Η έλευση της αντιπολιτισμικής ηγεμονίας

Marcello Veneziani

Ένας προβληματισμός μου για την πολιτιστική ηγεμονία, που συνοψίζει και ενημερώνει προηγούμενα γραπτά, δημοσιεύτηκε στο Καθολικό περιοδικό Vita e pensiero, σε συζήτηση με τον Giuseppe Vacca, πρόεδρο του Ινστιτούτου Gramsci άλλων συνομιλητών. Σας το προσφέρουμε.
Ποιος όμως κατέχει την πολιτιστική ηγεμονία στη χώρα μας σήμερα και γενικότερα στον δυτικό κόσμο; Γίνεται ιδεολογική και πρακτική υποκατάσταση και από ποιον; Τι είναι σήμερα η πολιτιστική ηγεμονία;
Τρεις τέτοιες ερωτήσεις θα δικαιολογούσαν ένα δοκίμιο στο μέγεθος ενός βιβλίου και μια πολύ αρθρωμένη έρευνα. Αντίθετα, ας προσπαθήσουμε να απαντήσουμε εν συντομία για το θέμα. Ας ξεκινήσουμε από την ιστορική αναφορά που ξεκαθαρίζει την περίμετρο στην οποία κινούμαστε.Η πολιτιστική
ηγεμονία, που επεξεργάστηκε ο Γκράμσι με την αρχική αναφορά στον Λένιν, είχε τρεις φάσεις: αυτή με επικεφαλής τον Togliatti και το PCI, την κατάκτηση της πολιτιστικής εξουσίας ως προϋπόθεση για την πολιτική κατάκτηση της χώρας, που αναπτύχθηκε μετά τον πόλεμο, και εκφράστηκε παραπάνω. Όλα στη διείσδυση του ιταλομαρξισμού στην υψηλή κουλτούρα, τις εκδόσεις και το πανεπιστήμιο. στη συνέχεια, αυτή που ήρθε από το '68 που σταδιακά επεκτάθηκε και σε άλλους τομείς, από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης στη διασκέδαση, από την τέχνη στον κινηματογράφο, από τα κοστούμια στο σχολείο, με επίκεντρο την πολιτική και δημοκρατική δέσμευση, περνώντας από την ηγεμονία ενός Κόμματος-Εκκλησίας το PCI, σε ηγεμονία από μια περιοχή, τη ριζοσπαστική-προοδευτική αριστερά. Και τέλος, η τρίτη ηγεμονία που συγκεντρώνει την κληρονομιά του 1968 και την κομμουνιστική κληρονομιά, συγχωνεύονται στη δυτική ιδεολογία του Politically correct και των παραγώγων του, διαμορφώνοντας ένα κλίμα, μια κουκούλα, έναν βιότοπο. Για να θελήσουμε να ορίσουμε την παραβολή μέσα από δύο ονόματα, θα πούμε από τον Γκράμσι μέχρι τον Ουμπέρτο ​​Έκο, «ιδεολόγο» της μεταμαρξιστικής αριστεράς στη νεοκαπιταλιστική μαζική κοινωνία.
Ο έλεγχος του πολιτισμού βρίσκεται σήμερα στα χέρια μιας τάξης , μιας κάστας, ενός ιδεολογικο-μαχητικού θόλου που διασχίζει διάφορα πεδία, από τις εκδόσεις μέχρι την ενημέρωση και την ψυχαγωγία και αγγίζει τόπους παραγωγής, ιδρύματα, βραβεία, φεστιβάλ, περιοδικά, διάσπαρτες αλυσίδες εφοδιασμού.
Όμως η πολιτισμική ηγεμονία δεν προκύπτει από το πουθενά, κάτι προηγείται, κάτι της αντιτίθεται. Για να το θέσω σε ένα λεξιλογικό λογοπαίγνιο, ποιος είχε την πολιτιστική ηγεμονία πριν από την πολιτιστική ηγεμονία;
Το κοινό λαϊκό αίσθημα, διαστρωματοποιημένο στο πέρασμα των αιώνων, που εκφράστηκε με κοινωνικούς δεσμούς, κοινές παραδόσεις, τελετουργίες, κανόνες και ριζωμένες και διαδεδομένες αναφορές, που μεταφέρθηκαν από τους θεσμούς, ξεκινώντας από την Καθολική Εκκλησία και τις κοινωνικές και ενοριακές προεκτάσεις της. Το υπονοούμενο ήταν μια κοινωνία που ήταν ακόμη κατά κάποιο τρόπο «οργανική», η οποία στο Γκράμσιαν όραμα θα είχε αντικατασταθεί από τον συλλογικό οργανικό διανοούμενο. Το Κόμμα θα αντικαταστήσει την Εκκλησία, το τμήμα θα αντικαταστήσει την ενορία. Το ανταγωνιστικό ιστορικό-πολιτικό μοντέλο από το οποίο αντλεί έμπνευση η ηγεμονία του Γκράμσι είναι αυτό που προωθεί ο Τζεντίλε και μετά ο Μποττάι, εθνικοφασιστικού αποτυπώματος. Η κύρια αναφορά στο εσωτερικό είναι αντίθετα η λενινιστική επανάσταση και οι στρατηγοί του καθεστώτος της, από τον Zdanov μέχρι τον Lucàcs.
Η ιδεολογική ηγεμονία αντικαθιστά την παράδοση και τη θρησκεία: το έργο είναι να φέρει μια νέα διαφώτιση στις μάζες, να τις απελευθερώσει από τον αντιδραστικό, πατριωτικό και θρησκευτικό σκοταδισμό, νά εδραιώσει ένα νέο κοινό αίσθημα. Δρώντας με βάση τη νοοτροπία, με την πεποίθηση ότι όποιος ελέγχει τις κυρίαρχες ιδέες γίνεται τότε η άρχουσα τάξη. Η ηγεμονία προϋποθέτει δράση σε μια πλουραλική και συγκρουσιακή κοινωνία, με άλλες πολιτισμικές τάσεις και με μια πολιτική και οικονομική εξουσία που δεν έχει ακόμη στα χέρια του κανείς. Συμβιβασμοί είναι δυνατοί με ορισμένες από αυτές τις αποκλίνουσες πραγματικότητες, με σκοπό να ενσωματωθούν αργότερα στον ορίζοντα της ηγεμονίας. με άλλους όμως το μόνο που μένει είναι πόλεμος, απονομιμοποίηση, μέχρι δαιμονοποίηση.
Ωστόσο, μια άλλη ηγεμονία, υποπολιτισμικού τύπου, εισχωρεί στα βάθη της κοινωνίας: ο πολιτισμός εξακολουθεί να αφορά τους επάνω ορόφους, μετά υπάρχουν ποπ τάσεις, διασκέδαση, έθιμα, μαζικές τάσεις. Εδώ και χρόνια, υπάρχει ένας υπόγειος πόλεμος μεταξύ δέσμευσης και αναψυχής. Το ένα οδήγησε σε ριζοσπαστικές-προοδευτικές επιλογές και το άλλο σε αδιάφορες και μετριοπαθείς επιλογές, του χριστιανοδημοκρατικού τότε Μπερλουσκόνι ή αόριστα δεξιού τύπου.
Τώρα η κοινωνία μας βιώνει μια ριζική μαζική αποκουλτούρα εδώ και χρόνια, παρά την πολιτιστική ηγεμονία (ή μήπως και εξαιτίας της;). Έτσι, η πολιτιστική ηγεμονία, για να γίνει ποπ και διαδεδομένη, καταλήγει να συμπίπτει όλο και περισσότερο με την υποπολιτισμική ηγεμονία: επηρεάζει τη μουσική, την τηλεόραση, τους influencers, τα σκουπίδια, τη χρήση της ιδιωτικής ζωής και τους σεξουαλικούς προσανατολισμούς, καθορίζει μια νέα μαζική συμμόρφωση που προκύπτει από μια αρχικά παραβατική μετοχή. Δεν υπάρχει πια πόλεμος μεταξύ ιδεολογίας και αποδέσμευσης, πολιτισμού και ψυχαγωγίας, τα σύνορα έχουν πηδήξει, το ένα λιώνει στο άλλο, η κουλτούρα υποχωρεί σε πόζες, συνθήματα και ιδεολογικό φανατισμό. η ηγεμονία γίνεται όλο και πιο υποπολιτισμική. Εάν η πολιτιστική ηγεμονία συμπέσει με την ακυρωτική κουλτούρα και την άρνηση όλων όσων συνιστούν και καθορίζουν έναν πολιτισμό, είναι προορισμένη να γίνει αντιπολιτισμική ηγεμονία.
Σε αυτό το πλαίσιο, η ιδέα ότι μια εθνικολαϊκιστική, κυρίαρχη και βασισμένη στην ταυτότητα «δεξιά» μπορεί να αντικαταστήσει την πολιτισμική ηγεμονία της «αριστεράς» μου φαίνεται δύσκολη, ανέφικτη. Δεν υπάρχουν οι προϋποθέσεις, δεν υπάρχουν άνθρωποι και τάξεις αναπληρωματικών, δεν υπάρχει μάλλον η φύση και η προδιάθεση να το κάνουμε, δεν υπάρχει έργο και στρατηγική. Για να παραμείνει στην κυβέρνηση, η «δεξιά» πρέπει να αποδομήσει αυτό που την ορίζει, ειδικά σε επίπεδο πολιτισμού και ταυτότητας. μικρά συμβολικά σαπάκια αλλά μετά πρέπει να προσαρμοστείς στο ηγεμονικό μοντέλο ή τουλάχιστον να επικεντρωθείς στην εξουδετέρωση των περιεχομένων. Βλέπουμε λοιπόν μια σχιζοφρενική κατάσταση στην οποία η πολιτική κυβέρνηση βρίσκεται στη μία πλευρά και η πολιτιστική εξουσία στην άλλη. Ο ένας διαχειρίζεται την εξέλιξη των γεγονότων και ο άλλος υπαγορεύει την ατζέντα των «αξιών».
Αλλά μέχρι τώρα υπολογίσαμε χωρίς τον ξενοδόχο, δεν αναφέραμε τον Τρίτο Τροχό, το πιο δυνατό θέμα: δηλαδή την τεχνοκρατική, οικονομική και χρηματοπιστωτική δύναμη που διαχειρίζεται τις μεγάλες υπερεθνικές δομές και την παγκοσμιοποίηση. Μια δύναμη έτοιμη να χρησιμοποιήσει και τα δύο. αλλά τις τελευταίες δεκαετίες, μέσω της πολιτικής ορθότητας και της ακυρωτικής κουλτούρας, η ριζοσπαστική-προοδευτική πολιτιστική ηγεμονία ήταν η κόκκινη φρουρά, ο ιδεολογικός προϊστάμενος αυτής της εξουσίας. Ζούμε σε μια «παγκόσμια» κοινωνία όπου κυριαρχούν τα συμφέροντα κάποιων και οι «αξίες» άλλων. Και οι «σωστές» κυβερνήσεις περνούν στις χαράδρες. Παρά τις δεξιές κυβερνήσεις, παρά τις κατά κύριο λόγο αντίθετες λαϊκές διαθέσεις σχετικά με την πολιτιστική ηγεμονία και την παγκόσμια τεχνοοικονομική ηγεμονία, κυριαρχεί η στρατηγική σύγκλιση μεταξύ των δύο ηγεμονιών. στο κοινό σχέδιο για την εξάλειψη των ταυτοτήτων, των κοινωνικών δεσμών, των αστικών και θρησκευτικών κληρονομιών· ένα είδος πολέμου κατά της ιστορίας, της φύσης και της πραγματικότητας, στο όνομα μιας ατομικιστικής, μεταλλαγμένης και παγκόσμιας κοινωνίας, στην οποία τα δικαιώματα διαχωρίζονται από τα καθήκοντα και συνδυάζονται με επιθυμίες, όπου το «είμαι αυτό που θέλω να είμαι» είναι η πρώτη εντολή; εκτός από το να ακολουθεί άκριτα και αυτόματα τις τάσεις που προτείνονται για να «συμπεριληφθεί» στις ροές και τις καταναλώσεις του παρόντος. Δεν βλέπω άλλη ηγεμονία στον ορίζοντα, αν όχι αυτή τη διαρκή απόλυτη ηγεμονία του παγκόσμιου παρόντος σε κάθε παρελθόν, κάθε μέλλον διαφορετικό από το παρόν, κάθε ιδέα για την αιώνια και κάθε θρησκευτική αίσθηση της ζωής. Μια ηγεμονία ενάντια στον πολιτισμό και τήν κουλτούρα, που τελικά συμπίπτουν.

L’avvento dell’egemonia anti-culturale  - Marcello Veneziani