Συνέχεια από: Πέμπτη, 30 Απριλίου 2020
Σε ένα τόσο υπερυψωμένο πλάσμα, στην ίδια την ζωή του Θεού, η Ευτυχία, η μακαριότης ας πούμε, θα γίνει σύμφυτη. [Tέρμα το κατά χάριν, κατά φύσιν θέωσις]. Η Χάρις δίνεται ακριβώς γι'αυτό, για να φέρει το πλάσμα στο ύψος τού υπερφυσικού του σκοπού, να δημιουργήσει ένα πλάσμα υπερφυσικοποιημένο, το οποίο θα δύναται να είναι αρχή πράξης σ' αυτό το νέο πεδίο. Σ'αυτή την θεοποιημένη φύση ο Θεός προσφέρει επίσης και το δώρο της αγάπης και των άλλων θεολογικών αρετών που επιτρέπουν στον άνθρωπο μέσω τής νοήσεως του και τής θελήσεώς του, υπερφυσικοποιημένες τοιουτοτρόπως, να πράξουν πραγματικά σ' αυτή την τάξη στην οποία θα του ήταν αδύνατον να αποκτήσει πρόσβαση χωρίς αυτό το πρωτογενές δώρο. Παρ'όλα αυτά όμως δέν πρέπει να εννοήσουμε ότι ο Ακινάτης απορρίπτει το μέρος τής αλήθειας που περιέχεται στον λόγο του Λομβάρδου!
«Είναι αναγκαίο να υπάρχει σ' εμάς μία ποιότητα ελέους η οποία θα είναι η τυπική αρχή τής πράξης της αγάπης. Παρ' όλα αυτά δέν αποκλείεται το Άγιο Πνεύμα, που είναι η άκτιστη αγάπη, να είναι παρόν στον άνθρωπο που κατέχει την αγάπη. Αυτό σπρώχνει την ψυχή στην πράξη τής αγάπης, έτσι όπως ο Θεός καλεί όλα τα πράγματα στην πράξη τους, στην οποία όμως είναι προορισμένα ένεκεν της μορφής τους. Από εδώ προκύπτει και το γεγονός ότι Αυτό διαθέτει τα πάντα με γλυκύτητα, καθόσον δίνει σε όλα τα πράγματα τις μορφές και τις αρετές που τα κατευθύνουν πρός αυτό που τα κινεί μ' έναν τέτοιο τρόπο ώστε να τείνουν όχι από κάποια ανάγκη αλλά αυθόρμητα».
Ο ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΣ
Του Jean Pierre Torrell.
Η ΧΑΡΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ (συνέχεια)
Θα ξαναθυμηθούμε ετούτο το κείμενο όταν στην συνέχεια θα βρεθούμε μπροστά στο ερώτημα των σχέσεων ανάμεσα στον νόμο και την ελευθερία. Για τον Ακινάτη λοιπόν δέν υπάρχει εδώ κανένα πρόβλημα διότι ο άνθρωπος ο οποίος κατοικείται από το Άγιο Πνεύμα δέν μπορεί παρά να αγαπήσει ελεύθερα αυτό που κατανοεί σαν το θέλημά του Θεού. Πρίν επιστρέψουμε όμως στον Ακινάτη ας δούμε μία άλλη πλευρά της συζητήσεως που προέκυψε από την θέση του Πέτρου Λομβάρδου. Διότι αυτή η θέση φαίνεται να ζεί στην Ορθόδοξη Θεολογία, όπως το επισημαίνει και ο Μέγιεντορφ, στην εισαγωγή στην μελέτη του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά. Δηλαδή η θέση: "ότι καθώς το Άγιο Πνεύμα είναι η αγάπη του πατρός και του Υιού, μέσω αυτής της αγάπης αυτοί αγαπώνται μεταξύ τους και μας αγαπούν". [Αυτή την Ορθοδοξία διδάσκουν οι Ρώσοι. Το Φιλιόκβε].
Μέσα σ' αυτό το πλαίσιο λοιπόν, ο Ακινάτης υπογραμμίζει ένα άλλο σημείο που δέν κατανοείται σωστά: σε σχέση με την φύση του ανθρώπου, η χάρις προσδιορίζει και προκρίνει την ψυχή σαν μία τυχαία ποιότητα, συμπτωματική. Εκ' πρώτης όψεως αυτή η θέση δέν μπορεί παρά να εκπλήξει, παρ' όλα αυτά όμως δέν είναι γι' αυτόν τον λόγο λιγότερο θεμελιώδης. Αυτή η θέση δέν σημαίνει πώς είναι ένα τυχαίο συμβάν για τον άνθρωπο να διαθέτει την χάρη -στην οικονομία τής σωτηρίας δέν είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί οτιδήποτε χωρίς αυτή- αλλά σημαίνει απλώς ότι η χάρις δέν αποτελεί μέρος του ορισμού της ανθρωπότητος. [Αυτή είναι μία τραγική συνέπεια της αρνήσεως τής υπάρξεως των άκτιστων ενεργειών]. Διότι διαφορετικά, χάνοντας την χάρη θα παύαμε να είμαστε άνθρωποι [δέν υπολογίζεται ήδη η πτώση]. Ή ακόμη, όποιος δέν διαθέτει την χάρη δέν μπορεί να είναι αληθινά ένα ανθρώπινο όν. Εάν όμως υποκύψουμε στον πειρασμό να σκεφθούμε διαφορετικά, λέγοντας πώς ο δίκαιος Θεός δέν μπορεί παρά να δώσει την χάρη, αρκεί να φέρουμε στον νού μας ότι σ' αυτές τις συνθήκες, ο ίδιος ο Θεός θα είναι υποχρεωμένος να ενεργήσει τοιουτοτρόπως και επομένως η ίδια η χάρις δέν θα ήταν ένα δώρο!
Αυτός ο τρόπος ομιλίας περί της χάριτος σαν συμπτωματική τυχαιότητα, σαν συμβάν (συμβεβηκός) μάς επιτρέπει έναν σπουδαίο καθορισμό. Και πράγματι το καθ' αυτό συμβεβηκός δέν είναι δημιουργημένο, καθότι δέν διαθέτει το Είναι για τον εαυτό του, αφ' εαυτού, αλλά το προσλαμβάνει απο την πραγματικότητα που προσδιορίζει και προκρίνει, αναβαθμίζει. Υπάρχουν λευκά τείχη ή άνθρωποι λευκοί, αλλά η καθαυτή λευκότης δέν υπάρχει [Αυτή είναι η ρίζα του υπαρξισμού]. Γι'αυτό δέν φανερώνεται αυτή στην ύπαρξη, αλλά μια ουσία η οποία έχει προκριθεί και αναβαθμισθεί από το συμβεβηκός, το συμβάν της λευκότητος, η οποία ξεκινά να υπάρχει σύμφωνα μ' αυτό τον καθορισμό. Η ίδια παρατήρηση ισχύει και για την χάρη: έξω από την πηγή της, τον Θεό, δέν υπάρχει σε ξεχωριστή κατάσταση. Αυτό που υπάρχει είναι τα πρόσωπα τα οποία έχουν δεχθεί αυτό το δώρο που ονομάζουμε "χάρη" και τα οποία ζούν πλέον σύμφωνα μ'αυτή την νέα ποιότητα! [όπως λέει ο Γιανναράς, το κτιστό ζεί με τον τρόπο του ακτίστου]. Γι' αυτό να μιλήσουμε για την χάρη σαν κτιστή πραγματικότητα σημαίνει ότι χρησιμοποιούμε μία παράκαμψη που θα μπορούσε να μας πλανήσει. Ο Ακινάτης ο οποίος δέν διστάζει να την χρησιμοποιήσει, το κάνει αφού έχει υπενθυμίσει τον τρόπο με τον οποιον το συμβάν, το συμβεβηκός, υπάρχει μέσα στο υποκείμενό του, και έτσι προσθέτει έναν θεμελιώδη προσδιορισμό ο οποίος συνδέεται άμεσα με την διδασκαλία του Απ.Παύλου.
«Η Χάρις μπορεί να ονομασθεί κτιστή λόγω του γεγονότος ότι οι άνθρωποι, σε σχέση με αυτή, είναι κτιστοί, δηλαδή είναι δομημένοι σ' ένα νέο Είναι, και είναι εκ' του μηδενός δημιουργημένοι, δηλαδή χωρίς καμμία αξία εκ μέρους τους, σύμφωνα και με τον λόγο του Παύλου (Εφεσίους 2,10): "κτισθέντες εν Χριστώ Ιησού επί έργοις αγαθοίς"»(ST Ia IIae q. 110 a. 2 ad 3).
«Η Χάρις μπορεί να ονομασθεί κτιστή λόγω του γεγονότος ότι οι άνθρωποι, σε σχέση με αυτή, είναι κτιστοί, δηλαδή είναι δομημένοι σ' ένα νέο Είναι, και είναι εκ' του μηδενός δημιουργημένοι, δηλαδή χωρίς καμμία αξία εκ μέρους τους, σύμφωνα και με τον λόγο του Παύλου (Εφεσίους 2,10): "κτισθέντες εν Χριστώ Ιησού επί έργοις αγαθοίς"»(ST Ia IIae q. 110 a. 2 ad 3).
Ο τεχνικός χαρακτήρας αυτής της συζητήσεως δέν πρέπει να μας οδηγήσει σε λάθος συμπεράσματα. Εδώ βρισκόμαστε στην καρδιά των διαφόρων κεντρικών θέσεων της σκέψεως τού Ακινάτη και της Χριστιανικής σκέψης κατ' επέκτασιν. Εάν ο Ακινάτης απορρίπτει την λύση τού Λομβάρδου το κάνει επειδή αυτή οδηγεί σε κάτι παράλογο. Προκειμένου να ενεργήσει σε εμάς το Άγιο Πνεύμα την δική μας ενέργεια της αγάπης, είναι απαραίτητο η θέλησή μας να είναι ενωμένη με την δική Του με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο η ανθρώπινη θέληση του Χριστού ήταν ενωμένη με την Θεία θέληση του Λόγου. Με άλλα λόγια, θα έπρεπε να είμαστε ενωμένοι μ' αυτό με μία ένωση προσωπική, μία υποστατική ένωση.
Ο Ακινάτης δέν το λέει σ' αυτό το σημείο, αλλά αυτό είναι ξεκάθαρο σ'αυτή την προοπτική: Εάν το Άγιο Πνεύμα ενεργεί στην θέση μας, δέν είμαστε πλέον εμείς που ενεργούμε. Το ανθρώπινο υποκείμενο εξαφανίζεται. Δέν θα έχουμε πλέον ούτε τον έλεγχο της πράξεως τής αγάπης μας, ούτε την ελευθερία της, ούτε την επιβράβευσή της. Θα έχουμε αποκλειστεί από αυτή την πράξη της αγάπης του Θεού και του πλησίον και δέν θα είμαστε παρά το θέατρό της. Εφόσον λαμβάνουμε αληθινά μέρος και είμαστε, στο δικό μας ταπεινό επίπεδο, η ελεύθερη και επάξια αιτία, είναι αναγκαίο να μας δίνει ο Θεός την δυνατότητα, να μας προσφέρει δηλαδή μία αρχή πράξεως σύμφυτης με μας και με τις δυνάμεις μας γνώσεως, να ενεργήσουμε και να αγαπήσουμε. Σ' αυτό απαντά η κτιστή χάρις και οι αρετές που την συνοδεύουν. [Τό πρόσωπο τής νεοορθοδοξίας].
Χωρίς να επιμείνουμε περισσότερο για την ώρα, αυτή η θέση γύρω από τον κτιστό χαρακτήρα της χάρις θα έχει μεγάλον αντίκτυπο όταν μιλήσουμε για την ευθύνη του Χριστιανού σ' ετούτον τον κόσμο. Η διαμεσολάβηση τής κτιστής χάριτος είναι το μέσον που βρήκε ο Θεός για να σεβαστεί την αυτονομία τής φύσεώς μας και την σύσταση τών πραγμάτων αυτού εδώ του κόσμου. [Δέν υφίσταται η Ενσάρκωση του Κυρίου. Δέν υπάρχει ήδη ο Ιησούς Χριστός]. Και πράγματι ο "τυχαίος" χαρακτήρας της χάριτος δέν αλλοιώνει την δομή του πραγματικού στην ιδιαίτερη τάξη του. Η πραγματικότης αυτού του κόσμου παραμένει αυτή που είναι και διατηρεί τον ιδιαίτερο σκοπό της. Από το άλλο μέρος όμως, η χάρις δέν προσκολλάται απλώς στο λογικό πλάσμα. Ενσαρκώνεται σαν ένα συμβεβηκός στο υποκείμενο στο οποίο υπεισέρχεται, το μεταμορφώνει και το ανυψώνει. Και τοιουτοτρόπως σ'αυτούς τους άνδρες και σ'αυτές τις γυναίκες, τους μεταμορφωμένους από την χάρη γεννιέται ο Νέος κόσμος, του οποίου η ανθρωπότης του Χριστού είναι η πηγή, και τον οποίο ονομάζουμε Εκκλησία. Και τοιουτοτρόπως επίσης, στην πρόθεση αυτών και εκείνων που χρησιμοποιούν τα πράγματα αυτής της γής, αυτός ο κόσμος αποκτά μία νέα σκοπιμότητα, πραγματοποιώντας μ'αυτόν τον τρόπο την νέα κατεύθυνση πρός τον Θεό Δημιουργό, η οποία λόγω της αμαρτίας είχε χαθεί από την ζωή (Ρωμ. 8,19-21). Στον Ακινάτη θα είχε αρέσει αυτός ο βαθύς λόγος του Κλήμη Αλεξανδρείας: "Όπως η θέληση Του (του Θεού) είναι ένα έργο ολοκληρωμένο και φέρει το όνομα του κόσμου, έτσι η αγάπη του είναι σωτηρία για τους ανθρώπους και ονομάζεται Εκκλησία".
Η Εκκλησιαστική κοινωνία είναι ένα ξεχωριστό έργο του Αγίου Πνεύματος, καθότι αυτό εξασφαλίζει την ενότητα στον χρόνο και στην ιστορία, όπως ακριβώς η αμοιβαία αγάπη του Πατρός και του Υιού στην αιωνιότητα της Τριαδικής κοινωνίας.
Αμέθυστος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου