"Ἔχω ἀκούσει καὶ Πνευματικοὺς νὰ λένε: «Ἐσεῖς μὴν ἀσχολῆσθε μ' αὐτά»... Ἀδιαφοροῦν γιατὶ θέλουν νὰ τὰ ἔχουν καλὰ μὲ ὅλους καὶ νὰ καλοπερνοῦν"

 Ἁγ. Παϊσίου Ἁγιορείτου: 

ΛΟΓΟΙ Β' «Πνευματικὴ Ἀφύπνιση»...

Μὴ στενοχωρῆσθε καθόλου, διότι πάνω ἀπὸ ὅλα καὶ ἀπὸ ὅλους εἶναι ὁ Θεός, ποὺ κυβερνᾶ τὰ πάντα καὶ θὰ καθίση τὸν καθέναν στὸ σκαμνί, γιὰ νὰ ἀπολογηθῆ γιὰ τὸ τί ἔπραξε, ὁπότε καὶ θὰ τὸν ἀνταμείψη ἀνάλογα. Θὰ ἀμειφθοῦν αὐτοὶ ποὺ θὰ βοηθήσουν μιὰ κατάσταση καὶ θὰ τιμωρηθῆ αὐτὸς ποὺ κάνει τὸ κακό. Τελικὰ ὁ Θεὸς θὰ βάλη τὰ πράγματα στὴν θέση τους, ἀλλὰ ὁ καθένας μας θὰ δώση λόγο γιὰ τὸ τί ἔκανε σ ̓ αὐτὰ τὰ δύσκολα χρόνια μὲ τὴν προσευχή, μὲ τὴν καλωσύνη.
Σήμερα προσπαθοῦν νὰ γκρεμίσουν τὴν πίστη, γι ̓ αὐτὸ ἀφαιροῦν σιγὰ-σιγὰ ἀπὸ καμμιὰ πέτρα, γιὰ νὰ σωριασθῆ τὸ οἰκοδόμημα τῆς πίστεως. Ὅλοι ὅμως εὐθυνόμαστε γιὰ τὸ γκρέμισμα αὐτό· ὄχι μόνον αὐτοὶ ποὺ ἀφαιροῦν τὶς πέτρες καὶ τὸ γκρεμίζουν, ἀλλὰ καὶ ὅσοι βλέπουμε νὰ γκρεμίζεται καὶ δὲν...προσπαθοῦμε νὰ τὸ ὑποστυλώσουμε. Ὅποιος σπρώχνει στὸ κακὸ τὸν ἄλλον θὰ δώση λόγο στὸν Θεὸ γι' αὐτό. Καὶ ὁ διπλανὸς ὅμως θὰ δώση λόγο, γιατὶ ἔβλεπε ἐκεῖνον νὰ κάνη κακὸ στὸν συνάνθρωπό του καὶ δὲν ἀντιδροῦσε. Ὁ κόσμος εὔκολα πιστεύει ἕναν ἄνθρωπο ποὺ ἔχει τὸν τρόπο νὰ πείθη.

–Ὁ λαός, Γέροντα, εἶναι σὰν θηρίο.

–Ἐγὼ ἀπὸ τὰ θηρία δὲν ἔχω παράπονο. Βλέπεις, τὰ ζῶα δὲν μποροῦν νὰ κάνουν μεγάλο κακό, γιατὶ δὲν ἔχουν μυαλό, ἐνῶ ὁ ἄνθρωπος ποὺ φεύγει μακριὰ ἀπὸ τὸν Θεὸ γίνεται χειρότερος ἀπὸ τὸ μεγαλύτερο θηρίο! Κάνει μεγάλο κακό. Τὸ δυνατὸ ξίδι γίνεται ἀπὸ τὸ χαλασμένο κρασί. Τὰ ἄλλα τὰ τεχνητὰ ξίδια δὲν εἶναι τόσο δυνατά... Πιὸ φοβερὸ εἶναι, ὅταν ὁ διάβολος συμμαχήση μὲ ἕναν ἄνθρωπο διεστραμμένο· τότε κάνει διπλὸ κακὸ στοὺς ἄλλους, ὅπως ὁ σαρκικὸς λογισμός, ὅταν συμμαχήση μὲ τὴν σάρκα, τότε κάνει μεγαλύτερο κακὸ στὴν σάρκα. Γιὰ νὰ συνεργασθῆ ὁ διάβολος μὲ ἕναν τέτοιο ἄνθρωπο, πρέπει αὐτὸς νὰ εἶναι ὑπολογίσιμος, νὰ ἔχη κακὴ προαίρεση, κακία. Στὴν συνέχεια, Θεὸς φυλάξοι, αὐτοὶ θὰ φέρουν δυσκολίες, θὰ στριμώξουν ἀνθρώπους, μοναστήρια. Ἡ Ἐκκλησία, ὁ Μοναχισμός, θὰ τοὺς κάνη κακό, γιατὶ θὰ τοὺς ἐμποδίση στὰ σχέδιά τους. Μόνον πνευματικὰ μπορεῖ νὰ ἀντιμετωπισθῆ ἡ σημερινὴ κατάσταση, ὄχι κοσμικά. Θὰ σηκωθῆ ἀκόμη λίγη φουρτούνα, θὰ πετάξη ἔξω κονσερβοκούτια, σκουπίδια, ὅλα τὰ ἄχρηστα, καὶ μετὰ θὰ ξεκαθαρίσουν τὰ πράγματα. Σ' αὐτὴν τὴν κατάσταση θὰ δῆτε, ἄλλοι θὰ ἔχουν καθαρὸ μισθὸ καὶ ἄλλοι θὰ ξοφλοῦν χρέη. Θὰ γίνουν ἔτσι τὰ πράγματα, ποὺ δὲν θὰ στενοχωριέται κανεὶς γιὰ τὴν ταλαιπωρία ποὺ θὰ περνᾶνε –δὲν θὰ λέη φυσικὰ «δόξα σοι ὁ Θεός». Πόσο ὁ Θεὸς μᾶς ἀγαπᾶ! Αὐτὰ ποὺ γίνονται σήμερα καὶ αὐτὰ ποὺ σκέφτονται νὰ κάνουν, ἂν γίνονταν πρὶν ἀπὸ εἴκοσι χρόνια ποὺ εἶχε περισσότερη πνευματικὴ ἄγνοια ὁ κόσμος, θὰ ἦταν πολὺ δύσκολα. Τώρα ξέρει ὁ κόσμος· ἡ Ἐκκλησία δυνάμωσε. Ὁ Θεὸς ἀγαπάει τὸν ἄνθρωπο, τὸ πλάσμα Του, καὶ θὰ φροντίση γι ̓ αὐτὰ ποὺ τοῦ χρειάζονται, φθάνει ὁ ἄνθρωπος νὰ πιστεύη καὶ νὰ τηρῆ τὶς ἐντολές Του. «Ἐπικατάρατος ὁ ποιῶντὰ ἔργα Κυρίου ἀμελῶς». Παλιά, ἂν ἕνας εὐλαβὴς ἀσχολεῖτο μὲ τὴν κατάσταση στὸν κόσμο, δὲν πρέπει νὰ ἦταν καλά· ἦταν γιὰ κλείσιμο στὸν Πύργο. Σήμερα ἀντίθετα, ἂν ἕνας εὐλαβὴς δὲν ἐνδιαφέρεται καὶ δὲν πονάη γιὰ τὴν κατάσταση ποὺ ἐπικρατεῖ στὸν κόσμο, εἶναι γιὰ κλείσιμο στὸν Πύργο. Γιατὶ τότε αὐτοὶ ποὺ κυβερνοῦσαν εἶχαν Θεὸ μέσα τους, ἐνῶ σήμερα πολλοὶ ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ κυβερνοῦν δὲν πιστεύουν. Εἶναι πολλοὶ τώρα ἐκεῖνοι ποὺ ἐπιδιώκουν νὰ τὰ διαλύσουν ὅλα, οἰκογένεια, νεολαία, Ἐκκλησία. Εἰπώθηκε τὸν Ἰούνιο τοῦ 1985. 4 Ἰερ. 31, 10.5 Ψηλὸ ὀχυρωματικὸ οἰκοδόμημα τῶν μονῶν τοῦ Ἁγίου Ὄρους, ποὺ χρησίμευε γιὰ τὴν ἀπόκρουση τῶν πειρατῶν.

Τὸ νὰ ἐνδιαφέρεται κανεὶς τώρα καὶ νὰ ἀνησυχῆ γιὰ τὴν κατάσταση στὴν ὁποία βρίσκεται τὸ ἔθνος μας εἶναι ὁμολογία, γιατὶ ἡ Πολιτεία τὰ βάζει μὲ τὸν θεῖο νόμο. Ψηφίζει νόμους ἐνάντιους στὸν νόμο τοῦ Θεοῦ. Εἶναι καὶ μερικοὶ ἀδιάφοροι ποὺ οὔτε στὸν θεσμὸ τῆς Ἐκκλησίας πιστεύουν οὔτε Ἔθνος παραδέχονται καί, γιὰ νὰ ἔχουν τὸ χουζούρι τους, λένε «ὁ Ἀπόστολος Παῦλος λέει νὰ μὴν ἐνδιαφέρεσαι γιὰ τὰ πράγματα τοῦ κόσμου», καὶ ἔτσι ἀδιαφοροῦν! Ἀλλὰ ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ἄλλο ἐννοοῦσε. Τότε τὰ εἰδωλολατρικὰ ἔθνη εἶχαν ἐξουσία. Μερικοὶ ξέκοψαν ἀπὸ τὸ κράτος καὶ πίστεψαν στὸν Χριστό. Ἔλεγε λοιπὸν ὁ Ἀπόστολος Παῦλος σ' αὐτοὺς «ἐσεῖς μὴν ἀσχολῆσθε μὲ τὰ πράγματα τοῦ κόσμου», γιὰ νὰ ξεχωρίζουν ἀπὸ τὸν κόσμο, γιατὶ ὅλος ὁ κόσμος ἦταν εἰδωλολατρικός. Ἀπὸ τὴν στιγμὴ ὅμως ποὺ ἀνέλαβε τὴν ἐξουσία ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος καὶ ἐπικράτησε ὁ Χριστιανισμός, δημιουργήθηκε σιγὰ-σιγὰ ἡ μεγάλη χριστιανικὴ παράδοση μὲ τὶς Ἐκκλησίες, τὰ μοναστήρια, τὴν τέχνη, τὸ τυπικὸ τῆς λατρείας κ.λπ. Ἔχουμε λοιπὸν εὐθύνη νὰ τὰ διατηρήσουμε ὅλα αὐτὰ καὶ νὰ μὴν ἀφήσουμε τοὺς ἐχθροὺς τῆς Ἐκκλησίας νὰ τὰ διαλύσουν. Ἔχω ἀκούσει καὶ Πνευματικοὺς νὰ λένε: «Ἐσεῖς μὴν ἀσχολῆσθε μ' αὐτά»! Ἂν εἶχαν μεγάλη ἁγιότητα καὶ ἔφθαναν μὲ τὴν προσευχὴ σὲ τέτοια κατάσταση, ποὺ νὰ μὴν τοὺς ἐνδιαφέρη τίποτε, νὰ τοὺς φιλοῦσα καὶ τὰ πόδια. Ἀλλὰ τώρα ἀδιαφοροῦν, γιατὶ θέλουν νὰ τὰ ἔχουν καλὰ μὲ ὅλους καὶ νὰ καλοπερνοῦν. Ἡἀδιαφορία δὲν ἐπιτρέπεταιοὔτε στοὺς κοσμικούς, πόσο μᾶλλον στοὺς πνευματικοὺς ἀνθρώπους. Ἕνας ἄνθρωπος τίμιος, πνευματικός, δὲν πρέπει νὰ κάνη τίποτε μὲ ἀδιαφορία. «Ἐπικατάρατος ὁ ποιῶν τὰ ἔργα Κυρίου ἀμελῶς», λέει ὁ Προφήτης Ἰερεμίας

Ῥωμαίϊκο Ὁδοιπορικό

Αγ. Γρηγόριος Παλαμάς - ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΙΕΡΩΣ ΗΣΥΧΑΖΟΝΤΩΝ (22+23)

 Συνέχεια από, Κυριακή 16 Ιουλίου 2023

17. Πώς όμως, εγκωμιάζοντας την πνευματική δύναμη που εμφυτεύτηκε στους οφθαλμούς αυτών (που έχουν νου Χριστού), να μη τη θεωρήσει άξια των προσωνυμιών της θεολογίας του Άσματος (Ασμάτων), λέγοντας προς αυτούς (τους αγίους), «να, είσαι καλή (όμορφη), συ η πλησίον μου· οι οφθαλμοί σου είναι σαν περιστέρια»; Με τους χαρακτηρισμούς αυτούς και αυτοί, αντιλαμβανόμενοι την ωραιότητα του νοητού νυμφίου, ανταποδίδουν πλούσιο τον λόγο των εγκωμίων. Δεν είναι άρα άγνωστο στους μυημένους, ποιά είναι αυτή η περιστερά, την οποία η νύμφη θέτοντάς την μπροστά στα μάτια της, ατενίζει και η ίδια με καθαρότητα (με διαυγή τρόπο) πρώτη φορά τότε το κάλλος του νυμφίου Θεού και ενώ την ακούν οι παραβρισκόμενοι εκεί με πίστη, διηγείται με λεπτομέρεια εκείνη την καλοποιό ευπρέπεια. Όπως δηλαδή η λάμψη στους οφθαλμούς, αφού ενωθεί με τις ηλιακές λάμψεις, γίνεται κυριολεκτικά φως και έτσι βλέπει τα αισθητά, κατά τον ίδιο τρόπο και ο νους, αφού γίνει ένα πνεύμα με τον Κύριο, τότε βλέπει με διαυγή τρόπο τα πνευματικά. Μένει όμως και εκεί αόρατος ο δεσπότης κατ’ άλλον τρόπο, υψηλότερο, και όχι σύμφωνα με τους χαμερπείς λογισμούς εκείνων που επιχειρούν να προβάλλουν αντιρρήσεις στους πνευματικούς άνδρες· γιατί δεν είδε κανένας ποτέ το σύνολο της καλλονής εκείνης, γι’ αυτό και σύμφωνα με τον Γρηγόριο Νύσσης «κανένας οφθαλμός δεν το είδε αυτό, αν και πάντοτε βλέπει»· καθόσον δεν βλέπει τόσο, όσο είναι εκείνο, αλλά όσο κατέστησε τον εαυτό του δεκτικό της δυνάμεως του θείου Πνεύματος, τόσο και βλέπει. Μαζί με την ακαταληψία όμως αυτή, και την κατάληψη που έχουν, την έχουν κατά τρόπο ακατανόητο (ακαταλήπτως), πράγμα που είναι το θειότατο και θαυμαστότατο (καινότατο) όλων. Γιατί εκείνοι που βλέπουν, δεν γνωρίζουν αυτά έτσι που τα βλέπουν, ούτε έτσι όπως ακούνε και μυούνται είτε τη γνώση εκείνων που ακόμη δεν έγιναν ή την επιστήμη των πάντοτε όντων, λόγω του ακατάληπτου του Πνεύματος με το οποίο βλέπουν· γιατί, όπως λέγει ο μέγας Διονύσιος, «η ένωση αυτή των εκθεουμένων προς το υπεράνω φως γίνεται κατά παύση κάθε νοερής ενέργειας», και υπάρχει όχι κατά αιτία ή κατά αναλογία, επειδή αυτά είναι κατ’ ενέργεια του νου, αλλά υπάρχει κατ’ αφαίρεση, χωρίς να είναι ακριβώς αφαίρεση· γιατί, αν ήταν αφαίρεση μόνο, θα εξαρτιόταν από εμάς – αλλ’ αυτό είναι δόγμα των Μασσαλιανών –, όταν θελήσει κανείς να ανέλθει στα απόρρητα μυστήρια του Θεού, όπως λέγει γι’ αυτά και ο άγιος Ισαάκ. Δεν είναι λοιπόν μόνον αφαίρεση και απόφαση (αποφατισμός) η θεωρία, αλλ’ ένωση και εκθέωση, που πραγματοποιείται κατά τρόπο μυστικό και απόρρητο με τη χάρη του Θεού μετά την αφαίρεση όλων εκείνων που προσδένουν κάτω το νου, ή καλύτερα μετά την παύση, η οποία είναι ανώτερη από την αφαίρεση, αφού η αφαίρεση είναι απεικόνισμα της καταπαύσεως εκείνης. Γι’ αυτό και ο χωρισμός του Θεού από όλα τα κτίσματα ανήκει σε κάθε πιστό, η παύση όμως από κάθε νοερή ενέργεια και η μετά από αυτήν ένωση προς το υπεράνω φως, η οποία είναι κατά κάποιο τρόπο πάθος και τέλος θεουργό, είναι γνώρισμα μόνο εκείνων των κεκαθαρμένων (που έχουν καθαρθεί) και κεχαριτωμένων την καρδίαν. Και γιατί λέγω την ένωση, όταν και η σύντομη εκείνη θέα χρειαζόταν τότε τους διακεκριμένους μαθητές, και μάλιστα αφού αυτοί έφθασαν πάνω από κάθε αισθητή και νοερή αντίληψη και με το να μη βλέπουν καθόλου πετυχαίνοντας να βλέπουν πραγματικά, και με το να πάσχουν κατά τρόπο ακατανόητο (άγνωστο), δεχόμενοι την αίσθηση των πάνω από τη φύση; Αλλ’ ότι αυτοί είδαν, και μάλιστα είδαν όχι αισθητά, αλλά κυρίως με τον νου, θα το δείξουμε με τη βοήθεια του Θεού στη συνέχεια του λόγου.

18. Άραγε αντιλαμβάνεσαι τώρα ότι αντί για νου και μάτια και αυτιά έχουν το ακατάληπτο Πνεύμα, με το oποίο βλέπουν και ακούουν και κατανοούν; Και πράγματι, όταν σταματήσει κάθε νοερή ενέργεια, με τί βλέπουν οι άγγελοι και οι ισάγγελοι άνθρωποι τον Θεό, αν όχι με τη δύναμη του Πνεύματος; Γι’ αυτό και η όραση αυτή δεν είναι βέβαια γι’ αυτούς αίσθηση, γιατί δεν αντιλαμβάνονται με τα αισθητήρια αυτής, δεν είναι νόηση, επειδή δεν βρίσκουν αυτή με λογισμούς ή με τη γνώση μέσω αυτών, αλλά με την κατάπαυση κάθε νοερής ενέργειας· δεν είναι λοιπόν ούτε φαντασία, ούτε διάνοια, ούτε γνώμη, ούτε οποιοδήποτε συμπέρασμα συλλογισμών, ούτε και με μόνη την αποφατική άνοδο πετυχαίνει ο νους αυτήν. Κάθε βέβαια θεία εντολή και κάθε ιερός νόμος φθάνει μέχρι την καθαρότητα της καρδιάς, σύμφωνα με τον λόγο των πατέρων, και κάθε τρόπος και κάθε είδος προσευχής τελειώνει μέχρι την καθαρή προσευχή, και κάθε λόγος ανεβαίνοντας από κάτω προς εκείνο που έχει την έδρα του πάνω από όλα και μακριά από κάθε τι σταματά στην αφαίρεση όλων των όντων. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι μετά τις θείες εντολές δεν υπάρχει τίποτε άλλο έκτος από την καθαρότητα της καρδίας, αλλά υπάρχουν και πολλά άλλα· ο αρραβώνας κατά τον παρόντα αιώνα για τα όσα μας υποσχέθηκε ό Θεός, και τα αγαθά του μελλοντικού αιώνα που γίνονται ορατά και απολαμβάνονται μέσω αυτής. Έτσι και μετά την προσευχή υπάρχει ανεκλάλητη θέα και έκσταση κατά τη θέα και απόρρητα μυστήρια. Κατά τον ίδιο τρόπο και μετά την αφαίρεση των όντων, ή καλύτερα μετά την κατάπαυση, η οποία σε εμάς δεν τελείται μόνο με λόγους, αλλά και με έργα, και μετά από αυτήν λοιπόν, και αν υπάρχει αγνωσία, αυτή είναι πάνω από τη γνώση, και αν υπάρχει γνόφος, αυτός είναι υπέρλαμπρος, και μέσα στον υπέρλαμπρο εκείνον γνόφο δίνονται, κατά τον μέγα Διονύσιο, τα θεία στους αγίους. Ώστε δεν είναι απλώς αφαίρεση η τελειότατη θεωρία περί Θεού και των θείων, αλλ’ είναι η μετά την αφαίρεση μέθεξη των θείων και δόση και λήψη μάλλον, παρά αφαίρεση. Και όλα εκείνα που δίνονται και λαμβάνονται είναι άρρητα (ανέκφραστα), γι’ αυτό και αν μιλούν γι’ αυτά, μιλούν παραδειγματικά και κατ’ αναλογία, όχι έτσι σαν να βλέπονται αυτά από εκείνους, αλλά σαν να μη είναι δυνατόν κατά τρόπο φυσικό να δειχθούν σε εκείνους τα ορώμενα. Όσοι λοιπόν δεν κατανοούν με ευλάβεια αυτά που λέγονται με τον παραδειγματικό αυτό τρόπο σαν άρρητα (ανέκφραστα) που είναι, θεωρούν μωρία την υπέρσοφη γνώση και καταπατούντες τα νοητά μαργαριτάρια με τον διασυρμό, εξεγείρονται με τη λογομαχία εναντίον εκείνων που τους τα προδήλωσαν κατά το δυνατόν.

19. Εκείνοι όμως (οι άγιοι) από φιλανθρωπία κατά το δυνατόν, όπως είπα, μιλούν για τα άρρητα, αφαιρώντας την πλάνη εκείνων, οι οποίοι μετά την αφαίρεση των όντων, σαν αμύητοι που είναι, νομίζουν ότι είναι τελείως αργία, αλλ’ όχι αργία πάνω από κάθε ενέργεια. Αλλ’ εκείνα παραμένουν πάλι άρρητα ως προ τη φύση τους. Γι’ αυτό ο μέγας Διονύσιος λέγει, ότι μετά την αφαίρεση των όντων δεν υπάρχει λόγος, αλλά αλογία, και μετά την όλη άνοδο θα ενωθούμε, λέγει, με το άφθεγκτο. Επειδή όμως είναι ανέκφραστα, αυτό δεν σημαίνει ότι μόνο με απόφαση (αφαίρεση) πετυχαίνει ο νους τα πάνω από το νου· γιατί και η άνοδος αυτή είναι μια κάποια νόηση εκείνων που δεν αρμόζουν στον Θεό, και φέρει βέβαια εικόνα εκείνης της χωρίς μορφή θεωρίας και της κατά νουν θεωρητικής αποπληρώσεως, αλλά δεν είναι αυτή η ίδια. Με αυτή την αφαίρεση όλων υμνούν εκείνο το φως όσοι ενώθηκαν με αυτό κατά τρόπο αγγελομίμητο, μυημένοι από τη μυστική ένωση προς αυτό, γιατί βρίσκεται πάνω από όλα υπερουσίως εξηρημένο (κατά τρόπο απρόσιτο στη γνώση). Και όσοι από αυτούς αξιωθούν να δεχθούν το μυστήριο με πίστη και ευγνώμονα ακοή, μπορούν βέβαια και αυτοί να υμνούν το θείο και ακατανόητο εκείνο φως που προκύπτει από την αφαίρεση των πάντων, δεν μπορούν όμως να ενωθούν με αυτό και να το βλέπουν, αν δεν δεχθούν την υπερ-φυσική δύναμη της θεωρίας, αφού καθαρίσουν τον εαυτό τους με τη φύλαξη των εντολών και απασχολήσουν το νου τους με τη γνήσια και άυλη προσευχή.

20. Πώς λοιπόν θα ονομάσουμε εμείς αυτήν, η οποία δεν είναι ούτε αίσθηση ούτε νόηση καθόλου; Οπωσδήποτε όχι αλλιώς, παρά έτσι όπως την ονομάζει ο πάνω από όλους τους προγενέστερούς του σοφούς Σολομών, δηλαδή αίσθηση νοερή και θεία. Γιατί με τη συζυγία των δύο πείθει τον ακροατή να μη τη θεωρήσει τίποτε από τα δύο, ούτε αίσθηση ούτε νόηση· καθόσον ούτε η νόηση θα ήταν ποτέ αίσθηση ούτε η αίσθηση νόηση· επομένως η νοερή αίσθηση είναι διάφορη από το καθένα από αυτά. Η λοιπόν θα την ονομάσομε έτσι ή, όπως ο μέγας Διονύσιος, ένωση, αλλ’ όχι γνώση. Γιατί λέγει· «Πρέπει να γνωρίζομε, ότι ο νους μας μεν έχει τη δύναμη για να νοεί, με την οποία βλέπει τα νοητά, και την ένωση δε που υπερβαίνει τη φύση του νου, με την οποία συνάπτεται προς τα επέκεινα εαυτού». Και πάλι· «περιττές είναι, μαζί με τις αισθήσεις και οι νοερές δυνάμεις, όταν η ψυχή, αφού γίνει θεοειδής με άγνωστη ένωση, φέρεται με τις ακτίνες του απρόσιτου φωτός, τις αόρατες επιβολές (φωτοβολίες)». Κατά την ένωση αυτή, σύμφωνα και με τον πολύ στα θεία Μάξιμο, «το φως της αφανούς και υπεραρρήτου δόξης εποπτεύοντες οι άγιοι, γίνονται και αυτοί μαζί με τις άνω δυνάμεις δεκτικοί της μακάριας καθαρότητας».

Αρχαίο κείμενο

19. Ἐκεῖνοι δ᾿ ὅμως ὑπό φιλανθρωπίας κατά τό ἐγχωροῦν, ὡς ἔφην, λέγουσι τά ἄρρητα, τήν πλάνην ἀφαιροῦντες τῶν μετά τήν ἀφαίρεσιν τῶν ὄντων ἀργίαν εἶναι τελείαν ἀμυήτως οἰομένων, ἀλλ᾿ οὐχ ὑπέρ ἐνέργειαν ἀργίαν. Ἀλλ᾿ ἐκεῖνα πάλιν ἄρρητα τῇ ἑαυτῶν φύσει διαμένει. Διά τοῦτο ὁ μέγας Διονύσιος μετά τήν ἀφαίρεσιν τῶν ὄντων οὐκ εἶναί φησι λόγον ἀλλά ἀλογίαν καί μετά πᾶσαν ἄνοδον ἑνωθησόμεθα, φησί, τῷ ἀφθέγκτῳ. Ἀλλ᾿ οὐχ, ὅτι ἄφθεγκτα, δι᾿ ἀποφάσεως μόνης ἐπιτεύξεται ὁ νοῦς τῶν ὑπέρ νοῦν˙ καί ἡ τοιαύτη γάρ ἄνοδος νόησίς τίς ἐστι τῶν ἀπεμφαινόντων τῷ Θεῷ καί εἰκόνα μέν φέρει τῆς ἀνειδέου ἐκείνης θεωρίας καί τῆς κατά νοῦν θεωρητικῆς ἀποπληρώσεως, ἀλλ᾿ οὐκ αὐτή ἐστιν ἐκείνη. Δι᾿ αὐτῆς δέ τῆς πάντων ἀφαιρέσεως ὑμνοῦσιν ἐκεῖνο τό φῶς οἱ τούτῳ ἀγγελομιμήτως ἑνωθέντες, ἀπό τῆς πρός αὐτό μυστικῆς ἑνώσεως μεμυημένοι, ὅτι πάντων ἐστίν ὑπερουσίως ἐξῃρημένον. Καί ὅσοι περ ἄν ἀπό τῶν τοιούτων δι᾿ ἀκοῆς πιστῆς καί εὐγνώμονος παραδέξασθαι καταξιωθῶσι τό μυστήριον, δύνανται μέν καί οὗτοι ἐκ τῆς τῶν πάντων ἀφαιρέσεως ὑμνεῖν τό θεῖον καί ἀπερινόητον ἐκεῖνο φῶς˙ ἑνοῦσθαι δέ αὐτῷ καί ὁρᾶν οὐ δύνανται, ἄν μή, διά τῆς τῶν ἐντολῶν φυλακῆς ἑαυτούς καθάραντες, τῇ ἀπειλικρινημένῃ καί ἀΰλῳ προσευχῇ τόν νοῦν ἀπασχολήσαντες, τήν ὑπερφυᾶ δύναμιν τῆς θεωρίας δέξωνται.

20. Πῶς οὖν ταύτην, ἥ μήτ᾿ αἴσθησίς ἐστι μηδ᾿ ὅλως νόησις, ἡμεῖς καλέσομεν; Πάντως οὐκ ἄλλως ἤ ὡς ὁ ὑπέρ πάντας τούς πρό αὐτού σεσοφισμένος Σολομών, αἴσθησιν δηλονότι νοεράν καί θείαν. Τῇ γάρ ἀμφοτέρων συζυγίᾳ πείθει τόν ἀκούοντα μηδέτερον νομίσαι ταύτην, μήτ᾿ αἴσθησιν, μήτε νόησιν˙ οὔτε γάρ ἡ νόησις αἴσθησίς ποτε, οὔθ᾿ ἡ αἴσθησις νόησις˙ οὐκοῦν ἡ νοερά αἴσθησις ἄλλο παρ᾿ ἑκάτερον ἀυτῶν. Ἤ οὖν οὕτω προσρητέον ταύτην, ἤ, ὡς ὁ μέγας Διονύσιος, ἕνωσιν ἀλλ᾿ οὐχί γνῶσιν. «Δέον» γάρ, φησίν, «εἰδέναι τόν καθ᾿ ἡμᾶς νοῦν, τήν μέν ἔχειν δύναμιν εἰς τό νοεῖν, δι᾿ ἧς τά νοητά βλέπει, τήν δέ ἕνωσιν ὑπεραίρουσαν τήν τοῦ νοῦ φύσιν, δι᾿ ἧς συνάπτεται πρός τά ἐπέκεινα ἑαυτοῦ»˙ καί πάλιν, «περιτταί μετά τῶν αἰσθήσεων καί αἱ νοεραί δυνάμεις, ὅταν ἡ ψυχή θεοειδής γενομένη δι᾿ ἑνώσεως ἀγνώστου ταῖς τοῦ ἀπροσίτου φωτός ἀκτῖσιν ἐπιβάλλῃ ταῖς ἀνομμάτοις ἐπιβολαῖς», καθ᾿ ἥν καί, κατά τόν πολύν τά θεῖα Μάξιμον, «τό φῶς τῆς ἀφανοῦς καί ὑπεραρρήτου δόξης οἱ ἅγιοι ἐποπτεύοντες, τῆς μακαρίας μετά τῶν ἄνω δυνάμεων καί αὐτοί δεκτικοί γίνονται καθαρότητος».

Ο ΗΘΙΚΟΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ (16)

 Συνέχεια από: Παρασκευή 28 Ιουλίου 2023

 Ο ΗΘΙΚΟΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ
Του Pierre Aubenque

ΟΙ ΞΕΧΩΡΙΣΤΕΣ ΑΡΕΤΕΣ.

         

 ΟΙ ξεχωριστές ηθικές αρετές και τα αντίστοιχα πάθη περιγράφονται στα βιβλία ΙΙΙ αι IV των Ηθ. Νικομ.  Με τον τυπικό τρόπο του ο Αριστοτέλης δέν προτείνει εδώ, όπως είχε κάνει ο Πλάτων στην Πολιτεία, μία ταξινόμηση των αρετών βασισμένη στην διάκριση των μερών της ψυχής. Κάθε αρετή αντιθέτως ορίζεται στην βάση ενός συγκεκριμένου τύπου καταστάσεως, την οποία πρέπει να αντιμετωπίσει κάθε φορά με τον καλύτερο τρόπο. Ο κίνδυνος ενεργοποιεί το κουράγιο, ο πλούτος αναδεικνύει την ελευθεριότητα, η ηδονή την εγκράτεια, η δόξα την μεγαθυμία κ.τ.λ. Η αρετή υπάρχει μόνον σε μία δεδομένη κατάσταση (κάτι που θα επιτρέψει στον Αριστοτέλη, στην συνέχεια -1178 α 7-18-να τολμήσει να πεί το παράδοξο ότι ο Θεός δέν είναι ενάρετος: δέν έχει κουράγιο διότι δέν διαθέτει εχθρούς, δέν είναι μετρημένος διότι δεν έχει επιθυμίες, δέν είναι σωστός διότι με δυσκολία μπορούμε να τον φανταστούμε να υπογράφει συμβόλαια κ.τ.λ.). Επειδή δέ οι καταστάσεις δέν συστηματοποιούνται, η ηθική του Αριστοτέλη παρουσιάζεται εδώ σαν απλά περιγραφική: πρέπει να περιγράψει τύπους ενάρετων ανθρώπων, όπου η ύπαρξη ακριβώς τού ενάρετου προηγείται κατά κάποιο τρόπο της έννοιας μία αρετής, η οποία είναι λιγότερο μία ουσία και περισσότερο ένα ζωντανό μοντέλο συμπεριφοράς.

          Απο εδώ γεννιέται μία σειρά πορτραίτων, τα οποία βρίσκονται στην καταγωγή τού λογοτεχνικού είδους των "χαρακτήρων", που έγινε διάσημο απο τον πρώτο μαθητή τού Αριστοτέλη, τον Θεόφραστο. Ανάμεσα σ'αυτά τα πορτραίτα μερικά τα οποία είναι ιδιαιτέρως επιτυχημένα, μας πληροφορούν με ακρίβεια για το ηθικό ιδανικό τών Ελλήνων πολύ καλύτερα απο όσο θα μπορούσαν να το πετύχουν πολύ πιό συστηματικές ηθικές. Αυτή είναι η περίπτωση του μεγαλόψυχου (Χ,7-9), του οποίου η αρετή-που σήμερα θα δυσκολευτούμε πολύ να την αναγνωρίσουμε ώς τέτοια-συνίσταται, σε αντίθεση με την αλλαζονεία και την ματαιοδοξία, δηλαδή με την υποτίμηση τού εαυτού μας, στο να είμαστε σωστά συνειδητοί τών προτερημάτων μας. Είναι βεβαίως αυτονόητο ότι η ταπεινότης, ή Χριστιανική αρετή, δέν έχει θέση σ'αυτόν τον ελληνικό κατάλογο των αρετών. Αλλά δίπλα στην σωστή φιλοτιμία (IV,10) βρίσκουν την θέση οι αρετές τής πραότητος και της αιδούς! Αυτή η τελευταία " ένα είδος φόβου να δώσουμε μία άσχημη εικόνα για μας" είναι ιδιαιτέρως χρήσιμη στους νέους που ζούν κάτω απο την αυτοκρατορία του πάθους, αλλά σχεδόν άχρηστη για τον ώριμο άνθρωπο και την ολοκληρωμένη αυτοκυριαρχία. Γίνεται έτσι κατανοητό πώς η φιλαυτία είναι περισσότερο απο μία κακή συνείδηση ή μία δυστυχής συνείδηση, είναι η ενάρετη συμπόρευση μίας ζωής ενωμένης απο την έρευνα του αγαθού, πάντοτε σε αρμονία με τον εαυτό και απολύτως ευτυχής.

V. Δικαιοσύνη και αμεροληψία. Το φυσικό δίκαιο.

         
 Στην απαρίθμηση των ηθικών αρετών πρέπει να διαθέσουμε μία ξεχωριστή θέση στην αρετή τής δικαιοσύνης, η ανάλυση της οποίας καταλαμβάνει ένα ολόκληρο βιβλίο, το πέμπτο των Ηθ.Νικομ (και αντιστοιχεί και στο πέμπτο απο τα Ηθικά Ευδήμεια). Αυτή η θέση εξηγείται χωρίς αμφιβολία με το γεγονός ότι οι Έλληνες θεωρούσαν την δικαιοσύνη, η οποία ρυθμίζει τις κοινωνικές σχέσεις και εξασφαλίζει την αρμονία της πολιτικής κοινότητος, την υψηλότερη ανάμεσα στις αρετές (Ηθ. Νικομ. 1129 b 28). Μπορούμε να πούμε ότι ολόκληρο το μεγαλύτερο έργο του Πλάτωνος, η Πολιτεία, είναι μία συζήτηση της ιδέας της δικαιοσύνης και των μεταφυσικών της θεμελίων. Αλλά εκ νέου, πρέπει να προσέξουμε, πέρα απο τις φαινομενικές συγκλίσεις, την ιδιαιτερότητα τής θέσεως του Αριστοτέλη ο οποίος στηρίζεται περισσότερο στην λαϊκή ηθική εμπειρία, για να αντλήσει την δομή του, παρά σε θεωρητικές επεξεργασίες πολύ γενικευμένες ή γενικές. Για τον Πλάτωνα, η δικαιοσύνη ήταν η αρετή της τάξεως: σαν λειτουργία της ειχε την εξασφάλιση, στην πολιτική κοινότητα, τής ισορροπίας ανάμεσα στις τάξεις τής κοινωνίας (διοικητικοί, πολεμιστές και παραγωγοί) αλλά και στην διανοητική ζωή, την ισορροπία των τριών μερών της ψυχής (διάνοια, αίσθηση και επιθυμία). Η δικαιοσύνη συνίστατο, για κάθε στοιχείο αυτού του όλου, στην "πραγμάτωση τού έργου της (τά εαυτού πράττειν), δηλαδή στην ανάληψη τού μέρους που της ανετέθη, χωρίς να εισχωρήσει στο στοιχείο που βρίσκεται δίπλα της και το οποίο είναι ανταγωνιστικό. Αλλά, απο την στιγμή που αυτό το ίδιο μέρος ήταν ανάλογο στην αξία (του ατόμου ή της τάξεως) ή στην σχετική αξία καθενός απο τα μέρη της ψυχής, η ανθρώπινη δικαιοσύνη εμφανίζετο σαν η εμπειρική πραγματοποίηση μίας ιδεατής τάξεως, στηριγμένης στην μαθηματική δομή τής αναλογίας δηλαδή τής ισότητος σχέσεων ή της συμμετρίας, βάσει της διατυπώσεως: σε καθέναν σύμφωνα μ' αυτό που του πρέπει.

          Ο Αριστοτέλης δέν ξεκινά απο μία τόσο φιλόδοξη κατασκευή, αλλά απο την χρήση των όρων δίκαιον και άδικο. Και επειδή η σημασία των λέξεων πολύ συχνά προσλαμβάνεται ευκολότερα μέσω της αρνήσεώς των, ξεκινά ακριβώς απο τον όρο "άδικος", με τον οποίο χαρακτηρίζονται φυσιολογικά τρείς τύπου συμπεριφοράς : άδικος είναι αυτός που παραβιάζει τον νόμο, αυτός που λαμβάνει περισσότερο απο όσο του αναλογεί, και αυτός που παραβιάζει την ισότητα. (1129 α 32). Δέν είναι δύσκολο να συγκλίνουμε την δεύτερη περίπτωση στην τρίτη: Ο άνθρωπος που αρπάζει μία ποσότητα αγαθών μεγαλύτερη απο όσα δικαιούται ή δέχεται λιγότερες δυσκολίες απο αυτές που τού αρμόζουν, σπάζει υπέρ του την ισότητα τών δυνατοτήτων και των τιμών που θα' πρεπε να είναι ο κανόνας ανάμεσα στα μέλη τής ίδιας κοινότητος. Αντιστοίχως, η παράβαση του νόμου αντιπροσωπεύει μία ακόμη μορφή, πιό γενική της πρώτης, παράβασης της δικαιοσύνης.

Συνεχίζεται

  

ΟΠΩΣ ΔΙΑΦΑΙΝΕΤΑΙ ΗΔΗ Η ΔΥΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ, ΟΠΩΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ Η ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ. ΠΑΡΑΤΗΡΕΙΤΑΙ ΜΑΛΙΣΤΑ Η ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗ ΜΙΑΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΤΩΝ ΧΑΡΙΣΜΑΤΩΝ Η ΟΠΟΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΖΕΙ ΤΗΝ ΡΩΣΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑΜΕ ΝΑ ΟΝΟΜΑΣΟΥΜΕ ΒΟΥΛΗΣΗ ΓΙΑ ΧΑΡΙΣΜΑ ΑΝΤΙΘΕΤΩΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΣΚΗΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΠΟΚΤΗΣΕΩΣ ΑΡΕΤΩΝ, ΚΑΘΟΤΙ Η ΧΑΡΙΣΜΑΤΙΚΗ ΑΓΙΟΤΗΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΞΙΑ ΑΛΛΑ ΕΞΑΡΤΑΤΑΙ ΑΠΟΛΥΤΩΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΥΡΙΟ, ΟΠΩΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΕΠΕΚΕΙΝΑ ΑΓΑΘΟΥ ΕΞΗΡΤΑΤΟ ΑΠΟ ΑΥΤΟ ΤΟ ΙΔΙΟ.

ΕΤΣΙ Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΕΞΑΡΤΑΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΥΤΟΚΥΡΙΑΡΧΙΑ, ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΚΔΟΧΗ ΤΗΣ ΕΞΑΡΤΑΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΥΤΟΣΥΝΕΙΔΗΣΙΑ.

Αμέθυστος

Ο “ΟΡΕΚΤΙΚΟΣ ΝΟΥΣ” ΚΑΙ Η “ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΗ ΟΡΕΞΙΣ” ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΣΑΝ ΒΑΣΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΗΘΙΚΗ ΠΡΑΞΗ. (2)

  Συνέχεια από: Παρασκευή 28 Ιουλίου 2023

Ο “ΟΡΕΚΤΙΚΟΣ ΝΟΥΣ” ΚΑΙ Η “ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΗ ΟΡΕΞΙΣ” ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΣΑΝ ΒΑΣΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΗΘΙΚΗ ΠΡΑΞΗ.
Angelo Marchesi.

2. Ο ρόλος τής θελήσεως στην ηθική ζωή.

         

Ο Αριστοτέλης στο βιβλίο ΙΙΙ τής Ηθικής (1109 b, 32-35), δηλώνει ότι “σε εκείνους που ερευνούν στην αρετή είναι εξίσου απαραίτητο να καθορίσουν τα όρια που αφορούν το εκούσιο και το ακούσιο (διορίσθαι το εκούσιον και το ακούσιον) και είναι εξίσου χρήσιμο σε εκείνους οι οποίοι νομοθετούν να καθορίσουν τον νόμο σε σχέση με τα βραβεία και τις τιμωρίες (πού δίδονται)”
Έτσι λοιπόν καθώς «είναι ακούσιο εκείνο που πραγματοποιείται με βίαιη υποχρέωση ή λόγω άγνοιας», φαίνεται ότι εκούσιο είναι αυτό τού οποίου η αρχή (η γένεση) έχει την έδρα του στο ίδιο το υποκείμενο, το οποίο γνωρίζει τις ιδιαίτερες συνθήκες στις οποίες εκτυλίσσεται η πράξη και επομένως είναι “ανόητο να πούμε ακούσια τα πράγματα τα οποία οφείλουμε να επιθυμούμε (ορεγόμεθα), όπως την υγεία και την παιδεία”.
Αφού ξεκαθάρισε τους όρους και την σημασία τού εκούσιου και ακούσιου, ο Αριστοτέλης λέει ότι είναι αναγκαίο να αντιμετωπισθεί το θέμα τής ελεύθερης επιλογής (τής προαιρέσεως). Αυτή δεν συμπίπτει τελείως με αυτό που είναι εκούσιο, καθότι τού εκούσιου μετέχουν και τα παιδιά και τα ζώα (καθότι και αυτά έχουν εις εαυτόν την αρχή τής πράξης), ενώ δεν διαθέτουν την ικανότητα τής ελευθέρου επιλογής.
Εδώ είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι ενώ η επιθυμία και η παρόρμηση ανήκουν στα όντα που δεν διαθέτουν λογική (των αλόγων), η ελεύθερη επιλογή (προαίρεσις) δεν τους ανήκει!
Ο Αριστοτέλης διευκρινίζει ότι ο ακρατής πράττει ωθούμενος από την επιθυμία και όχι από μία ελεύθερη επιλογή, ενώ αντιθέτως αυτός που κατέχεται, ο οποίος έχει τον έλεγχο των παθών του (ο εγκρατής), πράττει σύμφωνα με μία ελεύθερη επιλογή (προαιρούμενος) και όχι επειδή ωθείται από τον πόθο και την απληστία (ΙΙΙ, 4, 1111 b 12-15).

3. Περί της ανθρώπινης ικανότητος για μία ελεύθερη επιλογή και περί τού αντικειμένου της!

Τότε λοιπόν ο Αριστοτέλης αναρωτιέται εάν τα πάντα μπορούν να είναι αντικείμενα επιλογής από μέρους τού ανθρώπου ή μήπως σε μερικά πράγματα είναι αδύνατον να επιλέξουμε, όπως για παράδειγμα στα αιώνια πράγματα όπως ο κόσμος ή όπως η μαθηματική σχέση ανάμεσα στην πλευρά και στην διαγώνιο ενός τετραγώνου ή στα πράγματα που γίνονται, αλλά είναι καθοδηγούμενα από την ανάγκη, όπως οι βροχές ή η ξηρασία, τα οποία συμβαίνουν με διάφορους τρόπους!
Απομένει λοιπόν ότι μπορούμε να επιλέξουμε στα πράγματα τα οποία εξαρτώνται από εμάς και τα οποία είναι αντικείμενα πράξης! Ο Αριστοτέλης συμπεραίνει λοιπόν ότι αποδεχόμαστε πώς "είναι αιτίες η φύση, η ανάγκη και η μοίρα και επιπλέον ο νους και όλα όσα έχουν την αιτία τους στον άνθρωπο".
Έτσι συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι ο άνθρωπος είναι αρχή τών πράξεών του και η βουλή, η επιλογή, γέρνει πάνω στα πράγματα που είναι γι’ αυτόν αντικείμενο πράξης, "ενώ οι πράξεις πραγματοποιούνται εν όψει άλλου σκοπού από αυτές"(1112 b 31-33).
Συνδέοντας όσα είπαμε προηγουμένως για την όρεξη, εννοημένη σαν η συγκέντρωση τών “επιθυμιών” και τών αναγκών που είναι παρούσες στην ανθρώπινη ζωή, ο Αριστοτέλης φτάνει στο εξής συμπέρασμα: «Καθότι λοιπόν, ανάμεσα στα πράγματα που είναι στην διάθεσή μας είναι και αυτό που είναι αντικείμενο επιθυμίας, στο οποίο επραγματοποιήθη μία επιλογή, η επιλογή (προαίρεσις) θα είναι μία επιλεγμένη επιθυμία αναφορικά μ ’αυτό που είναι στην διάθεση μας (βουλευτική όρεξις των εν ημίν)» (1113 α, 9-11).
Έτσι λοιπόν αναδύεται ότι ο άνθρωπος έχει την ικανότητα να αντιληφθεί τις επιθυμίες διαφόρων τύπων που είναι παρούσες σ’αυτόν, και να επιλέξει, διαφορετικά από τα άλλα φυσικά όντα, με συνειδητό και ελεύθερο τρόπο γι’ αυτά και στον τρόπο που θα αποκτηθούν.
Επομένως: “επειδή αντικείμενο τής θελήσεως είναι το τέλος, ενώ αντικείμενα προαιρέσεως και επιλογής είναι τα μέσα εν όψει τού τέλους, και οι πράξεις οι οποίες αφορούν αυτά τα μέσα θα είναι κατά προαίρεσίν (επιλεγμένες) και εκούσιες” (1113 b 3-5), συνεπώς τόσο η συμπεριφορά σύμφωνα με την αρετή όσο και η παθητική εξαρτώνται από εμάς και είμαστε ηθικώς υπεύθυνοι.

4. Περί τού προβλήματος τής συγκράτησης, τού μετριασμού, στις απολαύσεις και περί τού αντιθέτου του!

Ο Αριστοτέλης αντιμετωπίζει στην συνέχεια το θέμα τού πόθου τής ευχαρίστησης και σημειώνει ότι αυτό που τείνει προς τα αισχρά πράγματα (το τών αισχρών ορεγόμενον) πρέπει να συγκρατείται με φρένο και σημειώνει επίσης ότι "και τα παιδιά ζουν σύμφωνα με την επιθυμία και μάλιστα σ ’αυτά είναι παρούσα η επιθυμία τής ευχαρίστησης (ή του ηδέος όρεξις) και ακόμη πώς η επιθυμία τής ευχαριστήσεως είναι ακόρεστος (άπληστος) και προέρχεται από οποιοδήποτε μέρος για όποιον στερείται λογικής", έτσι ώστε “εάν οι επιθυμίες (οι πόθοι) είναι μεγάλες εξοστρακίζουν την λογική”.
Όπως βλέπουμε δεν είναι μόνον ο σύγχρονος φροϋδισμός που ανακαλεί την προσοχή στην επιθυμία, αλλά αιώνες πριν, ο Αριστοτέλης δείχνει ξεκάθαρα ότι η επιθυμία τής ευχαρίστησης είναι τυπική τής παιδικής ηλικίας όπως και ότι η ανικανοποίηση, τυπική τής ηδονής, καταλήγει να συσκοτίσει, στον ασυγκράτητο άνθρωπο, τις ικανότητες τού λογικού ελέγχου!
Πάντοτε ο Αριστοτέλης, λίγες γραμμές παρακάτω, προσθέτει : "Όπως το παιδί οφείλει να ζήσει σύμφωνα με τις εντολές τού παιδαγωγού, έτσι και το ανθρώπινο στοιχείο τής επιθυμίας (το επιθυμητικόν) οφείλει να συμμορφωθεί σύμφωνα με τον λογικό κανόνα (κατά τον λόγον) και έτσι και το ζευγάρωμα του σώφρονος πρέπει να συμφωνεί με τον λόγο". Μ’αυτόν τον τρόπο «ο Σώφρων άνθρωπος επιθυμεί τα πρέποντα, όπως πρέπουν και όταν πρέπουν». Έτσι δε ακριβώς περιγράφεται και η νοημοσύνη.
Βλέπουμε λοιπόν πώς ένας εθνικός συλλαμβάνει την ηθική ζωή η οποία αφορά το ζευγάρωμα τού ανθρώπου και πώς αυτή οφείλει να είναι λογική και υποταγμένη σε ένα ηθικό μέτρο, αποφεύγοντας τις υπερβολές και μία συμπεριφορά πάθους, άμετρη, αναξιοπρεπή για τον άνθρωπο, ο οποίος καθοδηγείται από την νοημοσύνη, διαφορετικά από τα άλλα ζώα τα οποία ακολουθούν το ένστικτο!

Αμέθυστος

ENRICO BERTI-ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ (5)

 Συνέχεια απο :Πέμπτη 27 Ιουλίου 2023

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΑ

Βιβλία Α, α, Β, -Ι, ΙΙ, ΙΙΙ

.....Και ο Αριστοτέλης συνεχίζει λέγοντας πώς η εμπειρία έχει γιά αντικείμενο τό ιδιαίτερο, τό ξεχωριστό καί μοναδικό. Ή καλύτερα τίς ατομικές πραγματικότητες. Υπάρχει όμως καί μιά παραπάνω μορφή γνώσεως ανώτερης από τήν εμπειρία πού τήν ονομάζει γνώση τού καθολικού, δηλ. αυτού πού είναι κοινό καί ίδιο ανάμεσα σέ πολλές ιδιαίτερες περιπτώσεις ή ατομικές περιπτώσεις. Σ' αυτό τό σημείο ο Αριστοτέλης δίνει μερικά υπέροχα παραδείγματα, τά οποία όμως δέν έχουμε τό χρόνο νά αναλύσουμε : Ο ιατρός δέν γνωρίζει νά γιατρέψει τόν ξεχωριστό άρρωστο, όπως μπορεί νά κάνει ο έμπειρος. Γιατρός είναι εκείνος ο οποίος γνωρίζει πώς όλοι εκείνοι πού έχουν εκείνη τήν συγκεκριμένη ασθένεια ή εκείνη τήν συγκεκριμένη φυσική διάπλαση, χρειάζονται ένα συγκεκριμένο φάρμακο, μιά συγκεκριμένη θεραπεία. Κατορθώνει δηλ. νά αναγνωρίσει τόν σύνδεσμο ανάμεσα στήν ιδιαίτερη περίπτωση καί τό είδος στό οποίο ανήκουν οι άρρωστοι μιάς συγκεκριμένης ασθένειας ή όσοι έχουν μιά συγκεκριμένη φυσική δομή : Νά τό καθόλου.......

Σ’ αυτό το σημείο ο Αριστοτέλης αναφέρεται στα Φυσικά, και γι’ αυτό το λόγο πολύ σωστά η μεταφυσική τοποθετήθηκε μετά τα Φυσικά ۬ «Όπως έχουμε ήδη πει στα βιβλία μας της Φυσικής» (983 α 33), τονίζει, υπάρχουν τέσσερις τύποι αιτιών. Πραγματικά η διάσημη θεωρία των τεσσάρων αιτιών εκτίθεται στα Φυσικά, δεν είναι μια θεωρία της Μεταφυσικής. Όμως ανακαλείται στην Μεταφυσική, γιατί όμως; Διότι, για να μιλήσουμε για τις πρώτες αιτίες, πρέπει να έχουμε υπ’ όψη μας πως υπάρχουν τέσσερα διαφορετικά γένη αιτιών κατασκευασμένα, η (α) υλική αιτία, η (β) τυπική (formale) αιτία, αυτό δηλ. που προσδιορίζει, αυτό που εξηγεί την ουσία, αυτό που μας λέει τι πράγμα είναι, αυτό που στη συνέχεια θα ονομαστεί επίσης και φόρμα. Έπειτα (γ) η επαρκής αιτία, (efficiente) ή κινητική αιτία, δηλ. αυτό που τις παράγει. Τα παραδείγματα του Αριστοτέλη είναι πολύ γνωστά: εάν υπολογίσουμε ένα άγαλμα, η υλική αιτία θα είναι το μάρμαρο ή ο χαλκός, η τυπική αιτία θα είναι το πορτραίτο ενός ανθρώπου ή μιας θεότητος, η επαρκής αιτία θα είναι ο γλύπτης ο καλλιτέχνης ή αυτός που κατασκεύασε το άγαλμα. Τέλος – λέει ο Αριστοτέλης – υπάρχει (δ) η τελική αιτία, δηλ. ο σκοπός εν όψει του οποίου το άγαλμα κατασκευάστηκε. Εάν είναι το άγαλμα μιας θεότητος, έγινε για να τοποθετηθεί σε έναν ναό και να χρησιμεύσει στη λατρεία εκείνης της θεότητος, ιδού μια εξήγηση. Όταν ομιλούμε για αιτίες, κατά τον Αριστοτέλη, πρέπει να έχουμε υπ’ όψη μας όλες αυτές τις δυνατές σημασίες.

Η έννοια της αιτίας του Αριστοτέλη είναι πιο πλατειά από την έννοια που συναντάται στη σύγχρονη επιστήμη και φιλοσοφία. Η τελευταία διατήρησε από την Αριστοτελική έννοια της αιτίας, μόνον μία από τις τέσσερις σημασίες, δηλ. μόνον την επαρκή αιτία, ώστε, για τη μοντέρνα επιστήμη, γενικώς αιτία, είναι ένα γεγονός που προηγείται ενός άλλου γεγονότος (δηλ. το αποτέλεσμα) και το παράγει, προηγείται αυτού στο χρόνο που το παράγει.

Αυτή όμως είναι μια έννοια η οποία εφαρμόζεται μόνον σε εκείνην την έννοια που για τον Αριστοτέλη ήταν η επαρκής αιτία. Η οποία είναι πολύ σημαντική, για τον Αριστοτέλη, αλλά είναι ανεπαρκής. Για να γνωρίσουμε στ’ αλήθεια ένα πράγμα, πρέπει να θέσουμε το πρόβλημα όλων των δυνατών αιτίων του, να ερευνήσουμε όλες τις δυνατές εξηγήσεις του, ώστε να ερευνήσουμε το γιατί στην πιο πλατιά του σημασία, κάθε είδους γιατί, όχι μόνον ένα υλικό γεγονός παράγει ένα άλλο.

Σχετικά με τη θεωρία των τεσσάρων αιτίων, πρέπει να προσέξουμε, διότι πρόκειται για ένα σημείο το οποίο δεν είναι αρκετά ξεκαθαρισμένο, από τους ερμηνευτές. Οι τέσσερις αιτίες δεν είναι οι πρώτες αιτίες, και επομένως η αριστοτελική θεωρία των τεσσάρων αιτιών δεν είναι η Μεταφυσική του Αριστοτέλη, δεν είναι η επιστήμη των πρώτων αιτιών, είναι μία εισαγωγική συζήτηση, την οποία ο Αριστοτέλης αναπτύσσει στην Φυσική του, την οποία όμως πρέπει να έχουμε υπ’ όψη μας όταν ερευνούμε τις πρώτες αιτίες, διότι κάθε μια από αυτές τις τέσσερις αιτίες είναι ένα γένος αιτιών είναι ένας τύπος αιτίας. Αλλά στο εσωτερικό καθενός από αυτά τα τέσσερα γένη, πρέπει να ψάξουμε ποια είναι η πρώτη αιτία. Έτσι πρέπει να ψάξουμε μέσα στο γένος των υλικών αιτίων την πρώτη υλική αιτία, στο γένος των τυπικών αιτιών την πρώτη τυπική αρχή έπειτα την πρώτη επαρκή αιτία και την πρώτη τελική αιτία. Γι’ αυτό το ότι θυμηθήκαμε αυτά τα τέσσερα γένη, δεν σημαίνει ακόμη πως διακρίναμε ποιες είναι οι πρώτες αιτίες, διαφορετικά δεν θα υπήρχε η ανάγκη να γραφεί η Μεταφυσική, θα ήταν αρκετή η Φυσική, διότι η διάκριση των τεσσάρων γενών αιτίας υπήρχε ήδη στη Φυσική.

Ο Αριστοτέλης πάντως, πριν ασχοληθεί με τον καθορισμό των πρώτων αιτίων στο εσωτερικό αυτών των τεσσάρων γενών, αισθάνεται την ανάγκη να σιγουρευτεί ή να σιγουρέψει τους ακροατές του, πράγμα πιο πιθανό, πως αυτά τα τέσσερα γένη, είναι όλα όσα εμείς πρέπει να έχουμε υπ’ όψη μας, δηλ. πως πέρα από αυτά τα τέσσερα δεν υπάρχουν άλλα.

Και τι κάνει για να δώσει αυτή τη σιγουριά; Λέει: πάμε να δούμε τι έκαναν όσοι προηγήθηκαν από εμάς στην έρευνα των πρώτων αιτίων, δηλ. οι προηγούμενοι φιλόσοφοι. Έτσι τους ονομάζει ο Αριστοτέλης, οι πρώτοι φιλοσοφήσαντες (983 b 6) αυτοί που φιλοσόφησαν πρώτοι απ’ όλους.
Έτσι λοιπόν πριν από τον Αριστοτέλη υπήρξαν άλλοι φιλόσοφοι: η αρχή γίνεται συνήθως με τον Θαλή, τον Αναξίμανδρο, τον Αναξιμένη δηλ. με τη Σχολή της Μιλήτου, μετά ακολουθούν, ο Πυθαγόρας, ο Ηράκλειτος, ο Παρμενίδης κ.λπ.

Αυτοί είναι οι Προσωκρατικοί, τους οποίους ακολουθούν οι σοφιστές, και ο Πλάτων. Είναι όμως ο Αριστοτέλης αυτός που αποφάσισε ότι εκείνοι υπήρξαν οι πρώτοι φιλόσοφοι, αυτός τους καθορίζει, τους ταυτίζει με αυτούς που φιλοσόφησαν πριν, που ερεύνησαν πριν από αυτόν τις πρώτες αιτίες. Έτσι λοιπόν όταν εισάγει τον πρώτο εξ αυτών, τον Θαλή, ότι επρόκειτο για τον πρώτο, δεν το είχε πει κανείς πριν τον Αριστοτέλη, είναι ο Αριστοτέλης που τον παρουσιάζει για πρώτη φορά σαν τον πρώτο όλων των φιλοσόφων, και τον παρουσιάζει με αυτήν την έκφραση: «ο εμπνευστής», ο Αρχηγός στα ελληνικά, αυτός που ξεκίνησε τις τοιαύτες φιλοσοφίες (983 b 20), το οποίο πρέπει να μεταφραστεί για όποιον γνωρίζει τα ελληνικά, μιας τέτοιας φιλοσοφίας, δηλ. αυτού του τύπου της φιλοσοφίας όχι της φιλοσοφίας γενικώς. Διότι δεν πρόκειται γενικώς περί φιλοσοφίας, δηλ. για οποιαδήποτε μορφή γνώσεως, διότι εδώ ο Αριστοτέλης ομιλεί για μια συγκεκριμένη μορφή γνώσεως, δηλ. «αυτή εδώ την φιλοσοφία», αυτήν την φιλοσοφία αυτού του τύπου, δηλ. εκείνη που ορίσαμε λίγο πριν σαν την επιστήμη των πρώτων αιτίων, των πρώτων αρχών.

Λοιπόν, ο εισηγητής αυτού του τύπου της φιλοσοφίας, υπήρξε ο Θαλής. Έτσι λοιπόν, κατά κάποιο τρόπο, ο Αριστοτέλης ονομάζει τον Θαλή πρώτο φιλόσοφο, αυτόν που και εμείς κοινότυπα θεωρούμε ως τον πρώτο φιλόσοφο, και τον θεωρούμε τέτοιον λόγω αυτής της αποφάσεως του Αριστοτέλη, ο οποίος την ανακοινώνει στο πρώτο βιβλίο της Μεταφυσικής: λόγω του ξεκινήματος της φιλοσοφίας.

Στη συνέχεια ο Αριστοτέλης εξηγεί πως εκείνοι που υπήρχαν πριν, δεν έκαναν φιλοσοφία, ήταν «θεολόγοι» όχι βεβαίως με τη μοντέρνα ονομασία του όρου, αλλά ήταν οι ποιητές οι οποίοι διηγούντο τους μύθους γύρω από τους θεούς, ο Όμηρος, ο Ησίοδος, ο Φερεκύδης και όλοι εκείνοι οι ποιητές που ήταν, κατά μία έννοια, οι δημιουργοί της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας, εκείνης στην οποία υπήρχαν οι διηγήσεις των θεών της ελληνικής θρησκείας, του Δία, του Κρόνου, της καταγωγής των θεών, της καταγωγής του κόσμου. Αυτοί όμως δεν ήταν φιλόσοφοι, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ήταν ακόμη θεολόγοι δηλ. μυθοπλάστες, μυθολόγοι!

Αμέθυστος

W.WINDELBAND - Η ΕΡΙΔΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΓΕΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ (ΤΑ «ΚΑΘΟΛΟΥ») (4)

 Συνέχεια από: Πέμπτη 27 Ιουλίου 2023

ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ (ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΤΟΜΟΣ)

WINDELBAND WILHELM - HEIMSOETH HEINZ

Η ΕΡΙΔΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΓΕΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ (ΤΑ «ΚΑΘΟΛΟΥ»)

4. Αντίστροφα, οἱ ἴδιοι λόγοι ἔκριναν ἀρχικὰ τὴ μοίρα τοῦ νομιναλισμοῦ, ποὺ ἐκείνη τὴν ἐποχὴ τὸν ἀπωθοῦσαν στο περιθώριο καὶ τὸν εἶχαν καταπνίξει. Καὶ ὡστόσο οἱ ἀπαρχές του ἦταν ἐντελῶς ἀθῶες: γεννήθηκε ἀπὸ ψήγματα τῆς ἀριστοτελικής λογικής, συγκεκριμένα ἀπὸ τὸ σύγγραμμα “Κατηγορίαι”. Σ' αὐτὸ τὸ ἔργο τὰ ἐπιμέρους ἐμπειρικά πράγματα θεωροῦνται οἱ ἀληθινές, «πρώτες» ουσίες καὶ διατυπώνεται ὁ λογικός-γραμματικός κανόνας ότι ἡ «οὐσία» δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ ἀποτελεῖ τὸ κατηγόρημα μιας κρίσης: res non praedicatur [τὸ πράγμα δὲν κατηγορείται]. Αλλὰ ἡ σημασία τῶν γενικῶν ἐννοιῶν ἀπὸ λογικὴ ἄποψη, είναι κυρίως ὅτι ἀποτελοῦν τὸ κατηγόρημα στην κρίση (καὶ στὸ συλλογισμό). Φαινόταν λοιπὸν ὅτι ἀπὸ αὐτὸ τὸν κανόνα ἔπρεπε νὰ συναχθεῖ τὸ συμπέρασμα -όπως υποστηρίζεται ἤδη στὸ ὑπόμνημα Super Porphyrium- ὅτι τὰ καθόλου δὲν εἶναι ουσίες. 

Αλλὰ τότε τί εἶναι; Στὸ ἔργο τοῦ Marcianus Capella διατυπώνεται ἡ ἄποψη ὅτι ἕνα καθόλου (γενικὴ ἔννοια) εἶναι ἡ συγκεφαλαίωση πολλῶν ἰδιαίτερων χαρακτηριστικών διαμέσου ἑνὸς ονόματος (nomen), διαμέσου τῆς ἴδιας λέξης (vox). Σύμφωνα όμως μὲ τὸν ὁρισμὸ τοῦ Βοήθιου ἡ λέξη είναι κίνηση τοῦ ἀέρα ποὺ τὴν παράγει ἡ γλώσσα. Ἔτσι λοιπόν συγκεντρώθηκαν ὅλα τὰ στοιχεῖα ποὺ συνθέτουν τὴν ἄποψη τοῦ ἀκραίου νομιναλισμοῦ: Τὰ καθόλου εἶναι ἁπλῶς περιληπτικὰ ὀνόματα, κοινοὶ ὀνοματικοὶ χαρακτηρισμοὶ γιὰ διαφορετικά πράγματα, ήχοι (flatus vocis), και ἀποτελοῦν σημάδια γιὰ μιὰ πολλαπλότητα ἀπὸ οὐσίες ἢ ἀπὸ περιστασιακά χαρακτηριστικὰ αὐτῶν τῶν οὐσιῶν.

Δὲν μπορεῖ νὰ προσδιοριστεῖ ὡς ποιὸ βαθμὸ εἶχε διατυπωθεῖ καὶ ὑποστηριχτεῖ ἐκείνη τὴν ἐποχὴν ὁ νομιναλισμὸς αὐτοῦ τοῦ τύπου, ποὺ στὴν ἀκραία μορφή του εἶχε ἀναγκαστικὰ ἀγνοήσει τὶς πραγματικὲς ἀφορμὲς ποὺ ὁδήγησαν στὸ σχηματισμὸ τέτοιων περιληπτικῶν ὀνομάτων. Συναντάμε ὅμως τὴ μεταφυσικὴ τῆς ἀτομοκρατίας, ποὺ ἀντιστοιχεῖ σὲ αὐτὴ τὴ γνωσιοθεωρία καὶ ἀξιώνει σταθερὰ ὅτι μόνο τὰ ἐπιμέρους ἀτομικὰ πράγματα πρέπει νὰ θεωροῦνται οὐσίες, μόνο αὐτὰ πρέπει νὰ θεωροῦνται ἀληθινὰ καὶ πραγματικά. Καθαρότατα διατύπωσε αὐτὴ τὴν ἀρχὴ ὁ Roscellinus, ἀναπτύσσοντάς την πρὸς δύο κατευθύνσεις: Ἡ ὑπαγωγὴ πολλῶν ἀτόμων κάτω ἀπὸ τὸ ἴδιο ὄνομα εἶναι ἁπλῶς ἔνας χαρακτηρισμὸς ποὺ γίνεται ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους· ἀλλὰ καὶ ἡ διάκριση τμημάτων στὶς ἐπιμέρους οὐσίες εἶναι ἁπλῶς μιὰ ἀνάλυση γιὰ διευκόλυνση τῆς ἀνθρώπινης νόησης καὶ ἔκφρασης. Αληθινό, πραγματικό, εἶναι μόνο τὸ ἀτομικὸ ἐπιμέρους πράγμα. 

Τὸ ἄτομο ὅμως εἶναι τὸ πραγματικό δεδομένο ποὺ μᾶς προσφέρουν οἱ αἰσθήσεις. Συνεπώς, σύμφωνα μὲ αὐτὴ τὴ μεταφυσική, ἡ γνώση συνίσταται μόνο στὴν αἰσθητηριακὴ ἐμπειρία. Όχι μόνο ὁ ᾿Ανσελμος ἀλλὰ καὶ ὁ ᾿Αβελάρδος βεβαιώνουν ὅτι ὡς συνέπεια τοῦ νομιναλισμοῦ ἐκδηλώθηκε μιὰ αἰσθησιοκρατία, δηλαδὴ ὅτι ὑπῆρχαν ἄνθρωποι που στήριζαν τὸ στοχασμό τους μόνο σὲ τέτοιες σωματικές παραστάσεις. Δεν ξέρουμε ὅμως οὔτε ποιοὶ ἦταν αὐτοὶ οὔτε ποιὰ ἦταν ἡ διδασκαλία τους. 

Η διδασκαλία αὐτὴ εἶχε μοιραίες συνέπειες ὅταν ὁ Berengar ἀπὸ τὴν Tours καὶ ὁ Roscellinus τὴν ἐφάρμοσαν σε θεολογικά θέματα. Ο ἕνας ἀμφισβήτησε ὅτι στὴ θεία εὐχαριστία εἶναι δυνατὸ νὰ μεταβάλλεται ἡ οὐσία καὶ παράλληλα να διατηροῦνται τὰ ἐξωτερικά γνωρίσματά της. Ὁ ἄλλος κατέληξε στο συμπέρασμα ὅτι τὰ πρόσωπα τῆς ῾Αγίας Τριάδος πρέπει νὰ θεωρηθοῦν τρεῖς διαφορετικές ουσίες ποὺ ἔχουν μόνο ὁρισμένες κοινὲς ἰδιότητες καὶ κοινὲς ἐπενέργειες (Tritheismus).

ΠΕΡΙ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ. Ο ΘΕΜΕΛΙΟΣ ΛΙΘΟΣ ΤΗΣ ΣΩΤΗΡΙΑΣ ΜΑΣ, ΠΟΥ ΑΠΟΡΡΙΠΤΟΥΝ ΟΙ ΨΕΥΔΟΠΡΟΦΗΤΕΣ

 

Μακαρίου τού Αιγυπτίου ομιλίαι πνευματικαί, ομιλία 11,3-4

«Η ψυχή χρειάζεται Θεϊκό λυχνάρι, τό Άγιο Πνεύμα, πού κοσμεί τόν σκοτεινό οίκο, τόν φωτεινό ήλιο τής δικαιοσύνης, πού φωτίζει καί ανατέλλει στήν καρδιά. Χρειάζεται νά έχει η ψυχή όπλο μέ το οποίο κερδίζει τόν πόλεμο. Διότι καί εκεί πού λέει η Αγία Γραφή γιά την χήρα πού έχασε τήν δραχμή, πρώτα άναψε τό λυχνάρι, έπειτα φωτίστηκε τό σπίτι καί έτσι αφού φωτίστηκε τό σπίτι καί αναφθηκε τό λυχνάρι, βρέθηκε η δραχμή, πού ήταν χωμένη μέσα στήν κοπριά καί στήν ακαθαρσία καί στή γή. Καί η ψυχή λοιπον τώρα, δέν μπορεί μόνη της νά βρεί τούς λογισμούς της καί νά τούς ξεχωρίσει, αλλά, όταν αναφθεί τό Θεϊκό λυχνάρι, φωτίζει μέσα στό σκοτεινό σπίτι καί τότε βλέπει τούς λογισμούς της [τόν Δαυΐδ], μέ ποιό τρόπο είναι χωμένη μέσα στήν ακαθαρσία καί τόν βούρκο τής αμαρτίας».

Μέ άλλα λόγια, τό αληθινό χάρισμα τής μετανοίας γίνεται αισθητό όταν ανάψει αυτός ο λύχνος στή ψυχή μας μέ τήν ενέργεια τού Αγίου Πνεύματος μέσα μας, οπότε αρχίζει νά μάς αναδημιουργεί [όχι νά μάς ανακαινίζει, πού είναι η σύγχρονη αίρεση]. Στήν αρχή ο Θεός μάς έπλασε κατά τήν εικόνα κάι τήν ομοίωσή Του. Ενεφύσησε τήν πνοή τής ζωής στό πρόσωπο τού ανθρώπου καί τόν κατέστησε ζωντανό πνεύμα (όχι ζωοποιό, γιατί μόνο ο Κύριος είναι ζωοποιό Πνεύμα). Τώρα αυτή η νέα πνοή στήν καρδιά μας συνιστά τήν αρχή μιάς καινής κτίσεως, τήν ανάπλαση τού προσώπου μας.

Ο ΚΡΥΠΤΟΣ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ, ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΟΥ ΖΑΧΑΡΙΑ, ΠΕΡΙ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ, ΣΕΛ 190-191. ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΤΙΜΙΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ ΕΣΣΕΞ ΑΓΓΛΙΑΣ.

Αγίου Σωφρονίου- Αγώνας Θεογνωσίας

                                                

Σας ευχήθηκα ειρήνη εν Πνεύματι Αγίω, αλλά γνωρίζω από τα αγιοπατερικά έργα ότι είναι αδύνατο να αποκτήσει κάποιος την ειρήνη αυτήν, αν η ψυχή του δεν βιώσει προηγουμένως πολλές θύελλες, φοβερές και μεγάλες κατά καιρούς [...] Και θα ήθελα να χαιρόσαστε με το πνεύμα, νοερά, σε όλες αυτές τις θλίψεις, διακρίνοντας σε αυτές και μία άλλη πλευρά, τη μαρτυρία της μεγάλης αγάπης του Θεού για μας. Οι θλίψεις για την ψυχή που αγαπά τον Χριστό είναι τροφή. Ειναι κατά κάποιο τρόπο ύλη για την ανάφλεξη του εσωτερικού πυρός. Οι θλίψεις μας δίνουν την δυνατότητα να δείξουμε την αγάπη μας για τον Θεό..

Όλη η άσκησή μας πρέπει να έχει ως στόχο την αγάπη. Η απόκτησή της στην καρδιά μας συνεπάγεται μεγάλο κόπο. Όταν οι θλίψεις, οι αποτυχίες, οι αρρώστιες, τα παντός είδους παθήματα υπομένονται με ανδρεία και ευγνωμοσύνη προς τον Θεό, κάνουν τη γη της καρδιάς μας καρποφόρο, ικανή να καλλιεργήσει την αγάπη.

[...] Όλοι οι πειρασμοί που έρχονται μας προσκομίζουν μεγάλη ωφέλεια. Μας νουθετούν στον πνευματικό πόλεμο, μας βοηθούν να γνωρίσουμε τον εαυτό μας. Η ανδρεία ψυχή φθάνει και να αγαπά ακόμη τους πειρασμούς, γιατί υπερνικώντας τους γίνεται πιο ισχυρή, πιο σταθερή, πιο έμπειρη, πιο σοφή.

[...] Μόνο έτσι μπορούμε να δείξουμε τη συνετή μας αγάπη για τον Θεό. Μόνο στην οδό αυτήν ο άνθρωπος μπορεί να γίνει φίλος του Θεού, αδελφός του Χριστού, να επιτύχει την τέλεια σωτηρία, την εν Χριστώ θέωση.

-------

Αγίου Σωφρονίου- Αγώνας Θεογνωσίας, σελ 216-219, επιστολή 15 : Οι θλίψεις- σημείο εκλογής. Εκδόσεων Τιμίου Προδρόμου Έσσεξ Αγγλίας

ΤΡΕΛΟ-ΓΙΑΝΝΗΣ: Αγίου Σωφρονίου- Αγώνας Θεογνωσίας (trelogiannis.blogspot.com)

Άγ. Συμεών ο Νέος Θεολόγος - Βίβλος των ηθικών (3)

 Συνέχεια από: Παρασκευή 28 Ιουλίου 2023

Γ. Σάρκωση του Λόγου και με ποιον τρόπο εσαρκώθηκε για μας.

1. Συμβαίνει λοιπόν ό,τι και παλαιά με την πλάση της προμήτορος Εύας, οπότε ο Θεός έλαβε την έμψυχη πλευρά του Αδάμ και την αναδόμησε σε γυναίκα· γι’ αυτό λοιπόν δεν ενεφύσησε σ’ αυτήν πνοή ζωής όπως στον Αδάμ, αλλά το μέρος, το οποίο έλαβε από την σάρκα του, το ολοκλήρωσε σε σώμα γυναικός· και την απαρχή του πνεύματος, την οποία έλαβε μαζί με την έμψυχη σάρκα, την ετελειοποίησε σε ψυχή ζώσα, δημιουργώντας και με τα δύο συγχρόνως έναν άνθρωπο.

Με τον ίδιο λοιπόν τρόπο ο πλαστουργός και κτίστης Θεός, λαμβάνοντας από την αγία Θεοτόκο και αειπάρθενο Μαρία σαν ζύμη έμψυχη σάρκα και μικρή απαρχή από το φύραμα της φύσεώς μας, δηλαδή από την ψυχή και το σώμα μαζί, ένωσε με την ακατάληπτη και απρόσιτη θεότητά του, ή καλύτερα ένωσε ουσιωδώς όλη την υπόσταση της θεότητάς του με την δική μας ουσία· ανέμειξε αμίκτως την μία με την άλλη, την ανθρώπινη δηλαδή φύση με την δική του, την οικοδόμησε σε άγιο ναό για τον εαυτό του κι έτσι κατά τρόπο αναλλοίωτο και άτρεπτο ο ίδιος ο ποιητής του Αδάμ έγινε τέλειος άνθρωπος.

2. Διότι, όπως ο Θεός εδημιούργησε την γυναίκα από την πλευρά του Αδάμ, έτσι εδανείσθηκε σάρκα από την αειπάρθενο και Θεοτόκο θυγατέρα του Μαρία και αναλαμβάνοντάς την χωρίς σπορά εγεννήθηκε όπως και ο πρωτόπλαστος ώστε, όπως εκείνος προκάλεσε με την παράβαση την αρχή της γενέσεώς μας στην φθορά και στον θάνατο, ότι ο Χριστός και Θεός με την εκπλήρωση κάθε δικαιοσύνης να γίνει η απαρχή της αναπλάσεως και αθανασίας μας στην αφθαρσία.

Αυτό υπονοεί και ο θείος Παύλος λέγοντας «ο πρώτος άνθρωπος από την γη, ήταν γήινος, ο δεύτερος άνθρωπος, ο Κύριος, είναι από τον ουρανό· όπως είναι ο γήινος, τέτοιοι είναι και οι γήινοι· κι όπως είναι ο επουράνιος, τέτοιοι είναι κι οι επουράνιοι».

Και πάλι· «απαρχή ο Χριστός, ακολουθούν οι του Χριστού».

Πράγματι, επειδή εχρημάτισε τέλειος άνθρωπος και στην ψυχή και στο σώμα όμοιος κατά πάντα με μας εκτός από την αμαρτία, μεταδίδοντάς μας διά της πίστεως σ’ αυτόν από την θεότητά του, μας απεργάζεται συγγενείς του κατά την φύση και ουσία της θεότητάς του.

Και πρόσεχε, παρακαλώ, το καινό και παράδοξο του μυστηρίου.

Ο Θεός Λόγος έλαβε από εμάς σάρκα την οποία κατά φύσιν δεν είχε κι έγινε άνθρωπος, πράγμα που δεν ήταν· μεταδίδει σ’ εκείνους που πιστεύουν σ’ αυτόν την θεότητά του, την οποία κανείς ούτε από τους αγγέλους ούτε τους ανθρώπους απέκτησε, και γίνονται θέσει και χάριτι θεοί, πράγμα που δεν ήταν· έτσι λοιπόν χαρίζει σ’ αυτούς εξουσία να γίνουν υιοί Θεού, γι αυτό και έγιναν και γίνονται πάντοτε έτσι και ουδέποτε παύουν να γίνονται.

Κι άκου τον θείο Παύλο που παραινεί τούτο· «και όπως εφορέσαμε την εικόνα του γήινου, έτσι θα φορέσομε και την εικόνα του επουράνιου».

Αυτά λοιπόν για τούτα τα πράγματα. Ας συνεχισθεί όμως ο λόγος.

3. Επειδή λοιπόν ο Θεός των πάντων ήλθε στη γη με την σωματική του παρουσία για ν’ αναπλάσει και ν’ ανακαινίσει τον άνθρωπο, και για να ευλογήσει όλην την εξ αιτίας του καταραμένη κτίση, άκουε με προσοχή.

Πρώτα βέβαια την ψυχή την οποία ανέλαβε την εζωοποίησε και αφθαρτώνοντάς την την εθεοποίησε, ενώ το άχραντο και θείο του σώμα, παρ’ όλο που το εθέωσε, το έφερε ακόμη φθαρτό και υλικό. Πράγματι, εκείνο που τρώγει, πίνει, κοπιάζει και ιδρώνει, εκείνο που δεσμεύεται και τύπτεται, εκείνο που αναρτήθηκε και καθηλώθηκε στον σταυρό, είναι φυσικά φθαρτό και υλικό, διότι όλα αυτά αποτελούν ιδιώματα φθαρτού σώματος, γι’ αυτό και απέθανε και νεκρός ετοποθετήθηκε σε μνημείο.

Μετά όμως την ανάσταση, συνανέστησε κι αυτό το σώμα άφθαρτο, πνευματικό και σ’ όλους θείο και άυλο· και ούτε μάλιστα έλυσε βγαίνοντας τις σφραγίδες του μνήματος, αλλά και με κλειστές τις θύρες εισερχόταν κι εξερχόταν ανεμπόδιστα.

Γιατί όμως δεν απεργάσθηκε [τελειοποίησε] αμέσως μαζί με την ψυχή και το σώμα το οποίο ανέλαβε πνευματικό και άφθαρτο;

Επειδή τρώγοντας ο Αδάμ από το δένδρο, από το οποίο ο Θεός τον διέταξε να μη φάγει, αμέσως βέβαια μετά την παράβαση απέθανε με ψυχικό θάνατο, ενώ με σωματικό θάνατο ύστερα από πολλά χρόνια· και γι᾽ αυτό ανέστησε, εζωοποίησε και εθέωσε πρώτα την ψυχή που εδέχθηκε το επιτίμιο της θανατικής τιμωρίας, και κατόπιν έκανε το ίδιο και για το σώμα· οικονόμησε δηλαδή να απολάβει διά της αναστάσεως την αφθαρσία, ενώ σύμφωνα με την παλαιότερη απόφαση επέστρεφε με τον θάνατο στη γη.

Και όχι μόνον αυτό, αλλά κατέβηκε στον άδη και ελευθερώνοντας από τα αιώνια δεσμά τις ψυχές των αγίων που κρατούνταν εκεί, τις ανέστησε και τις κατέταξε σε τόπο αναπαύσεως και ανεσπέρου φωτός, ενώ τα σώματά τους τα συγκέντρωσε σε σωρούς μέχρι την κοινή ανάσταση.

Χριστός ένθρονος. Έργο Αγγέλου. Από το ναό του Αγίου Σπυρίδωνα του Φλαμπουριάρη. Μέσα 15ου αι. Μουσείο Ζακύνθου.

4. Το μυστήριο βέβαια αυτό δεν έγινε σ’ όλο τον κόσμο από την εποχή του Χριστού κατά τον τρόπο μόνο που ελέχθηκε, αλλά εγινόταν και στον καθένα από τους παλαιοτέρους αγίους και γίνεται πάντοτε μέχρι σήμερα.

Διότι λαμβάνοντας το Πνεύμα του Δεσπότη και Θεού μας, γινόμαστε συμμέτοχοι της θεότητας και της ουσίας του τρώγοντας όμως την παναμώμητη σάρκα του, δηλαδή τα θεία μυστήρια, γινόμαστε πραγματικά εξ ολοκλήρου σύσσωμοι και συγγενείς του, σύμφωνα και μ’ αυτά που λέγει ο θείος Παύλος· ότι δηλαδή «είμαστε οστούν από τα οστά του και σάρκα από την σάρκα του»· και πάλι· «από το πλήρωμα της θεότητάς του, εμείς», δηλαδή όλοι, «ελάβαμε χάρη αντί χάριτος».

Έτσι λοιπόν γινόμαστε, και εξομοιωνόμαστε με τον ίδιο τον φιλάνθρωπο Θεό και Δεσπότη μας κατά χάριν, ανακαινισμένοι και ανανεωμένοι στην ψυχή, άφθαρτοι και αναστημένοι ως εκ νεκρών ζωντανοί· βλέπομε αυτόν που αξιωθήκαμε να γίνομε όμοιοί του, όπως κάποιος θα μπορούσε να ιδεί το πρόσωπο του φίλου του από μακριά και να διαλεχθεί μαζί του και να ομιλήσει και ν’ ακούσει την φωνή του.

5. Έτσι λοιπόν οι από αιώνων άγιοι, οι οποίοι βλέπουν πνευματικώς και παλαιά και σήμερα, δεν βλέπουν σχήμα ή είδος ή αποτύπωμα, αλλά ασχημάτιστο φως, επειδή κι αυτοί διατελούν φως από το φως του Πνεύματος.

Όταν λοιπόν ο καθένας από τους αγίους γίνει έτσι, δεν γίνεται αμέσως και το σώμα του άφθαρτο και πνευματικό· αλλά, όπως ο πυρωμένος από την φωτιά σίδηρος λαμβάνει από την λαμπρότητά της κι αμέσως αποβάλλει το μελανό χρώμα, χωριζόμενος όμως πάλι από την φωτιά φαίνεται μαύρος και γίνεται ψυχρός.

Έτσι συμβαίνει και με τα σώματα των αγίων· όταν δηλαδή η χάρη ενωθεί με την ψυχή τους και μεταλάβουν του θείου πυρός, αγιάζονται και από την πυρά γίνονται κι αυτά διαυγή και αποκαθίστανται κατά πολύ διαφορώτερα και τιμιώτερα από τα άλλα σώματα.

Όταν όμως η ψυχή βγει και χωρισθεί από το σώμα, αμέσως κι αυτά παραδίδονται στην φθορά και διαλύονται με το παραμικρό.

Μερικά όμως διαμένουν για πολλούς χρόνους ούτε εντελώς άφθαρτα, ούτε πάλι τελείως φθειρόμενα, αλλά διασώζουν μέσα τους τα γνωρίσματα της αφθαρσίας και της φθοράς, με σκοπό ν’ αφθαρτωθούν τελείως και ν’ ανακαινισθούν στην τελευταία ανάσταση.

6. Για ποιο λόγο όμως και γιατί; Διότι δεν έπρεπε πριν από την ανακαίνιση των κτισμάτων ν’ αναστηθούν και ν’ αφθαρτωθούν τα ανθρώπινα σώματα· αλλά όπως πρώτη η κτίση παράχθηκε άφθαρτη κι έπειτα ο άνθρωπος, έτσι πάλι πρέπει πρώτη η κτίση να μεταποιηθεί από την φθορά στην αφθαρσία, και κατόπιν μαζί και συγχρόνως μ’ αυτήν ν’ αλλάξουν και ν’ ανακαινισθούν τα φθαρέντα σώματα των ανθρώπων ώστε και πάλι ο άνθρωπος, πνευματικός κι αθάνατος, να κατοικεί σε άφθαρτο, αΐδιο και πνευματικό τόπο.

Και ότι τούτο αληθεύει, άκουε τον απόστολο Πέτρο που λέγει· «θα έλθει η ημέρα του Κυρίου σαν κλέπτης την νύκτα, όπου οι ουρανοί θ’ ανοίξουν πυρούμενοι και θα γεννούν φλεγόμενα στοιχεία», όχι για να χαθούν αυτοί, αλλά για να αναχωνευθούν και να αναστοιχειωθούν για ανώτερο και αΐδιο τέλος.

Από που γίνεται φανερό αυτό;

Από τα ίδια πάλι τα λόγια του αποστόλου με τα οποία συνεχίζει λέγοντας· «και θα προσδοκούμε καινούς ουρανούς και καινή γη κατά την επαγγελία αυτού».

Σύμφωνα με ποιον και τίνος επάγγελμα;

Κατά το επάγγελμα του Χριστού και Θεού μας οπωσδήποτε, ο οποίος είπε, «ο ουρανός και η γη θα παρέλθουν, οι λόγοι μου όμως δεν θα παρέλθουν».

Παρέλευση του ουρανού εννοεί την αλλαγή αυτού, διότι ο ουρανός, λέγει, θ’ αλλάξει, αλλά οι λόγοι μου θα μένουν αναλλοίωτοι και πάγιοι.

Πράγματι, αυτό ανέκραξε ο προφήτης Δαυίδ όταν είπε, «και σαν περιβόλι θα τους ξετυλίξεις και θα αλλάξουν· εσύ όμως παραμένεις ο ίδιος και τα έτη σου δεν θα εκλείψουν».

Τι θα μπορούσε λοιπόν να γίνει σαφέστερο από αυτούς τους λόγους;

7. Αλλά ας εξετάσουμε (στο επόμενο κεφάλαιο δ) πώς θα ανακαινισθεί η κτίση και πώς θα αποκατασταθεί στο αρχαίο κάλλος.

Πηγή: https://www.pemptousia.gr/2022/04/ginomaste-ke-exomionomaste-me-ton-idio-ton-filanthropo-theo-ke-despoti-mas-kata-charin/

(Επιμέλεια: Στέλιος Κούκος)

Απόσπασμα από τον λόγο του Αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου «Βίβλος των ηθικών», Λόγοι Α-Στ’, σε εισαγωγή, κείμενο, μετάφραση της Θεολόγου Αικατερίνας Γκόλτσου. Το βιβλίο κυκλοφορεί από τον εκδοτικό οίκο, το «Βυζάντιον», «Πατερικαί εκδόσεις Γρηγόριος ο Παλαμάς», 1988.

Το πρωτότυπο κείμενο

γ΄. Περί τῆς τοῦ Λόγου σαρκώσεως καί κατά τίνα τρόπον δι᾿ ἡμᾶς ἐσαρκώθη. 

Υπάρχει ένα φως στο τέλος του τούνελ - Rita Remagnino

Άσχημη καί απίστευτη όπως πάντα ανάμεσα στις δύο πυρκαγιές (Ουάσιγκτον και Μόσχα) η Ευρώπη στερείται φανερά ιδεών, μια κατηγορία που δεν περιλαμβάνει τα μικρά μαθήματα ανά κιλό που δίνουν οι ημιμαθείς στα τηλεοπτικά στούντιο και στα social media. Ενώ οι Ευρωπαίοι είναι μάρτυρες της διάλυσης ολόκληρης της ιστορικο-επιστημονικής αφήγησης που κυμαίνεται από την σύλληψη της ιδεολογίας της προόδου έως τη φιλελεύθερη πολιτική , ανίκανοι πλέον να διατυπώσουν προτάσεις οποιουδήποτε είδους.

Σύντομα πολλά πράγματα θα αλλάξουν λόγω της διαδοχής των γεγονότων, σίγουρα όχι πίσω από την ώθηση μεγάλων οραματιστών και στοχαστών. Ανάδρομη και συντηρητική, η ευρωπαϊκή τάξη των ψευδο-διανοούμενων σήμερα μυρίζει μούχλα, λίγο σαν τη Γηραιά Κυρία που δεν μπορεί παρά να αναπολεί τις παλιές καλές εποχές, όταν όλοι κρέμονταν στα χείλη της. Ας μην περιμένουμε λοιπόν χαρακτήρες που κυριαρχούνται από γκρίζες ιδεολογίες και μικρά κέντρα εξουσίας να βγουν στο γήπεδο για να δώσουν τη «μάχη για τον πολιτισμό», που θα είναι η μητέρα όλων των μαχών.

Για χρόνια μας έδιναν να καταλάβουμε ότι η τεχνολογία θα είχε βελτιώσει πάρα πολύ τη ζωή μας αυξάνοντας τη συλλογική ευημερία, αδυνατώντας ακόμη και να καταλάβουμε ότι ήταν απλή παραγωγικότητα προς όφελος του πλούτου λίγων. Και στις πρώτες δυσκολίες μας άφησαν μόνους μπροστά στην Τρίτη Ψηφιακή Επανάσταση που απειλεί να αφαιρέσει και τα τελευταία πράγματα που έχουν απομείνει: τη δημιουργικότητα και το πνεύμα συνεργασίας.

Ωστόσο, δεν χρειαζόταν εξαιρετικά μυαλά για να μαντέψουμε ότι δεν θα ήμασταν πιο ευτυχισμένοι στην έκδοση ρομπότ sapiens, μετά την πλήρη σύντηξη ανθρώπου και μηχανής, αναγέννηση κυττάρων, κυβερνητικά εμφυτεύματα κάτω από το δέρμα, ελεγχόμενες γενετικές μεταλλάξεις, κοινή χρήση χώρων με σούπερ -τεχνητή νοημοσύνη, χρήση κβαντικών υπολογιστών.

Κανείς δεν αρνείται ότι σε ατομικό επίπεδο μπορεί κανείς να κάνει «μια ευρετική και έξυπνη χρήση» της τεχνολογίας (Giulio Giorello, ειρήνη στην ψυχή του), αλλά ήταν ξεκάθαρο από την αρχή ότι οι τεχνοεπιστήμες εξαπλωμένες σε κάθε γωνιά και σχισμή τής ανθρώπινης ζωής, θα εκραγεί στην μάζα μέ τρόπο καταστροφικό. Η γνώση είναι μόνο για αυτόν που ξέρει, έλεγαν οι Αρχαίοι.

Ζητείται μη τεχνητή νοημοσύνη ΑΑΑ

Με την ευρωπαϊκή κουλτούρα να στηρίζεται στις προηγούμενες δάφνες της, η κριτική σκέψη έχει καταλήξει σε φλυαρίες που κανείς δεν ενδιαφέρεται πια, καταδεικνύοντας έτσι όλη την ανικανότητά της να εκφράσει μια εναλλακτική που νά αξίζει το όνομα. Δυστυχώς, η πολυπλοκότητα των προβλημάτων είναι σαφώς ανώτερη από τις εννοιολογικές δυνάμεις στο πεδίο.

Όλα είναι πλέον γιγάντια, αμέτρητα, υπερβολικά τεράστια. Η ίδια η κοινωνία έχει γίνει ένα ανυπέρβλητο εμπόδιο για την κανονική και φυσιολογική ανάπτυξη της ανθρώπινης ζωής στη Γη και οι νέες γενιές ζουν μέρα με τη μέρα, όπως προκύπτει από μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2017 από το Ίδρυμα Visentini με τίτλο «Το χάσμα των γενεών μεταξύ των συγκρούσεων και της αλληλεγγύης: γενεές σέ αντιπαράθεση».

Βιολογικά, η ωριμότητα ξεκινά στα 18, ένα όριο πέρα ​​από το οποίο το άτομο είναι επίσημα αυτόνομο. Ωστόσο, στην Ιταλία (αλλά τα πράγματα δεν είναι καλύτερα σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες) ο νεαρός εργαζόμενος που το 2004 πέτυχε οικονομική ανεξαρτησία σε περίπου 10 χρόνια διπλασίασε τον χρόνο αναμονής του το 2020 και θα τον τριπλασιάσει το 2030. Ένα ανησυχητικό νούμερο, δεδομένου ότι το να είσαι «αγόρι» μέχρι την ηλικία των 48-50 ετών παράγει μορφές βαθιάς αποξένωσης, προαναγγέλλοντας χίλιες νευρώσεις.

Τα δεδομένα που αφορούν το επίπεδο νοημοσύνης (IQ), το οποίο φαίνεται να μειώνεται σημαντικά, αποκαρδιώνουν . Για παράδειγμα, ο γαλλικός μέσος όρος μειώθηκε συνολικά κατά 3,8 μονάδες μεταξύ 1999 και 2009, διαμορφώνοντας τις 97,3 και χάνοντας έτσι τον μέσο όρο 100. Η ίδια τάση παρατηρείται στις σκανδιναβικές χώρες, την Ολλανδία και τη Μεγάλη Βρετανία.

Παντού υπάρχει παρακμή στην εκπαίδευση, απώλεια ενδιαφέροντος για το διάβασμα και τον πολιτισμό γενικότερα (απόρροια της απώλειας ταυτότητας), μια εκτεταμένη κοινωνική ανησυχία. Οι Αφρικανοί μετανάστες που ξεχύνονται ασταμάτητα στη Γηραιά Ήπειρο δεν θα επανορθώσουν τη ζημιά, δεδομένου ότι ο μέσος όρος νοημοσύνης τους είναι μεταξύ 85 και 90. Ακόμα κι αν δεν είναι πολιτικά ορθό να το δηλώνουμε, γιατί πρέπει να ειπωθεί ότι δεν υπάρχουν ανθρώπινες φυλές ( δηλαδή ο σκύλος και η γάτα είναι πανομοιότυπα ζώα), και για τον ίδιο λόγο θα ήταν καλύτερα να μην διερευνηθούν ορισμένες πρόσφατες μελέτες που δίνουν με βεβαιότητα ένα μη σάπιενς συστατικό ίσο με περίπου 20% στο DNA των πληθυσμών της υποσαχάριας περιοχής.

Στην αποκαρδιωτική πολιτιστική ισορροπία πρέπει να προστεθούν μη αναστρέψιμοι παράγοντες όπως η προοδευτική γήρανση και η υπογονιμότητα. Ωστόσο, η Ευρώπη σπάνια ήταν δεύτερη μετά από κανέναν. Όταν στους μακρινούς προϊστορικούς χρόνους οι Κινέζοι, περνώντας από τη νατουραλιστική τέχνη στη μαγική τέχνη, άρχισαν να θεοποιούν χρησιμοποιώντας κοχύλια χελώνας και στη συνέχεια δημιούργησαν τα ιδεογράμματα, ο πολιτισμός του Δούναβη παρήγαγε «τις πλάκες της Ταρταρίας». Και αν ήθελες μπορούσες να γεμίσεις σελίδες και σελίδες με παραδείγματα, αλλά είναι μάταιο να κλαις για το χυμένο γάλα.

Όπως ήμασταν «μεγάλοι», τώρα γίναμε πολύ μικροί. Η πολιτική είναι ένα παιχνίδι ποσοστών και αναλογιών, και στην απεραντοσύνη του παγκόσμιου σεναρίου, πολλές μικρές κυβερνήσεις που ανταγωνίζονται μεταξύ τους για να κερδίσουν τον τίτλο της πρώτης κατηγορίας, είναι άχρηστες.

Αν θέλουμε να επιστρέψουμε στην καρέκλα, πρέπει επομένως να ανακτήσουμε κάτι από το χαμένο μεγαλείο, δηλαδή από τον πολιτισμό που ανήκει τόσο σε εμάς όσο και στην υπόλοιπη ευρασιατική ήπειρο. Τα εισαγόμενα οράματα με τα οποία οι λαοί της Ευρώπης έχουν ελάχιστα ή καθόλου κοινά δεν χρησιμεύουν στην ανακατασκευή της Ευρώπης.

Έπαινος του νεαρού κυρίου

Η αλλαγή δύσκολα θα επέλθει από τά χέρια των παιδιών μας, αλλά αυτό δεν εμποδίζει τον καθένα μας να αποτρέψει τα εγγόνια μας από το να πέσουν στο έλεος των επιθυμιών και των πειρασμών όπως τόσοι πολλοί Πινόκιο στη Toyland. Μόνο εμείς γνωρίζαμε μια άλλη πραγματικότητα πριν από αυτήν, οπότε είναι στο χέρι μας να πούμε μια διαφορετική ιστορία από αυτή που φαίνεται.

Σαφώς ο λόγος για τα παιδιά ισχύει κατ' αρχήν. Όλοι ξέρουμε ότι υπάρχουν «υπέροχα αγόρια» στον κόσμο, για να χρησιμοποιήσω την έκφραση ενός γνωστού στα περιοδικά συμπολίτη μου. Ούτε το «ανθρώπινο πάρκο» αυτών που ζουν σε προσωρινές, επισφαλείς και ποτέ ώριμες μορφές δεν είναι ομοιογενές. Δίπλα στα παιδιά της κατώτερης μεσαίας τάξης που καταναλώνουν αδηφάγα και ξαπλωμένα ό,τι προσφέρει ο Ιστός σε «καλές τιμές» είναι και τα υπερκινητικά παιδιά της ανώτερης μεσαίας τάξης που, παραμερίζοντας την παλιά τους αδράνεια, δεν σταματούν ποτέ. Μάστερ από το Μπέρκλεϋ, MBA από το Χάρβαρντ και κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού ως ανθρωπιστές στο Sea Watch, ή στην Αφρική με τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, ή κάπου αλλού για να «μειώσουν τις ανισότητες και να καταπολεμήσουν την κλιματική αλλαγή».

Ωστόσο, οι στόχοι αυτών των αγοριών είναι αυστηρά προσωπικοί, η κοινωνία δεν αντλεί κανένα όφελος από τις περιπέτειές τους. Σε αντίθεση με τον «νεαρό κύριο» της σχολαστικής μνήμης που τεμπέλιαζε μέ τό να αυξάνει τον τζίρο των καφενείων και των καταστημάτων της πόλης, δηλαδή να ταΐζει ολόκληρες οικογένειες, ο «νεαρός αστός» του 21ου αιώνα παραμένει στον «γύρο» των τυχερών που μπορούν να ζήσουν μέ ένα εισόδημα, έχει χαρακτηριστικά αναγνωρίσιμα πρότυπα από απόσταση παρά μια δική του προσωπικότητα και κάνει ακριβώς αυτό που του/της επιθυμεί το μοναδικό κέντρο εξουσίας.

Μια νοσταλγική σκέψη λοιπόν πηγαίνει στον λαμπρό τεμπέλη του παρελθόντος, που τουλάχιστον διάβαζε και είχε τη δική του άποψη για όλα. Ίσως δεν είναι αλήθεια ότι «η αδράνεια είναι ο πατέρας των κακών», και σε κάθε περίπτωση η εξαφάνιση αυτών των γραφικών χαρακτήρων συνέβαλε στην αλλαγή των χαρακτηριστικών των αστικών κέντρων μας, στην αποπροσωποποίηση τους.

Η Simone Weil το είχε προβλέψει το 1943 στο « L'enraciment », ένα κείμενο που κοιτάζει προς το μέλλον στο οποίο η μαθήτρια του Χάιντεγκερ φανταζόταν τις ευρωπαϊκές πόλεις του μέλλοντος όπως έγιναν στην πραγματικότητα ξεκινώντας από το Σχέδιο Μάρσαλ (1945) και περνώντας από το 1968: χαοτικές, κοσμοπολίτικες , μεταβιομηχανοποιημένες και ως εκ τούτου εγκαταλελειμμένες, ορφανές από ευχάριστα μπιστρό και ιστορικά μαγαζιά, κάτω από τήν εισβολή από μεγάλα εμπορικά κέντρα και κατοικημένες από πλήθη που δεν μπορούν να γεράσουν, επισφαλείς για τη ζωή, αγγλόφωνοι, ανώριμοι.

Ο πονηρός λαγός

Αναγνωρίζω ότι δεν είναι εύκολο να είσαι 20-30 αυτές τις μέρες. Κανένας νεαρός Δαυίδ δεν μπορεί να δικαιωθεί μέ τον Γολιάθ που ονομάζεται «OTT» (Over the Top) και περιλαμβάνει τις Google, Apple, Facebook, Amazon, Microsoft, IBM, GAFA. Υποστηρίζεται από το ακρωνύμιο NATU, το οποίο περιλαμβάνει Netflix, Airbnb, Tesla, Uber. Allly of Big Data, που ορίζει τους γίγαντες της Silicon Valley ως διαχειριστές δικτύων και συνδέσεων. Μεγεθύνεται από τη δύναμη της Big Pharma, η οποία βασίζεται στο σχηματισμό μιας υποχόνδριας ανθρωπότητας.

Μια μετωπική σύγκρουση εναντίον ενός τέτοιου αντιπάλου θα ήταν μια άχρηστη θυσία. Καλύτερη η απόδραση, που σε ακραίες περιπτώσεις όπως αυτή δεν είναι άτιμη. Αντί να παίζουμε το παιχνίδι, παίρνουμε ένα διάλειμμα για να μελετήσουμε προβλήματα και να αναλύσουμε καταστάσεις προκειμένου να αναπτύξουμε εναλλακτικές στρατηγικές.

Όταν το κυρίαρχο υποκείμενο αισθανθεί την ανυπακοή, θα είναι πολύ αργά. Ενώ θα μπορούσαμε νά έχουμε άφθονο χρόνο για να εξετάσουμε κάθε λεπτομέρεια, συμπεριλαμβανομένων των πιθανών οδών διαφυγής. « Ο πονηρός λαγός έχει πάντα τρεις εξόδους από το λάκκο του », λέει ένα παλιό κινέζικο ρητό.

Επιτρέψτε μου να δώσω ένα απλό παράδειγμα: το άνοιγμα μιας σελίδας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να εκθέσει όσους κατέχουν όχι μόνο αυτή τη σελίδα αλλά και οτιδήποτε άλλο, σημαίνει ότι ο χώρος θα κλείσει μέσα σε λίγες μέρες, αυτόματα μεταβαίνοντας στην πλευρά των φλύαρων κραυγών που κανείς δεν θέλει να ακούσει πια. Από την άλλη, ροκανίζοντας σιγά σιγά την αξιοπιστία του αντιπάλου, δίνοντας όλο και μικρότερη βαρύτητα στις υπαγορεύσεις του με ευγένεια και ειρωνεία, θα αποφύγεις τους άμεσους ελέγχους και θα έχεις άφθονο χρόνο να διευρύνεις τον κύκλο των ενδιαφερομένων.

Για λίγο θα δώσεις την εντύπωση ότι είσαι ακίνδυνος και μετά θα παίξεις με το εφέ έκπληξη. Η μαγεία του ιλουζιονίστα δεν συνίσταται στο να τραβήξει το μάτι του θεατή προς μια κατεύθυνση ενώ εκτελεί επιδέξια το κόλπο σε μια άλλη; Ο κινεζικός όρος wu είναι το ισοδύναμο της μπλόφας μας και σημαίνει να μπερδεύουμε τον αντίπαλο κάνοντας τον να πιστεύει ότι το ψευδές είναι αληθινό και το αληθινό ως ψευδές, δηλαδή δίνοντάς του να καταλάβει ότι είναι υποτακτικός όταν στην πραγματικότητα ενημερώνει, εξοπλίζοντας, οχυρώνοντας, εξοπλίζοντας μας.

Είναι ώρα να πεθάνεις

Ο «φιλελεύθερος ολοκληρωτισμός» είναι ο πρώτος που μπλοφάρει. Επιδεικνύοντας μια ικανότητα σωτηρίας που στην πραγματικότητα δεν υπάρχει (η ψευδαίσθηση ενός δημοκρατικού κόσμου βασισμένου στα δικαιώματα), τα τελευταία χρόνια έχει καταβροχθίσει ακόμη και την αντιπολίτευση, οπότε τώρα δεν είναι σαφές ποιος πρέπει να μεταφέρει την ανθρώπινη κοινωνία στην αντίθετη πλευρά.

Κανένας, μάλλον. Γι' αυτό πρέπει να μάθουμε να βασιζόμαστε μόνο στον εαυτό μας εισάγοντας μικροαλλαγές σε καθημερινή βάση στην ιδιωτική μας ζωή, στη δουλειά μας, στα ενδιαφέροντά μας, στα σπίτια μας, στις πόλεις μας. Η βελτίωση προέρχεται από απλά καθημερινά πράγματα, όχι από αριθμούς και στατιστικά στοιχεία, από δείκτες Mibtel και εκτιμήσεις ανάπτυξης.

Καμία πραγματική πολιτιστική πρόοδος δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί ελλείψει μιας κοινής αφήγησης που να προβλέπει έναν βαθύ μετασχηματισμό της νοοτροπίας και την αντικατάσταση των συμβόλων. Αυτά τα «δυτικά», δηλαδή τα αμερικανικά, δεν είναι «ευρωπαϊκά» και ελάχιστα ωφελούν την υπόθεση.

Θέλουν να σχηματίσουν μια Ευρώπη ζητιάνων εξαρτημένων από το «καθολικό εισόδημα»; Ας μελετήσουμε λοιπόν μια στρατηγική για να εμποδίσουμε το έργο. Σε αντίθεση με τους κοσμοπολίτες τραπεζίτες που κυβερνούν τον κόσμο, εμείς έχουμε ιστορία και θυμόμαστε πολύ καλά τις κυρίες της γκαρνταρόμπας, τις κυρίες σε αναμονή, τους μπάτλερ, τους λακέδες μέ τήν λιβρέα που προηγούνταν με αξιοπρέπεια στις άμαξες των ευγενών.

Οι «λακέδες», ήταν οι πιο πεπεισμένοι υποστηρικτές τού αριστοκρατικού συστήματος (σήμερα παγκόσμιο), οι θεματοφύλακες της εθιμοτυπίας (σήμερα πολιτικά ορθοί), οι ορκισμένοι εχθροί των ανθρώπων που ζούσαν στις κάτω συνοικίες (σημερινά προάστια). Πιστοί μέχρι τέλους, ακολούθησαν τη μοίρα της αριστοκρατίας μέχρι την αγχόνη όταν η επανάσταση του 1789 άρχισε να θερίζει κεφάλια.

Αυτές είναι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές σε κοινωνίες όπως η δική μας όπου υπάρχουν ακραίες ανισότητες. Σπάνια προνόμια, μπλοκάρισμα της κοινωνικής ανόδου, περίσσεια ανειδίκευτης και επισφαλούς εργασίας, απολυταρχία. Σήμερα οι λακέδες γράφουν σε mainstream εφημερίδες και εμφανίζονται συχνά στην τηλεόραση. Τα μέσα επικοινωνίας έχουν αλλάξει αλλά η ευρωπαϊκή κοινωνική τάξη εξακολουθεί να είναι η ίδια.

Ίσως ήρθε η ώρα να προσφέρουμε στην Ευρώπη κάτι διαφορετικό. Ή μάλλον, πολύ αρχαίο. Για να χρησιμοποιήσω τα λόγια που εξέφρασε το 2004 ο τότε καρδινάλιος Ratzinger, ο μελλοντικός Βενέδικτος XVI, «(…) Η Ευρώπη χρειάζεται μια νέα αποδοχή του εαυτού της εάν θέλει πραγματικά να επιβιώσει. Η πολυπολιτισμικότητα, η οποία ενθαρρύνεται και προωθείται συνεχώς και με πάθος, είναι μερικές φορές πάνω από όλα εγκατάλειψη και άρνηση αυτού που είναι δικό της, μια απόδραση από τα δικά της πράγματα.

Εκείνη την ώρα, τα λόγια του Ratzinger έπεσαν στο κενό. Αλλά μετά υπήρξε η σοβαρή οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-8, καί ακολούθησε η ακόμη πιο σοβαρή πανδημική κρίση του 2020, και τώρα που η υγρή γη καταρρέει κάτω από τα πόδια μας, δεν μπορούμε πλέον να στεκόμαστε και να παρακολουθούμε.

Αν η αληθινά αυθεντική Ευρώπη αναδυθεί στην άκρη ενός τάφου, όπως προέβλεψε ο Νίτσε, αυτό είναι. Ας κλείσουμε τα μάτια μας και ας πεθάνουμε. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να μετανιώνουμε για τις αντίκες που πέρασαν ως καινοτομίες που μέχρι τώρα εμπόδιζαν τις νέες γενιές να επανεμφανιστούν με υγιείς πνευματικές ενέργειες ικανές να εργαστούν προς μια πραγματική πολιτιστική επανάσταση .

Ο αγώνας των τίγρεων

Θα δούμε αν η χιονοστιβάδα-Covid θα κάνει τη διαφορά, θάβοντας την έλλειψη κουλτούρας απόλαυσης και την εφήμερη επιθυμία. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, ο «κόσμος πριν» δεν θα πάει ποτέ πίσω. Και πιθανότατα το γνωρίζουν και στην κορυφή, δεδομένου ότι η Ατζέντα των Ηνωμένων Εθνών 2030 για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη είναι η συνήθης λίστα προφανών : καταπολέμηση της φτώχειας και της πείνας (το μιλούν από τότε που γεννήθηκα), υγεία, εκπαίδευση, ισότητα , δικαιοσύνη , νερό, υγιεινή, ενέργεια, κλίμα, βιοποικιλότητα, καινοτομία υποδομών, πόλεις χωρίς αποκλεισμούς, υπεύθυνη οικονομία, εταιρική σχέση. Ηρεμία, αγάπη και μουσική περιλαμβάνονται επίσης στη συσκευασία.

Όταν οι ιδέες τελειώνουν, το τέλος της ιστορίας πλησιάζει. Σύντομα τα διάφορα μέρη που απαρτίζουν το Μολώχ της παγκόσμιας δύναμης θα συγκρουστούν και θα εξοντώσουν το ένα το άλλο. Ποτέ δεν ενδιαφέρονται, όπως οι μεγάλοι κατακτητές του παρελθόντος, να αποκτήσουν υλική εξουσία πάνω στον άνθρωπο. Από την αρχή, πρόθεσή τους ήταν να εισέλθουν στην εσωτερική του διάσταση, να υπονομεύσουν την εξυπνάδα του, να τον απομακρύνουν από τους συνανθρώπους του για να τον κατέχουν ολοκληρωτικά.

Αλλά δυστυχώς για αυτούς, όλοι θέλουν το ίδιο πράγμα και το κύριο χαρακτηριστικό της κατοχής είναι η αποκλειστικότητα. Αν μέχρι τώρα υπήρξε μια συνεργαστική δράση από την άποψη μιας κοινής οπτικής, είναι σχεδόν βέβαιο ότι ενόψει της γραμμής τερματισμού κάθε αγωνιζόμενος θα προσπαθήσει με κάθε μέσο να αποκλείσει τους άλλους.

Σε εκείνο το σημείο οι εκατό θα γίνουν δέκα, ή πέντε, και τότε θα υπάρχει χώρος για τις ιδέες και τις προτάσεις μας. Νίκη χωρίς αγώνα, αυτή είναι η αληθινή τέχνη του αγώνα. Παρακολουθώντας την εξέλιξη των γεγονότων με προσοχή και υπομονή (« καθισμένοι στην κορυφή ενός λόφου, γινόμαστε μάρτυρες της μάχης των τίγρεων ») ενώ από την άλλη πλευρά ανεβαίνει ο άνεμος της διχόνοιας και φουντώνουν εσωτερικές διαμάχες, που ως άνθρωποι είναι αναπόφευκτοι.

Προσοχή και συγχρονισμός

Όταν έρθει η ώρα, ηρεμήστε και μείνετε ψύχραιμοι προτού εγκαταλείψετε τη θέση παρατήρησής σας. Το χαστούκι της ουράς του πληγωμένου τέρατος θα μπορούσε να είναι θανατηφόρο. Όπως συμβουλεύει ο Sunzi στο The Art of War , όταν ο αντίπαλος είναι πολύ δυνατός, καλό είναι να είσαι προσεκτικός και να περιμένεις την κατάλληλη ευκαιρία, η οποία θα έρθει ούτως ή άλλως.

Ο κινεζικός σχετικισμός έχει εξηγήσει με υποδειγματικό τρόπο ότι τίποτα δεν είναι οριστικό. Για κάποιον ανεξήγητο λόγο, κάθε κατάσταση έχει την έμφυτη τάση να μετατρέπεται στο αντίθετό της. Όλα κινούνται ασταμάτητα σαν περιστρεφόμενος τροχός. Οι σκοτεινοί καιροί γίνονται απροσδόκητα φωτεινοί, με κάθε τέλος να ακολουθείται από μια νέα αρχή. Δεν υπάρχει ποτέ χρόνος για απόγνωση.

Καλύτερα να φροντίζει κανείς τον εαυτό του για να μην χάσει την υπομονή του, μένοντας πιστός στη γραμμή του με τη λιγότερη σπατάλη ενέργειας και με το μικρότερο κόστος. Ducunt fata volentem, nolentem trahunt , είπαν οι Λατίνοι. Η μοίρα οδηγεί απαλά αυτούς που την ακολουθούν, σέρνει αυτούς που της αντιστέκονται.

Δεν είναι το τέλος του κόσμου, εάν δεν μπορούν να επιτευχθούν εντυπωσιακά αποτελέσματα βραχυπρόθεσμα, αυτό σημαίνει ότι ο χρόνος θα δαπανηθεί σε μια μακροπρόθεσμη προοπτική. Στην περίπτωσή μας, ήδη υπάρχουν πολλά να γίνουν για να μετατραπεί το έθνος σε πολιτισμό , ώστε διαφορετικοί λαοί και κοινωνίες που βρίσκονται στον ίδιο χρονολογικό χρόνο να μπορούν να εφεύρουν κάτι ριζικά νέο.

Θα είναι μια μακρά και τριχοειδής δουλειά, δεδομένου ότι η συνάντηση έχει γίνει εξαιρετικά δύσκολη στην εποχή της κοινωνικής απόστασης και της λεγόμενης έξυπνης εργασίας . Ας περιμένουμε την εξαφάνιση των απεργιών και των διαδηλώσεων διαμαρτυρίας τα επόμενα χρόνια, γιατί κανείς δεν θα ενδιαφέρεται για τη φωνή των πολιτών που έχουν χάσει την ικανότητα ελέγχουν την παραγωγική διαδικασία.

Το ένα είναι τόσο καλό όσο και το άλλο. Η τεχνολογική καινοτομία έχει προχωρήσει τόσο γρήγορα (με απάνθρωπο τρόπο) ώστε να αποτρέψει την καθίζηση εκείνων των γνώσεων και των δεξιοτήτων που κάποτε αποτελούσαν την «εμπειρία» όλων και διαφοροποιούσαν το Tizio από το Sempronio. Οποιοσδήποτε σήμερα μπορεί να χειριστεί ένα μηχάνημα μετά από επαρκή εκπαίδευση, δεν υπάρχει τίποτα για να υψώσει μια δυνατή φωνή.

Υπάρχει ένα όριο σε όλα

Κατά κάποιο τρόπο, η μαζική «ανθρωπολογική υποκατάσταση» που βρίσκεται σε εξέλιξη είναι παρόμοια με τη μετάβαση μεταξύ των Νεάντερταλ και του Homo sapiens, με τη διαφορά ότι η σύγχρονη διαδικασία είναι διανοητική και όχι γενετική. Πριν από χιλιάδες χρόνια το σώμα ήταν στο επίκεντρο της μεταμόρφωσης, ενώ σήμερα το παιχνίδι παίζεται στο τραπέζι του μυαλού.

Είναι επομένως απαραίτητο να κάνουμε το κεφάλι να λειτουργήσει αποτελεσματικά, δηλαδή διαφορετικά, να προχωρήσουμε προς ένα μοντέλο κοινωνίας που δεν είναι πλέον οικονομικό ή πολιτικό, επίσης έξω από τα μάντρα και τις μεθόδους της επιστήμης και της τεχνολογίας, μακριά από τον ατομικιστικό μηδενισμό και την ιδέα του ανταγωνιστική ανάπτυξη της αναγκαστικής προόδου. Πως; Ζώντας.

Εδώ και χρόνια έχουμε σταματήσει να ζούμε, αρκούμενοι στην επιβίωση. Αλλά αν το μπλοκ αποτελείται από μια αίσθηση ανεπάρκειας, ας παρηγορηθούμε ρίχνοντας μια ματιά στην παγκοσμιοποιητική ελίτ που εμφανώς πλέει στη θέα με πολλές, πιθανότητες να πέσουν θύματα της καταιγίδας που εξαπέλυσε, αλλά που δεν είναι πλέον ικανή να χειριστεί.

Μπορεί το χρήμα να είναι ισχυρό, αλλά οι αιώνιοι κανόνες που διέπουν τον κόσμο είναι απείρως περισσότεροι και ο «άνθρωπος», που δεν έχει πεθάνει, σύντομα θα επιστρέψει χτυπώντας την πόρτα μας (τους). Ο φιλόσοφος Costanzo Preve έγραψε ότι ο πιθανός παράγοντας για τη διάλυση του σημερινού συστήματος που βασίζεται στο χρήμα θα ερχόταν με τη μορφή μιας αντίδρασης της ίδιας της ανθρώπινης φύσης (προσαρμόσιμη, αλλά όχι απείρως συμπιέσιμη) στις όλο και πιο σκληρές συνθήκες της ζωής, ασυμβίβαστες με την αντικειμενικές ανάγκες του ανθρώπου, ιδίως όσον αφορά την ταυτότητα, την προσωπική ελευθερία, την ασφάλεια, τη μη ανταγωνιστικότητα, την καταπίεση της οικονομίας έναντι της πολιτικής. Άλλωστε, απλά πρέπει να συνηθίσουμε να ζούμε ξανά, θα μπορούσε να ήταν και χειρότερα.

Rita Remagnino

https://www-ereticamente-net.translate.goog/2021/04/ce-un-lumino-in-fondo-al-tunnel-rita-remagnino.html?_x_tr_sl=it&_x_tr_tl=el&_x_tr_hl=el&_x_tr_pto=wapp