PAUL FRIEDLȀNDER, ΠΛΑΤΩΝ (89)

 Συνέχεια από Δευτέρα 23 Ιουλίου 2018 

                                       PAUL FRIEDLȀNDER

                                                  ΠΛΑΤΩΝ

                                            ΤΡΙΤΟΣ ΤΟΜΟΣ

                                   ΤΑ ΠΛΑΤΩΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ –

                              ΔΕΥΤΕΡΗ ΚΑΙ ΤΡΙΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

                                 ΔΕΥΤΕΡΗ, ΜΕΣΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

                                             21.  ΦΑΙΔΩΝ

     Ο «Φαίδων» τού Moses Mendelssohn (1764) και «Ο θάνατος του Σωκράτη» τού Lamartines (1823) είναι απομιμήσεις και παραλλαγές τού πλατωνικού «Φαίδωνα». Από εκεί ‘παραλαμβάνουν’ και τα δυό έργα τη ‘διαδικασία’, και ένα μέρος τουλάχιστον του φιλοσοφικού διαλόγου. Ο Mendelssohn ξεκινά και τελειώνει μάλιστα τον δικό του «Φαίδωνα» ως ακριβή μετάφραση, απομακρυνόμενος μόνον εκεί απ’ το πρωτότυπο, όπου και θεωρεί αναγκαίο «να διαμορφώση κατά το ‘γούστο’ τών καιρών μας τις μεταφυσικές ‘αποδείξεις’». Στο δε ποίημα του Λαμαρτίνου, όπου και «’αδελφώνονται’ ή είναι μάλλον ένα η μεταφυσική και η ποίηση», έχει εκχριστιανισθή το ελληνικό πρότυπο – τα συμβάντα, ο διάλογος και η μορφή –, κάτι που δεν θα μπορούσε άλλωστε να επιτευχθή σε κανένα άλλο έργο τού Πλάτωνα τόσο πολύ όπως εδώ.

      Η «Απολογία» ‘περιβάλλει’ μέσα σ’ έναν δικανικό λόγο αυτό που θέλει να καταστήση ορατό ο Πλάτων: την ύπαρξη του φιλοσόφου μπροστά στην τελευταία απόφαση. Ο «Γοργίας» αντιπαραθέτει στο δικαστήριο της Αθήνας το δικαστήριο του Επέκεινα, και ανυψώνει έτσι την αληθινή δικαιοσύνη πάνω από κάθε γήινη  και χρονική. Ο «Μένων» αναφέρει τη γνώση στο αιώνιο Είναι και αποδεικνύει – με την εικόνα τής «ορφικής» διδασκαλίας για τη μετεμψύχωση – την αφθαρσία (αθανασία…) τής ψυχής απ’ το ότι υπάρχει η αλήθεια του όντος σ’ αυτήν. Όλες αυτές οι ‘θεωρήσεις’ αναπτύσσονται τώρα όλες μαζί στην κορυφή τού πλατωνικού έργου, τον «Φαίδωνα». Μπορούμε άρα, ακόμα λιγότερο απ’ ό,τι αλλού, να διαχωρίσουμε σ’ αυτόν τον διάλογο «τα συμβάντα και τις συζητήσεις» (58 C 7) ή τα γεγονότα και τον φιλόσοφο ως πλαίσιο και εικόνα. Η αλήθεια του Είναι και η πραγματικότητα της ζωής, η Ιδέα και η ύπαρξη, αξιώνουν η μια την άλλη. Κι αν είχε πεισθή απ’ τη διαταγή τού αξιωματούχου που διαχειριζόταν το δηλητήριο και είχε σωπάσει την τελευταία του μέρα ο Σωκράτης, δεν θα είχε και πολλά να πη στους μεταγενέστερους. Κανένας μαθητής δεν θα μετέφερε τις διδασκαλίες του στα πέρατα, και δεν θα είχε ‘αφήσει’ να συζητούνται για μισόν αιώνα τα πιο σημαντικά που είχε να μεταδώση ή να καταπολεμήση απ’ τον ίδιον τον Σωκράτη ή υπό την παρουσία του ο Πλάτων. Για τί άλλο μπορεί ωστόσο να μιλήση ο φιλόσοφος μπροστά στον θάνατό του,  συγκεντρωμένος εντελώς στο αντικείμενο, εκφράζοντας όμως ταυτόχρονα και τον εαυτό του, παρά για τη φιλοσοφία, τον θάνατο και την αθανασία; Οι Λόγοι (Logoi) δεν επιτυγχάνουν απ’ την άλλη, μπροστά στο μέγεθος τής εργασίας και λόγω τής ανθρώπινης ασθένειας, εντελώς τον σκοπό τους (107 ΑΒ). Κάτι που ισχύει ήδη κι εκεί που πρόκειται για την ανδρεία ή για τη σωφροσύνη (Sophrosyne). Κανένας διάλογος δεν χρειάζεται άρα περισσότερο απ’ τον διάλογο για τον θάνατο και την αθανασία, την παρουσία εκείνου, που τον διεξάγει γενναία, και που τον βλέπουμε να τελειώνη τώρα δίχως φόβο και ευγενικά την (εδώ…) ζωή του.

      Μάς υποβάλλουν ήδη τα πρώτα λόγια, ότι παρίστατο «ο ίδιος» ο Φαίδων, ότι αφηγείται ως αυτόπτης μάρτυς, και διατρέχει μια αισθητή ένταση την ‘απόσταση’ ανάμεσα σ’ αυτήν τη μαρτυρία και τη σύντομη, και φαινομενικά τόσο αντικειμενική δήλωση, πως «ήταν, νομίζω, άρρωστος ο Πλάτων» (59 Β). Δεν ονομάζεται άσκοπα με το όνομα του ωραίου και νεαρού Φαίδωνα ο διάλογος περί θανάτου. Συνδέει μια ‘ηρακλείτια’ ‘ενταση τον έρωτα και τον θάνατο. Και μπορούμε να σκεφθούμε το κρίσιμο εκείνο σημείο τού διαλόγου, όπου δεν γνωρίζουμε αν θα ζήση ή θα πεθάνη, αν θα βρή δηλ. ή θα χάση το νόημα της ζωής και του θανάτου ο διάλογος. Αγγίζει τότε ο Σωκράτης στα ωραία του μαλλιά αυτόν που κάθεται στα πόδια του, και μοιάζει να ζωντανεύη ξανά αυτό το άγγιγμα του πλησιέστερου απ’ όλους – «το γήινο σώμα σου, αυτό το ‘στενό’ ιερό και άδυτο (της ψυχής σου…)» – τον λόγο (Logos) που κινδυνεύει. Για να μεταφέρη κατόπιν αυτός ο ίδιος έρως, που πλησίασε εκείνον που πεθαίνει, το μήνυμα του θανάτου προς την ζωή στα πέρατα: αφηγείται στη Φλεία (την «εύκαρπη γη»…) για τις τελευταίες ώρες τού Σωκράτη ο Φαίδων. Μεταθέτοντας έτσι αυτόν τον διάλογο-πλαίσιο έξω απ’ την Αθήνα ο Πλάτων, έχει τη δυνατότητα να ‘συγκρατήση’ πράγματα, που δεν θα μπορούσαν σχεδόν να ειπωθούν, ως γενικώς γνωστά, ανάμεσα στους Αθηναίους. Ενώ φανερώνεται ταυτόχρονα και η επίδραση του μεγάλου συμβάντος, που εξαπλώνεται, σε αναπτυσσόμενους κύκλους, πέρα απ’ την Αθήνα. Η Φλεία είναι ένα ‘σκαλοπάτι’ στον δρόμο ανάμεσα στην Αθήνα και τον πέρα κόσμο, ανάμεσα στην Αθήνα και την Έλιδα κατ’ αρχάς, την πατρίδα τού Φαίδωνα, όπου και θα μεταδώση στη δική του ‘Ελίδεια’ σχολή τη σωκρατική παράδοση. Και δεν είναι καθόλου συμπτωματικό επίσης το ότι είναι ένας πυθαγόρειος ο Εχεκράτης, που ‘υποδέχεται’ πρώτος την αναγγελία, και ότι είναι γνωστή επίσης ως έδρα μιας πυθαγόρειας κοινότητας η Φλεία. Έτσι θα είχε ‘φανταστή’ τον ‘κύκλο’ γύρω απ’ τον Εχεκράτη ένας σύγχρονός του αναγνώστης, παρ’ όλο που είναι επίσης αξιοσημείωτο το πόσο λίγο, ή και καθόλου, χαρακτηρίζει αυτήν την ανθρώπινη ομάδα ο Πλάτων. Συνιστά ωστόσο μια ‘βαθμίδα’ ανάμεσα στη συνήθη κατανόηση και τον Σωκράτη -Πλάτωνα ο Εχεκράτης, την ίδια εκείνη ‘βαθμίδα’ που αντιπροσωπεύεται απ’ το ζευγάρι Σιμμία και Κέβη στον κυρίως διάλογο: η πυθαγόρεια διδασκαλία περί ψυχής και τα μαθηματικά ως προπαίδευση (Propädeutik) για την πλατωνική γνώση. Και είναι μόνο θέμα ‘τάξης’, ότι ασκούν οξύτερην αντίσταση οι φιλοσοφικά προετοιμασμένοι στον διάλογο. Γιατί βοηθούν ακόμα κι έτσι στο να εκπληρώση το φιλοσοφικό του έργο ο Σωκράτης.

      Η δίκη, για την οποίαν έχουν ήδη ακούσει στη Φλεία (58 Α), μας φέρνει πάλι στον νου την «Απολογία», στην οποία και φανέρωσε ήδη, σ’ ένα πρωιμότερο στάδιο του έργου του, το ίδιο πράγμα ο Πλάτων: τον φιλόσοφο και την ύπαρξή του μπροστά στην τελευταία απόφαση. Η «Απολογία» κορυφώθηκε στην πεποίθηση, ότι είναι «καλός» ο θάνατος, όταν είναι κάποιος  ο ίδιος «καλός», θεμελιώνοντάς το, σαν να ‘γλιστρούσε’ τρόπον τινά πάνω απ’ τη σοβαρότητα της ερώτησης, στο ότι μάς περιμένει είτε ένας ύπνος δίχως όνειρα μετά τον θάνατο, είτε όμως η συνέχιση της φιλοσοφούσας, της μόνης άρα άξιας να ζήση κανείς ζωής, που δεν τελειώνει άρα με τον θάνατο, αλλά γίνεται ίσως και καλύτερη  (( ! )) . Αυτό ειπώθηκε για τη ‘δημοσιότητα’, για το μεγάλο ακροατήριο του δικαστηρίου. Θα διαμορφώση όμως τώρα σ’ ένα καινούργιο ‘μέσον’ αυτήν τη θεώρηση ο «Φαίδων». Αυτό που κρυβόταν ακόμα πίσω απ’ την απλή λέξη «καλός» στην «Απολογία», δηλώνεται εδώ κατηγορηματικά ως το βασίλειο των Ιδεών. Και η ‘άποψη’, ότι συνεχίζεται στον Άδη η ζωή τού φιλοσόφου, η αναζήτηση δηλ. του Καλού (και Αγαθού…), η ‘άποψη’ ότι δεν μπορεί να βλαφθή από έξω ο αγαθός, εμπεδώνεται τώρα στη γνώση, ότι ανήκει πράγματι κατά την ουσία της σε κείνον τον κόσμο τών αιωνίων μορφών, του αληθινού Είναι, του Αγαθού (Agathon) και της ‘μεταφυσικής’ η ψυχή. Όποιος βλέπει δογματικές ‘επιδείξεις’ προς υποστήριξη μιας παιδικής ελπίδας στις «αποδείξεις περί αθανασίας» τού «Φαίδωνα», πρέπει να δεχθή πως μιλά ένας άλλος, ο «ιστορικός» Σωκράτης, σε αντίθεση προς τον «πλατωνικό» τού «Φαίδωνα», στην «Απολογία». Κι απέναντι σ’ αυτό θα δείξουμε εδώ τουλάχιστον αυτό και μόνο, το πόσο λίγο παρακολουθούν τις υποδείξεις τού ίδιου του Πλάτωνα εκείνοι που αναζητούν ‘δόγματα’, ώστε να μη μας επιτρέπεται να ‘συμπεράνουμε’ τίποτα το ‘παγιωμένο’ και ‘ισοπεδωτικό’ απ’ αυτόν τον όψιμο διάλογο.

      Η σκέψη τής δίκης συνδέει λοιπόν τον «Φαίδωνα» με το προηγούμενο έργο τού Πλάτωνα. Ταυτόχρονα αντηχεί όμως ένας ήχος μέσα στον διάλογο, που τον διαπερνά απ’ άκρη σ’ άκρη. Οι φίλοι συγκεντρώνονται στην αυλή τού δικαστηρίου, δίπλα ακριβώς στη φυλακή (59 D). Και πρόκειται για ένα ιστορικό σίγουρα γεγονός. Θα άξιζε ωστόσο καν να αναφερθή, αν δεν ανακαλούσε ταυτόχρονα την ανάμνηση της δίκης, όπως και κατηγορηματικά συμβαίνει; «Εκεί όπου και έλαβε χώρα το δικαστήριο». Κι όταν αρχίση να μιλά κατόπιν ο Σωκράτης, ‘βλέπει’ με έναν σοβαρά αστείο τρόπο τούς δικαστές του σ’ αυτούς που τώρα τον παρακολουθούν, μπροστά στους οποίους και ελπίζει να απολογηθή με μεγαλύτερη επιτυχία απ’ ό,τι σε κείνους τούς πραγματικούς δικαστές (63 ΒΕ. 69 DE)! Για να διατηρηθή μάλιστα μέχρι τέλους αυτή η αντίθεση. Γιατί όταν αποφασίζουν στο τέλος τού μύθου τού επέκεινα για τον άδικο θάνατο, αλλά και για κείνον «που καθαρίστηκε επαρκώς με την αληθινή φιλοσοφία» οι δικαστές τού Άδη (113 Ε – 114 C), δεν χρειάζεται να σκεφτούμε καν την «Απολογία», που επικαλείται τούς γνήσιους μετά θάνατον δικαστές μπροστά στους προσωρινούς, για να αναγνωρίσουμε το πώς είναι συνεχώς παρούσα αυτή η αντίθεση στο πνεύμα τού Πλάτωνα.

     Μόνον έξω απ’ την Αθήνα μπορούσε να μιλήση κανείς τόσο διεξοδικά για τις συνθήκες, που καθυστερούσαν την εκτέλεση του Σωκράτη. Ήθελε άραγες να διασώση απλώς ως ιστορικός τα πραγματικά γεγονότα ο Πλάτων; Γιατί όμως να επιστρέφη στην προϊστορία τού εθίμου; Στο ότι «έσωσε» αλλά και «σώθηκε» ο Θησέας, και στο ότι ήταν ο Απόλλων ο «σωτήρας»; Όταν εισερχόμαστε μετά στη φυλακή, μαθαίνουμε για τον ύμνο (Hymnus) που συνέθεσε ο Σωκράτης στον Απόλλωνα. Ο ύμνος στον θεό και η φιλοσοφική ζωή αντικαθρεφτίζονται ειρωνικά ως η διπλή υπακοή, με την οποίαν και ανταποκρίθηκε στο ονειρικό κάλεσμα «να ασκή τη μουσική τέχνη» ο Σωκράτης. Δεν πρέπει να φανερωθή λοιπόν ως ο μεγάλος ύμνος στον Απόλλωνα η φιλοσοφική ζωή, τον οποίον Απόλλωνα και (θεωρούσε πως…) υπηρετούσε με την παιδαγωγική του δράση ο Σωκράτης; Κι αν θελήσουμε να δούμε την αφήγηση και μόνον ενός πραγματικού γεγονότος σ’ αυτήν την ιστορία τού ονείρου και του ύμνου, θα αρνηθούμε την απολλώνεια πνοή που διατρέχει ολόκληρο το επεισόδιο (Episode) ανάμεσα στο δεύτερο και το τρίτο επίπεδο του διαλόγου (84 Ε κ.ε.). Γιατί είναι ο Απόλλων τον οποίον και υπηρετεί μαζί με τους κύκνους που τραγουδούν ο Σωκράτης. Κι όπως τραγουδούν πιο ωραία από ποτέ πριν πεθάνουν αυτοί οι κύκνοι, επειδή θα ‘φτάσουν’ ακριβώς στον θεό, τον οποίον και υπηρετούν, έτσι ελπίζει και ο Σωκράτης για το δικό του μέλλον κοντά στον ίδιον ‘κύριο’, στον οποίον και έχει αφιερωθή (ιερός τού αυτού θεού). Γίνεται επίκληση έτσι ευθύς εξαρχής στον Απόλλωνα, θεό τής σωτηρίας, της προφητείας και της μουσικής, φύλακα δηλ. της πιο υψηλής τάξης και νομιμότητας, ώστε να τον θεωρούμε μέχρι τέλους παρόντα.

      Για τη μουσική ως αλληγορία ανθρώπινης και πολιτικής τάξης, και για τον Απόλλωνα ως προστάτη θεό και των δυό ‘περιοχών’ έχει ήδη μιλήσει, αλησμόνητα, ο Πίνδαρος. Και θυμόμαστε επίσης, πόσο συχνή είναι η αφήγηση για τον Απόλλωνα και τους κύκνους που τραγουδούν στη μυθική βιογραφία τού Πλάτωνα. Όπου και γεννά τον ίδιον τον Πλάτωνα ο Απόλλων· θυσιάζουν, στον Υμηττό, στον Πάνα, στις Νύμφες και στον Απόλλωνα οι γονείς τού Πλάτωνα, και γεμίζουν στο μεταξύ μέλισσες το στόμα τού παιδιού με μέλι. Ο δε Σωκράτης ονειρεύεται τη νύχτα, πριν γίνει ο Πλάτων μαθητής του, πώς καταφεύγει στα γόνατά του ένας άπτερος νεαρός κύκνος, και πώς πετά μετά με τα φτερά του και τραγουδώντας μακριά του. Ο ίδιος ο Πλάτων θα ονειρευτή πεθαίνοντας, ότι είναι ένας τραγουδιστής κύκνος που πετά από δέντρο σε δέντρο, και που κανένας κυνηγός δεν μπορεί να τον σκοτώση· και ο πυθαγόρειος Σιμμίας θα εξηγήση ως εξής αυτό το όνειρο: θα προσπαθήσουν όλοι οι άνθρωποι να αντιληφθούν τις σκέψεις τού Πλάτωνα, αλλά θα προσαρμόση ο καθένας στην ίδια τη δική του σκέψη την εξήγηση. (Κάτι που ισχύει μέχρι και σήμερα).

    ( συνεχίζεται )

Giovanni Reale - ΠΛΑΤΩΝ (42)

 Συνέχεια από: Σάββατο 5 Ιουλίου 2025

Giovanni Reale 

ΠΛΑΤΩΝ

VΙI

Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΟΥ «ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΠΛΟΥ» ΚΑΙ Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ ΤΟΥ ΝΟΗΤΟΥ ΜΕΤΑΑΙΣΘΗΤΟΥ ΟΝΤΟΣ

Η θεωρία των «Ιδεών» και η διδασκαλία των «Πρώτων και Υπέρτατων Αρχών»

Οι Πρώτες Αρχές πάνω από τις Ιδέες: το Έν και η Δυάδα.

ΛΟΙΠΟΝ, ΑΝ ΤΟ ΝΑ ΕΞΗΓΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ, για τη νοοτροπία των Ελλήνων γενικά και του Πλάτωνα ειδικότερα, σήμαινε «να τα ενοποιεί», τίθεται το εξής πρόβλημα: στον βαθμό που οι Ιδέες εξηγούν τα αισθητά ενοποιώντας τα σύμφωνα με καθεμιά τους, οι ίδιες, καθόσον παρουσιάζονται ως μία πολλαπλότητα, έστω και σε μετααισθητό επίπεδο, έχουν ανάγκη από μία περαιτέρω ενοποίηση.

Καθίσταται, επομένως, αναγκαία μία μεταφυσική εξήγηση σε δεύτερο επίπεδο. Όπως η σφαίρα της πολλαπλότητας του αισθητού κόσμου εξαρτάται από τη σφαίρα του κόσμου των Ιδεών, κατά ανάλογο τρόπο, η σφαίρα της πολλαπλότητας των Ιδεών εξαρτάται από μία περαιτέρω σφαίρα πραγματικότητας από την οποία απορρέουν οι ίδιες οι Ιδέες. Αυτή η σφαίρα αποτελείται από τις πρώτες και υπέρτατες Αρχές, και η μεταφυσική έρευνα αυτών των Πρώτων Αρχών μπορεί κάλλιστα να ονομαστεί πρωτολογία. Η διδασκαλία των Ιδεών και η θεωρία των Αρχών αποτελούν, επομένως, δύο διακριτά επίπεδα θεμελίωσης, δύο διαδοχικά επίπεδα της μεταφυσικής έρευνας, δύο σταθμούς του «δεύτερου πλου». Ακριβώς αυτός ο δεύτερος σταθμός της «δεύτερου πλου» είναι εκείνος που ο Πλάτων θεώρησε ως την πραγματεία εκείνων των «πραγμάτων μεγαλύτερης αξίας», τα οποία ο φιλόσοφος ως τέτοιος δεν καταγράφει γραπτώς και τα κρατά για την προφορική διαλεκτική. Και ενώ στα γραπτά του μίλησε επανειλημμένα για τη διδασκαλία των Ιδεών, για τις Πρώτες Αρχές έκανε μόνο νύξεις και υπαινιγμούς, με διασταυρούμενα μηνύματα, τα οποία μόνο εκείνοι που γνώριζαν αυτές τις διδασκαλίες από άλλη οδό ή πηγή θα μπορούσαν να κατανοήσουν, και που ακόμη κι εμείς, με την ανάκτηση της έμμεσης παράδοσης περί των «άγραφων δογμάτων», μπορούμε να αρχίσουμε να κατανοούμε εκ νέου.

Ο Σέξτος Εμπειρικός, αντλώντας από μία αναφορά εμπνευσμένη ακριβώς από τις προφορικές παραδόσεις του Πλάτωνα, δηλαδή από μία πηγή που ενημέρωνε σχετικά με τα «άγραφα δόγματα», δηλώνει ρητά:

Ας εξετάσουμε, για παράδειγμα, πώς οι Ιδέες, που κατά τον Πλάτωνα είναι ασώματες, προϋπάρχουν των σωμάτων, και πώς κάθε πράγμα που γεννάται, γεννάται βάσει της σχέσης του με αυτές. Όμως, παρ’ όλα αυτά, δεν προκύπτουν ως πρώτες αρχές των πραγμάτων, από τη στιγμή που καθεμία Ιδέα, όταν θεωρείται μεμονωμένα, λέγεται ότι είναι μία, ενώ όταν θεωρείται μαζί με μία άλλη ή περισσότερες άλλες, λέγεται δύο, τρεις, τέσσερις· ώστε πρέπει να υπάρχει κάτι που είναι ακόμη υπεράνω της πραγματικότητάς τους, δηλαδή ο αριθμός, με τη συμμετοχή στον οποίο το ένα, το δύο, το τρία ή ένας μεγαλύτερος αριθμός αποδίδεται σε αυτές.(Σέξτος Εμπειρικός, Κατά των μαθηματικών, X 258.)

Ο Αλέξανδρος ο Αφροδισιεύς γράφει:

Οι Ιδέες είναι αρχές των άλλων πραγμάτων, ενώ των Ιδεών, που είναι αριθμοί, αρχές είναι οι αρχές των αριθμών· και τις αρχές των αριθμών έλεγε πως είναι η μονάδα και η δυάδα.(Αλέξανδρος ο Αφροδισιεύς, Σχόλιο στη Μεταφυσική του Αριστοτέλη, σ. 56, 6-9 Hayduck)

Ας αφήσουμε προς το παρόν το πρόβλημα των «αριθμών» και της σύνδεσης των Ιδεών με τους αριθμούς, για το οποίο θα μιλήσουμε στο επόμενο κεφάλαιο, και ας διαβάσουμε ακόμη ένα καθοριστικό απόσπασμα του Αριστοτέλη:

Είναι φανερό ότι ο Πλάτων χρησιμοποίησε δύο μόνο αιτίες: τη μορφική και την υλική. Διότι οι Ιδέες είναι μορφικές αιτίες των άλλων πραγμάτων, και το Έν είναι η μορφική αιτία των άλλων Ιδεών. Και στο ερώτημα ποια είναι η ύλη που έχει λειτουργία υποκειμένου, για την οποία προορίζονται οι Ιδέες στον τομέα των αισθητών, και για την οποία προορίζεται το Έν στον τομέα των Ιδεών, αυτός απαντά ότι είναι η Δυάδα, δηλαδή το μέγα και το μικρό. Επιπλέον, ο Πλάτων απέδωσε την αιτία του Αγαθού στο πρώτο από τα στοιχεία του και απέδωσε την αιτία του Κακού στο άλλο.(Αριστοτέλης, Μεταφυσική, Ι 6, 988 α 8-15)

Οι διαπιστώσεις αυτές είναι, εκ πρώτης όψεως, βέβαια κρυπτικές, αλλά, όπως θα δούμε, έχουν ένα πολύ συγκεκριμένο και βαθύ νόημα.

Πριν τις αποσαφηνίσουμε, ωστόσο, είναι σκόπιμο να διευκρινίσουμε αμέσως ότι ο ίδιος ο Πλάτων, στις σελίδες όπου παρουσιάζει τον «δεύτερο πλου» του, λέει ότι η θεωρία των Ιδεών δεν αποτελεί την τελική εξήγηση, και ότι πρέπει να γίνει ένα ακόμη βήμα, και να δοθεί λογαριασμός για το αξίωμα των Ιδεών με ένα περαιτέρω κατάλληλο αξίωμα, προσδιορίζοντας μάλιστα ότι ο φιλόσοφος πρέπει να το κάνει αυτό.

Αξίζει να διαβάσουμε τα τρία αποσπάσματα από τον Φαίδωνα, που είναι πραγματικά καθοριστικά, καθώς αποτελούν την αδιαμφισβήτητη απόδειξη της ανάγκης να ληφθούν πολύ σοβαρά υπόψη οι «αυτομαρτυρίες» του Φαίδρου και της Επιστολής Ζ΄, και επομένως η ανάγκη να επικληθούν ως «βοήθεια» οι μαρτυρίες για τα «άγραφα δόγματα» των μαθητών, για να διαβαστούν και να κατανοηθούν σε βάθος τα γραπτά του Πλάτωνα.

Στο πρώτο απόσπασμα λέγεται:

Αν, λοιπόν, κάποιος ήθελε να σταματήσει στο ίδιο το αξίωμα [δηλ. στο αξίωμα των Ιδεών], θα τον άφηνες να μιλήσει και δεν θα του απαντούσες έως ότου να έχεις εξετάσει όλες τις συνέπειες που απορρέουν από αυτό, για να δεις αν αυτές συμφωνούν ή όχι μεταξύ τους· και όταν, στη συνέχεια, πρέπει να δώσεις λόγο για το ίδιο το αξίωμα [δηλ. το αξίωμα των Ιδεών], θα έπρεπε να το εξηγήσεις ακολουθώντας την ίδια μέθοδο, δηλαδή θέτοντας ένα περαιτέρω αξίωμα, εκείνο που σου φαίνεται το καλύτερο μεταξύ εκείνων που είναι τα υψηλότερα, προχωρώντας σταδιακά έως ότου καταλήξεις σε κάτι επαρκές [δηλ. έως ότου καταλήξεις στις πρώτες και υπέρτατες αρχές]. (Φαίδων, 101 D-E)

Στο δεύτερο απόσπασμα επαναβεβαιώνεται:

Και δεν θα μπερδευτείς, όπως κάνουν εκείνοι που για όλα τα πράγματα συζητούν υπέρ και κατά, και που θέτουν σε αμφισβήτηση, ταυτόχρονα, την αρχή και τις συνέπειες που απορρέουν από αυτή, αν θέλεις να ανακαλύψεις κάτι από τα όντα. Διότι γι’ αυτό δεν μιλούν και δεν μεριμνούν, επειδή αυτοί, με τη σοφία τους, μολονότι ανακατεύουν τα πάντα, είναι το ίδιο ικανοί να ευχαριστούν τον εαυτό τους. Εσύ, όμως, αν είσαι φιλόσοφος, θα κάνεις, πιστεύω, αυτό που λέω. (Φαίδων, 101 E-102 A)

Και σαν να μην έφτανε αυτό, ολόκληρη η επιχειρηματολογική διαδικασία του διαλόγου, η οποία βασίζεται ακριβώς στα αξιώματα των Ιδεών, καταλήγει επαναβεβαιώνοντας την έννοια, με τρόπο πραγματικά εντυπωσιακό, ως εξής:

Ακόμη και τα αξιώματα που προηγουμένως θέσαμε [δηλ. τα αξιώματα των Ιδεών], ακόμη κι αν σε εσάς φαίνονται αξιόπιστα, θα πρέπει παρ’ όλα αυτά να επανεξεταστούν με μεγαλύτερη ακρίβεια. Και αν τα εμβαθύνετε όπως αρμόζει [δηλ. φθάνοντας στη διδασκαλία των αρχών], όπως πιστεύω, θα τα κατανοήσετε στον βαθμό που είναι δυνατό για έναν άνθρωπο να τα κατανοήσει. Και, αν αυτό σας γίνει σαφές, τότε δεν θα πρέπει να αναζητήσετε τίποτε άλλο πέραν αυτού.(Φαίδων, 107 B.)

Συνεπώς, ακριβώς στις σελίδες όπου ο Πλάτων εισάγει τη συστηματική συζήτηση των Ιδεών, λέει, πέρα από κάθε αμφιβολία, ότι αυτές δεν είναι οι πρώτες αιτίες: παρότι είναι οι αιτίες των σωμάτων, δεν είναι οι υπέρτατες αιτίες, δεν είναι οι πρώτες και υπέρτατες αρχές των όντων.

Η ΙΔΕΑ ΤΟΥ ΑΓΑΘΟΥ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ (1)

                         HANS – GEORG GADAMER

          (DIE IDEE DES GUTEN ZWISCHEN PLATO UND ARISTOTELES)

Η ΙΔΕΑ ΤΟΥ ΑΓΑΘΟΥ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ
Διάλεξη στις 10.1.1976
(Heidelberg 1978 – Carl Winter, Universitӓtsverlag)

Εισαγωγικό σημείωμα

         Ξεκινάμε σήμερα, συν Θεώ, ένα καινούργιο κείμενο, τη μετάφραση της διάλεξης «Η Ιδέα τού Αγαθού ανάμεσα στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη» τού Hans – Georg Gadamer, του καλύτερου και πιο ‘ελεύθερου’ ίσως μαθητή τού Heidegger. Με την, εκ των πραγμάτων, πεποίθηση ότι θα κατανοήσουμε καλύτερα και βαθύτερα τί είναι στην πραγματικότητα η αληθινή ‘φιλοσοφία’, που ξεκίνησε με τον Σωκράτη στην αρχαίαν Ελλάδα προς όφελος όλης τής ‘οικουμένης’. «Όστις θέλει…», λέει και ο Χριστός, και «Ζητείτε και ευρήσετε…», ενώ θυμόμαστε και τα λόγια τού αγίου Γρηγορίου τού Θεολόγου, που λέει σ’ ένα σημείο: «Κι εμείς φιλόσοφοί εσμεν…», τιμώντας εκείνους που έφτασαν με τον λόγο ένα ‘βήμα’ πριν τον αληθινό Θεό…

Πρόλογος

Ο Χέγκελ αντιλήφθηκε βέβαίως ως πνευματικά όμοιον τον θεωρητικό χαρακτήρα τής διδασκαλίας τών Ιδεών στον Πλάτωνα και της οντολογίας τής ουσίας στον Αριστοτέλη, και είναι κατ’ αυτήν την έννοια και ο πρώτος που φανέρωσε στη σύγχρονην εποχή το διαμορφωμένο απ’ τον Αριστοτέλη, και εξελιγμένο με τον ‘νεοπλατωνισμό’ και τη χριστιανικήν παράδοση ‘πλαίσιο’ για την πλατωνική διδασκαλία τών Ιδεών. Και δεν μπορούμε και να πούμε, πως δεν θα επηρέαζε διαρκώς και την (μετέπειτα…) φιλοσοφικο-ιστορική έρευνα. Του οφείλουν λοιπόν, τόσο καλοί αριστοτελιστές όπως ο Trendelenburg ή ο Eduard Zeller, πολλά, γιατί ήταν πάνω απ’ όλα και ο πρώτος που ‘αποκάλυψε’ τη φιλοσοφική σημασία τών ‘εσωτερικών’ (‘esoterisch’) και ‘διαλεκτικών’ διαλόγων τού Πλάτωνα. Η ενεργητική όμως ενότητα, την οποία και συμπεριλαμβάνει η πλατωνικο-αριστοτελική φιλοσοφία τού Λόγου (Logos), που δεν έμεινε ούτε αυτή κρυφή και για τον Χέγκελ, δεν εκτιμήθηκε, όπως μου φαίνεται, στη συνέχεια και μέχρι σήμερα ακόμη, αρκετά.

Κι αυτό οφείλεται σε διάφορους λόγους. Υπήρξε βέβαια στ’ αλήθεια ένας μυστικός και ανομολόγητος ‘χεγκελιανισμός’ πίσω απ’ τις νέο-καντιανές ερμηνείες τού Πλάτωνα απ’ τον Cohen, τον Natorp και όσους τούς ακολούθησαν (Cassirer, N. Hartmann, Hὂnigswald, Stenzel). Για την ίδια όμως τη συνείδηση αυτής τής γενιάς ερευνητών βρισκόταν αποκλειστικά ο Πλάτων και καθόλου ο Αριστοτέλης μπροστά στην κριτικο-ιδεαλιστική πρόθεσή τους. Εμπόδιο δε σε μια πλήρη ανάπτυξη των χεγκελιανών θεωριών στεκόταν παντελώς, η δογματική απ’ τη μια ‘υπερ-ποίηση’ την οποία υπέστη απ’ τον κυρίαρχο στο ‘καθολικό’ (‘λατινικό’…) στρατόπεδο νεο-θωμισμό ο Αριστοτέλης, αλλά και η από παλιά κληρονομημένη εχθρότητα της σύγχρονης φυσικής επιστήμης ενάντια στην αριστοτελική φυσική τελεολογία και την ιδεαλιστική φιλοσοφία τής φύσης. Προσετέθη δε και η εντελώς ΄προβοκατόρικη’ εκτροπή τής νεοκαντιανής ερμηνείας τού Πλάτωνα, και ιδίως εκείνης τού Paul Natorp, που συνέδεσε, ενάντια στο ελληνικό κείμενο, τον Πλάτωνα με τον Γαλιλαίο, χωρίς καμμιάν ‘ευαισθησία’ για τις ιστορικές διαφορές, ερμηνεύοντας ως ‘νόμο της φύσης’ την ‘Ιδέα’. Μέσα απ’ αυτή την ιδεαλιστικο-νεοκαντιανή εξήγηση του Πλάτωνα, δεν μπορούσε παρά να εμφανιστή ως μια παράλογη παρεξήγηση η αριστοτελική κριτική στον ‘δάσκαλό’ του (ο Αριστοτέλης παρεξηγούσε τον Πλάτωνα!...). Η συνέπεια ήταν να παραγνωρισθή (να αγνοηθή…) περαιτέρω η πλατωνικο-αριστοτελική ενότητα ενέργειας και επίδρασης, και να υπάρξη σοβαρώτατο εμπόδιο στην πλήρην πρόσληψη της ελληνικής κληρονομιάς στη δική μας φιλοσοφική σκέψη. Γίνονταν μάλιστα εντελώς τετριμμένες και απλοϊκές αντιπαραθέσεις, όπως «Πλάτων ο ιδεαλιστής» και «Αριστοτέλης ο ρεαλιστής», γενικώς αποδεκτές, που μαρτυρούσαν όμως στην πραγματικότητα μιαν αληθινή άβυσσο συνειδητο-ιδεαλιστικής προκατάληψης. Δεν ήταν δε, ακόμα και το εμπνευσμένο απ’ τον Χέγκελ ‘πλαίσιο’, κατά το οποίο δεν ‘θεωρούσε’ ακόμα το Απόλυτο ως πνεύμα, ζωή και αυτοσυνείδηση η ελληνική σκέψη, κατάλληλο για να εκτιμηθή σωστά η θεμελιακή της σημασία για τη νεώτερη φιλοσοφία.

Ακόμα κι όταν αναζητούσα κι εγώ ο ίδιος, παρακινημένος απ’ την απεξάρτηση του Nicolai Hartmann απ’ τον νεοκαντιανό ιδεαλισμό, να ‘διεισδύσω’ στην αριστοτελική σκέψη, όπου και αποδεικνυόταν πολύτιμη η βοήθεια της γαλλικής και της αγγλικής έρευνας (οι Robin, Taylor, Ross, Hardie και προπάντων ο ασύγκριτος Hicks), έλειπαν πολλά για να θεωρήση κανείς την ενότητα της φιλοσοφίας τού Λόγου, που ξεκίνησε (κάποτε…) με το σωκρατικό ερώτημα και παρήκμασε (μεν…) γρήγορα στην εποχή μετά τον Αριστοτέλη, έχοντας ωστόσο μόνιμα προσδιορίσει την σύνολη εννοιολογική δυνατότητα της δυτικής σκέψης. Η συνάντησή μου με τον Heidegger υπήρξε τότε αποφασιστική για μένα. Ο Heidegger είχε εξίσου ‘διεξέλθει’ την ‘καθολική’ (‘λατινική’…) παράδοση του αριστοτελισμού όσο και τον νεοκαντιανισμό, και είχε ‘χαλυβδώσει’ με τη λεπτομερειακή τέχνη τών εννοιών του Husserl την επιμονή του και τη θεωρητική δύναμη, που είναι απαραίτητες για να φιλοσοφήση κανείς με τον Αριστοτέλη – και για δες: υπήρχε (ξαφνικά…) εκεί ένας συνήγορος του Αριστοτέλη, που ξεπερνούσε κατά πολύ όλες τις παραδοσιακές απόψεις τού αριστοτελισμού, του θωμισμού, ακόμα και του χεγκελιανισμού σε αμεσότητα και φαινομενολογική φρεσκάδα. Σχεδόν τίποτα δεν έχει γίνει απ’ αυτά μέχρι τώρα γνωστό. Επενεργούσε όμως στην ακαδημαϊκή διδασκαλία, και από εκεί προσδιορίστηκε και ο δικός μου δρόμος. Όταν δημοσίευσα δε το πρώτο μου βιβλίο, τη «Διαλεκτική ηθική τού Πλάτωνα», κατέστη προφανής, στο πεδίο τής πρακτικής τουλάχιστον φιλοσοφίας, η σύγκλιση για μένα, των ‘διανοητικών’ προθέσεων του Πλάτωνα με τη διάκριση των εννοιών στον Αριστοτέλη.

Ένα πράγμα μάς παρέπεμπε τότε πέρα απ’ την περιορισμένη συνάφεια προβλημάτων τής πρακτικής φιλοσοφίας: το μεθοδικό πρόβλημα, ότι διέσωζε σε μας δυό τόσο ανόμοια πράγματα η παράδοσή μας, όπως ήταν οι Διάλογοι που συνέταξε ο Πλάτων και τα κατεγραμμένα απ’ τον Αριστοτέλη ‘γραπτά εργασίας’, κι ότι ούτε διαθέτουμε μιαν αυθεντική, θεωρητική επεξεργασία τών πλατωνικών διδασκαλιών, ούτε και μπορούμε να διαβάσουμε, αντίστροφα, τα αριστοτελικά κείμενα που είχε (ο ίδιος ο Αριστοτέλης…) δημοσιεύσει. Κι ότι είμαστε υποχρεωμένοι να αντιπαραθέτουμε μόνιμα λοιπόν το ανόμοιο προς το ανόμοιο. Η φαινομενολογική (ωστόσο…) περιγραφική τέχνη, που μπόρεσα λιγάκι να διδαχθώ κοντά στον Husserl και τον Heidegger, με βοήθησε να ανταπεξέλθω ως προς αυτή την μεθοδική δυσκολία στις πρώτες μου προσπάθειες. Γιατί δεν μπορεί να αξιώση ούτε η μιμητική μορφή τών Διαλόγων ούτε η μορφή πρωτοκόλλων τών αριστοτελικών κειμένων μιαν αυθεντία απέναντι στην αντικειμενικήν ερμηνεία, που στηρίζεται (βέβαια…) πάνω σ’ αυτά.

Πέρασε στο μεταξύ σχεδόν μισός αιώνας. Και το μεθοδικό πρόβλημα οξύνθηκε από μιαν ορισμένη άποψη και απ’ τις δυό πλευρές: απ’ την αριστοτελική πλευρά με τον Werner Jaeger και τη σχολή του, απ’ τη δε πλατωνική πλευρά πρόσφατα με τα μέλη τής σχολής στην Tȕbingen, που αποδέχθηκαν τις παροτρύνσεις προπάντων του Robin. Τα δε φιλοσοφικά ερεθίσματα που δέχθηκα εγώ απ’ την πλευρά μου απ’ τον Heidegger, με οδήγησαν ολοένα και περισσότερο στις περιοχές τής Διαλεκτικής, τόσο τής πλατωνικής όσο και της χεγκελιανής. Διδασκαλία δεκαετιών αφιερώθηκε στην επεξεργασία και τη ‘δοκιμασία’ αυτού, το οποίο και απεκάλεσα ενεργητική ενότητα του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη εδώ. Πίσω όμως κι απ’ αυτά υπήρχε η μόνιμη πρόκληση, που σηματοδοτούσε για μένα ο ιδιαίτερος τρόπος σκέψης τού Heidegger και η εξήγησή του ιδιαιτέρως τού Πλάτωνα, ως το αποφασιστικό (εκείνο…) βήμα στην κατεύθυνση να λησμονηθή το Είναι στη ‘μεταφυσική σκέψη’. Το πώς αναζητούσα δε να αντιμετωπίσω θεωρητικά αυτή την πρόκληση, το μαρτυρά η επεξεργασία τού πονήματός μου για μια φιλοσοφικήν ερμηνευτική (Hermeneutik) με ‘αλήθεια και μέθοδο’. Στο να παραμείνουν ωστόσο ‘ανοιχτά’ ως συνοδοιπόροι στον συνεχιζόμενον διάλογο για τη φιλοσοφία, τόσο η διαλογική (τέχνη…) τού Πλάτωνα όσο και η κοινή στον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη και τον Χέγκελ (( ! )) θεωρητική διάσταση, χρησιμεύουν και οι εξής σπουδές και μελέτες, που συνταιριάζουν και προς κάποια άλλα μικρά ‘λιθαράκια’, που τα συνέλεξα στο μεταξύ.

Πρόκειται για τις εξής εργασίες:

Για την προϊστορία τής μεταφυσικής (1950). Στο: Περί τού εννοιολογικού κόσμου τών προσωκρατικών – Zur Vorgeschichte der Metaphysik. In: Um die Begriffswelt der Vorsokratiker. 1968, Wiss. Buchgesellschaft Darmastadt, σ. 364 – 390.
Αρχαία ατομική θεωρία – Antike Atomtheorie (1935). Ό.π. σ. 512 – 533.
Ο Πλάτων και οι ποιητές (1934). Στο: Η διαλεκτική ηθική τού Πλάτωνα – Plato und die Dichter. In: Platos dialektische Ethik, 2η έκδ. 1968.
Η παιδαγωγική Πολιτεία τού Πλάτωνα (1941) – Platos Staat der Erziehung, ό.π.
Διαλεκτική και σοφιστική στην 7ην πλατωνικήν επιστολή (1962) – Dialektik und Sophistik im VII. platonischen Brief, ό.π.
Amicus Plato magis amica veritas (Φίλος ο Πλάτων και φιλτάτη η αλήθεια) (1968), ό.π.
Προηγούμενες μορφές σκέψης (1966). Στο: Μικρά κείμενα ΙΙΙ. – Vorgestalten der Reflexion. In: Kleine Schriften III 1972.
Ο Πλάτων και οι προσωκρατικοί (1964) – Platon und die Vorsokratiker, ό.π.
Η άγραφη διαλεκτική τού Πλάτωνα (1968) – Platons ungeschriebene Dialektik, ό.π.
Για το θεϊκό στην πρώιμη σκέψη τών Ελλήνων (1970) - Ȕber das Gȍttliche im frȕhen Denken der Griechen, ό.π.
Υπάρχει η ύλη; Μια μελέτη για τη διαμόρφωση (αυτής…) τής έννοιας στη φιλοσοφία και την επιστήμη – Gibt es die Materie? Eine Studie zur Begriffsbildung in Philosophie und Wissenschaft. In: Convinium Cosmologicum. H. Hȍnl z. 70. Geb. Hrsg. v. A. Giannaras. 1973, Schwabe, Basel, σ. 93 – 109.
Η απόδειξη τής αθανασίας στον «Φαίδωνα» του Πλάτωνα. Στο: Πραγματικότητα και σκέψη – Die Unsterblichkeitsbeweise in Platons ‘Phaidon’. In: W. Schulz z. 60. Geb. Hrsg. v. H. Fahrenbach. 1973, Neske, Pfullingen, σ. 145 – 161.
Ιδέα και πραγματικότητα στον ‘Τίμαιο’ του Πλάτωνα – Idee und Wirklichkeit in Platos ‘Timaios’. 1974, Winter, Heidelberg (Sitzungsberichte d. Heidelberger Akademie der Wissenschaften).

Για την αρχή στον Ηράκλειτο. Στο: Είναι και ιστορικότητα – Vom Anfang bei Heraklit. In: Sein und Geschichtlichkeit. K. H. Volkmann – Schluck z. 60. Geb. Hrsg. v. I. Schȕssler u. W. Janke. 1974, Klostermann, Frankfurt/M. σ. 3 – 14.
Πλάτων και Χάιντεγκερ. Στο: Ο ιδεαλισμός και το παρόν του – Plato und Heidegger. In: Der Idealismus und seine Gegenwart. Festschrift fȕr Werner Marx z. 65. Geb. Hrsg. v. U. Guzzoni, B. Rang u. L. Siep. 1976, Meiner, Hamburg, σ. 166 – 175.
Φιλοσοφία και θρησκεία στην ελληνικήν αρχαιότητα – Philosophie und Religion im griechischen Altertum. In: Festschrift fȕr Wilhelm Anz, 1975, δεν έχει τυπωθή.

Παρουσίασα δυό φορές (θέματα…) απ’ αυτές τις μελέτες σε συνεδριάσεις τής Ακαδημίας τών Επιστημών στη Χαϊδελβέργη: στις 22. Ιουνίου 1974 και στις 10. Ιανουαρίου 1976 (πρβλ. και την επετηρίδα τής Ακαδημίας το 1974 και το 1976). Αυτό που παρουσιάζω δε τώρα εδώ είναι μια περαιτέρω επεξεργασία, στην οποία ελπίζω να προσθέσω κι άλλες (μου…) μελέτες. Αν και δεν πρόκειται να αποτελέση (ποτέ…), παρά μετά δυσκολίας ένα πραγματικό ‘Ολον. (( Όπως δεν απετέλεσε και η παρούσα (άλλωστε…) εργασία ένα Όλον, αναφερόμενη (απλώς…) σε μια σειρά από σταθμίσεις και παρατηρήσεις στο ερώτημα που τέθηκε. ))
Θα παρατηρήση (επίσης…) κανείς, ότι αναφέρομαι μόνο σποραδικά στη νεώτερη έρευνα, για την οποία δεν αισθάνομαι σε θέση να έχω μια περιεκτική γνώση. Ενώ είναι και οι προϋποθέσεις τής δικής μου ερμηνείας πάρα πολύ διαφορετικές απ’ τις προϋποθέσεις τής υπόλοιπης έρευνας. Ας αφήσουμε να θεωρηθή λοιπόν η παρούσα διάλεξη ως μια απόπειρα, να διαβαστούν μια φορά διαφορετικά οι Έλληνες κλασσικοί τής σκέψης, όχι μέσα απ’ την κριτική υπεροχή τού σύγχρονου και μοντέρνου, που πιστεύει πως βρίσκεται, κατέχοντας μιαν ατελείωτα εκλεπτυσμένη λογική, πέρα απ’ τους Αρχαίους, αλλά μέσα απ’ την πεποίθηση, ότι η ‘φιλοσοφία’ δεν είναι παρά μια εμπειρία τού ανθρώπου που μένει πάντα ίδια, χαρακτηρίζοντάς τον ως άνθρωπο, κι ότι δεν υπάρχει καμμιά πρόοδος, παρά μόνο συμμετοχή εκεί. Το ότι (μπορεί να…) ισχύη αυτό ακόμα και για έναν πολιτισμό, διαμορφωμένον όπως ο δικός μας απ’ την επιστήμη, ακούγεται μεν απίστευτο, μου φαίνεται ωστόσο αληθινό.

( συνεχίζεται )

 Αμέθυστος.

Η ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΣΤΟΝ ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟ(1) Τού John M. Rist.

   Η ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΣΤΟΝ ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟ

Τού John M. Rist.

Η επιθυμία είναι ένας όρος γενικός. Φυσιολογικά η σημασία της είναι ξεκάθαρη: αναφέρεται σε μία επιδίωξη, περισσότερο ή λιγότερο έντονη, η οποία στοχεύει στην απόκτηση αυτού που δέν κατέχεται.Απο την στιγμή που πολλές επιθυμίες έχουν την ροπή να γίνουν υπερβολικές πολύ γρήγορα, ο όρος προσλαμβάνει μία μειωτική σημασία και προσλαμβάνει πολύ συχνά την σημασία τού πόθου, όπως στην περίπτωση τού πόθου τής εξουσίας, τού χρήματος ή τού πόθου τής σεξουαλικής απολαύσεως τού σώματος κάποιου. Αυτό που όλες αυτές οι χρήσεις τού όρου "επιθυμία" φαίνονται να έχουν κοινό είναι το γεγονός ότι προϋποτίθεται, σωστά ή λανθασμένα, ότι η πραγματοποίηση κάθε ιδιαίτερης επιθυμίας,  θα προσφέρει ευχαρίστηση, ενώ η καταπίεσή της θα προκαλέσει έναν κάποιο βαθμό πόνου!

          Απο τήν μεταφυσική οπτική γωνία, η μορφή τής επιθυμίας η οποία ενδιαφέρει περισσότερο τούς Έλληνες και ιδιαιτέρως τήν πλατωνική παράδοση, είναι εκείνη η οποία ορίζεται σαν Έρως: μία επιθυμία δηλαδή γι'αυτό που είναι ωραίο, για το κάλλος! Μία τέτοια "ερωτική" επιθυμία, στην κοινή χρήση τής ελληνικής γλώσσας, μπορεί να κετευθυνθεί πρός οποιοδήποτε αντικείμενο, ακόμη και σ'αυτό που μπορεί να χαρακτηρισθεί με αυτόν τον όρο ακόμη και με μεταφορικό τρόπο όπως για παράδειγμα, η εξουσία ή ένα μπουκάλι κρασί, παρότι σ'αυτές τις περιπτώσεις η βασική σημασία λόγω τής οποίας η "εξουσία είναι ωραία", ή "το κρασί είναι ωραίο" επιτυγχάνεται εμμέσως μέσω τής ιδέας για την οποία αυτό που είναι "ωραίο" είναι κατά κάποιο τρόπο ενδογενώς καλό (κάλλος) : μία ιδέα, η οποία παρότι εκφράζεται μπορεί να καταλήξει α-νοητή, όπως στην περίπτωση τής εξουσίας ή τού κρασιού!

          Ο κύριος σκοπός και στόχος παρ'όλα αυτά τού έρωτος είναι η φυσική ομορφιά τού ανθρωπίνου σώματος, δηλαδή-τουλάχιστον πρωταρχικώς-αυτό που μπορεί να εμπνεύσει κατά κάποιο τρόπο την επιθυμία ενός προσώπου αρσενικού φύλου. Το αντικείμενο μιάς τέτοιας επιθυμίας μπορούσε να είναι τόσο οι γυναίκες όσο και οι άλλοι άνδρες (ή κατά προτίμησιν οι έφηβοι) ενώ ήταν συζητήσιμο εάν, εκτός τής Σαπφούς, οι γυναίκες μπορούσαν να έχουν μία "ερωτική" φύση. Το θέμα αυτό συζητήθηκε ενδελεχώς απο τον Πλούταρχο, τον 2ο αιώνα, ιδιαιτέρως λόγω τού γεγονότος ότι υπήρχε ο ισχυρισμός, ότι οι φιλόσοφοι ήταν, με κάποια θεία σημασία, "ερωτικοί", έτσι ώστε απο την στιγμή που μπορούν και οι γυναίκες να πραγματοποιήσουν την φιλοσοφία, όπως το ισχυρίζεται στην Πολιτεία ο Πλάτων και όπως βιωνόταν στην Ακαδημία του (όπως και αλλού) και αυτές θα έπρεπε να έχουν μία "ερωτική" φύση τουλάχιστον με αυτόν τον μεγαλειώδη τρόπο και για τον Πλούταρχο σε μερικές περιπτώσεις και με την κοινή σημασία. Έτσι ξεπερνώντας τήν "μεσογειακή" συνήθεια, ο Πλούταρχος συμπεραίνει πώς και οι σεβαστές γυναίκες μπορούν να είναι "ερωτικές".

          Ένα σταθερό στοιχείο τής προ ή μή-φιλοσοφικής σημασίας τού έρωτος, όπως αναπαρίσταται τόσο στα κείμενα λογοτεχνίας όσο και στα γκράφιτι που ζωγραφίζονται στα κτίρια των αρχαίων πόλεων όσο και των μοντέρνων, είναι το γεγονός ότι ο έρως δέν είναι μόνον μία Θεία και ανίκητη δύναμις (ανίκατε μάχαν λέει ο χορός τής Αντιγόνης τού Σοφοκλή), αλλά είναι και ένα είδος τιμωρίας που σε χτυπά. Οι Θείες δυνάμεις μπορούν να είναι τόσο επικίνδυνες όσο και δημιουργικές! Εάν ο έρως μπορεί να είναι τρομακτικός, το κάλλος, η ομορφιά την οποία κυνηγά και ψάχνει, είναι όμως μία έμπνευση. Ο Αθηναίος Ρήτωρ του IV αιώνος Υπερίδης αθώωσε μία πανέμορφη πελάτισσά του γδύνοντας την στην αίθουσα τού δικαστηρίου : Ποιός θα μπορούσε να καταδικάσει την Αφροδίτη;

          Αυτό είναι περίπου το πλαίσιο, το βάθος, στο οποίο υπεισέρχεται η φιλοσοφική παράδοση-μία παράδοση η οποία στο μεγαλύτερο μέρος της στηρίζεται στο Συμπόσιο και στον Φαίδρο τού Πλάτωνος, και στην οποία η πιό εκλεπτυσμένη τριμερής ψυχολογία αυτού τού τελευταίου διαλόγου φτάνει να συγχωνευθεί με μεγαλύτερη ή μικρότερη επιτυχία, με την πιό άμεση παρουσίαση τής "ανόδου" τής ψυχής η οποία περιέχεται στον πρώτο διάλογο!

          Αυτό το πεδίο είναι ένα απο τα λίγα στα οποία ο Σωκράτης διεκδικεί στον εαυτό του μία πολύ συγκεκριμένη γνώση, δηλώνοντας ότι είναι "Ερωτικός" και ότι γνωρίζει πραγματικά κάτι γύρω απο τον Έρωτα! Αυτές οι δηλώσεις δέν συναντώνται μόνον στον Πλάτωνα αλλά και στον Αισχύνη, τον Αντισθένη και τον Ξενοφώντα. Ο Σωκράτης πράγματι "αγαπούσε" να γνωρίσει τί πράγμα υπήρχε κάτω απο την επιφάνεια τών πραγμάτων και η αγάπη του για την γνώση προσέφερε στους φίλους του και στους μαθητές του ένα φιλοσοφικό μοντέλο: αυτός είναι ο κεντρικός πυρήνας του εγκωμίου που έκανε ο μεθυσμένος Αλκιβιάδης τού Σωκράτη πρός το τέλος τού Συμποσίου, μέσα απο τον οίκο τής αλήθειας-και αφού οι υπόλοιποι τού συμποσίου είχαν περιγράψει τον έρωτα-ο Αλκιβιάδης δέν εγκωμιάζει τον Σωκράτη μόνον σαν έναν φιλοφικό εραστή-έναν εραστή τής αλήθειας-αλλά αφηγούμενος την προσπάθεια του να τον κατακτήσει, δοκιμάζει με ιδιαίτερο τρόπο, να φανερώσει ότι, παρότι ο Σωκράτης εκτιμά την φυσική ομορφιά, αυτός είναι πάντοτε ικανός να υποτάξει τις σωματικές του επιθυμίες στην αγάπη του για την ψυχή και για το υπερβατικό, το νοητό!

          Υπάρχουν δύο  θεμελιώδεις απαιτήσεις οι οποίες δέν μπορούν να αγνοηθούν σε κάθε θεωρία η οποία επιθυμεί να είναι "πλατωνική". Η πρώτη είναι ότι ο καθημερινός μας κόσμος, ο οποίος γνωρίζεται διά των αισθητηρίων, εξαρτάται για την ίδια του την σημασία και τό νόημα και για την ίδια του την ύπαρξη απο έναν ανώτερο άϋλο κόσμο, ο οποίος γνωρίζεται μόνον απο τον αγαπώντα Νού! Θα λάβουμε σαν δεδομένη, για την συνέχεια, την Πλατωνική θεωρία τής αθανασίας. Η δεύτερη απαίτηση είναι ότι χάρη στην δύναμη τής εμπνεύσεως τού έρωτος,ενός έρωτος ο οποίος είναι στραμμένος πρός το καθαυτό Κάλλος και όχι σε μία οποιαδήποτε μορφή περαστική τής ωραιότητος, αλλά στην ομορφιά η οποία δέν εκλείπει ποτέ και δέν παύει να εμπνέει, που είμαστε ικανοί να προοδεύσουμε απο "αυτόν" τον κόσμο στον "νοητό" κόσμο τού Κάλλους ή του καθαυτού Αγαθού. Μία τέτοια άνοδος (ψυχαγωγία) καθοδηγείται πάντοτε και μπορεί να καθοδηγηθεί μόνον απο έναν κεκαθαρμένο έρωτα!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.

PAUL FRIEDLȀNDER, ΠΛΑΤΩΝ (176)

Συνέχεια από: Κυριακή 25 Μαΐου 2025

PAUL FRIEDLȀNDER
ΠΛΑΤΩΝ
ΤΡΙΤΟΣ ΤΟΜΟΣ
ΤΑ ΠΛΑΤΩΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ –
ΔΕΥΤΕΡΗ ΚΑΙ ΤΡΙΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
ΤΡΙΤΗ ΜΕΣΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: ΤΟ ΟΨΙΜΟ ΕΡΓΟ
ΠΡΩΤΗ ΟΜΑΔΑ ΔΙΑΛΟΓΩΝ : Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ

28. Φίληβος 

Φίληβος

(Ή περί ηδονής, Ηθικός)

52 C - 53 C. 

1.Οι ακάθαρτες ηδονές και οι καθαρές ηδονές είναι χωρισμένες η μία από την άλλη.

Οι ακάθαρτες, όταν είναι έντονες, ανήκουν —σύμφωνα με τον τρόπο σκέψης στους όρους των «τεσσάρων γενών» του όντος που διακρίθηκαν προηγουμένως (Ι 2)— στην τάξη του απερίοριστου.

Οι καθαρές ηδονές καταδεικνύουν την παρουσία του μέτρου (εμμετρία).

Μια ταξινόμηση με αυτούς τους όρους δείχνει με πολλή σαφήνεια ποιες διαφορές ή διακρίσεις αξίας πρέπει να γίνονται σε έναν τομέα, αυτόν της ηδονής, που συνήθως θεωρείται ενιαίος.

Το ζήτημα ήταν η «αλήθεια της ηδονής».

Στο τέλος του διαλόγου ένα παράδειγμα θα διευθετήσει το ζήτημα.

Ακόμη και μια πολύ μικρή ποσότητα καθαρού λευκού είναι πιο λαμπερή, πιο ευγενής και πιο αληθινή από μια μεγάλη ποσότητα μη καθαρού λευκού, και κατά τον ίδιο τρόπο μια ελάχιστη ποσότητα καθαρής ηδονής είναι πιο ευχάριστη, πιο ευγενής και πιο αληθινή από μια μεγάλη ποσότητα ηδονής αναμεμειγμένης με πόνο.

Ας μην παραβλέψουμε τήν ηθική επιταγή (το ηθικό πρόταγμα) που αντηχεί σε αυτήν την ανάλυση!

53 C - 55 A

2. Υπάρχουν ορισμένοι «λεπτολόγοι στοχαστές» που υποστηρίζουν τον αιώνια «γινόμενο» χαρακτήρα της ηδονής και επομένως αρνούνται την ύπαρξή της.

Αυτή η συνέπεια πρέπει επίσης να τους αποδοθεί ή μάλλον είναι ήδη πλατωνική;

Και ποιοι είναι αυτοί οι στοχαστές; Οι Κυρηναϊκοί, οι Μεγαρικοί, άλλοι ακόμη;

Από τη μια πλευρά θα θέλαμε να γνωρίζουμε την απάντηση, από την άλλη δεν μπορούμε να σκεφτούμε ότι μπορούμε να τη δώσουμε με βεβαιότητα.

Το ζήτημα δεν αφορά τον Φίληβο.

Ο Πλάτων, προφανώς, χρησιμοποιεί μια θεωρία συνηθισμένη στη σκέψη της εποχής του επειδή του προσφέρει την ευκαιρία να φέρει τη συζήτηση σε ένα εντελώς νέο επίπεδο, ακριβώς όπως ο Αριστοτέλης, στα Ηθικά Νικομάχεια (1152 b 12 και εξής· 1153 a 15 και εξής) χρησιμοποιεί την ίδια θεωρία για να διασαφηνίσει τη σημασία της έννοιας του ενεργεία σε αντίθεση με αυτό που κοινώς λέγεται γίγνεσθαι.

Σε κάθε περίπτωση, ο Πλάτων κατασκευάζει εδώ μια σειρά από αντιθέσεις:

αυτό που είναι καθαυτό         /    αυτό που τείνει προς κάτι άλλο

το «για χάρη του οποίου»     /     το «για χάρη κάποιου άλλου»

ο σκοπός, το τέλος                /     αυτό που τείνει προς τον σκοπό, το τέλος

το αγαθό και το τέλειο         /      το γίγνεσθαι και η φθορά 

Στο σχήμα αυτό των αντιθέσεων, το είναι ανήκει σε αυτό που είναι «καθ’ εαυτό», ενώ το γίγνεσθαι ανήκει στη τάση και την επιθυμία.

Αυτό σημαίνει ότι μόνο το είναι είναι κάτι το αγαθό, όχι η ηδονή.

Σε σχέση με την επιλογή ανάμεσα στα διαφορετικά είδη ζωής, αυτό συνεπάγεται ότι, μεταξύ των τριών τρόπων ζωής που είχαν προηγουμένως διακριθεί (43 D), πρέπει να επιλεγεί ο τρίτος: η ζωή που δεν αποτελείται ούτε από ηδονή ούτε από πόνο, αλλά από νόηση, ή από καθαρή νόηση, όσο αυτό είναι δυνατόν για τον άνθρωπο.

Η γραμμή επιχειρηματολογίας αυτού του δεύτερου μέρους, στο οποίο η ηδονή θεωρείται (ή φαίνεται να θεωρείται) και πάλι ως ενότητα, παίρνει άλλη κατεύθυνση.

Σκοπός της είναι να δείξει —μέσω του είναι, του σκοπού, του αντικειμένου του έρωτα και του Αγαθού— την κατεύθυνση προς την οποία πρέπει να στραφεί κανείς «στη συνέχεια της συζήτησης» (53 E 9).

Απομένει εδώ να διερευνηθεί η σύνδεση ανάμεσα σε αυτή τη δεύτερη συζήτηση και στο αμέσως προηγούμενο απόσπασμα.

Εκεί είχαν ρητά διακριθεί οι βαθμοί καθαρότητας εντός της κατηγορίας των ηδονών, ενώ εδώ η κατηγορία θεωρείται ξανά ως ενότητα.

Ωστόσο, προφανώς, δεν γίνεται επιστροφή στη μάχη που είχε προηγουμένως διεξαχθεί και πλέον ξεπεραστεί ανάμεσα στον Σωκράτη και τους Φίληβο - Πρωταρχο.

Αντιμετωπίζουμε, αντιθέτως, δύο διαφορετικές όψεις του ίδιου φαινομένου.

Η ηδονή είναι μια ενότητα που φέρει, σε σχέση με αυτό που είναι αγαθό και αυτό που είναι τέλειο, τη σφραγίδα του γίγνεσθαι και επομένως της ατέλειας.

Ωστόσο αυτό δεν εμποδίζει την αναγνώριση ότι, εντός του πεδίου των ηδονών, υπάρχουν διαφορετικοί βαθμοί αξίας και στάδια που ανεβαίνουν μέχρι το είναι.

Και αν η ηδονή τώρα αποκαλείται «γίγνεσθαι» (γένεσις), και κάθε γίγνεσθαι είναι για χάρη του είναι, και το γίγνεσθαι στο σύνολό του τείνει προς το είναι στο σύνολό του, μπορούμε να θυμηθούμε ότι, στο οντολογικό μέρος του διαλόγου (26 D), η σφαίρα του μικτού είχε χαρακτηριστεί ως «γένεσις προς το είναι» (γένεσις εἰς οὐσίαν).

Δεν θα μπορούσε να υπάρξει καλύτερο όνομα για το ανώτατο είδος ηδονών.

55 A - C 3. 

Το τρίτο μέρος πραγματεύεται ξανά με σαφή τρόπο τις εσωτερικές διαφορές εντός του πεδίου των ηδονών.

Αφού οι αγαθές ηδονές είναι μόνο εκείνες της ψυχής, η ηδονή καθαυτή παραπέμπει στην ψυχή.

Τώρα, όσον αφορά την ψυχή, δεν μπορεί κανείς να μην δει ότι, πέρα από τις ηδονές, περιέχει και άλλα πράγματα όπως οι αρετές και η γνώση.

Το ίδιο σημείο μπορεί να καθοριστεί με μεγαλύτερη ακρίβεια:

Διότι, αν οι ανώτερες μορφές ηδονής είναι εκείνες που συνοδεύουν τη διαδικασία της έρευνας και της μάθησης (μαθημάτων ηδονή), τότε αυτή καθαυτή η διαδικασία πρέπει να είναι ανώτερη.

Εάν λοιπόν η ηδονή καθαυτή ακολουθηθεί μέχρι τις ανώτερες μορφές της, τότε οδηγεί στα κατώφλια της σφαίρας της γνώσης.

Αυτές οι τρεις σύντομες συζητήσεις, που ακολουθούν σε απλή διαδοχή την ανάλυση των διαφορετικών τύπων ηδονών, επιδιώκουν —όπως ήταν αναμενόμενο— έναν κοινό σκοπό:

- Η πρώτη συζήτηση διαχωρίζει από την πολλαπλότητα των ηδονών εκείνες που είναι ωραίες, καθαρές και αληθινές και, πράττοντας έτσι, βλέπει στην ομορφιά, την καθαρότητα και την αλήθεια ως τρόπους ύπαρξης.

- Η δεύτερη αναγνωρίζει ότι η ηδονή καθαυτή είναι μια βαθμιαία πορεία προς το είναι, και έτσι στρέφει το βλέμμα προς τη σφαίρα του είναι, πέρα από το γίγνεσθαι.

- Η τρίτη συζήτηση, τέλος, κοιτάζει, ξεκινώντας από τη μάθηση και τη γνώση, προς τη σφαίρα της καθαυτής γνώσης.

Το είναι και η γνώση του είναι αναδύονται από την ανάλυση της ηδονής και θα καθοδηγήσουν τη συνέχεια της συζήτησης.

Ο διχασμένος εαυτός, το δράμα και ο δρόμος του Θεού α (π. Νικόλαος Λουδοβίκος)

Ο διχασμένος εαυτός, το δράμα και ο δρόμος του Θεού α

Ομιλία στο Κιλκίς (Ιούνιος 2025)

https://www.youtube.com/watch?v=Cy06DkebxEo&list=PLCjT9ILXi93w-AW5LYulHmkpZFlEgCbnI&index=3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΜΟΝΟ ΓΙΑ ΜΕΛΗ.

… η Εκκλησία, όπως λέγαμε, όπως αρχίσαμε να λέμε. Είναι ένας χώρος που πρέπει να τον ανακαλύψουμε. Να ανακαλύψουμε τι είναι. Είναι ένα γεγονός, είναι ένας τρόπος υπάρξεως. Είναι ο τρόπος υπάρξεως του Θεού του ίδιου. Ποιος είναι ο τρόπος υπάρξεως του Θεού του ίδιου;[ΑΣ ΑΡΧΙΣΟΥΝ ΟΙ ΧΟΡΟΙ]
Είναι το ομοούσιο. Δηλαδή είναι τρία ομοούσια πρόσωπα. Ο πατήρ ο Υιός. Το μυστήριο είναι ότι τα τρία αυτά πρόσωπα είναι ένα ον;;;. Είναι ένα πράγμα το οποίο μας το εξηγεί ο Χριστός, έτσι, με το «ίνα ώσιν εν, καθώς ημείς εν εσμέν»;;;;, αλλά λογικά και υπαρξιακά είναι παράδοξο. Έτσι.[ΜΑΣ  ΔΙΝΕΙ ΗΔΗ ΤΗΝ ΜΕΤΑΠΑΤΕΡΙΚΗ ΤΟΥ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ. Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΠΟΥ ΔΙΝΟΥΝ ΟΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΤΕΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΑΤΕΡΙΚΗ, ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ ΓΙΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ, ΑΛΛΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΑ ΓΡΑΜΜΑ ΔΗΛ. ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΔΙΑΚΡΙΝΕΙ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΘΕΙΚΗ ΤΟΥ Η ΟΠΟΙΑ ΕΝΩΝΕΤΑΙ ΑΚΟΜΗ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΑΝΑΣΤΑΣΗ, ΣΤΗΝ ΥΠΟΣΤΑΣΗ ΤΟΥ, ΑΣΥΓΧΥΤΩΣ ΚΑΙ ΑΔΙΑΙΡΕΤΩΣ.]
Για να το καταλάβουν αυτό οι φοιτητές, χρησιμοποιούσα συνήθως το παράδειγμα μπουκαλιού ή ενός ποτηριού που είχα  μπροστά μου. Έλεγα. Ας υποθέσουμε ότι είμαστε ο πατήρ, ο Υιός και το πνεύμα που είναι θηλυκό(;) σε πολλές γλώσσες. Είμαι ο πατήρ και γεννώ τον Υιό δίνοντάς του όλη την ουσία μου, όλο μου το είναι.
Ταυτόχρονα εκπορεύω το πνεύμα δίνοντάς του όλη την ουσία. Αυτή η γέννηση όμως γίνεται διά του Υιού. Δηλαδή, ο Υιός, πνεύμα και εγώ.[ΝΑ ΚΑΙ ΤΟ ΦΙΛΙΟΚΒΕ ΕΞΗΜΕΡΩΜΕΝΟ ΜΕΤΑΠΑΤΕΡΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΜΠΙΣΟΠΟΚΒΕ ΤΟΥ ΖΗΖΙΟΥΛΑ]
Φανταστείτε το αυτό να συμβαίνει χωρίς χρόνο. Τώρα σημαίνει με χρόνο. Πρώτα το έχω εγώ, μετά το έχεις εσύ. Μετά το έχει εκείνη. Ναι; Αν αυτό το πράγμα συμβαίνει χωρίς χρόνο. Τι σημαίνει αυτό; Ότι η ουσία είναι μία. Αλλά τα πρόσωπα ποσα είναι; τρία.
Καταλαβαίνετε τι λέω. Μία είναι η ουσία. Τη δίνω στον Υιό και στο Πνεύμα. Αχρόνως. Και την έχω και εγώ και αυτή και αυτός ολόκληρη. Και αυτός εγώ την έχω και εκείνος την έχει και εκείνος την έχει.[ΔΕΝ ΤΗΝ ΔΙΝΕΙ Η ΥΠΟΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΑΤΡΟΣ ΟΥΤΕ ΑΧΡΟΝΩΣ.ΑΥΤΑ ΤΑ ΛΕΕΙ Ο ΖΗΖΙΟΥΛΑΣ Ο ΟΠΟΙΟΣ ΣΤΕΡΟΥΜΕΝΟΣ ΟΥΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΚΗΡΥΞΕ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΤΟΥ ΣΑΝ ΕΠΙΣΚΟΠΟ ΕΙΣ ΤΥΠΟΝ ΠΑΤΡΟΣ ΜΟΙΡΑΖΟΝΤΑΣ ΔΕ ΚΑΙ ΤΑ ΧΑΡΙΣΜΑΤΑ ΣΤΟΥΣ ΑΥΛΙΚΟΥΣ ΤΟΥ. ΕΙΝΑΙ ΟΛΟΙ ΠΑΝ/ΚΟΙ.]
Αυτό το γεγονός είναι έτσι μιας θεμελιώδους ιδεολογικής αμοιβαιότητας είναι κάτι το οποίο δεν μπορεί να συμβεί στις ζωές μας. Παρόλο που το θέλουμε πάρα πολύ.[ΕΙΝΑΙ ΜΕΓΑΛΗ ΙΔΕΟΛΟΓΑ]
Ένα ζευγάρι που είναι πολύ ερωτευμένο για μία στιγμή θέλει να γίνουν ένα. Αλλά μετά την επόμενη στιγμή θα μπουν μέσα τα αυτά που θα μπουνε και θα χωρίσουν αυτοί οι δυο. Θα τους χωρίσει ο θάνατος τελικά. Έτσι δεν είναι; Με το παιδί η μάνα που γεννιέται νιώθει ένα. Μετά από λίγο το παιδί θα της πει άλλα πράγματα.
Θα πρέπει να αποχωριστεί από αυτή. Θα πρέπει να πει τη λέξη εγώ και να εννοεί τον εαυτό του μόνο. Λοιπόν, στα δικά μας λοιπόν το εγώ και το εσύ χωρίζονται και οντολογικά;;;[ΕΙΝΑΙ ΥΠΟΣΤΑΣΗ Η ΒΟΥΛΗΣΗ ΓΙΑ ΔΥΝΑΜΗ;].
Και αυτό το πράγμα είναι το πρόβλημα. Γιατί μετά την πτώση αυτός ο μεγας διαχωρισμός που έγινε, εγώ λέει ο Αδάμ αλλά η Εύα με απάτησε την οποία εσύ μου έδωσες. Κοιτάξτε πόσα κομμάτια. και ο όφις, ε. Κομμάτια. Αμέσως η πτώση μας είναι η κατάτμηση αυτή. Η κατάτμηση σε πάρα πολλά πράγματα, κομματιασμένοι ιδιότητες κατ’ εικόνα αυτού, είχαμε μια απόλυτη ενότητα. Σκεφτείτε λίγο τη διήγηση της Γένεσης. Ο Αδάμ και η Εύα παράγονται από ένα ον. Έτσι, δεν είναι ένα ον; Ένα ον. Και από το πλευρό λέει είναι μυστική η διήγηση αλλά δηλώνει ακριβώς την πρόθεση του Θεού το πώς ακριβώς έγινε.[ΔΕΝ ΑΝΗΚΕΙ ΤΟ ΑΡΣΕΝ ΚΑΙ ΘΗΛΥ ΣΤΟ ΚΑΤ' ΕΙΚΟΝΑ. ΚΑΤΙ ΠΟΥ ΑΝΑΓΚΑΖΕΙ ΤΙΣ ΦΕΜΙΝΙΣΤΡΙΕΣ ΝΑ ΒΡΙΣΚΟΥΝ ΤΟ ΘΗΚΥ ΣΤΟ ΑΓΙΟ ΠΝΕΥΜΑ].
Ούτε απ' το κεφάλι λέει ο Χρυσόστομος, για να μη είναι ανώτερή του ούτε απ' τα πόδια για να’ ναι κατώτερή του, έπλασε βοηθόν όμοιον αυτώ. Είναι ένας άνθρωπος που γίναν δύο. Καταλάβατε τι λέω; Ένας άνθρωπος, έναν άνθρωπο έκανε ο Θεός και τον χώρισε σε δύο τμήματα. Είναι δύο τμήματα του ενός λόγου του ανθρώπου λέει ο Μάξιμος, ο Ομολογογητής.
Δηλαδή τι ήμασταν και εμείς ήμασταν ένα κάποτε. Καταλάβατε. Αυτό το ένα λοιπόν κομματιάστηκε και αυτό το κομματιασμά έφερε τη διαφοροποίηση των πολλών γνωμών την εχθρότητα, την αντίθεση, την αντιπαράθεση, έτσι δεν είναι; και τους πολέμους στους οποίους ζούμε και σήμερα είναι έτοιμοι να καταστρέψουν την ανθρωπότητα. Στην κυριολεξία. Να μήν μείνει τίποτα όρθιο. Αν δεν βάλει ο Θεός το χέρι του και δεν ξέρω ως πότε θα βάζει το χέρι του ο Θεός κάποια στιγμή καθώς το τραβούμε και μακριά να μην το βάλει , έντονα να μην μας βοηθεί μαζί μας μπορεί να σταματήσει να παιδαγωγικά η μια στιγμή και τότε θα δούμε ποιο είναι το δράμα της κατάτμησης αυτής της ανθρωπότητας.
Κομματιασμένη, και η φιλοσοφία δεν μπορεί να μας ενώσει. Λέει ένας φιλόσοφος αυτά που λέει Λέει ένας άλλος κάτι άλλο. Ο μαθητής, ο Αριστοτέλης διαφωνεί με το δάσκαλο, τον Πλάτων, όλοι μαζί διαφωνούν με τους σοφιστές, αυτοί μετα διαφωνούν με τους προσωκρατικούς, ή μετασωκρατικοί έτσι έχουν μετά άλλη εξέλιξη, έρχεται ο στωικισμός, έρχεται ο Επίκουρος και λοιπά.[ΟΥΤΕ Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΜΑΣ ΕΝΩΣΕΙ]
Αυτό το κομμάτιασμα, το πολλαπλό των νόμων; μεταφέρεται και στην καθημερινή μας ζωή, και ποιο είναι το δράμα το μεγάλο; ακούστε λίγο να καταλάβετε το δράμα το μεγάλο είναι ότι η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική. με ποια έννοια; με την έννοια … … τη λέξη εγώ, το εγώ αυτό μου το έδωσαν άλλοι καταρχήν. μου το έδωσε η μάνα μου. η μάνα όταν γεννιέται το παιδί και το λατρεύει και το καθαρίζει;, αυτό το ένα και μοναδικό γεγονός στον κόσμο και ότι πολυτιμότερο υπάρχει στο σύμπαν. αυτό το πράγμα και το δίνει αυτό στο παιδί για το πρωτογενείς να έρθει στον κόσμο λένε οι ψυχολόγοι, του δίνει ένα εγώ εκείνη τη στιγμή καταλάβατε.[ΤΟ ΜΗΤΡΙΚΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ. ΝΑ ΜΗ ΧΑΣΕΙ ΚΑΙ ΤΗ ΔΟΥΛΕΙΑ ΤΟΥ]
σε αγαπώ, καλώς ήρθες στον κόσμο υπάρχει θέση για σένα όλοι σε περιμένουμε είσαι εδώ παρόν, ναι ή όχι; το εγώ που λέω το οφείλω σε ποιον; Σε έναν άλλον και μετά στη συνέχεια όταν κοινωνικοποιηθεί το παιδί έτσι δεν είναι, πάλι είναι τα άλλα παιδιά με τα οποία θα συνεργαστεί και θα κάνει και όσο οι πιο υγιείς είναι η κοινωνικοποίηση, τόσο περισσότερο το εγώ του θα εξαρτάται από τι; Από άλλους;! είμαστε σχεσιακά όντα αυτό λέμε στις εξετάσεις στους φοιτητές και οι πρώτη ερώτηση που τους έκαναν ήταν αυτή. είναι πρωτογενής η σχέση ή δευτερογενής; και μερικοί που με καταλάβουν και λέγαν πρωτογενής.
Είμαστε σχεσιακά όντα εξ αρχής[ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ ΟΧΙ ΟΝΤΑ], δεν είναι ότι υπάρχω πρώτα εγώ και μετά υπάρχετε εσείς. Τη στιγμή που λέω τη λέξη εγώ, εννοώ ταυτόχρονα όλους τους άλλους και ενώ συμβαίνει αυτό στη ψυχική μου ζωή, έτσι δεν είναι, υπαρξιακά το απορρίπτω. και κάνω τα αντίθετα. και απεχθάνομαι τους άλλους και κοιτάζω να μη δω τους άλλους. ποιους άλλους; Αυτούς στους οποίους χρωστάω το εγώ μου, ε.
ένα ον δεν μπορεί να ζήσει χωρίς αυτοεκτίμηση, χωρίς ντοπαμίνη δηλαδή. Με την οποία ντοπαμίνη παίζουν και παίζει και το ίντερνετ και δημιουργεί εξάρτηση ίδια με την ηρωίνη, ίδια με την μορφίνη, ίδια ακριβώς γι'αυτό και τα παιδιά ειδικά μέχρι τα 25 ιδιαίτερα έχει …ο εγκέφαλος δεν μπορώ να ξεχωρίσω αν το ήταν τελικά τα αγόρια μάλιστα παθαίνουν μεγάλη συμφορά στα επιμέρους ζητήματα, ξέρετε ποια, δεν μπορούν να ξεκολλήσουν με τίποτα, και χρειάζεται με λοιπόν θεραπεία ψυχοθεραπεία για να βγουν από κει μέσα γιατί όλο αυτό παίζει με την ντοπαμίνη. η ντοπαμίνι έχει άμεση ικανοποίηση με αυτά που βλέπεις. Μπαν και ανεβαίνει ψηλά, άμεση ικανοποίηση έτσι, μετά πέφτει κάτω από το baseline, κάτω από τη μέση γραμμή. Κάτω εύκολα, πάνω πάει πολύ δύσκολα. Και να έχει απότομα τεχνητά, πάνω. Εντάξει. Και τραβάς, τραβάς, να δεις πως δεν μπορείς. Άλλη, ίδια εμπειρία. Ίδια εμπειρία. Ίδια εμπειρία. Ίδια εμπειρία.[ΕΛΛΕΙΨΕΙ ΠΑΤΡΟΣ Ο ΝΕΟΣ ΠΑΘΑΙΝΕΙ ΚΟΛΠΟ]
Και επίσης όλοι όλοι έχουν αυτές τις εμπειρίες. Όσο πιο εύκολο, όσο πιο έντονες. Πιο έντονες. Πιο έντονες γιατί δεν σηκώνεται πια η ντοπαμίνη. Συνήθως δεν σηκώνεται καθόλου. Και δεν ξέρεις πια πώς να τις σηκώσεις.[Η ΜΗΤΕΡΑ ΣΤΗ ΓΕΝΝΑ ΔΙΝΕΙ ΚΑΙ ΠΑΙΡΝΕΙ ΦΙΛΕ. ΑΝ ΔΕΝ ΣΕ ΞΕΚΟΛΛΗΣΕΙ Ο ΠΑΤΕΡΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΥΖΑΓΜΑ ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑ]. Έτσι δεν είναι. Παλιά ένα ζευγάρι για να βρεθεί στο κρεβάτι έπρεπε να περάσουν μήνες και χρόνια. Έτσι ήταν κάποτε.
Έτσι δεν ήταν; Γνωριμία, σχέση, εκτίμηση, βάθος, κάτι περισσότερο και κάτι παραπάνω. Σήμερα το πρώτο λεπτό σημαίνει αμέσως καταλάβατε τι είναι αυτό.
Τι είναι αυτό; Είναι μια φθορά νευρικής φύσεως. Αυτά είναι και εγχάρακτα στον εγκέφαλο. Ξέρετε παραμένουν ε. … ντοπαμίνης έτσι παραμένουν εγχάρακτες στον εγκέφαλο. Γι' αυτό και δεν μπορείς να τις εξαλήψεις. Δεν μπορείς. Θέλει αγώνα, θέλει αγώνα, μετά θέλει χάρη, θέλει να τραβήξεις χειρόφρενο. Πας να κάνεις. Εκεί έχουμε φτάσει σήμερα.
Λοιπόν. Τι είναι αυτό όλο; Αν έπαιρνε η ντοπαμίνη η οποία έχει υγιείς πηγές.
Και υγιείς πηγές της είναι η …(ακατανόητο) των άλλων που φέρνει αυτοεκτίμηση. Καταλαβαίνετε. Η αυτοεκτίμηση όμως δεν έρχεται αν καθίσεις στο καθρέφτη μπροστά ..
Πρέπει να σας ευεργετήσω για να έχω αυτοεκτίμηση και να πολεμήσω και την κατάθλιψη έτσι. Μηδέν αυτοεκτίμηση, δηλαδή μηδέν παρουσία των άλλων στη ζωή μου. Μηδέν ευεργεσία των άλλων στη ζωή μου.
Είναι το πιο σημαντικό για μένα όταν … Λοιπόν. …Θέλω να σας πω το εξής. Το είπα ήδη.
Αυτό που ψυχολογικά και υπαρξιακά μας συνιστά. Εμείς ενώ μας συνιστά. Ενώ είναι η πραγματικότητα της ζωής μας, κάνουμε τα πάντα εναντίον του. Και λέμε στα παιδιά μας. Να τους νικήσεις όλους. Να τους ξεπεράσεις όλους. Και πατάει εκεί διαφήμιση. Έτσι δεν είναι. Και σκοτώνονται …Έτσι.
Διότι η δεύτερη ανακάλυψη είναι η εξής. Εγώ είμαι ψυχολόγος βασικά. Από εκεί ξεκίνησα.
Μετά σπούδασα φιλοσοφία, θεολογία, παιδαγωγικά και τέτοια. Και θεολογία στο τέλος. Λοιπόν. Ανακαλύψαμε οι ψυχολόγοι, αυτό το οποίο το ξέρουν πολλοί. Ότι σε αυτή την ανώριμη κατάσταση. Εγώ τον άλλο τον αποδέχομαι. Και τον απορρίπτω μαζί. Η επιθυμία μου, είναι όπως λέει ένας μεγάλος δάσκαλος, ψυχανάλυσης, είναι η επιθυμία του άλλου[ΠΟΙΟΥ ΑΛΛΟΥ;ΑΝ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΝΟΥΣ ΜΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΟΥΣΙΑ].
Δηλαδή επιθυμώ αυτά που ο άλλος επιθυμεί. Γιατί; Θέλω να με αναγνωρίσει. Μέσω της εκπλήρωσης των επιθυμιών του. θέλει λοιπόν ο άλλος να έχει την τάδε Mercedes. Δεν το λέει. Το θέλει πολύ όμως. Εγώ την αγοράζω. Την έχω εγώ. Ούτως ώστε. Αυτός επιθυμώντας. Επιθυμώντας. Επιθυμώντας αυτό που επιθυμεί. Το αυτοκίνητο, Να επιθυμεί εμένα. Να αποδέχεται εμένα. …. Δηλαδή ουσιαστικά. Επιθυμώ την επιθυμία του άλλου για μένα. Καταλαβαίνετε. Αλλά επειδή αυτό δεν έχω άλλο τρόπο να το κάνω. Δεν είναι.
Πήγε μια γυναίκα πολύ όμορφη. Και δεν έχει παντρευτεί κανείς. Παντού την κάνει.
Και λέει….
Εγώ. Επειδή έχω τη γυναίκα αυτή δίπλα μου. Πώς να το εξηγήσω.
Κατάλαβα. Ή ένα ρούχο ή οτιδήποτε. Αυτός είναι ο λάθος, ο υπαρξιακά αδιέξοδος τρόπος. Τον οποίο χρησιμοποιούν. Το χρησιμοποιούν καθημερινά.
Άπαντες όμως. Ακριβώς γιατί κάνουμε αυτό το θεμελιώδες σφάλμα. Αυτό που μας συνιστά.
Το ότι οι άλλοι είναι η σύσταση μας. Το αναιρούμε... Τους βάζουμε απέναντι, για να τους καταφέρουμε να τους υποτάξουμε. Νομίζουμε ότι θα τους έχουμε καλύτερα να τους υποτάξουμε. Και όχι να τους αγαπήσουμε. Και κοιτάμε μέσα. Και κάνουμε τις επιθυμίες μας. Και είναι ασυνείδητο αυτό. Και δεν καταλαβαίνουμε πώς το κάνουμε.
Και το τρίτο πράγμα. Το οποίο το διαβάζω στους φοιτητές μου στα βιβλία μου.
... Είναι αυτό που λέγεται ο σαδομαζοχισμός. Καθημερινή εμπειρία. Είναι η τρίτη κατάληξη. Επειδή είναι έτσι τα πράγματα. Ουσιαστικά. Ο τρόπος με τον οποίο κινούμαστε. Όχι στή διαστροφή σεξουαλική. Σαν έννοια. Ουσιαστικά γίναμε να υποτάξουμε τους άλλους. Ή υποτασσόμαστε στους άλλους. Ή θα τους υποτάξεις. Και τους έχεις από κάτω. Ή. Αν δεν μπορείς να τους υποτάξεις. Γιατί είναι πολύ σημαντικό. Δυνατότητες σου. Είσαι εσύ από κάτω και γι' αυτό νιώθεις σημαντικός. Επειδή είσαι κάτω από ένα τέτοιο σημαντικό τύπο. ...
Τώρα εδώ όπως είμαστε εμείς. Εγώ παίρνω ναρκισσισμό. Με κοιτάτε. Τι σημαντικός είμαι.
Σας αντικειμενοποιώ τελείως. Αν το θέλω. Αν δεν το θέλω…
Ή εσείς, κάνετε το αντίστροφο. Πόσο σημαντικοί είμαστε που τον κουβαλήσαμε αυτόν εδώ.
Θα το είπατε. Αυτά είναι τα πράγματα…Γι' αυτό και λέω κάποια φορά. Υπάρχουν πνευματικοί που είναι καλοί άνθρωποι, αλλά αφελείς. Και λένε στον άλλο. Να αγαπάς τη γυναίκα σου. Σιγά τα ωά. Τι θα πει να αγαπώ τη γυναίκα μου. Σαν αντικείμενο που ικανοποιει τη φαντασίωση μου. Την αγαπώ. Να έχω δίπλα μου μια κούκλα, υπέροχη εξαίσια.. Που παίρνει λεφτά. Που είναι πανέμορφη.
Της λέω. Την αγαπώ. Ποια αγαπώ;
Να αγαπάς. Θα πω τι είχε όμως αυτή. Όπως έλεγε ο Άγιος Παΐσιος σε έναν ερωτευμένο φίλο μου. Μια φορά δε μαζί. Την λατρεύω λέει, πάτερ,. Την αγαπώ πολύ. Μπράβο. Συμφωνώ μαζί σου. Πρόσεξε όμως θα πέσει ένας κουβάς νερό πάνω της σε λίγο. Βραστός. Τάχασε αυτός, έτσι.
Εσείς δεν είπατε να έγινε αυτό. Και είναι ένα πάθος. Δηλαδή κανένας να φοβηθείς τίποτα, ούτε εσύ ούτε αυτή.
Τάχασε αυτός. Γιατί πάτερ αυτό; Γιατί την αγαπάς. Καταλάβατε. Αγαπούμε το είδωλο του εαυτού μας, εν ολίγοις, κάνοντας αυτό το θεμελιώδες λάθος.
Αυτό το οποίο είναι η ουσία της ζωής μας, ότι είμαστε σχεσιακά όντα εξ αρχής, καταλάβατε, το αναιρούμε με τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε τις σχέσεις. Καταλάβατε. Ή άλλος αντικείμενο του ναρκισσισμού, ή άλλος αντικείμενο μίμησης της επιθυμίας τους, για να μπορώ εγώ να έχω την δική τους επιθυμία, ή άλλος σαν υποκείμενα ή αντικείμενα χρήσης.
Έτσι. Για να μπορώ εγώ να θεωρούμαι σημαντικός, ή το αντίθετο να υποκύπτω σε σημαντικούς, ή να θεωρούμαι επίσης ότι εγώ είμαι κάποιος. Αυτό είναι το πρόβλημα του μεταναρκισσισμού, το οποίο είναι σε ένα νέο μου βιβλίο, το έγραψα στα αγγλικά έχει μεταφραστεί στα ελληνικά θα βγει σε λίγο, δύσκολο λίγο, εντάξει, δεν το συνιστώ σε όλους.
….20:45 Ένας έξυπνοςος φοιτητής που έχω μου λέει, εσείς πάτερ, λέει, γιατί διαφωνείτε; (αναφέρεται στο περιστατικό με την πινακοθήκη, που δεν υπερασπίστηκαν τα πρόσωπα που προσβάλλονται, αλλά τους καλλιτέχνες). Λέω, διαφωνώ γιατί είμαι εγελιανός. Τώρα το καταλαβαίνω. Είμαι εγελιανός. Χέγγελ. Ένας φιλόσοφος Γερμανός, απ’ τους μεγάλους. Μου λέει, γιατί, και του το είπα γερμανικά.
Κάθε σύστημα ελευθερίας και αναγκαιότητα συγχρόνως. Καταλαβαίνεις, του λέω, όχι μου λέει, θα σου εξηγήσω. Όταν έρχεσαι στο πανεπιστήμιο, έτσι, είσαι ελεύθεροςς να κάνεις ό,τι θέλεις, αλλά σεβόμενος τους θεσμούς του πανεπιστήμιου, ναι ή όχι.
... Αλλά αν πίσω θα κάψω όλα και τα βάλω, τώρα το νέο νόμο μάλιστα γίνει πιο αυστηρός, θα πας φυλακή. Πας στην οικογένεια. Η Οικογένεια έχει θεσμούς, είναι ένας θεσμός, δεν είναι. Είσαι ελεύθερος μες στην οικογένεια. Ναι, αλλά άμα αρχίσεις να ξεφορτώσεις τα παιδιά σου, να κοπανάς και να σταυρώνεις τη γυναίκα σου, θα σε βάλουν μέσα.
Σύστημα. σημαίνει το κάθε σύστημα, ένα σύστημα ελευθερίας και αναγκαιότητας, zugleich Συγχρόνως. Λέγεται εκεί. Καταλάβατε. Εκεί που ονοματίζεις την ελευθερία, εκεί προβάλλεται και η αναγκαιότητα. Καταλάβατε. Ελευθερία….
Πάρτε τη δημοκρατία. Δημοκρατία. Έχεις ελευθερία.
Έχεις ελευθερία. Πόση ελευθερία έχεις; Ο νόμος σου περιορίζει συνεχώς την ελευθερία.
Αν τρέξεις παραπάνω με το νέο κώδικα πάνω από τριάντα χιλιόμετρα σου παίρνουν το δίπλωμα για τρεις μήνες, .. Ποια είναι η ελευθερία; Η ελευθερία υπάρχει μέσα σε ένα σύστημα αναγκαιότητας πάντοτε.
Επομένως λέω, αν σ' αρέσει να βιάζεις γυναίκες κάνε πίνακες με βιασμούς. Και παιδιά.
Τι να γίνει; Θα σε συλλάβουν καημένε μου. Και δύο μεγάλους καλλιτέχνες θα πας στον Κορυδαλλό να κάνεις αναμόρφωση. Δεν γίνει δηλαδή. Δεν υπάρχει. Δεν υπάρχει.
Και σε ποιο να το πεις αυτό. Που είναι τόσο στοιχειώδες. Φτάσαμε σήμερα να παλεύουμε για τα στοιχειώδη.
Για τα στοιχειώδη και να βλέπεις όντως πανεπιστημιακός πάνω από 30 χρόνια έχω ζήσει τα πάντα κι εδώ κι έξω. Αλλά εδώ ακόμα μερικές φορές να βλέπεις τον άλλον να κάνει το φιλελεύθερο, αν όμως πεις τη λέξη ορθοδοξία να χτυπιέται από κάτω. Μην την πεις ξανά.
... Τώρα που μιλάμε δεν ξέρω εμάς είμαστε σίγουροι ότι το καλοκαίρι αυτό θα το περάσουμε καθαρό. Καθόλου να μην είστε σίγουροι.
Καθόλου να μην είμαστε. Αν τώρα πέστε όλοι σε προσευχή και νηστεία μπορεί να κάνει
Εσείς δεν είναι. Όπως λέει ένα παλιό ροκ τραγούδι αν το πω στα ελληνικά …Δεν ξέρω αν στα μυαλά τους σωστά.
Δεν καταλάβετε. Και μπορεί όλο το πράγμα για το οποίο καυχόμαστε ο ανθρώπινος πολιτισμός να μην υπάρχει. Να μην αρχίσουν να, ξέρετε.
Είναι τόσο όμως εύκολο να γίνει. Όλοι οι πόλεμοι στο παρελθόν εξάντλησαν όλα τα φονικά μέσα που είχαν, το ξέρετε αυτό. Δεν καταλαβαίνω γιατί ένας σύγχρονος πόλεμος να μην τα εξαντλήσει αυτά μέσα.
Αν τώρα το Ιράν έχει πυρηνική βόμβα και αν τυχόν έχει, θα τη ρίξει οπωσδήποτε. 100% δεν υπάρχει περίπτωση να μην τη ρίξει. Αν τυχόν οι πληροφορίες που έχουν μυστικές υπηρεσίες είναι σωστές και δεν την έχει φτιάξει ακόμα, το γλιτώνουμε προς τον παρόν.
Το ξαναλέω λοιπόν ότι γι' αυτό το λόγο κάποια μέρα, σημειώστε το αυτό που σας λέω αυτή τη στιγμή, που είναι κοντά. Η ανθρωπότητα θα χτυπιέται να διαβάσει μερικούς στίχους από το Ευαγγέλιο, όλοι μαζί. Αλλά θα γίνουν φοβερά πράγματα.
Προχθές έμαθα ότι στην Αμερική, την United States, το 2021 υπήρχανε 700.000 Ορθόδοξοι. Σήμερα ξέρετε πόσοι είναι, μετρημένοι. Πες ένα αριθμό.
Είναι 6 εκατομμύρια. Μέσα σε τέσσερα χρόνια. Εμείς το ξέρουμε αυτό, γιατί εγώ το ζω και προσωπικά, κινούμαι πάρα πολύ έξω.
Αλλά έχει γίνει γνωστό. Η Ορθοδοξία ειδικά στο δυτικό κόσμο, ειδικά στην Αμερική, αυξάνεται με ρυθμό 1000%. Μιλάμε για κάτι το οποίο δεν το φανταζόμαστε…
Και μάλιστα αυτοί που γίνονται ορθόδοξοι δεν είναι προλετάριοι και απλοί άνθρωποι, είναι διανοούμενοι συνήθως. Είναι άνθρωποι που ψάχνουν.
Δεν είναι απλοί άνθρωποι του λαού. Όχι ότι είναι κακό αυτό, αλλά, είναι άνθρωποι που ψάχνονται. Δεν είναι άνθρωποι που,.. έχουν απαιτήσεις όλοι αυτοί.
Και αν πάει το πράγμα αυτού έτσι, σε λίγα χρόνια θα μιλάμε για πενταψήφιο αριθμό και ανεβασμένο πάντως. καταλάβατε. Γιατί, διότι η λύση στα προβλήματα αυτά δεν είναι πολιτική.
Μόνο που το λέω καγχάζετε…
Πολιτικής δεν μπορεί να είναι.
Ψυχολογική λύση σας βεβαιώνω ότι δεν μπορεί να είναι. Γιατί η ψυχολογία μπορεί να τα περιγράψει όλα αυτά. Όπως τα περιέγραψα και εγώ σαν ψυχολόγος που είμαι.
Άντε να δώσει τη λύση όμως. Άντε πες τη γυναίκα. Θα είσαι ένα με τον άντρα σου.
Ποιος! Τι! (28:10)

Συνεχίζεται

ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΛΟΙΠΟΝ

 Η ΕΡΕΥΝΑ ΤΟΥ ΧΑΙΝΤΕΓΚΕΡ ΣΤΟΝ ΣΕΛΛΙΝΓΚ