Η ΔΙΧΟΤΟΜΗΜΕΝΗ ΕΕ ΣΕ ΒΟΡΡΑ ΚΑΙ ΝΟΤΟ ΚΑΙ Η ΕΛΛΑΔΑ (ΟΛΟΤΑΧΩΣ ΠΡΟΣ ΝΕΟ ΜΝΗΜΟΝΙΟ)

Της Μαρίας Νεγρεπόντη-Δελιβάνη                               29.04.2020

Η, για τρίτη φορά, επίδειξη αδυναμίας της ΕΕ, στις 23 Απριλίου, να καταλήξει σε αποτελεσματική λύση  αντιμετώπισης της οικονομικής διάστασης του κορονοϊού, άνοιξε όπως φαίνεται τους ασκούς του Αιόλου. Και όχι μόνο για τον φτωχό ευρωπαϊκό Νότο, που βλέπει με τρόμο να κονιορτοποιείται, μέσα από την αδιαφορία του πλούσιου Βορρά, αλλά  και για ολόκληρη την ΕΕ. Η ΕΕ αυτοκαταστρέφεται, καθώς αυτή η αδιαφορία της για το Νότο οδήγησε τις τελευταίες εβδομάδες σε ένα  ανησυχητικό φαινόμενο.  Πρόκειται για την αποστροφή των επενδυτών από το ευρώ, το οποίο σωρηδόν υποκαθιστούν με   το δολάριο.

Η υποτίμηση του ευρώ έναντι του αμερικανικού δολαρίου

Εδώ και μια δεκαετία η αμερικανική τράπεζα BNY Mellon  παρακολουθεί τις κινήσεις κεφαλαίων ανά την υφήλιο. Ο δείκτης αυτός ήταν θετικός, για την περίπτωση του κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος,  μέχρι τα τέλη Μαρτίου. Όμως, μέσα σε λίγες μόνο εβδομάδες, σήμανε πανικός για το ευρώ, καθώς οι επενδυτές εγκαταλείπουν μαζικά τα ευρωπαϊκά ομόλογα και τις μετοχές προτιμώντας το  δολάριο, για  μεγαλύτερη ασφάλεια. Ο δείκτης, αυτός, τώρα, για το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα κινείται ήδη στο κατώτατο δυνατό σημείο του από την ίδρυσή του. Και, συγκεκριμένα, στη συνέχεια της σύσκεψης κορυφής, που περατώθηκε, για τρίτη φορά, χωρίς αποτέλεσμα, το ευρώ έχασε έναντι του δολαρίου 1,07%.

Η ΕΕ πετά τον Νότο της στο πυρ το εξώτερο

Η στροφή αυτή των επενδυτών είναι το αποτέλεσμα αρνητικών προβλέψεών τους, σχετικά με τις οικονομικές συνέπειες του κορονοϊού και την   αδυναμία  της ΕΕ να τις αντιμετωπίσει. Ο συνδυασμός των  ανεπαρκέστατων πόρων, με τους οποίους  η ΕΕ προτίθεται να στηρίξει τις πιο αδύνατες  οικονομίες της, σε

σύγκριση και με τις υψηλές δαπάνες των ΗΠΑ, καταδικάζει αναμφίβολα την ΕΕ στις σχετικές αποφάσεις των επενδυτών. Από τις ισχυρές ευρωπαϊκές οικονομίες, ο μόνος ηγέτης που φαίνεται να αντιλαμβάνεται τον θανάσιμο κίνδυνο που διατρέχει η ΕΕ είναι ο Γάλλος πρόεδρος Εμμανουήλ Μακρόν, ο οποίος πιέζει τους εταίρους για τη λήψη τολμηρότερων  και πιο αλληλέγγυων μέτρων. Αλλά,  είναι ήδη  αργά για την Ευρώπη, καθώς η αναγκαία ρευστότητα για την ομαλοποίηση των οικονομιών, μετά από την καταιγίδα του ιού, θα έπρεπε να βρίσκεται ήδη στα χέρια των κυβερνήσεων των κρατών-μελών και να χρησιμοποιείται  από αυτές.  Αλλά, επιπλέον,  η Ευρώπη φαίνεται να μην έχει  καταρτίσει  σοβαρό σχέδιο για το πώς και πού θα έπρεπε να διατεθούν αυτά τα ανύπαρκτα προς το παρόν κονδύλια. Ο κίνδυνος διάλυσης της ΕΕ είναι ορατός, και όπως, εύστοχα,  παρατήρησε ο Εμμανουήλ Μακρόν, σε συνέντευξή του στους Financial Times της 16^ης Απριλίου «Είμαστε σε ώρες ειλικρίνειας….(…) Για να σωθεί η Ευρώπη έχουμε ανάγκη από μεταφορά χρημάτων και αλληλεγγύη».

Οι οίκοι αξιολόγησης στον ευρωπαϊκό Νότο

Αναμένοντας τον οικονομικό Αρμαγεδδών του κορονοϊού, με την άρνηση της ΕΕ να πορευθεί στην κρίση αυτή με αλληλεγγύη,  άρχισαν και οι  επισκέψεις των οίκων αξιολόγησης στις οικονομίες της ΕΕ, με σαφή φυσικά προτίμηση αυτές του  Νότου.   Από τη στιγμή που έγινε ξεκάθαρη η απουσία   προστατευτικής ομπρέλας της ΕΕ για τα κράτη-μέλη της, η αξιολόγηση αυτή αφορά χωριστά το κάθε κράτος-μέλος. Και παρότι η Ιταλία εμφανιζόταν, τελευταίως, ως ο μεγάλος ασθενής της Ευρώπης, δεν ήταν αυτή που επέλεξαν οι οίκοι αξιολόγησης, για την πρώτη τους επίσκεψη στις οικονομίες του ευρωπαϊκού Νότου. Αντιθέτως, σε πείσμα των 10 επώδυνων μνημονιακών  ετών, που υποτίθεται ότι εξασφάλισαν την εξυγίανση της ελληνικής οικονομίας, αλλά και σε πείσμα της επίσημης θριαμβολογίας για το «πόσο καλά πηγαίνει η οικονομία μας»,  οι διεθνείς αξιολογητές είχαν διαφορετική γνώμη. Γι’ αυτό,  από ολόκληρο το Νότο της Ευρώπης, εμείς είχαμε την πρωτιά της  υποβάθμισης του χρέους μας, με σχεδόν ταυτόχρονες ανακοινώσεις από την  Fitch  και από την S&P.  Καθώς ήμασταν ήδη σε χαμηλό επίπεδο, στη βαθμολογία του χρέους μας, η πρόσφατη αυτή υποβάθμιση, αν και μη σημαντική  σε πρώτη ματιά,  μας φέρνει ωστόσο πλησιέστερα στα «σκουπίδια» (=junk), στην απευκταία, αλλά φευ πιθανή περίπτωση,  που θα υπάρξει συνέχεια της υποβάθμισής μας. Προς το παρόν, αυτή  η υποβάθμιση  κάνει επαχθέστερη την εξασφάλιση δανείων στις αγορές. Η S&P δικαιολογεί την ενέργεια της υποβάθμισης του χρέους μας, με την πρόβλεψη  εξαιρετικής επιδείνωσης της  οικονομίας και  του προϋπολογισμού, που οφείλεται στον COVID-19, αλλά και στα μέτρα που αναγκάζεται να λάβει η Κυβέρνηση για την αντιμετώπισή του. Και η FITCH εξηγεί την απόφασή της με βάση τις  πολύ αρνητικές  συνέπειες, που προβλέπει ότι θα έχει ο κορονοϊός, στο ΑΕΠ μας, που θα μειωθεί κατά  8.1%, και στον προϋπολογισμό, που θα εμφανίσει έλλειμμα  7.4%. Πρόκειται για προβλέψεις, που προστίθενται σε πολυάριθμες προηγούμενες μεταξύ των οποίων, ωστόσο, οι διαφορές είναι σημαντικές. Σύμφωνα με τις δικές μου εκτιμήσεις, που είναι πλησιέστερα προς τις αντίστοιχες του ΟΟΣΑ, η ύφεση θα είναι πολύ μεγαλύτερη από την προβλεπόμενη από τους παραπάνω οίκους αξιολόγησης, το ίδιο και το ύψος του ελλείμματος στον προϋπολογισμό. Και ενώ τα ακριβή ελλείμματα και το ύψος της πτώσης του ΑΕΠ θα γίνουν γνωστά στο πολύ κοντινό μέλλον, είναι ωστόσο βέβαιο ότι στο μεταξύ οι διάφορες οικονομίες της υφηλίου, και πρωταρχικά η Ελλάδα,   θα χρειαστεί να δανειστούν, για να αντιμετωπίσουν την καταιγίδα.

Οι δυνατότητες δανεισμού των κρατών-μελών της ΕΕ

Τα κράτη-μέλη της ευρωζώνης θα αντιμετωπίσουν σοβαρές  δυσκολίες δανεισμού, σε αντίθεση με τις ευρωπαϊκές οικονομίες που διατήρησαν το εθνικό τους νόμισμα. Και τούτο διότι, οι  οικονομίες εκτός ευρωζώνης  έχουν δικαίωμα εκτύπωσης χρήματος,  το οποίο δεν δημιουργεί χρέος προς το εξωτερικό και το οποίο συνεπώς εξασφαλίζει ανετότερη αντιμετώπιση της κρίσης, στο εσωτερικό τους.   Αυτές οι οικονομίες, όπως και η Μ.Βρετανία «που ήδη τυπώνει χρήμα»
θα εφαρμόσουν  τα μετά Κέϋνες οικονομικά ή  τα «μοντέρνα οικονομικά», που απέκτησαν βαρύτητα και ενδιαφέρον, στον νομισματικό τομέα, κυρίως, με την κρίση του 2007. Δεν ανήκουν συνεπώς σε ότι είναι γνωστό ως «ορθόδοξη νομισματική θεωρία» ή «συντηρητική νομισματική πολιτική», που σε πείσμα της βαθιάς κρίσης που αναμένεται,  η ΕΕ επιμένει να εφαρμόζει με αυστηρότητα.  Αυτά τα μετα-κεϋνεσιανά οικονομικά αποβλέπουν στην αύξηση της ζήτησης, χάρη στο χρήμα που εισρέει στην οικονομία (από το πουθενά), και στη δυνατότητα  της  αυξημένης ζήτησης να ανασύρει προς το δικό της υψηλότερο επίπεδο την υποτονική προσφορά. Αυτής της μορφής τα οικονομικά εφαρμόστηκαν στην κρίση του 2007, από αρκετές οικονομίες, χωρίς να προκληθεί πληθωρισμός. Στη νέα αυτή μέθοδο «τυπώνω χρήμα», «χρήμα από ελικόπτερο» κλπ. καταργείται η ορθόδοξη διάκριση αρμοδιοτήτων  Κυβέρνησης και Κεντρικής Τράπεζας. Δίδεται, έτσι, το δικαίωμα στην  Κεντρική Τράπεζα να αγοράζει από την Κυβέρνηση κρατικά ομόλογα σε απεριόριστη ποσότητα, δηλαδή δημόσιο χρέος, (όση χρειάζεται κάθε φορά) εξασφαλίζοντας άνετη ρευστότητα, αλλά και αυξάνοντας το εσωτερικό δημόσιο χρέος. Αυτό, κάποτε πρέπει να αποπληρωθεί. Αλλά, εφόσον πρόκειται για εθνικό (και όχι δανειζόμενο) νόμισμα, η αποπληρωμή μπορεί να περιμένει ή και να μη γίνει ποτέ.

Η χείρα βοήθειας της ΕΚΤ

 Η Ελλάδα, και όλες οι χώρες μέλη της ευρωζώνης, δεν έχουν δικαίωμα  πρόσβασης σε αυτή την παραπάνω  διέξοδο, και θα αισθανθούν τη νέα αυτή κρίση με βαρύτατους όρους. Προκειμένου να βοηθήσει τον ευρωπαϊκό Νότο, και ιδίως τα σοβαρά προβλήματα της Ιταλίας, και στην προσπάθεια να εξουδετερώσει κατά το δυνατόν την έλλειψη ευρωομολόγων,  η ΕΚΤ  κατέφυγε σε μέθοδο (τηρουμένων των διαφορών) ανάλογη της παραπάνω. Στις 18 Μαρτίου ανήγγειλε την  εφαρμογή  προγράμματoς  αγοράς, στη δευτερογενή αγορά, χρηματιστηριακών τίτλων αξίας  Ε750 δισεκατομμυρίων, που αφορούν  το 25% περίπου του χρέους των κρατών-μελών. Δυστυχώς, η ηρεμία των αγορών, που ακολούθησε την εξαγγελία της ΕΚΤ ήταν βραχύβια, έτσι που το spread  (=διαφορά επιτοκίου ανάμεσα στο  γερμανικό χρέος και αυτό του ευρωπαϊκού Νότου) πήρε γρήγορα την ανιούσα.  Η αρνητική αυτή εξέλιξη οφείλεται στις πολύ δυσμενείς προβλέψεις, που αναφέρονται στο χρέος, η βιωσιμότητα του οποίου εξετάζεται για κάθε μία οικονομία της ΕΕ χωριστά.

Η ελληνική περίπτωση

 Από τις οικονομίες της ευρωζώνης ο Νότος και ειδικότερα η Ελλάδα είχε, όπως είναι γνωστό, το 2008-9 σοβαρότατο πρόβλημα χρέους και ελλείμματος, έγινε βορρά των κερδοσκόπων, και στη συνέχεια υπέστη σειρά στραγγαλιστικών μνημονίων, χάρη στα οποία, όπως  υποστηρίζεται από τις ελληνικές κυβερνήσεις, αλλά και από την ΕΕ και το ΔΝΤ, σταθεροποιήθηκε  η οικονομία της. Οι πολλές διαπιστώσεις μου, σε άρθρα και βιβλία μου διαψεύδουν αυτή την αισιόδοξη εικόνα της ελληνικής οικονομίας. Φαίνεται, όμως, ότι και οι οίκοι αξιολόγησης συμφωνούν με την άποψή μου ότι, δηλαδή, η χώρα μας ήταν και παραμένει ο αδύνατος  κρίκος της ΕΕ, εξ’ου και ήταν η πρώτη οικονομία του Νότου, που ήδη υπέστη υποβάθμιση του χρέους της.  Ανάλογα, αλλά σε μικρότερη κλίμακα και με διαφοροποίηση στις γενεσιουργές αιτίες,  ήταν και είναι τα προβλήματα των λοιπών οικονομιών του Νότου. Με τον κορονοϊό και τις συνέπειές του η προβληματική εικόνα του ευρωπαϊκού Νότου αναβιώνει, και η ΕΕ διχοτομείται: σε αυτό των οικονομιών του Βορρά, που έχουν χαμηλό και βιώσιμο χρέος, και στις άλλες του Νότου, με υψηλό και/ή μη βιώσιμο χρέος. Στα τέλη του 2019 το ελληνικό χρέος ανέρχεται σε Ε356 δισεκατομμύρια και ως  ποσοστό στο ΑΕΠ υπολογίστηκε σε 180,2%. Αντίστοιχα, ο Μ.Ο. των οικονομιών της ΕΕ είναι 86,4%. Έτσι, το ελληνικό σενάριο, στην πορεία προς την κανονικότητα,  διαγράφεται σκοτεινό για μια σειρά από προβλέψεις, που με τις παρούσες συνθήκες φαίνονται βάσιμες. Η συρρίκνωση του ΑΕΠ και της δραστηριότητάς της Ελλάδας κινδυνεύει να είναι αβυσσαλέα εξαιτίας της μεγάλης εξάρτησής της από τον τουρισμό, και να φθάνει τα 25-30% (ο ΟΟΣΑ προβλέπει 35% και εγώ σε πρόσφατο άρθρο μου 30%) . Η πτώση αυτή θα συνδυαστεί  με ανεργία που, πιθανότατα, θα υπερβεί το 28-35% του ενεργού πληθυσμού και θα οδηγήσει σε δραματική μείωση των φορολογικών εσόδων. Είναι αλήθεια, ότι η ελληνική κυβέρνηση έχει λάβει οικονομική βοήθεια της τάξης των Ε6,8 δισεκατομμυρίων χάρη στην απόφαση του Eurogroup  να της επιτρέψει μεγάλη δημοσιονομική ευελιξία, αλλά και να την απαλλάξει για φέτος από την υποχρέωση καταβολής του πρωτογενούς πλεονάσματος, ίσου με το 3.5% του ΑΕΠ. Ωστόσο, είναι ξεκάθαρο ότι τα μέχρι στιγμής διαθέσιμα της χώρας για την αντιμετώπιση της καταιγίδας είναι ανεπαρκέστατα, και συνεπώς η προσφυγή σε δανεισμό αναπόφευκτη. Η εμφάνιση της Ελλάδας στις αγορές θα είναι δύσκολη, καθώς το χρέος της θα υπερβαίνει τα 206-210 του ΑΕΠ της και το έλλειμμα θα έχει αναρριχηθεί στο 10-12%. Εξυπακούεται ότι  θα στερείται σοβαρότητας  η όποιας μορφής συζήτηση περί  βιωσιμότητας του χρέους (άλλωστε και μέχρι τώρα μόνο με αλχημείες είχε γίνει δεκτή), και εκτός από τις πολύ εμφανείς δυσκολίες δανεισμού της, η Ελλάδα θα πρέπει να πληρώνει και αστρονομικές αποδόσεις. Με τις συνθήκες αυτές θα είναι αδύνατον να αποφευχθεί ένα τέταρτο και δηλητηριώδες μνημόνιο, που θα δεσμεύσει μέχρι και τα τρισέγγονά μας.

Υπάρχουν λύσεις λιγότερο δραματικές;

Θεωρητικά,  ναι, υπάρχουν, αλλά απαιτούν είτε μεγαλύτερη τόλμη από την πλευρά μας, είτε κάποιας μορφής αλληλεγγύη από τον ευρωπαϊκό Βορρά. Με τηλεγραφική συντομία αυτές θα μπορούσαν να είναι:

1.     Διαγραφή του χρέους, ακολουθώντας την πρόταση του ΟΗΕ για  διαγραφή  του χρέους των αναπτυσσόμενων οικονομιών, που ανέρχεται σε περίπου  $1τρισεκατομμυριο.

2.     Μείωση του ελληνικού χρέους κατά 60% και επέκταση της εξυπηρέτησης και αποπληρωμής του σε 30 χρόνια.

3.     Επιστροφή της Ελλάδας στο εθνικό της νόμισμα, προλαμβάνοντας την πολύ πιθανή διάλυση της ΕΕ, ιδίως αν δεν κατορθώσει να ανέλθει στο ύψος των περις τάσεων.   

PhD.PROF..Maria Negreponti-Delivanis

eleftheroiellines

Mediocracy vs Meritocracy | John Ioannidis | TEDxAcademy

https://www.youtube.com/watch?v=KQtpEoS6W44&feature=emb_rel_end

John Ioannidis talks about mediocracy vs. meritocracy at a 2015 TEDx event in Athens, Greece.

 Eάν δέν φορούσε τό στέμμα τού Παν/μίου τού Stanford ποιά θά ήταν η βαρύτητα καί η ουσία όσων μάς λέει, στό πρόβλημά μας; Σήμερα τόν ακούμε νά κατηγορεί χαμογελώντας τούς Ελληνες σάν νέος Γιωργάκης. Καί τί προτείνει σάν έρευνα; Τίς στατιστικές; Ας πούμε ότι στό αντικείμενό του είναι καλός. Στό υποκείμενό του; Στήν Ελλάδα κυριαρχεί η διαφθορά. Καί τό γνωρίζουμε όλοι μας. Στήν αμερική υπάρχει αξιοκρατία. Η οποία όμως συντηρεί μιά υπερδύναμη η οποία διαφθείρει τά πολιτεύματα σέ όλον τόν πλανήτη, μέ όλα τά δυνατά μέσα. Μέχρι σήμερα στήν ιστορία οι δυνάμεις κατακτούσαν καί υπέτασσαν. Πρώτη φορά η ιστορία κυβερνάται μέ τήν διαφθορά πού εξάγει η Αμερική. Η σύγχρονη επιστήμη δέν θεμελιώνεται στό επίσταμαι. Ολες οι επιστήμες ανακαλύφθηκαν καί θεμελιώθηκαν στούς αρχαίους Ελληνες δημιουργώντας τόν Ελληνικό πολιτισμό, εκτός τής Ψυχολογίας. Ο σύγχρονος Δυτικός πολιτισμός θεμελιώνεται μόνον στήν επιστήμη τής ψυχολογίας. Παρ΄όλα αυτά νομίζουμε ότι ο σημερινός άνθρωπος καί ο κόσμος του είναι συνέχεια τού αρχαίου. Σ' αυτό τό σημείο ακριβώς χάνουμε τό παιχνίδι. Καί θά τό χάνουμε.

Aμέθυστος

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟ: Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ GATES ΚΑΙ ΤΑ ΕΜΒΟΛΙΑ - ΒΙΝΤΕΟ

Αυτό το βίντεο πρέπει να το δούν σε όλο τον πλανήτη.

 Είναι τα 15 πιο σημαντικά λεπτά για τον καθένα μας στο κομβικό σημείο που βρισκόμαστε. 

https://www.youtube.com/watch?time_continue=2&v=6h-Ykxubq3E&feature=emb_logo

https://www.anti-ntp.org/2020/04/gates.html

greeknation

HANS URS VON BALTHASAR--ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ (THEO-LOGIK) (51)

Συνέχεια από Σάββατο, 4 Απριλίου 2020

                                           HANS URS VON BALTHASAR

                                     ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ  (THEOLOGIK)

                                                 Τρίτος Τόμος

             ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ  (DER GEIST DER WAHRHEIT)

        (Οι δύο προηγούμενοι τόμοι: 1) Αλήθεια τού κόσμου (Wahrheit der Welt), 2)    Αλήθεια τού Θεού (Wahrheit Gottes) )

                                      Johannes Verlag, 1987

                                   

                                   4.  ΓΙΑ ΤΟ ΦΙΛΙΟΚΒΕ

                                  

                             V. ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΚΑΙ Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ

                    β)  Η διπλή κίνηση της Εκκλησίας  ( συνέχεια )

    

Οι δυό αλήθειες, η ύπαρξη δηλ. πνευματικών σπερμάτων (pneumata spermatika) στη σκέψη τών λαών και η σαφής ή ασαφής διάχυση χριστιανικών στοχαστικών και εμπειρικών αγαθών σε όλον τον κόσμο, δεν σημαίνουν ότι η ένταξη στην ενότητα τής Εκκλησίας θα είναι πρακτικά εύκολη. Αποδεικνύεται, τόσο απ’ την πλευρά τών ξένων «πολιτισμών» (Kulturen), που μπορεί να αντιστέκονται, την ώρα ακριβώς που αποδέχονται τα χριστιανικά σπέρματα, με αυξανόμενη μάλιστα ένταση απέναντι στο χριστιανικό στοιχείο (το οποίο και αφομοιώνουν στα δικά τους στοιχεία), όσο και απ’ την πλευρά τής Εκκλησίας, που έχει να αντιμετωπίση τα σχεδόν άναπάντητα ερωτήματα της πολυ-πολιτισμικότητας (της αφομοίωσης άλλων «πολιτισμών» -Inkulturation), ότι οι δυσκολίες μπορεί να είναι όχι μόνο τεχνικές αλλά και θεολογικές. Η διπλή κίνηση (της Εκκλησίας) – προς όλους τούς λαούς, με ολόκληρη ωστόσο την επαγγελία της – θέτει όσα ευαγγελίζεται ο Κύριος στην ίδια με Εκείνον θέση: το «αίτημά» Του, που συνδυαζόταν βέβαια με το πρωταρχικό δημιουργικό σχέδιο του Πατρός, τού απέφερε «το μίσος τού κόσμου», το να μην έχη πού να μείνη (Ματθ. 8, 20 – «Ιδών δέ ο Ιησούς πολλούς όχλους περί αυτόν εκέλευσεν απελθείν εις τό πέραν. Και προσελθών εις γραμματεύς είπεν αυτώ· διδάσκαλε, ακολουθήσω σοι όπου εάν απέρχη. και λέγει αυτώ ο Ιησούς· αι αλώπεκες φωλεούς έχουσι καί τά πετεινά τού ουρανού κατασκηνώσεις, ο δέ υιός τού ανθρώπου ουκ έχει πού τήν κεφαλήν κλίνη. Έτερος δέ τών μαθητών αυτού είπεν αυτώ· Κύριε, επίτρεψόν μοι πρώτον απελθείν καί θάψαι τόν πατέρα μου·.ο δέ Ιησούς είπεν αυτώ· ακολούθει μοι, καί άφες τούς νεκρούς θάψαι τούς εαυτών νεκρούς»… ), την καταδίωξή του με σκοπό να συλληφθή (Ιωάν. 11, 57), και τελικά την προδοσία, την καταδίκη και την εκτέλεση   (( Σημ. τ. μετ.: Δέν μπορούμε να ονομάζουμε έτσι τη Σταύρωση του Χριστού, του Θεανθρώπου· παρά μόνον «υποτιμώντας» τον, στο «επίπεδο» ενός απλού ανθρώπου, για να προβληθή ανενόχλητα η «Τρίτη εποχή, του Αγίου Πνεύματος»… )) . Με έμφαση προλέγεται η ίδια μοίρα και στους απεσταλμένους Μαθητές (Ιωάν. 15, 20 – 16, 4 – «Ει ο κόσμος υμάς μισεί, γινώσκετε ότι εμέ πρώτον υμών μεμίσηκεν. ει εκ τού κόσμου ήτε, ο κόσμος άν τό ίδιον εφίλει· ότι δέ εκ τού κόσμου ουκ εστέ, αλλ’ εγώ εξελεξάμην υμάς εκ τού κόσμου, διά τούτο μισεί υμάς ο κόσμος. μνημονεύετε τού λόγου ού εγώ είπον υμίν· ουκ έστι δούλος μείζων τού κυρίου αυτού. ει εμέ εδίωξαν, καί υμάς διώξουσιν· ει τόν λόγον μου ετήρησαν, καί τόν υμέτερον τηρήσουσιν. αλλά ταύτα πάντα ποιήσουσιν υμίν διά τό όνομά μου, ότι ουκ οίδασι τον πέμψαντά με…»), ως ένα αναγκαίο και «μακάριο» γεγονός στην ζωή όσων ακολουθούν τον Κύριο (Ματθ. 5, 11 κ.ε.). Η «καταδίωξη» ωστόσο αυτή αποφέρει καρπούς ως προς την αποστολή τής Εκκλησίας, κάτι που το γνωρίζει και ο Παύλος (Β’ Κορ. 1, 4 κ.ε. – «Ευλογητός ο Θεός καί πατήρ τού Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, ο πατήρ τών οικτιρμών καί Θεός πάσης παρακλήσεως, ο παρακαλών ημάς εν πάση τή θλίψει ημών, εις τό δύνασθαι ημάς παρακαλείν τούς εν πάση θλίψει διά τής παρακλήσεως ής παρακαλούμεθα αυτοί από τού Θεού· ότι καθώς περισσεύει τά παθήματα τού Χριστού εις ημάς, ούτω διά τού Χριστού περισσεύει καί η παράκλησις ημών…»). Ενώ η επανειλημμένη προειδοποίηση του Κυρίου χρησιμεύει στο να ενισχυθή, σύμφωνα με τα ίδια Του τα λόγια, η Εκκλησία, γνωρίζοντας ότι καταδιωκόμενη βρίσκεται στον σωστό δρόμο, ακολουθώντας Τον (Ιωάν. 15, 20· 16, 4 – «Ταύτα λελάληκα υμίν ίνα μή σκανδαλισθήτε. αποσυναγώγους ποιήσουσιν υμάς· αλλ’ έρχεται ώρα ίνα πάς ο αποκτείνας υμάς δόξη λατρείαν προσφέρειν τώ Θεώ. και ταύτα ποιήσουσιν, ότι ουκ έγνωσαν τόν πατέρα ουδέ εμέ. αλλά ταύτα λελάληκα υμίν ίνα όταν έλθη η ώρα, μνημονεύητε αυτών ότι εγώ είπον υμίν. ταύτα δέ υμίν εξ αρχής ουκ είπον, ότι μεθ’ ημών ήμην. νυν δέ υπάγω πρός τόν πέμψαντά με, καί ουδείς εξ υμών ερωτά με πού υπάγεις! αλλ’ ότι ταύτα λελάληκα υμίν, η λύπη πεπλήρωκεν υμών τήν καρδίαν…»).

     Η αποστολή τής Εκκλησίας μπορεί να ξεκινά, κατά τον Θωμά (Ακινάτη), τόσο από τον φυσικό νόμο μέσα σε όλους τούς ανθρώπους, όσο και από «την χάρη που μάς δίνεται πέρα κι απ’ τον φυσικό νόμο». Αυτό το «πέρα» τής προϋποτιθέμενης παντού χάριτος το ονομάζει ο Θωμάς “gratia fidei”, «χάρι τής πίστεως», «που έχει δοθή εσωτερικά σ’ αυτόν που πιστεύει ρητά ή (απλώς) το υπονοεί», και ο οποίος «ανήκει» κι αυτός άρα στην Καινή Διαθήκη· απέναντι δε σ’ αυτήν τη χάρι τής πίστεως αποκτούν «κάποια ηθικά και μυστηριακά δεδομένα, δευτερεύουσα σημασία», καθώς «δεν είναι  αποφασιστικά και κρίσιμα στην Καινή Διαθήκη, ενώ ήταν αποφασιστικά και κρίσιμα στην Παλαιά». Στην αποστολή τής Εκκλησίας ανοίγονται έτσι απ’ αυτήν την άποψη δύο προοπτικές: είτε να μεταφέρη στον χριστιανισμό αυτό που ήδη υπάρχει κατά τον φυσικό νόμο, είτε να καταστήση ρητό αυτό που (ήδη) υπονοείται χριστιανικά έξω απ’ την Εκκλησία. Δύο «προοπτικές» που τις συναντάμε ήδη ενωμένες στις «κατ’ οίκον τράπεζες» του Παύλου, καθώς και στη σύστασή του προς τους Φιλιππησίους, να επιδιώκουν «όλα όσα είναι αληθινά, έντιμα, δίκαια, καθαρά, αξιαγάπητα, ελκυστικά», και όλα όσα «είναι ενάρετα και αξιέπαινα», ενώ για να τα «μεταφράση» χριστιανικά όλα αυτά, παραθέτει αμέσως το ίδιο το δικό του παράδειγμα (Φιλ. 4, 8 κ.ε.)  (( Για να δούμε: «Τό λοιπόν, αδελφοί, όσα εστίν αληθή, όσα σεμνά, όσα δίκαια, όσα αγνά, όσα προσφιλή, όσα εύφημα, εί τις αρετή και εί τις έπαινος, ταύτα λογίζεσθε· ά καί εμάθετε καί παρελάβετε καί ηκούσατε καί είδετε εν εμοί, ταύτα πράσσετε· καί ο Θεός τής ειρήνης έσται μεθ’ υμών…». Εδώ ο απόστολος Παύλος παραινεί τούς χριστιανούς Φιλιππησίους τί να «λογίζονται» και τί να «πράττουν», ενώ ο Μπαλτάσαρ ξεκινά, αντίστροφα, απ’ αυτά για να μας πη, πως όπου αυτά ήδη υπάρχουν (!), δηλώνουν ή υπο-δηλώνουν μιαν «πορεία» προς την Εκκλησία… Ο Κύριος μάς προειδοποιεί ως προς τους λόγους τού Ευαγγελίου: «Ο έχων ώτα ακούειν, ακουέτω»… )) .

     Ξεκινώντας από μια τέτοια, ακόμα και εξω-εκκλησιαστικά προϋποτιθέμενη ανθρωπολογία (Anthropologie), οι εκκλησιαστικοί Πατέρες ανέπτυξαν, προσκολλόμενοι στην τριχοτομική (( ! )) θέση τού Παύλου περί πνεύματος, ψυχής και σώματος (Α’ Θεσσ. 5, 23), μιαν ευρεία περί ανθρώπου διδασκαλία, που εκτείνεται απ’ τους πρώτους θεολόγους (Ιγνάτιο, Τατιανό και ιδιαιτέρως τον Ειρηναίο) στον Κλήμεντα, για να συνεχισθή (ευρέως αναπτυγμένη) στον Ωριγένη και τον Αυγουστίνο, και από ’κει στον Μεσαίωνα, την Αναγέννηση και τη Μεταρρύθμιση, μέχρι και τη σύγχρονη εποχή· μια διδασκαλία που βλέπει την «ψυχή» να αιωρείται ουσιαστικά στο κέντρο, ανάμεσα στο να προσκολληθή στο σώμα ή στο πνεύμα, σε μια συνεχή άρα και δραματική κατάσταση ώσπου να αποφασίση (( Γράφει ο απόστολος Παύλος στους Θεσσαλονικείς: «…Πάντοτε χαίρετε, αδιαλείπτως προσεύχεσθε, εν παντί ευχαριστείτε· τούτο γάρ θέλημα Θεού εν Χριστώ Ιησού εις υμάς. τό Πνεύμα μή σβέννυτε, προφητείας μη εξουθενείτε. πάντα δέ δοκιμάζετε, τό καλόν κατέχετε· από παντός είδους πονηρού απέχεσθε. Αυτός δέ ο Θεός τής ειρήνης αγιάσαι υμάς ολοτελείς, καί ολόκληρον υμών τό πνεύμα καί η ψυχή καί τό σώμα αμέμπτως εν τή παρουσία τού Κυρίου ημών Ιησού Χριστού τηρηθείη. πιστός ο καλών υμάς, ός καί ποιήσει…». – Αντί για το «ολόκληρο» και το «αγιάσαι υμάς ολοτελείς» ο Μπ. προτιμά μια «τριχοτόμηση», που ταιριάζει καλύτερα στο δικό του «σκεπτικό» τής «μετέωρης ψυχής»… )) . Αυτό το σχήμα δεν μπορεί βέβαια να χρησιμεύση παρά μόνον ως προϋπόθεση και ενθάρρυνση στην αποστολή τής Εκκλησίας, και όχι ως μια επαγγελόμενη διδασκαλία· η οποία διδασκαλία θα πρέπη συνεχώς να «δοκιμάζεται» στην υφιστάμενη διαφορά ανάμεσα στη συγκεκριμένη και προσωπική μορφή τής «διδασκαλίας» της για τον Χριστό που αποκαλύπτει τον Πατέρα, και για το Πνεύμα που αποκαλύπτει την αμοιβαία αγάπη Πατρός και Υιού – και τις ιδέες και ιδεολογίες που έχουν προσλάβει η ηθική και η θρησκεία στους μη-χριστιανούς. Μπορεί δε να ισχύη εδώ ο κανόνας, ότι όσο πιο εκλεπτυσμένα έχει αναγερθή και έχει (ίσως μέσα από αιώνες) παραδοθή ένα μη χριστιανικό οικοδόμημα ιδεών, τόσο πιο δύσκολος είναι και ο διάλογος.  (( Σημ. τ. μετ.: Εδώ «ξεχνά» βέβαια, οικειοθελώς, ο συγγραφέας, ότι δεν έχει υπάρξει στην ανθρώπινη ιστορία τίποτα πιο «εκλεπτυσμένο» απ’ τον ελληνικό πολιτισμό, και ότι οι Έλληνες ήταν ο πρώτος λαός που συνολικά προσχώρησε στο μήνυμα του Θεανθρώπου, ανταποκρινόμενος με τον ήδη αποκαλυπτικό, φιλοσοφικό του λόγο· μιλά πάντοτε και μόνο για τη Δύση, που είχε και έχει πάρει ωστόσο «άλλο δρόμο», «δικό» της, απ’ την Εκκλησία τού Χριστού… ))

           Ίσως η κατανόηση του μυστηρίου τού Αγίου Πνεύματος να παραμένη ωστόσο, μετά τη διευθέτηση όλων τών υπολοίπων διαφορών, ως τελευταία, φαινομενικά δυσχερέστατη και παρ’ όλ’ αυτά τα πλείστα    υποσχόμενη «μάχη». Η επαγγελία σε μη-χριστιανούς καλείται αναμφίβολα να ξεκινήση με μιαν οποιαδήποτε μορφή «Χριστολογίας από τα κάτω», για το οποίο έχει τόσο επιμείνει ο Κarl Rahner, μέχρι να συμπεριληφθή και η «κοσμική» (kosmisch) Χριστολογία τού Teilhard de Chardin, αλλά και όλες οι μορφές τής μεταφυσικής συνείδησης εν όψει τών υπαρξιακών και ηθικών ερωτημάτων ως προς την έννοια της ύπαρξης. Κάτι τέτοιο μπορεί να προχωρήση όσο περισσότερο γίνεται, συνειδητοποιώντας όμως, πως δεν μπορεί να μεταστραφή ποτέ εξ ιδίων σε μια «Χριστολογία εκ των άνω», ούτε  καν να αποτελέση ένα «κλειστό σύστημα» μαζί της. Πράγμα αναγκαίο, γιατί  δεν θα απέμενε αλλιώς κανένας χώρος για την πραγματική πράξη τής μεταστρεφόμενης πίστης, όπως αυτή περιγράφεται (δραματικά) στις Εξομολογήσεις τού Αυγουστίνου, ως μια στροφή απ’ τη νεο-πλατωνική, φαινομενική Χριστολογία σε μιαν εκκλησιαστική Χριστολογία – που απαιτεί την ταπείνωση του Σταυρού. Παρ’ όλη την αρχή (Prinzip) τής ανερχόμενης «προσωποποίησης» μέσα στον εξελισσόμενο Κόσμο, που ανέπτυξε ο Teilhard, η απόφαση προς ένα συγκεκριμένο, μοναδικό πρόσωπο του Χριστού απαιτεί κι εδώ ένα απαραίτητο άλμα, μιαν «επιλογή» (“option”), την οποία μπορεί μεν να τη διαβλέπη και να την αξιώνη ως τελευταία πράξη τής φιλοσοφίας στο έργο του “Action” (1893) ο Blondel, η οποία επιτελείται όμως μόνο μέσα στη Χάρι τού Χριστού.

    ( συνεχίζεται )

ΠΕΡΙ ΑΓΑΠΟΛΟΓΙΑΣ-Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΙΡΕΣΗ - Ο ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ-ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ (8)

Συνέχεια από: Τρίτη, 28 Απριλίου 2020

Ο ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΣ

Του Jean Pierre Torrell.

Κεφάλαιο VIIΙ : Η καρδιά της Εκκλησίας

Η ΧΑΡΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ

       

   Όταν ο Ακινάτης δηλώνει ότι αγαπώμεθα με την αγάπη με την οποία ο Θεός αγαπά τον εαυτό του, στην πραγματικότητα γίνεται το αντίφωνο μίας θεολογικής παραδόσεως η οποία ξεκινά από τον Αυγουστίνο. (Περί της Τριάδος VIII 7.10 και XV 19.37). Όποιος αγαπά τον πλησίον του αγαπά αναγκαίως πρίν απ' όλα, την ίδια την αγάπη! Επειδή όμως ο Θεός είναι αγάπη, και ο μένων εν τη αγάπη εν τω Θεώ μένει και ο Θεός εν' αυτώ. [Ακόμη και η μετάφραση της Βιβλικής εταιρίας αλλάζει τον λόγο, και μεταφράζει βάσει του νοήματος που νομίζει ότι διακρίνει: και όποιος ζεί μέσα στην αγάπη, ζεί μέσα στον Θεό, κι' ο Θεός μέσα σ'αυτόν. Εννοώντας το νόημα της εσωτερικότητος τού Αυγουστίνου]. Έτσι συμπεραίνει ο Αυγουστίνος, όποιος ζεί μέσα στην αγάπη, αγαπά κυρίως τον Θεό. [Έγινε αμέσως αναλογία η αγάπη]. Επειδή όμως ο Δάσκαλος των αποφθεγμάτων είχε προσθέσει μία προσωπική ερμηνεία, οι θεολόγοι του XIII αιώνος πήραν τις αποστάσεις τους, συμπεριλαμβανομένου και του Ακινάτη.

          Αξίζει να δοκιμάσουμε να δούμε απο πιό κοντά την καρδιά τής τότε συζητήσεως, διότι βρισκόμαστε μπροστά σε κάτι που μόνον συζήτηση σχολαστική δέν είναι. [Αυτή είναι και η κύρια έννοια του σχολαστικισμού, σχολή η οποία ανέπτυξε ορισμένες αρχές, όπως ο Πλατωνισμός, ο Στωϊκισμός, τις οποίες αρχές προσέφερε ο Αυγουστίνος. Αυτή η σχολή αναπτύσσεται μέχρι σήμερα με τον Βιτγκενστάϊν και τον Χάϊντεγκερ, τον Ζηζιούλα, και τον Γιανναρά. Αυτή η ιστορία δέν έχει καμμία απολύτως σχέση με την Θεολογία, παρότι άλλαξε την πίστη μας και την εκκλησιολογία την ίδια, επειδή απο άγνοια  της το επιτρέψαμε. Ο στόχος αυτού του σχολαστικισμού είναι να μετατρέψει και την Ορθόδοξη Θεολογία των Πατέρων, από εμπειρία της αλήθειας και γνώση του Χριστού, σε φιλοσοφική, στοχαστική σχολή]. 

Ο Πέτρος Λομβάρδος δίδασκε ότι, καθώς και επειδή (Αιτιώδης αρχή) το Άγιο Πνεύμα είναι η αγάπη του Πατρός και του Υιού "μέσω αυτής της αγάπης αυτά αγαπώνται μεταξύ τους και μας αγαπούν". [Η αγάπη για τους Πατέρες είναι άκτιστη ενέργεια, δέν είναι η ουσία του Θεού, διότι το ΕΙΝΑΙ δέν αναπαριστά ούτε την ουσία, ούτε την υπόσταση του θεού του ζώντος. Ας είμαστε λοιπόν προσεκτικοί να μήν ταυτίζουμε την Θεοποιό άκτιστο ενέργεια που καθιερώθηκε από τον Ρωμανίδη, με την υπόσταση του Υιού, τον Ιησού Χριστό ή με την υπόσταση του Αγίου Πνεύματος]. 

Ο Ακινάτης δέν συνάντησε καμμία δυσκολία στην αποδοχή αυτής της θέσης την οποία και θα κρατήσει κατά την διάρκεια όλης του της ζωής, αλλά δυσκολεύεται να συμφωνήσει με την συνέχεια αυτής της διδασκαλίας: "και είναι αυτό επίσης, το Άγιο Πνεύμα, που είναι η αγάπη που διοχετεύεται στις καρδιές μας για να αγαπήσουμε τον Θεό και τον πλησίον"(Peter Lombard, Sententiae d. 17 c. 6). Σύμφωνα με τον Πέτρο Λομβάρδο λοιπόν το έλεος είναι μία άκτιστη πραγματικότης, το ίδιο το πρόσωπο του Αγίου Πνεύματος το οποίο είναι παρόν σε μας, και το οποίο κινεί την ελεύθερη βούληση μας να αγαπήσουμε και να ενεργήσουμε (να πράξουμε) σωστά, που μας δίνει τον ορθό τρόπο ζωής!

          Με την πρώτη, η θέση είναι μεγαλειώδης. Τί πιό θαυμάσιο και πιό απλό και πιό ωραίο από αυτή την απευθείας πολλαπλή ενέργεια του Αγίου Πνεύματος στην καρδιά των πιστών; Και όμως ο Ακινάτης δέν είναι ευχαριστημένος από την θέση αυτή και προσπαθεί να διακρίνει ανάμεσα στο έλεος και την αγάπη στην καταγωγή της, που είναι το Άγιο Πνεύμα, δωρεά απολύτως πρώτη και άκτιστη και την αγάπη σε μας, την δωρεά που λαμβάνουμε από το πνεύμα, η  οποία είναι μία κτιστή πραγματικότης (In I Sent. d. 17 q. 1 a. 1). Το ίδιο πράγμα θα πεί αμέσως για την χάρη και κάθε φορά που θα συναντήσει το θέμα, θα τοποθετήσει την χάρη πρίν από το έλεος και δέν θα πάψει να δηλώνει το κτιστό χαρακτήρα της μίας και της άλλης. Η χάρις για τον Ακινάτη αναβαθμίζει την ψυχή στην ουσία της, κάνοντας την μία ριζική αρχή πράξεως στο υπερφυσικό πεδίο - όπως συμβαίνει για την φύση μας στο φυσικό πεδίο, ενώ το έλεος αναβαθμίζει την θέληση, την δύναμη της ψυχής.

          Αλλά πώς ορίζει ο Ακινάτης τον κτιστό χαρακτήρα της χάρης; Με τον πιό απλό τρόπο που υπάρχει, κάνοντας έναν παραλληλισμό ανάμεσα στην γνώση που έχει ο Θεός για τα όντα και την αγάπη που έχει γι' αυτά από το ένα μέρος, και την γνώση και την αγάπη που έχουμε εμείς από το άλλο. Στην δική μας περίπτωση αυτά που γνωρίζουμε είναι πράγματα που ήδη υπάρχουν και βρίσκονται στην καταγωγή τής γνώσης μας. Στην περίπτωση του Θεού συμβαίνει το αντίθετο: αυτός δέν γνωρίζει τα πράγματα επειδή υπάρχουν, αλλά αυτά υπάρχουν επειδή τα γνωρίζει. Η επιστήμη του Θεού είναι πραγματοποιός, θέτει τα πράγματα στην ύπαρξη. Εάν τώρα υπολογίσουμε την αγάπη, αντί της γνώσεως, χρειάζεται να κάνουμε έναν παρόμοιο στοχασμό. Η αγάπη μας, για ένα όν οφείλεται στην αγαθότητά του (πραγματική ή υποθετική, εμείς πάντως δέν αγαπούμε παρά αυτό που μας φαίνεται αξιαγάπητο). Για τον Θεό, συμβαίνει πάλι το αντίθετο. Είναι η αγάπη του η οποία δημιουργεί την αγαθότητα των όντων και των πραγμάτων. Έτσι, όταν λέμε πώς ο Θεός αγαπά ένα πλάσμα θέλουμε να πούμε πώς αυτός δημιουργεί σ'αυτόν που αγαπά ένα αποτέλεσμα το οποίο προέρχεται από την ίδια την θεϊκή αγάπη.

          Εάν τώρα μιλήσουμε για το δώρο της χάριτος, πρέπει βεβαίως να πούμε πώς ο Θεός ενεργεί και πιό συγκεκριμένα το Άγιο Πνεύμα, καί είναι άκτιστη πραγματικότης. Όταν όμως ένα πρόσωπο λαμβάνει ένα δώρο της χάριτος το οποίο δέν είχε προηγουμένως, αυτό δέν σημαίνει πώς συμβαίνει με μία αλλαγή του ιδίου του Αγίου Πνεύματος. Αλλά αλλάζει το ίδιο το πρόσωπο κάτω από το αποτέλεσμα της Ενέργειας του Πνεύματος. Όταν λοιπόν λέμε πώς το Άγιο Πνεύμα δόθηκε σε κάποιον, αυτό σημαίνει πως αυτό το πλάσμα έλαβε ένα δώρο αγάπης του Θεού, το οποίο δέν διέθετε πρίν. Ακόμη και με τον κίνδυνο να το μειώσουμε στο μηδέν, αυτό το δώρο πρέπει να είναι μία κτιστή πραγματικότης, δωρισμένη δωρεάν από τον Θεό.

          Ο κτιστός αναγκαίως χαρακτήρας αυτού του δώρου θα γίνει πιό κατανοητός εάν θυμηθούμε τον λόγο του Αγίου Ιωάννου και αυτό που υπονοείται στην σκέψη: "Ο Θεός μας αγάπησε πρώτος" (1 Ιωάν 4,10 και 19). Η αγάπη του Θεού για μας δέν είναι επομένως το αποτέλεσμα τής δικής μας αγαθότητος. Ο Ακινάτης προσθέτει απλώς: ο Θεός, ο οποίος μας αγάπησε πρώτος, μας δίνει επίσης και με τί πράγμα να τον αγαπήσουμε. Βρισκόμαστε λοιπόν στο κέντρο της θέσεως και του προβλήματος. Είναι απαραίτητο λοιπόν, το πλάσμα να είναι ανάλογο και σύμμετρο με τον σκοπό για τον οποίο ο Θέος το καλεί. Αυτός ο σκοπός, αυτό το τέλος, όπως γνωρίζουμε συνίσταται στην Ευτυχία, στην απόλαυση του Θεού σε μία τέλεια κοινωνία γνώσεως  και αγάπης. Εξ ορισμού, αυτή η Ευτυχία είναι τελείως ασύμμετρος στις δυνάμεις του ανθρώπου, αυτή είναι σύμφυτος μόνον στον Θεό. Είναι αναγκαίο λοιπόν να δωρήσει ο Θεός στον άνθρωπο κάτι με το οποίο θα μπορεί όχι μόνον να πράξει εν' όψει αυτού του σκοπού και να μπορεί να κατευθύνει την επιθυμία του πρός αυτό, αλλά και κάτι με το οποίο η ίδια η φύση του ανθρώπου υψώνεται στο ύψος αυτού του σκοπού.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος

Εγώ. Το παιγνίδι της ζωής-επανάληψη

Frank Schirrmacher

EGO. Das Spiel des Lebens

Εγώ. Το παιχνίδι της ζωής

Karl Blessing Verlag. 2013

Δε θα έπρεπε να προσπαθούμε να ανακαλύψουμε ποιοι είμαστε, αλλά το τι αρνούμαστε να είμαστε. Michel Foucault

Πρόλογος

Γίναμε τρομερά απλοϊκοί. Δυστυχώς δεν το αισθανόμαστε. Γιατί κάνουμε ότι κάνουμε; Γιατί αγαπάμε αυτό που αγαπάμε; Ερωτήσεις πολυεπίπεδες, στις οποίες είναι σχεδόν αδύνατο να δοθούν προσωπικές απαντήσεις. Και δεν καταλαβαίνουμε, πως εδώ και πολύ καιρό, άλλοι έδωσαν απαντήσεις αντί ημών.

Ξεχάστε για μια στιγμή αυτά που ξέρετε από την ψυχολογία, νευροεπιστήμες ή που γνωρίζετε λόγω ιδίας πείρας, περί του αινίγματος του Είναι σας. Χωρίς να το προσέξουμε, οι οικονομολόγοιανέλαβαν το νοικοκυριό της ψυχής του μοντέρνου ανθρώπου.

Με σκοπό την απλοποίηση του κόσμου και την επιτάχυνση του εμπορίου, εμφανίστηκε στα παρασκήνια ένα μοντέλο, που αλλάζει ριζικά την ζωή μας.

Το μοντέλο διδάσκει, πως μπορούμε να κάνουμε πιο απλή και πιο προσοδοφόρα την ζωή μας, εάν δεχθούμε ότι κάθε άνθρωπος σκέφτεται μόνο τον εαυτό του και το συμφέρον του. Στο βιβλίο αυτό θα δούμε, πως ένα αρχικά αθώο μοντέλο μετετράπη σε παγίδα. Θα δούμε επίσης πόσο καλά καμουφλαρισμένη είναι αυτή η παγίδα.

Όσοι στήνουν παγίδες τις καμουφλάρουν. Στο δάσος οι παγίδες είναι σκεπασμένες με φύλλα και χώμα: κατασκευές που προσποιούνται ότι είναι φύση. Μεταξύ των ανθρώπων, οι παγίδες καμουφλάρονται ως φυσικοί νόμοι. Όπως για παράδειγμα ο ισχυρισμός: «Ο άνθρωπος είναι προσκολλημένος στον εαυτό του» - και αυτή η προσκόλληση ξεκινά από το επίπεδο το γονιδίων του και φτάνει στο επίπεδο της ηθικής του. Μια οικονομική θεωρία, με την υποστήριξη των μοντέρνων υπολογιστικών μηχανών, κατέστησε την τοποθέτηση αυτή νόμο της φύσεως. Αρχίζουμε να αισθανόμαστε αυτό το γεγονός.

Στον σημερινό κόσμο, είναι πολλοί αυτοί που πιστεύουν πως οι ελευθερίες και επιλογές που έχουν είναι περισσότερες από ποτέ. Πιστεύουν επίσης ότι είναι σε θέση να απορρίψουν ή να αποδεχθούν θεωρίες.

Η αλήθεια είναι, ότι όχι μόνο τις αποδέχθηκαν χωρίς να το έχουν αντιληφθεί, αλλά ζουν και εργάζονται βάσει αυτών εδώ και πολύ καιρό.

Βιώνουμε την νέα εποχή του καπιταλισμού της πληροφορίας. Αυτός ο καπιταλισμός άρχισε να (οδηγεί) μεταβάλλει τον κόσμο σε μια πνευματική κατάσταση. Κάνει και σχεδιάζει μεγάλα πράγματα. Θέλει να διαβάζει, να ελέγχει και να πουλά τις σκέψεις. Θέλει να προβλέπει κινδύνους, να τους εκτιμά και να τους απαλείφει. Ο εγκέφαλος του δουλεύει συνέχεια με σκοπό να ανακαλύψει τι κάνουν οι άνθρωποι, τι λένε, τί αγοράζουν και ποιες είναι οι επόμενες κινήσεις που σχεδιάζουν. Όπου και να τον συναντήσετε, συναντάτε ένα σύστημα που τα ξέρει όλα καλύτερα. Αφαιρεί από τους ανθρώπους το δικαίωμα να προσλάβουν το περιβάλλον ως κάτι διαφορετικό από τους ίδιους. Ότι και να κάνουν, αυτό ισχυρίζεται ότι το κάνουν προς ίδιον όφελος.

Ο καπιταλισμός της πληροφορίας δεν γνωρίζει συμπεριφορές «χωρίς λόγο». Φιλία, εντιμότητα, αγάπη, έχουν μπροστά στα μάτια του λόγους που εξυπηρετούν το ίδιον όφελος του ατόμου. Για τον λόγο αυτό υπάρχει παντού ένας πληθωρισμός «incentives», επιβραβεύσεων, που ξεκινούν από ταboni στη Wall Street και φτάνουν μέχρι τα εικονικά παράσημα και τα «Like it» για τα πιο προσωπικά πράγματα.

Υπάρχουν ανοικτά παιχνίδια, όπως το σκάκι, και παιχνίδια όπως το πόκερ, όπου ο ένας δεν μπορεί να δει τα χαρτιά του άλλου. Η οικονομία της πληροφορίας μυρίζει σαν ατμόσφαιρα όπου παίζεται πόκερ. Ο κόσμος της είναι ένας κόσμος όπου κανείς δεν λέει και δεν κάνει αυτό που πραγματικά σκέφτεται. Ο καθένας όμως και καθεμιά γίνεται διαφανής όταν υποτεθεί ότι έχει εγωιστικές βλέψεις. Για τον λόγο αυτό υπάρχει αυτή η τεράστια ανάγκη για πληροφορία. Γι’ αυτό και ο καταναγκασμός προς παραποίηση, μπλόφα και  παραπλάνηση.  Αλγόριθμοι αποκρύβουν συναλλαγές μετοχών, ώστε να παραπλανηθούν αρπακτικοί αλγόριθμοι. Οι αρπακτικοί αλγόριθμοι όμως μπορεί και να τροφοδοτούν με ταχύτητα φωτός μεσάζοντες με ψευδείς πληροφορίες, ώστε να εκτιναχθούν οι τιμές στα ύψη. Οι άνθρωποι προσλαμβάνουν ψεύτικες ταυτότητες, δημιουργούν ένα προφίλ στοFacebook, για να αρέσουν στον διευθυντή προσωπικού ή την τράπεζα. Ολόκληρα κράτη στέλνουν εσφαλμένα σήματα για να συγχύσουν τις αγορές. Αυτή είναι μια κοινωνία, όπου οι άνθρωποι όχι απλά δεν εμπιστεύονται τους άλλους, αλλά ούτε και τον εαυτό τους. Όποιος έχει φτάσει σε ένα τέτοιο σημείο, υποθέτει ότι η μόρφωση του, η εμπειρία του, η ζωή του δεν σημαίνουν αυτό που πίστευε ότι σημαίνουν.

Η υπόσχεση ότι θα βρεθούν απαντήσεις σε ερωτήσεις οι οποίες ακόμα δεν έχουν τεθεί, ο ισχυρισμός ότι γνωρίζουν περισσότερα για τον άνθρωπο απ’ όσα γνωρίζει ο ίδιος για τον εαυτό του, οι προβλέψεις για το τι θέλει ο καθένας, χωρίς ακόμα να το γνωρίζει, η συμβουλή ποιος πρέπει να είναι φίλος, όλα αυτά είναι ταυτόσημα (δομικά) με τους αλγόριθμους παρακολούθησης που χρησιμοποιούν οι μυστικές υπηρεσίες, οι οποίες ξέρουν για εγκλήματα τα οποία ο εγκληματίας ίσως να μην υποψιάζεται ότι μπορεί να γίνουν. Η νέα οικονομία χρησιμοποιεί μηχανές και ερμηνεύει και κωδικοποιεί τις ανθρώπινες σχέσεις με την βοήθεια των μαθηματικών. Αγαπά το «δίλημμα του φυλακισμένου». Πρόκειται για μια αρχαϊκή σκηνή της θεωρίας των παιγνίων,  όπου δυο άνθρωποι που μοιράζονται την ίδια τύχη αλλά δεν μπορούν να επικοινωνήσουν μεταξύ τους, λαμβάνουν μια προσφορά, να επωφεληθεί ο ένας εις βάρος του άλλου. Η προδοσία μέσα στο παιχνίδι αυτό όχι μόνο προβλέπεται, «είναι αποδεκτή ως κανόνας σώφρονος συμπεριφοράς»¹.

Έχει φανεί, πως άνθρωποι που έρχονται σε επαφή με αυτή την νοοτροπία, αλλάζουν την συμπεριφορά τους. Μια κοσμοθεωρία που πίσω από κάθε ανθρώπινη πράξη βλέπει την αναπόφευκτη λογική του ιδίου συμφέροντος, παράγει εγωισμό σαν σε κορδέλα συναρμολόγησης². Τελευταίως όμως ο καθένας μας έρχεται σε επαφή με αυτό το δεδομένο. Ζώντας σε ένα κόσμο, όπου οι πληροφορίες (πληροφορίες που δεν αφορούν μόνο το χρηματιστήριο, αλλά την θέση εργασίας, την επικοινωνία, την φιλία) οργανώνονται από λογικά λειτουργούσες υπολογιστικές μηχανές, που υπολογίζουν τον χαρακτήρα του ανθρώπου βάσει των νόμων που μεγιστοποιούν το προσωπικό συμφέρον, οι αντιλήψεις για τις κοινωνικές αξίες αλλάζουν με εκπληκτική ταχύτητα.

Ο καπιταλισμός της πληροφορίας αμφισβητεί τον συσχετισμό μεταξύ της πορείας της ζωής ενός ανθρώπου και της ταυτότητας του, χρησιμοποιεί την πραγματική οικονομία για να επιτύχει τους σκοπούς του, και σκοπεύει να ξαναγράψει την συνταγματική και την νομική τάξη. 

Να προσθέσουμε επίσης, ότι δεν χάνει την κυριαρχία του μόνο το άτομο. Στην παρούσα κρίση που πλήττει την Ευρώπη, τα ακρωτηριασμένα κυριαρχικά δικαιώματα των ευρωπαϊκών κρατών και των βουλών τους, δεν είναι προϊόν λάθους, μέρος της λειτουργικής λογικής του συστήματος.

Ο καπιταλισμός της πληροφορίας έχει υποσκάψει την ανθρώπινη σκέψη, δημιουργώντας ένα λαβύρινθο από διαδρόμους και φρέατα, και το υλικό που ανασύρει και εκμεταλλεύεται, το επεξεργάζεται με μηχανές. Οι μηχανές αυτές είναι σε θέση, αναλόγως πάνω σε ποιο γραφείο βρίσκονται, να διεξάγουν πολέμους, να προκαλούν επαναστάσεις, να δημιουργούν χρήμα, να ελέγχουν ανθρώπους ή να στέλνουν φωτογραφίες των πρόσφατων διακοπών. Φαίνεται πως αυτός (ο καπιταλισμός της πληροφορίας) είναι σε θέση, μέσα σε μια νύχτα να σβήσει ολόκληρα έθνη ή να προσδώσει και σε ένα άτομο ακόμα, που συνδέεται μαζί του, την δύναμη ενός ολόκληρου κράτους. Γι’ αυτό οι άνθρωποι τον ακολουθούν στις υπόγειες στοές του, σε κλειστούς χώρους με τεχνητό φως, και συντηρούν μόνοι τους τις στοές που αυτός έσκαψε για να διοχετεύσει την σκέψη τους.

Η απόκρυψη μιας παγίδας πρέπει να παραπλανά όλες τις αισθήσεις. Ο Diderot, προτείνει στην εγκυκλοπαίδεια του, την επικάλυψη της μυρωδιάς του σιδήρου, γιατί τα έμπειρα ζώα συνδυάζουν την καταστροφή τους με την μυρωδιά αυτή. Ένα μοντέρνο εγχειρίδιο για το κυνήγι των ζώων, περιγράφει με αθωότητα τι πρέπει να γίνει: «Το ζώο πρέπει να το προσελκύσουμε στην μηχανή, είτε με δόλωμα, είτε εκμεταλλευόμενοι την φυσική του περιέργεια». Δεν είναι τυχαίο, σύμφωνα με τον Otto Mayr, ότι οι αγγλικές λέξεις engine και machine, είχαν για πολύ καιρό και αρνητικές σημασίες: εξαπάτηση, κόλπο και ραδιουργία³. Η μηχανή του καπιταλισμού της πληροφορίας είναι ο ηλεκτρονικός υπολογιστής. Η μηχανή όμως από μόνη της είναι αθώα. Σημασία έχει ποιος και για ποιο σκοπό την χρησιμοποιεί. Εάν ο ανθρώπινος εγωισμός εκφραστεί με ένα μαθηματικό τύπο, όπως συμβαίνει στις μέρες μας, δίνεται η δυνατότητα στον υπολογιστή να υπολογίσει τη συμπεριφορά μιας ολόκληρης κοινωνίας.

Ο Diderot είναι αυτός που ονόμασε «επιστήμη», όχι την παγίδα, αλλά την «τοποθέτηση της παγίδας». Η πρόκληση είναι νά πιαστούν ζωντανοί οργανισμοί, που λόγω της εμπειρίας τους είναι καχύποπτοι. Αυτοί πέφτουν στην παγίδα μόνο εάν μαζέψει κανείς τις πληροφορίες και τις παραποιήσει. Η παγίδα πρέπει να παρουσιάζει το δόλωμα ως εύκολη λεία. Η αρκούδα, η αλεπού ή λύκος, πρέπει να σκεφτεί ότι έχει ένα ανέλπιστο κέρδος. Για να λειτουργήσει αυτό, «πρέπει να εξερευνήσει κανείς με μεγάλη προσοχή τους τόπους όπου τα ζώα βρίσκονται κατά την διάρκεια της ημέρας, που περνούν την νύχτα, και ποια μονοπάτια παίρνουν συνήθως».

Η παγίδα δεν έχει καμιά αξία χωρίς την στρατηγική τού παγιδευτή. Ο ποιο πετυχημένος κυνηγός είναι αυτός που σκέφτεται όπως το ζώο που πρόκειται να πιαστεί. Οι πιο πετυχημένοι στην αποφυγή των παγίδων, είναι αυτοί που σκέφτονται όπως αυτοί που τις στήνουν. Αυτή είναι η «επιστήμη», είναι καθαρά μαθηματικά, και μπορεί να προγραμματιστεί στον υπολογιστή: κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, όταν και εφευρέθηκε αυτή η επιστήμη, της έδωσαν το όνομα «rational choice theory», θεωρία λογικών χειρισμών, ή το αθώο όνομα, «θεωρία παιγνίων».

Οι οικονομολόγοι δημιούργησαν ένα σύστημα όπου ο καθένας κάνει αυτό που είναι το καλύτερο για τον εαυτό του. Αυτό το σύστημα το εφηύραν ως αντίποδα, ωθούμενοι ψυχολογικά από τον φόβο, ότι τα ολοκληρωτικά συστήματα όπως η Σοβιετική Ένωση, θα αφαιρούσαν από τους ανθρώπους την ελευθερία της γνώμης, υποστηρίζοντας ότι ξέρουν τι είναι το καλύτερο γι’ αυτούς. Αυτό το νέο σύστημα είχε καταστεί ένα από το πιο σημαντικά στρατηγικά όπλα του Ψυχρού Πολέμου, με το οποίο η Δύση κέρδισε το παιχνίδι των υπερδυνάμεων.

Αυτό όμως δεν ήταν το τέλος, αλλά η αρχή. Το παιχνίδι των υπερδυνάμεων είχε τελειώσει, το παιχνίδι με την κοινωνία μπορούσε να ξεκινήσει. Ένας από τους αρχιτέκτονες της μεγάλης παγίδας, είχε παραδεχθεί, ότι τους κανόνες του παιχνιδιού, με τους οποίους θα παιχθεί το νέο παιχνίδι της ζωής, πρέπει να τους συνηθίσει κανείς πρώτα. Για να νικήσει κανείς πρέπει να αποδεχθεί την ιδέα, «ότι μέσα στο σύμπαν, αυτός έχει επιλεγεί ως προσωπικός εχθρός⁴».

Ακόμα μια λέξη για την πρόθεση του βιβλίου. Η αφορμή για την συγγραφή δόθηκε από την κρίση, όχι όμως από τα οικονομικά, αλλά τα κοινωνικά φαινόμενα που προκαλεί. Η κρίση είναι ένα σύμπτωμα. Δείχνει την αστάθεια όχι μόνο των αγορών, αλλά των κοινωνιών, όπου οι κοινωνίες είναι οργανωμένες όπως τις αγορές και οι άνθρωποι ως «homo oeconomicus». Αυτό φαίνεται στα μάτια μου ως η πρώτη περίπτωση της συστημικής αποτυχίας της οικονομίας της πληροφορίας.

Η κρίση την οποία αντιμετωπίζουμε σήμερα, δεν είναι μια κρίση που έχει ως αντικείμενο μόνο το χρήμα, το κέρδος, την χρεοκοπία της Lehman ή την κρίση στην Ευρώπη. Αυτή είναι απλή πτυχή του γεγονότος, που είναι και η πιο εύκολα προσβάσιμη προς ανάλυση. Ποιος ξέρει, ίσως λυθεί και οι άνθρωποι επιστρέψουν πάλι στην καθημερινότητα.

Η οικονομία της πληροφορίας αξιολογεί τα αισθήματα, την εμπιστοσύνη, τις κοινωνικές επαφές με τον ίδιο τρόπο που αξιολογεί τις μετοχές ή τα εμπορεύματα. Για πρώτη φορά στην ιστορία έχει τα τεχνικά μέσα να το κάνει αυτό όλο και πιο τέλεια.  Το να θεωρεί κανείς αυτονόητο, πως σε μια συναλλαγή ή πλειστηριασμό, ο ενδιαφερόμενος σκέφτεται μόνο τον εαυτό του ή προσπαθεί να ξεγελάσει τους άλλους, είναι διαφορετικό από το να γίνεται η κοινωνική ζωή εμπόριο και πλειστηριασμός, ένας κόσμος της εμπορευματοποίησης του εγώ με ξεκάθαρους κανόνες της οικονομίας. Καχυποψία, μπλόφα, παραπλάνηση είναι κανόνας σε αυτόν τον κόσμο, έστω και αν χρησιμοποιούνται μόνο για να «κατευνάσουν τις αγορές». Δεν αφορούν όμως μόνο τα κράτη, αλλά σε αυξανόμενο βαθμό και τα άτομα επίσης.

Όλοι αυτοί οι κανόνες είναι κάπου γραμμένοι. Ήταν υποθέσεις, βοηθητικές κατασκευές, μοντέλα, που απέδιδαν στους ανθρώπους μαθηματικές, και όχι ψυχικές ιδιότητες. «Δεν ήταν ποτέ στόχος των οικονομολόγων να εγκαταστήσουν ανθρώπους με σάρκα και αίμα στα οικονομικά μοντέλα», είναι η κεντρική γραμμή ενός βιβλίου που αποδεικνύει το ακριβώς αντίθετο⁵. Γιατί τα μοντέλα ζωντάνεψαν, και δεν είναι πια απλές οδηγίες εμπορίου, τις οποίες πρέπει να ακολουθεί κανείς όπως αυτές ενός συστήματος πλοήγησης, αλλά κάνουν πολύ περισσότερα: κάνουν τον άνθρωπο να γίνει όπως τον περιγράφουν. Και τον περιγράφουν, παρ’ όλους τους περιορισμούς που το σύστημα θέτει στον εαυτό του, ως εγωιστή.

Το βιβλίο αυτό βασίζεται σε μια μόνο τοποθέτηση. Η τοποθέτηση αυτή συζητείται στις μέρες μας όλο και πιο έντονα από μερικούς αποστάτες μεταξύ των οικονομολόγων, κάτω από το όνομα «ιμπεριαλισμός της οικονομίας». Το όνομα αυτό εννοεί ότι τα μοντέλα σκέψης της οικονομίας έχουν κατακτήσει όλες τις άλλες κοινωνικές επιστήμες, και ασκούν την κυριαρχία τους επ’ αυτών (ως γνωστόν, ο μαρξισμός ήταν μια ιμπεριαλιστική οικονομική θεωρία).

Στον κόσμο μας βιώνουμε αυτόν τον ιμπεριαλισμό ως μετατροπή του καθενός και των πάντων σε οικονομικά μεγέθη. Δεν είναι τυχαίο που bestseller όπως το «Freakonomics» έχουν τόση επιτυχία. Όλα αυτά τα βιβλία διηγούνται κατά βάσιν για ένα κόσμο της καθημερινότητας, όπου τα πάντα κατακερματίζονται σε ιστορίες προσωπικού συμφέροντος. («Πρέπει να τιμωρούνται οι γονείς που αργούν να έρθουν για να παραλάβουν τα παιδιά τους (από το σχολείο π.χ.) και αν ναι, ποια είναι η επίδραση της τιμωρίας; Το αποτέλεσμα είναι ότι γίνονται ακόμα πιο αμελείς, εάν το πρόστιμο είναι χαμηλό, πρώτον διότι το πρόστιμο είναι δίκαιο, και δεύτερον, διότι με το χαμηλό πρόστιμο μεταδίδεται ένα λανθασμένο μήνυμα για το ηθικό κόστος της παράβασης του κανόνα»⁶). Όσο διασκεδαστικά είναι  και όσο αμφίβολες και αν είναι οι τοποθετήσεις τους, η επιτυχία που έχουν δείχνει ότι πρόκειται για θεωρίες αυτοάμυνας μέσα σε ένα κόσμο, ο οποίος είναι μέχρι τελευταίας λεπτομέρειας ρυθμισμένος βάσει της οικονομίας, και που βιώνει το ίδιον συμφέρον ως τον εσώτερο πυρήνα σώφρονους συμπεριφοράς.

Το τίμημα όμως της αυτοάμυνας είναι υψηλό: μέσα σε πολλές από τις διασκεδαστικές συμβουλές κρύβεται μια κρυμμένη νεοκλασική ή νεοφιλελεύθερη ιδεολογία⁷ (αυτό έχει δείξει μια εξαιρετική μελέτη πάνω στην οικονομία της συμπεριφοράς, από τους Gerd Gigerenzer και Nathan Berg). Αυτό δεν ισχύει μόνο για την οικονομία της συμπεριφοράς, αλλά για όλες τις αυτοματοποιημένες αγορές, που ξεκινούν από τα χρηματιστήρια και φτάνουν μέχρι τις αγορές κοινωνικών επαφών.

Ο οικονομικός ιμπεριαλισμός εξαναγκάζει -περισσότερο από ποτέ μετά την έναρξη της οικονομικής κρίσης- να μην εγκαταλειφθεί το πεδίο αυτό σε μια κυρίαρχη σχολή αγγλοσαξώνων οικονομολόγων. Ολόκληρος ο κόσμος είχε την ευκαιρία να πειστεί για τις αδυναμίες μερικών από τα μοντέλα που μέχρι προσφάτως θεωρούνταν αλήθειες. Αν στο βιβλίο αυτό ασχολούμαστε μόνο δυο από τα πιο σημαντικά οικοδομήματα  που επηρέασαν την οικονομία της πληροφορίας, το «rational choice» και την θεωρία των παιγνίων, δεν το κάνουμε για να ισχυριστούμε ότι μόνο αυτά τα δυο υπήρξαν, και τίποτε άλλο⁸. Αυτά τα δυο όμως έχουν εξαιρετική σημασία για την ιστορία, που θέλει να διηγηθεί το παρόν βιβλίο: πως είναι δυνατόν ένα άτομο να έχει το αίσθημα πως ολόκληρο το σύμπαν έχει συνωμοτήσει εναντίον του, και πως μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, ξέσπασε ένας νέος ψυχρός πόλεμος στην καρδιά της κοινωνίας μας.

Μετάφραση Πέτρος Χαραλάμπους

ΔΕΝ ΜΑΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΟΥΝ  ΛΟΙΠΟΝ ΟΙ ΕΛΙΤ ΜΕ ΚΑΠΟΙΕΣ ΜΑΓΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ. 
ΦΡΟΝΤΙΣΑΝ NΑ ΜΑΣ ΑΛΛΑΞΟΥΝ ΤΗΝ ΟΥΣΙΑ. 
ΝΕΟ ΕΙΔΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΣΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Ο ΟΠΟΙΟΣ ΔΕΝ ΚΑΤΑΝΟΕΙ ΤΙΠΟΤΕ ΑΠΟ ΠΙΣΤΗ ΑΓΑΠΗ ΣΟΦΙΑ. 
Ο ΠΑΛΑΙΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΑΝΑΝΕΩΘΗΚΕ. ΑΠΛΩΣ ΔΕΝ ΕΠΕΣΕ ΑΚΟΜΗ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΜΑΣ.

Αμέθυστος

Συνεχίζεται.

Σημειώσεις

1.  S.M. Amadae, Rationalizing Democracy: The Cold War Origins of Rational Choice Liberalism, σ.295. 

2. Amadae, Rationalizing Democracy, σ.296.

3. Otto Mayr, Authority, Liberty, and Automatic Machinery in Early Modern Europe, σ. 124

4. Ken Binmore, Game Theory: A Very Short Introduction, σ. 31.

5. Dimitris Milonakis and Ben Fine, From Economics Imperialism to Freakonomics: The Shifting Boundaries between Economics and Other Social Sciences, σ. 1.

6. Milonakis and Fine, From Economics Imperialism to Freakonomics, σ. 107.

7. Nathan Berg and Gerd Gigerenzer, ‘As-If-Behavioural Economics: Neoclassical Economics in Disguise?’

8. Γνωρίζω ότι απλοποιώ την ιστορική πολυπλοκότητα. Ο νέος ορθολογισμός δεν εμπνεύστηκε αποκλειστικά από τη θεωρία παιγνίων και τη θεωρία λογικών χειρισμών. Ήταν το προϊόν αμέτρητων και μερικές φορές χαλαρά συνδεδεμένων επιστημονικών κλάδων: η θεωρία των υπολογιστών, η στατιστική και η κυβερνητική έχουν ανεξάρτητους τρόπους και συνδέονται μόνο οριακά με τη θεωρία των παιγνίων. Είναι αλήθεια ότι η δουλειά του Neumann θα ήταν αδιανόητη χωρίς την υπολογιστική μηχανή του Alan Turing και την προκύπτουσα ερώτηση για το τι είναι υπολογιστικό και τι όχι. Στην «Οντολογία του Εχθρού: Norbert Wiener και το Κυβερνητικό Όραμα», για παράδειγμα, ο Peter Galison περιγράφει πώς στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ο «ορθολογικός» εχθρός έγινε μια εννοιολογική μορφή με όλα τα χαρακτηριστικά που η θεωρία παιγνίων απέδωσε αργότερα σε αυτήν.