απριλίου 2021

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο

Εξέταση της συγγενείας του νου προς την φύσιν όπου παρεμπιπτόντως ελέγχεται και το δόγμα των Ανομοίων

Να μην νομίζει πάντως κανείς ότι δέχομαι ότι το Θείο εγγίζει τα όντα με διάφορες δυνάμεις κατά την ομοιότητα της ανθρώπινης ενέργειας. Διότι δεν είναι δυνατό να νοηθεί ποικιλία και πολυμορφία της αντιληπτικής ενεργείας στην απλότητα τής θεότητος. Άλλωστε ούτε σ’ εμάς δεν είναι πολλές οι αντιληπτικές δυνάμεις των πράγματων, αν και πολυτρόπως προσεγγίζουμε τα πράγματα της ζωής δια των αισθήσεων. Διότι μια ενιαία αντιληπτική δύναμις υπάρχει, ο εγκείμενος νους που λειτουργεί δια μέσου καθενός από τα αισθητήρια και συλλαμβάνει τα όντα. Αυτός θεωρεί δια των οφθαλμών το φαινόμενο· αυτός συλλαμβάνει δια της ακοής το λεγόμενο, αγαπά το ευχάριστο και αποστρέφεται το δυσάρεστο, χρησιμοποιεί το χέρι προς ό,τι βούλεται, κρατώντας με αυτό και απωθώντας όσα κρίνει ότι τον ωφελούν, χρησιμοποιώντας σ’ αυτό τη συνεργία του οργάνου.

Αν λοιπόν στον άνθρωπο, έστω κι αν τα όργανά του, που είναι κατασκευασμένα από τη φύσιν για την αίσθησιν, είναι διάφορα, ένας και ο αυτός είναι εκείνος που ενεργεί δια μέσου όλων και κινείται και χρησιμοποιεί το καθένα καταλλήλως για τον αντικειμενικό του σκοπό, χωρίς ν’ αλλάζει τη φύσιν με τις διαφορές των ενεργειών, πώς επί του θεού θα μπορούσε κανείς να δει δια των ποικίλων δυνάμεων το πολυμερές της ουσίας; Διότι εκείνος που έπλασε τον οφθαλμό», όπως λέγει ο προφήτης, «και εφύτευσε το αυτί», τοποθέτησε αυτές τις ενέργειες σαν γνωριστικούς χαρακτήρες στη φύσιν των ανθρώπων κατά εν αυτώ παραδείγματα. Διότι λέγει, «Ποιήσωμεν άνθρωπον κατ’ εικόνα ημετέραν».

Αλλά που μού είναι η αίρεσις των Ανομοίων; Τί θα πουν προς αυτήν την έκφραση; Πώς θα διασώσουν στα λεγόμενα την κενότητα του δόγματός τους; Άραγε θα πουν ότι είναι δυνατό μια εικόνα να ομοιωθεί με διάφορες μορφές; Αν είναι ανόμοιος κατά την φύσιν ο Υιός από τον Πατέρα, πώς κατασκευάζει μία την εικόνα των τριών διαφορετικών φύσεων; Διότι αυτός που είπε «ας ποιήσουμε άνθρωπο κατά την εικόνα μας» και με τον πληθυντικό τύπο εδήλωσε την αγία Τριάδα, δεν θα ανέφερε σε ενικό την εικόνα, αν τα τρία αρχέτυπα είναι μεταξύ των ανόμοια. Διότι δεν είναι δυνατό να γίνει ένα ομοίωμα των προσώπων που δεν συμπίπτουν μεταξύ τους. Αλλά, αν ήσαν διάφορες οι φύσεις, θα έστηνε διαφορετικές οπωσδήποτε και τις εικόνες τους, δημιουργώντας την κατάλληλη για την καθεμιά. Αλλά επειδή η μεν εικόνα είναι μία, δεν είναι όμως ένα το αρχέτυπο της εικόνος, ποιός είναι τόσο ανόητος, ώστε ν’ αγνοεί ότι τα ομοιούμενα στο ένα είναι πάντως όμοια και μεταξύ τους; Γι’ αυτό σαν να κόβει την κακία τούτη ο λόγος, που λέει κατά την κατασκευή της ανθρώπινης ζωής, «Ποιήσωμεν άνθρωπον κατ’ εικόνα και ομοίωσιν ημετέραν».

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ςʹ.

Ἐξέτασις τῆς τοῦ νοῦ πρὸς τὴν φύσιν συγγενείας, ἐν ᾧ καὶ ἐκ παρόδου τὸ τῶν Ἀνομοίων δι ελέγχεται δόγμα.

Καί με μηδεὶς οἰέσθω καθ' ὁμοιότητα τῆς ἀνθρωπίνης ἐνεργείας ἐν διαφόροις δυνάμεσι τὸ Θεῖον λέγειν τῶν ὄντων ἐφάπτεσθαι. Οὐ γάρ ἐστι δυνατὸν ἐν τῇ ἁπλότητι τῆς θειότητος τὸ ποικίλον τε καὶ πολυειδὲς τῆς ἀντιληπτικῆς ἐνεργείας κατανοῆσαι. Οὐδὲ γὰρ ἡμῖν πολλαί τινές εἰσιν αἱ ἀντιληπτικαὶ τῶν πραγμάτων δυνάμεις, εἰ καὶ πολυτρόπως διὰ τῶν αἰσθήσεων τῶν κατὰ ζωὴν ἐφαπτώμεθα. Μία γάρ τίς ἐστι δύναμις, αὐτὸς ὁ ἐγκείμενος νοῦς, ὁ δι' ἑκάστον τῶν αἰσθητηρίων διεξιὼν, καὶ τῶν ὄντων ἐπιδρασσόμενος. Οὗτος θεωρεῖ διὰ τῶν ὀφθαλμῶν τὸ φαινόμενον· οὗ τος συνιεῖ διὰ τῆς ἀκοῆς τὸ λεγόμενον, ἀγαπᾷ τε τὸ κατευθύμιον, καὶ τὸ μὴ καθ' ἡδονὴν ἀποστρέφεται, καὶ τῇ χειρὶ χρῆται πρὸς τὸ ὅ,τι βούλεται, κρατῶν δι' αὐτῆς καὶ ἀπωθούμενος ἅπερ ἂν λυσιτελεῖν κρίνῃ, τῇ τοῦ ὀργάνου συνεργίᾳ εἰς τοῦτο συγχρώμενος.

Εἰ τοίνυν ἐν τῷ ἀνθρώπῳ κἂν διάφορα τύχῃ τὰ πρὸς αἴσθησιν κατεσκευασμένα παρὰ τῆς φύσεως ὄργανα, ὁ διὰ πάντων ἐνεργῶν καὶ κινούμενος καὶ καταλλήλως ἑκάστῳ πρὸς τὸ προκείμενον κεχρημένος, εἷς ἐστι καὶ ὁ αὐτὸς, ταῖς διαφοραῖς τῶν ἐνεργειῶν οὐ συν εξαλλάσσων τὴν φύσιν· πῶς ἄν τις ἐπὶ τοῦ Θεοῦ διὰ τῶν ποικίλων δυνάμεων τὸ πολυμερὲς τῆς οὐσίας κατοπτεύσειεν; «Ὁ» γὰρ «πλάσας τὸν ὀφθαλμὸν,» καθώς φησιν ὁ Προφήτης, καὶ «ὁ φυτεύσας τὸ οὗς,» πρὸς τὰ ἐν αὐτῷ παραδείγματα τὰς ἐνεργείας ταύτας οἶόν τι νας γνωριστικοὺς χαρακτῆρας τῇ φύσει τῶν ἀνθρώπων ἐνεσημήνατο. «Ποιήσωμεν» γὰρ, φησὶν, «ἄνθρωπον κατ' εἰκόνα ἡμετέραν.»

Ἀλλὰ ποῦ μοι τῶν Ἀνομοίων ἡ αἵρεσις; τί πρὸς τὴν τοιαύτην ἐροῦσι φωνήν; πῶς διασώσουσιν ἐν τοῖς εἰρημένοις τοῦ δόγματος αὐτῶν τὴν κενότητα; ἆρα δυνατὸν εἶναι φήσουσι, μίαν εἰ κόνα διαφόροις ὁμοιωθῆναι μορφαῖς; Εἰ ἀνόμοιος κατὰ τὴν φύσιν τῷ Πατρὶ ὁ Υἱὸς, πῶς μίαν κατασκευάζει τῶν διαφόρων φύσεων τὴν εἰκόνα; Ὁ γὰρ, «Ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ' εἰκόνα ἡ μετέραν,» εἰπὼν, καὶ διὰ τῆς πληθυντικῆς σημασίας τὴν ἁγίαν Τριάδα δηλώσας, οὐκ ἂν τῆς εἰκόνος μοναδικῶς ἐπεμνήσθη, εἴπερ ἀνομοίως ἔχοι πρὸς ἄλληλα τὰ ἀρχέτυπα. Οὐ γὰρ ἦν δυνατὸν τῶν ἀλλήλοις μὴ συμβαινόντων εἰς ἒν ἀναδειχθῆναι ὁμοίωμα· ἀλλ' εἰ διάφοροι ἦσαν αἱ φύσεις, διαφόρους πάντως καὶ τὰς εἰκόνας αὐτῶν ἐν εστήσατο, τὴν κατάλληλον ἑκάστῃ δημιουργήσας. Ἀλλ' ἐπειδὴ μία μὲν ἡ εἰκὼν, οὐχ ἓν δὲ τὸ τῆς εἰκόνος ἀρχέτυπον· τίς οὕτως ἔξω διανοίας ἐστὶν ὡς ἀγνοεῖν, ὅτι τὰ τῷ ἑνὶ ὁμοιούμενα, καὶ πρὸς ἄλληλα πάντως ὁμοίως ἔχει; Διὰ τοῦτό φησι, τάχα τὴν κα κίαν ταύτην ἐν τῇ κατασκευῇ τῆς ἀνθρωπίνης ζωῆς ὁ λόγος ὑποτεμνόμενος, «Ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ' εἰκόνα καὶ ὁμοίωσιν ἡμετέραν.»