Εγώ. Το παιχνίδι της ζωής (30)

Συνέχεια από Σάββατο, 31 Αυγούστου 2013
ΕΓΏ-Μέρος Πρώτο
Η βελτίωση της ζωής
Ο κάθε άνθρωπος γίνεται manager του εγώ του

Πολιτική β

Πως να εγκλωβίζεις κράτη 

Οι πολιτικοί πρωταγωνιστές βρίσκονται στην παγίδα. Το ότι έγιναν έτσι τα πράγματα μας το είπαν οι ίδιοι, τα μέσα ενημέρωσης, οι αναλυτές, το διαπίστωσε ο καθένας που είδε τις ειδήσεις.

Πόσο συχνά πρέπει να πει κανείς την λέξη «παγίδα», μέχρι να καταλάβει ότι είναι πραγματικά παγίδα; Η γλώσσα, ακόμα και η γλώσσα του σώματος των πολιτικών, από τότε που ξέσπασε η οικονομική κρίση, θυμίζει συμπεριφορά κρατουμένων. «Η γλώσσα της παγίδας» είναι μια γλώσσα που τα έχει σκεφτεί όλα, προσποιείται διεξόδους εκεί που δεν υπάρχουν, και ρουτίνα εκεί που κυριαρχεί πανικός. Οι πολιτικοί αναζητούν «διεξόδους» σε αποκλεισμένους χώρους, κάνουν κύκλους, και χρησιμοποιούν συντακτικό αποκλεισμού (δεν υπάρχουν εναλλακτικές), παθητικές κατασκευές (μας ανάγκασαν), αποδέχονται μόνο μια λογική (αν αποτύχει το ευρώ,  αποτυγχάνει η Ευρώπη), η οποία γίνεται τρόπος σκέψης όλων των υπόλοιπων κατοίκων του κλουβιού.

Ο Ψυχρός Πόλεμος έχει επιστρέψει με την μορφή ενός πολέμου τον οποίο κήρυξε  από μόνη της η κοινωνία: πριν από τις συνόδους κορυφής της ΕΕ, καθορίζονται οι «ζώνες ανεφοδιασμού», η αύξηση των «εξοπλισμών» είναι προσφορά ή απειλή. Μεταξύ των πολιτικών συμμάχων, οι διαμάχες σκηνοθετούνται φαινομενικά ή στην πραγματικότητα, και μεμονωμένα κράτη κάνουν γύρους του θριάμβου στις διασκέψεις τύπου, οι οποίες 8 ώρες αργότερα ερμηνεύονται ως «συνθηκολόγηση». Ταυτόχρονα δοκιμάζεται η αντίδραση των αγορών και των πολιτών των εν λόγω χωρών, είτε με επισημάνσεις στα μέσα ενημέρωσης, ξαφνικές απειλές πως θα διεξαχθεί δημοψήφισμα ή άγρια καταπολέμηση των δημοψηφισμάτων. Όλα αυτά είναι πολιτική πράξη εδώ και χρόνια, όλα είναι έννοιες της σύγχρονης πολιτικής.

Το ενδιαφέρον είναι πως τα κράτη, χωρίς πολλές φορές οι πολιτικοί να το αντιλαμβάνονται, δέχονται από την οικονομία μεταχείριση ως απλοί συμπαίκτες, και όχι ως συνταγματικές δομές οι οποίες περιλαμβάνουν και την αγορά.

Οι αρχηγοί κρατών κυβερνούν μόνο εν μέρει τις χώρες τους. Το «νούμερο 2», που ξέρει πως παίζονται τα λογικά παιχνίδια, εισχωρεί και στον τομέα αυτό. Συνεπώς, και οι τραπεζίτες συμβουλεύουν τους επενδυτές, να μην ερμηνεύουν την προσπάθεια αντιμετώπισης της κρίσης στην Ευρώπη ως πολιτική, αλλά ως ένα μη-συνεργατικό παιχνίδι, το οποίο όταν το καταλάβει κανείς, μπορεί να το εκμεταλλευτεί επικερδώς. Αυτό σημαίνει πρακτικά: μην πιστεύεις τίποτα, να υποθέτεις πως θα συμβούν τα χειρότερα, να έχεις ενώπιον σου το απόλυτο ίδιον όφελος, και βάσει αυτών να δεις που μπορείς να φτάσεις με την στρατηγική σου.

Στον Ψυχρό Πόλεμο το έλεγαν έτσι: «Μην πιστεύετε ότι η Σοβιετική Ένωση δεν μας επιτίθεται για λόγους ηθικής. Μόνο αν υποθέσουμε το χειρότερο, μπορούμε να βρούμε μια λογική στρατηγική για να ξεγελάσουμε τον αντίπαλο». Αυτή ήταν όπως είπαμε η ισορροπία του Nash.  Και σήμερα;

Η «Wall Street Journal» γράφει, λες και δεν πρόκειται για την κρίση του ευρώ το 2012, αλλά για αμοιβαίο εκφοβισμό: «Πολλά διαβάζετε, ότι το ευρώ δεν πρόκειται να καταρρεύσει, γιατί θα ήταν κακό για όλους-και για τον λόγο αυτό οι πολιτικοί θα διαπραγματευθούν και θα πάρουν μια κατάλληλη απόφαση. Μην το πιστεύετε ούτε για μια στιγμή. Ένα καταστροφικό γεγονός είναι αρκετά πιθανό. Η μόνη λογική στάση είναι να ετοιμάζεστε για το χειρότερο.»

Και επειδή η εφημερίδα είναι πεπεισμένη για την ανώτερη σοφία των αγορών, αλλά και για το πόσο περιορισμένα είναι τα κράτη, συστήνει στους αναγνώστες της να δουν την ταινία «A Beautiful Mind», για να καταλάβουν την κρίση του ευρώ¹⁸⁷.

Ένα από τα πιο σημαντικά παιχνίδια στρατηγικής κατά τον Ψυχρό Πόλεμο, με το οποίο είχαν ασχοληθεί ο John Nash και οι συνάδελφοι του ήταν το «Chicken-Game»: δυο αυτοκίνητα με μεγάλη ταχύτητα, βρίσκονται σε πορεία σύγκρουσης. Ποιο αλλάζει πορεία πρώτο και πότε; Για πόσα δευτερόλεπτα μπορώ να κρατήσω την πορεία μου μέχρι ο άλλος να υποχωρήσει; Τα παιχνίδια αυτά με τις σκέψεις, δεν έχουν σκοπό να διερευνήσουν την αυτόνομη αντίδραση κάποιου, αλλά να δημιουργήσουν την εντύπωση της απόλυτης αυτονομίας, και να δημιουργήσουν στον άλλο αμφιβολία για τις προθέσεις του. αυτό πρέπει να έχουμε υπόψιν μας, εάν θέλουμε να καταλάβουμε πως οι αγορές αντιλαμβάνονται τα κράτη και τους πολίτες των κρατών αυτών: συμπεριφέρονται σαν αυτά να μην υπάρχουν.

Οι πολίτες και τα κράτη δεν έχουν πια κυριαρχία, απλά «παίζουν». Για τον λόγο αυτό, οι βουλές των χωρών είναι διακοσμητικά στοιχεία, και η δημοσιότητα ένας χώρος που απλώς αντηχεί πίσω αυτό που ειπώθηκε, και στον οποίο απευθύνεται κανείς απλώς και μόνο για να επηρεάσει τις αγορές.

Τα κράτη είναι οικονομικά εγκλωβισμένα στον χώρο που διαθέτουν, όπως ήταν κατά τον Ψυχρό Πόλεμο, στο στρατιωτικό επίπεδο.

Τον Ιανουάριο του 2012, ο υπεύθυνος για την στρατηγική της επενδυτικής τράπεζας «William Blair», αποκάλεσε ειρωνικά την ευρωπαϊκή πολιτική προς αντιμετώπιση της κρίσης «παιχνίδι κυριαρχίας», όπου το ενδιαφέρον των πολιτικών δεν είναι πια το χρήμα, αλλά η πολιτική αυτοκυριαρχία. Κατά τον Ψυχρό Πόλεμο, η δύναμη επιδεικνυόταν με την «αφθονία των πυρηνικών όπλων». Τώρα, οι αντίπαλοι-τα κράτη και οι αγορές-παρουσιάζουν την δύναμη με μια υποτιθέμενη αφθονία χρηματικών μέσων, τα οποία είναι σε θέση να σώσουν ή να καταστρέψουν κράτη που βρίσκονται σε ύφεση.

Ο Brian D. Singer, συγγραφέας του αναφερθέντος κειμένου, προειδοποιεί: «η αφθονία όμως μπορεί να είναι μπλόφα, μπορεί όμως και να είναι πραγματική.188» Ας το πούμε λαϊκά:έχουμε τα χρήματα που εγγυόμαστε ότι έχουμε;

Ο σκοπός της Γερμανίας στο παιχνίδι αυτό είναι να επιβάλει σε ολόκληρο τον ευρωπαϊκό χώρο την «τευτονική οικονομική πολιτική». Οι νότιοι χρειάζονται χρήματα, αναγκάστηκαν όμως να παραχωρήσουν εν μέρει την εθνική τους κυριαρχία. Στον κόσμο του «νούμερο 2», η ιδέα να επιτραπεί στον λαό να επιλέξει είναι «απειλή», γιατί η αγορά είναι καλύτερος υπολογιστής των εκλογών από το δημοψήφισμα.

«Ο πρώην πρωθυπουργός της Ελλάδας Παπανδρέου, προσπάθησε να απειλήσει τις άλλες χώρες με ένα δημοψήφισμα. Δυστυχώς ήταν μπλόφα, και έχασε την δουλειά του...Η Γαλλία συμμάχησε με την Γερμανία, για να πάρει από την οικονομική δύναμη της Γερμανίας...δεν σκοπεύει να διαλύσει τις αγορές. Παίζει ένα παιχνίδι κυριαρχίας, όπως το προβλέπει το μοντέλο του John Nash. Οι πολιτικοί και οι συμπαίκτες τους από τα μέσα ενημέρωσης παίζουν καλά το παιχνίδι τους..όταν περάσει η κρίση ρευστότητας, μια σειρά ανεπτυγμένων χωρών θα αναγκαστούν να αντιμετωπίσουν μια χρόνια χρεοκοπία.189»

Οι επενδυτικές τράπεζες επομένως δεν χρειάζεται να φοβούνται ρυθμίσεις ή «εκδικήσεις». «Είτε σας αρέσει είτε όχι, ένας κάλος δικηγόρος, ένα παράγωγο και ένας έξυπνος οικονομολόγος μπορούν να αποφύγουν οποιαδήποτε δυνατή ρύθμιση. Δυστυχώς μερικές φορές αυτό γίνεται παράνομα.¹⁹⁰»

Δεν πρέπει όμως να τα αποδίδουμε όλα στους τραπεζίτες: αυτοί περιγράφουν με ποιο τρόπο μπορούν να λάβουν μέρος οι επενδυτές στο μεγάλο παιχνίδι. Από την εποχή όμως που ξεκίνησε η κρίση του ευρώ, τα κράτη παίζουν το ίδιο παιχνίδι. Ακόμα και το 1+1=2 μπορεί να είναι μπλόφα στον χώρο αυτό του κρυφού παιχνιδιού. Τίθεται όμως το ερώτημα, για πόσο ακόμα θα αντέξουν οι δημοκρατίες αυτές τις μορφές επικοινωνίας.

Στα καταφύγια τους, εκεί που κάνουν τις διαπραγματεύσεις, η πολιτική τάξη πρέπει να προσχεδιάσει πέντε βήματα και να προβλέψει δέκα βήματα τις αγοράς, η οποία προβλέπει τα πέντε βήματα της κυβέρνησης, και τα έχει «αποτιμήσει». Οι κυβερνήσεις απευθύνονται στην δημοσιότητα με ένα τρόπο που βασίζεται σε μια καθορισμένη τακτική, παρακάμπτουν τις βουλές και τους νόμους, δημιουργούν παραπλανητικά ίχνη και καλλιεργούν αντιφατικές ελπίδες, προσποιούνται πως διαθέτουν αφθονία χρημάτων και ψυχραιμία, ανακοινώνουν ρυθμίσεις, επιβάλλουν ή καταργούν-και όλα αυτά τα κάνουν για να συγχύσουν τον αντίπαλο, να τον παραπλανήσουν ή να τον εξαναγκάσουν να συνεργαστεί. Όλα αυτά τα κάνουν για να μην πέσουν πέσουν στην παγίδα, αλλά για να στήσουν οι ίδιοι μια παγίδα.

Η αντίθετη πλευρά χειρίζεται τις ίδιες μπλόφες. Το «νούμερο 2» ως δάσκαλος των μοντέλων της θεωρίας των παιγνίων, τους έχει διδάξει. Οι αλγόριθμοι βασίζονται σε ένα σωρό πληροφοριών, για να υπολογίσει την εξέλιξη των τιμών, με την βοήθεια άλλων αλγορίθμων υπολογίζουν πως οι άλλοι ερμηνεύουν την συμπεριφορά του και πως αλλάζει το μέλλον. Για τον λόγο αυτό διαλέγουν ε ποιον και σε ποιο βαθμό θα δώσουν εσφαλμένες πληροφορίες. Προσπαθούν να προβλέψουν την επίδοση επιχειρήσεων, προτού αυτή να είναι γνωστή στις εν λόγω επιχειρήσεις (Dark Pools). Στέλνουν πληροφορίες στην αγορά των οικονομικών και στην αγορά των πολιτικών, για να προκαλέσουν ή να αποτρέψουν χειρισμούς.

Οι περισσότεροι manager των hedgefonds, των επενδυτικών τραπεζών, όπως και οι traders, δεν έχουν πρόσωπο και όνομα, αλλά αποτελεσματικά όπλα και μια λογική, στην οποία βασίζεται όλο το παιχνίδι: δεν θέλουν να χάσουν.

Και ενώ οι κοινωνικές αντιπαραθέσεις της πραγματικής οικονομίας, του κράτους  και της κοινωνίας, για δεκαετίες έπαιζαν συνεργατικά, οι διεθνείς αγορές παίζουν ένα μη συνεργατικό παιχνίδι με την κοινωνία, όπου το σύνολο είναι μηδενικό: το κέρδος του ενός είναι απώλεια για τον άλλο.

Μπορούμε να το διατυπώσουμε πιο συγκεκριμένα: μετά από 50 χρόνια ψυχρού πολέμου μεταξύ των δυο οικονομικών συστημάτων, που και οι δυο είχαν στην διάθεση τους την ατομική βόμβα, βρισκόμαστε σε ένα νέο ψυχρό πόλεμο μετά την πτώση του κομμουνισμού. Ένα ψυχρό πόλεμο μεταξύ δημοκρατικών εθνικών κρατών και παγκοσμιοποιημέων αγορών.

Και οι δυο πλευρές γνωρίζουν πως η άλλη πλευρά διαθέτει όπλα εκφοβισμού και μαζικής καταστροφής. Δεν μπορούν να μιλήσουν απευθείας μεταξύ τους, αλλά πρέπει να αναπαράξουν την σκέψη του άλλου μέσα στο κεφάλι τους, ώστε να είναι σε θέση να αντιδράσουν. Και οι δυο πρέπει να υποθέσουν  ότι η άλλη πλευρά θα εκτελέσει το καταστροφικό κτύπημα, και πως η μια πλευρά δεν μπορεί να θέλει την χρεοκοπία της άλλης. Όλα αυτά όμως δεν αποκλείουν στρατηγικά κτυπήματα, όπως συνέβη με την Lehman Brothers, που πίστευε στην σημασία της για το σύστημα. Οι manager ήταν πεπεισμένοι πως το κράτος δεν θα την άφηνε να καταστραφεί.

Πρέπει να αποχαιρετίσουμε την αντίληψη πως η κρίση είναι μια έκτακτη κατάσταση, και πως όλα τα πολιτικά εγχειρήματα είναι έκτακτες πράξεις μιας ομάδας αντιμετώπισης της κρίσης. Βρισκόμαστε σε μια φάση της «containment πολιτικής», του «περιορισμού» μιας παγκόσμιας οικονομικής επέκτασης. Το πρόβλημα είναι, πως σε αντίθεση με την δεκαετία του ’50, όταν ο σκοπός ήταν ο περιορισμός της σοβιετικής αυτοκρατορίας που βασιζόταν στα πυρηνικά όπλα, ο ισχυρότερος σύμμαχος στον αγώνα αυτόν, οι ΗΠΑ, δεν παίζουν πια. Μεταξύ όλων των άσχημων νέων στο «Inside Job» του Charles Ferguson, το χειρότερο χωρίς αμφιβολία, είναι εκείνο που αναφέρεται στην κυβέρνηση Obama: η αμερικάνικη κυβέρνηση, όχι μόνο προστάτεψε την οικονομική ελίτ, αλλά μέλη της έγιναν μέλη της κυβέρνησης.

Μέσα σε μια μόνο δεκαετία, μεταξύ 2000 και 2010, μετακινήθηκε η «Balance of Power», μεταξύ της ευρωπαϊκής πολιτική και αμερικάνικων αγορών. Κατά την διάρκεια της κρίσης είχε φανεί πως η πολιτική ενεργούσε όπως το είχαν προδιαγράψει οι θεωρητικοί του Ψυχρού Πολέμου: επικοινωνούν μέσω των κινήσεων του παιχνιδιού, όχι μέσω επιχειρημάτων. Οι κινήσεις μπορεί να είναι τιμωρίες, επιβραβεύσει, φαινομενικές αυτοθυσίες, οπισθοχωρήσεις ή επιθέσεις.

Όπως τους παίκτες της RAND-Corporation, δεν παίζουν με τις αγορές, αλλά με την δημοσιότητα των αγορών. Αρκούν τα χρήματα για την ομπρέλα διάσωσης; Ισχύει η κόκκινη γραμμή; Πρέπει να ενημερωθεί η βουλή;

Το ότι λέγεται δημοσίως πως κάτι «βγήκε εκτός ελέγχου», πως πρέπει να «περιορισθεί, πως πρέπει χρήματα να «προστατευθούν σε ασφαλή μέρη, πως πρέπει να αποφευχθεί ο πανικός, να απλωθεί μια ομπρέλα προστασίας, για την οποία αποφασίζουν νομικά άνοσοι «αρχηγοί κρατών», όλα αυτά συμπεριλαμβανομένων των μεταφορών από τον χώρο των πυρηνικών όπλων, όπως «τήξη πυρήνα», «οικονομικά όπλα μαζικής καταστροφής», δεν είναι γλώσσα της υπηρεσίας τεχνικής βοήθειας, ή αυτή από την Fukushima, αλλά η γλώσσα από τον εσωτερικό πυρήνα του Ψυχρού Πολέμου.

Συνεχίζεται
Αμέθυστος

Σημειώσεις

187. Matthew Lynn, ‘Greek Crisis Isn’t Economics, It’s Game Theory’.

188. Brian D. Singer, ‘Positioning Portfolios for Turbulent Times’, σ. 48.

189. Brian D. Singer, ‘Positioning Portfolios for Turbulent Times’, σ. 50.

190. Brian D. Singer, ‘Positioning Portfolios for Turbulent Times’, σ. 54.