ENRICO BERTI-ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ (4)

  ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΑ

Συνέχεια απο  Δευτέρα 24 Ιουλίου 2023

Βιβλία Α, α, Β, -Ι, ΙΙ, ΙΙΙ

Και ο Αριστοτέλης συνεχίζει λέγοντας πώς η εμπειρία έχει γιά αντικείμενο τό ιδιαίτερο, τό ξεχωριστό καί μοναδικό. Ή καλύτερα τίς ατομικές πραγματικότητες. Υπάρχει όμως καί μιά παραπάνω μορφή γνώσεως ανώτερης από τήν εμπειρία πού τήν ονομάζει γνώση τού καθολικού, δηλ. αυτού πού είναι κοινό καί ίδιο ανάμεσα σέ πολλές ιδιαίτερες περιπτώσεις ή ατομικές περιπτώσεις. Σ' αυτό τό σημείο ο Αριστοτέλης δίνει μερικά υπέροχα παραδείγματα, τά οποία όμως δέν έχουμε τό χρόνο νά αναλύσουμε : Ο ιατρός δέν γνωρίζει νά γιατρέψει τόν ξεχωριστό άρρωστο, όπως μπορεί νά κάνει ο έμπειρος. Γιατρός είναι εκείνος ο οποίος γνωρίζει πώς όλοι εκείνοι πού έχουν εκείνη τήν συγκεκριμένη ασθένεια ή εκείνη τήν συγκεκριμένη φυσική διάπλαση, χρειάζονται ένα συγκεκριμένο φάρμακο, μιά συγκεκριμένη θεραπεία. Κατορθώνει δηλ. νά αναγνωρίσει τόν σύνδεσμο ανάμεσα στήν ιδιαίτερη περίπτωση καί τό είδος στό οποίο ανήκουν οι άρρωστοι μιάς συγκεκριμένης ασθένειας ή όσοι έχουν μιά συγκεκριμένη φυσική δομή : Νά τό καθόλου.

Τό καθόλου συλλαμβάνεται –λέει ο Αριστοτέλης– μέσω τής τέχνης, ή τής επιστήμης. Τέχνη σημαίνει τεχνική, δηλ. αυτή πού διαθέτουν οι βιοτέχνες, οι επαγγελματίες κάποιου επαγγέλματος. Μιά άλλη διαφορά πού εισάγει επίσης ο Αριστοτέλης, καί η οποία είναι πανέμορφη, είναι ότι η εμπειρία έχει γιά αντικείμενο τό τί, τό ότι, δηλ. τό πράγμα, τό ξεχωριστό πράγμα. Ενώ η τέχνη ή η επιστήμη έχουν σάν αντικείμενο τό γιατί, τό διότι, δηλ. τήν εξήγηση, τήν αιτία (981 α 28-29).

Εδώ λοιπόν διαγράφεται μιά τυπική αντίληψη τών πρώτων Ελλήνων φιλοσόφων, θά μπορούσαμε να πούμε από τό ξεκίνημά τους μέχρι τόν Αριστοτέλη, συμπεριλαμβανομένου καί τού Πλάτωνος, δηλ. η αντίληψη τής επιστήμης σάν γνώσεως τής καθολικότητος καί γνώσεως τής αιτίας. Μπορώ νά πώ ότι διαθέτω τήν επιστήμη κάποιου πράγματος, όταν γνωρίζω τήν αιτία, γνωρίζω τόν λόγο, τήν εξήγηση.

Σ’αυτό τό σημείο ο Αριστοτέλης αναρωτιέται : Όμως η επιστήμη πού ερευνούμε, αυτή πού υπάρχει καί η οποία πρέπει να εκτεθεί σ’αυτό τό έργο, ποιά επιστήμη είναι; Ποιάς αιτίας είναι επιστήμη (982 α 4-6). Είναι γεγονός λοιπόν πώς όλες οι επιστήμες γνωρίζουν τίς αιτίες, αλλά εκείνη τήν οποία ερευνούμε τώρα ο Αριστοτέλης τήν ονομάζει Σοφία. Αυτή η λέξη ήταν κοινής χρήσεως στήν Αρχαία Ελλάδα καί δέν δείχνει κάποια ιδιαίτερη φόρμα γνώσεως, είναι μιά έννοια η οποία θα μπορούσε νά έχει μιά σχετική αξία, διότι δείχνει πάντοτε, σέ οποιαδήποτε περίπτωση, τό πιό υψηλό επίπεδο γνώσεως τό πιό προωθημένο. Γιά παράδειγμα ο αρχιτέκτων είναι πιό σοφός από τόν χειρώνακτα, όχι επειδή διαθέτει ποιός ξέρει ποια γνώση, αλλά επειδή γνωρίζει περισσότερα. Ώστε λοιπόν η σοφία δείχνει πάντοτε μέσα από κάθε σύγκριση, τό πιό υψηλό επίπεδο γνώσεως. Υπολογίζοντας λοιπόν όλες τίς δυνατές επιστήμες, ποιά από αυτές είναι η σοφία, δηλ. η πιό υψηλή επιστήμη, η επιστήμη πού μάς βοηθά νά γνωρίσουμε τά περισσότερα, η επιστήμη πού μάς δίνει τίς πιό βαθειές εξηγήσεις, τίς πιό πλήρεις; Αυτή τήν επιστήμη ψάχνει ο Αριστοτέλης. Στό βιβλίο Α μεγάλο τής μεταφυσικής υπάρχει γιά πρώτη φορά ο διάσημος όρισμός: Η Σοφία είναι η επιστήμη τών πρώτων αιτίων (982 b g). Οι πρώτες αιτίες είναι ακριβώς οι αρχές.

Τί σημαίνει ακριβώς πρώτες αιτίες; Σημαίνει τίς αιτίες οι οποίες προηγούνται τών άλλων αιτίων, αιτίες από τίς οποίες εξαρτώνται όλες οι υπόλοιπες. Οι πρώτες αιτίες, λοιπόν, είναι αιτίες οι οποίες δέν είναι μέ τήν σειρά τους αιτιατές, δέν εξαρτώνται από άλλες αιτίες. Είναι οι αιτίες πέρα από τίς οποίες δέν μπορούμε να προχωρήσουμε, διότι πέρα από αυτές δέν υπάρχει πλέον τίποτε να γνωρίσουμε, οι οποίες προσφέρουν μιά πλήρη γνώση. Μιά τελική γνώση. Όποιος γνωρίζει τίς πρώτες αιτίες θεωρείται πιό σοφός από τούς άλλους, δηλ. γνωρίζει περισσότερα από τούς άλλους, λέει ο Αριστοτέλης. Ο σοφός κατά κάποιο τρόπο γνωρίζει τά πάντα, όχι επειδή γνωρίζει κάθε συγκεκριμένο πράγμα – η σοφία δέν είναι η εγκυκλοπαίδεια όπου υπάρχουν τά πάντα – αλλά επειδή γνωρίζει τήν αιτία από τήν οποία εξαρτώνται τά πάντα καί έτσι επομένως κατανοεί τά πάντα. Αυτός ο οποίος κατέχει τήν σοφία είναι αυτός, επίσης, ο οποίος γνωρίζει να διδάξει καλύτερα, αυτός ο οποίος γνωρίζει να οδηγήσει καλύτερα τούς άλλους, διότι ανάμεσα στίς αιτίες υπάρχει επίσης καί τό τέλος τό οποίο πρέπει να κατευθύνει τίς πράξεις τών ανθρώπων, έτσι λοιπόν όποιος γνωρίζει τίς πρώτες αιτίες, γνωρίζει καί τό τέλος (982 b 4-7).

Τέλος όποιος γνωρίζει τίς πρώτες αιτίες, γνωρίζει από τήν αγάπη τής γνώσεως, διότι επιλέγει εκείνο τόν τύπο τής γνώσεως πού μάς δίνει γνώση περισσότερο από όλες τίς άλλες, καί έτσι όποιος αγαπά τήν σοφία, αγαπά τήν γνώση περισσότερο από ό,τιδήποτε (982 b 24-28).

Έτσι από τά πρώτα κεφάλαια ήδη αυτού τού βιβλίου –κεφ 1 και 2– παρουσιάζεται αυτός ο πρώτος ορισμός, τόν οποίο δέν μπορούμε νά πούμε ότι είναι τής μεταφυσικής, διότι ο Αριστοτέλης δέν μιλά γιά τήν μεταφυσική, αλλά αυτής τής γνώσεως τήν οποία γιά τήν ώρα δέν καταδεικνύει μέ μιά τεχνική έκφραση, αλλά την οποία ονομάζει απλώς σοφία, γιά να δείξει τήν πιό υψηλή γνώση. Η ΣΟΦΙΑ είναι εκείνη πού ανάμεσα σέ όλες τις επιστήμες γνωρίζει τίς πρώτες αιτίες. Στήν ερώτηση ποιών ακριβώς αιτίων αποτελεί τή γνώση η Σοφία, ο Αριστοτέλης απαντά : Είναι γνώσις τών πρώτων αιτίων.

Αμέθυστος